У В?к?педы? ёсць артыкулы пра ?ншых асоб з прозв?шчам
Дзям?да?
.
М?калай ?ванав?ч Дзям?да?
(
9 снежня (27 л?стапада)
1889
,
Гарадок
, Беластоцк? павет, Гродзенская губерня ?
23 чэрвеня
1967
,
Чыкага
,
ЗША
) ? беларуск? ваенны, пал?тычны,
грамадск? дзеяч
,
публ?цыст
,
наста?н?к
.
Нарадз??ся 27.11.1889 года старога стылю
, што адпавядае 9.12.1889 новага стылю, паводле
Алега Латышонка
, у
Гарадку
Беластоцкага павета Гродзенскай губерн?. Гродзенская губерня пазначана як месца нараджэння ? ? анкеце 1916 года
. У пазнейшым латв?йск?м пашпарце як месца нараджэння пазначаны Да?га?п?лс ? датай 10.12.1889
, напэ?на, так?я звестк? пра месца да? сам Дзям?да?, каб яго не выслал? з Латв?? ? Польшчу, а дата ? памылка перал?чэння на новы стыль.
Сын Стан?слава Катнаро?скага (пам. 1889) ? Аляксандры з
Кал?но?ск?х герба ≪Кал?нова≫
. Дзед з боку мац? ? Аляксандр Кал?но?ск?, брат
Канстанц?на Кал?но?скага
. Прозв?шча ? ?мя па бацьку ме? па айчыме, друг?м мужы мац? ? акцызным чыно?н?ку
?ване Дзям?даве, як? ?сынав?? яго з маленства.
З 18 л?стапада 1906 года прыняты на службу Упра?леннем па?днёва-заходн?х чыгунак як канторшчык на станцы? Ковель, затым у канторы начальн?ка Ровенскага аддзялення службы руху. З 1 студзеня 1908 года канторшчык грузавога аддзела службы руху ?пра?лення Прыв?сл?нск?х чыгунак, з 1 чэрвеня 1910 ? канторшчык на станцы? Брэст.
З 1 лютага 1911 года канцылярск? служыцель Гродзенскай дырэкцы? народных вучыл?шча?.
Скончы? курс у Беластоцк?м гарадск?м 4-класным вучыл?шчы, вытрыма? ?спыты на званне наста?н?ка двухкласных пачатковых вучыл?шч у Сакольск?м гарадск?м чатырохкласным вучыл?шчы (16.9.1911). З 1 кастрычн?ка 1911 года наста?н?к Гродзенскага прыватнага двухкласнага вучыл?шча Аляхнов?ча, з 1 л?стапада 1912 ? наста?н?к Па?шскага аднакласнага вучыл?шча ? Свянцянск?м павеце В?ленскай губерн?, з 1 л?стапада 1913 ? наста?н?к Дукштанскага двухкласнага народнага вучыл?шча ? Новааляксандра?ск?м павеце Ковенскай губерн?.
Прыняты на ваенную службу Новааляксандра?ск?м павятовым во?нск?м начальн?кам ? зал?чаны ? 383-ю Ковенскую пешую дружыну дзяржа?нага апалчэння (18 л?пеня 1914). З 29 л?пеня 1914 года прызначаны справаводам дружыны па гаспадарчай частцы, з 15 студзеня 1915 ? выканавец абавязка? справавода ?пра?лення Панявежскага павятовага во?нскага начальн?ка. Часовы справавод 7-га запаснога кавалерыйскага палка ? Тамбове (з 19 л?стапада 1915, вярну?ся з камандз?ро?к? 11 лютага 1916). З 10 л?пеня 1916 года часовы выкана?ца абавязка? справавода гаспадарчага аддзялення Упра?лення Петраградскага павятовага во?нскага начальн?ка.
Узнагароджаны светла-бронзавым медалём у памяць 300-годдзя Дома Раманавых (7.12.1913), 100 рублям? ≪за вельм? рупл?вую службу ? нясомыя пас?ленныя труды≫ выдадзена ва ?знагароду (20.12.1914), сярэбраным медалём на Стан?сла?скай стужцы ≪за выдатна-рупл?вую ? асабл?ва дбайную службу≫ (28.3.1916).
У л?таратуры часам сцвярджаецца, што 1.2.1917 года скончы?
Па?ла?скае ваеннае вучыл?шча
?
Петраградзе
. У ≪Загадах арм?? ? флоту≫ ад 1.5.1917 года згаданы нейкi М?калай Дзям?да?, як? скончы? Па?ла?скае вучыл?шча 29.3.1917 года
. Аднак няма пэ?насц? ? датычнасц? абедзвюх згадак М?калая ?ванав?ча Дзям?дава.
Удзельн?ча? у
кастрычн?цк?м перавароце
, бы?
Наваградск?м
акруговым кам?сарам. На пачатку сакав?ка 1918 года ? Дзв?нску трап?? да нямецкага палону ? лагер да ваеннапалонных, дзе бы? да л?стапада 1918 года. Пасля вайны пад канец 1918 года бы? вызвалены ? пераеха? да
В?льн?
, там займа?ся арган?зацыяй беларуск?х ваенных часцей у
л?то?скай
арм?? для барацьбы з
Чырвонай Арм?яй
. 1 снежня 1918 года бы? адкамандаваны ? годнасц?
паручн?ка
?
Л?то?скае
м?н?стэрства абароны. З 20 снежня 1918 года бы? камендантам
Гродна
, прадста?ля? у камендатуры
Раду БНР
. Акты?на займа?ся стварэннем беларуск?х ваенных аддзела?, сфармава? 350-асабовы асобны батальён гродзенскай камендатуры. Бы? ?н?цыятарам стварэння маб?л?зацыйных пункта? у 10 месцах у Беларус?.
1 чэрвеня 1919 года бы? арыштаваны польск?м? ?ладам?, сядзе? у
Ко?не
, з канца л?пеня ? ? лагеры для ?нтэрнаваных у
Беластоку
, адкуль бы? выпушчаны ? верасн?. У тым жа годзе прайшо? наста?н?цк?я курсы ? адначасова ?вайшо? у склад
Беларускай вайсковай кам?с??
?
В?льн?
, дзейнасць якой была аф?цыйна легал?завана 22 кастрычн?ка 1919 года дэкрэтам
Юзафа П?лсудскага
. На пачатку снежня разам з ?ншым? членам? Кам?с?? прыбы? у
М?нск
, потым бы? ск?раваны да беларускай школы падхарунжых у
Варшаве
.
Летам 1920 года ? вакол?цах
Беластоку
набра? з добраахвотн?ка? батальён (каля 400 чалавек, па ?ншых звестках ? каля 700) ? ?ступ?? у арм?ю
С. Булак-Балахов?ча
, дзе бы? камандз?рам свайго батальёна. У кастрычн?ку таго ж года Стан?сла? Булак-Балахов?ч прызначы? яго камендантам ус?х беларуск?х ваенных аддзела? на тэрыторы? Беларус?. Бра? удзел у л?стапада?скай кампан?? балахо?ца? у раёне
Мазыра
. Яго батальён у складзе астро?скага пяхотнага палка 2-й пяхотнай дыв?з??
Рускай народнай добраахвотн?цкай арм??
10?14 л?стапада 1920 года вё? зацятыя ба? за Кал?нкав?чы. 21 л?стапада 1920 года разам з беларуск?м батальёнам смаленскага пяхотнага палка ?дзельн?ча? у баях над
Прыпяццю
, пасля чаго дапамага? гало?ным с?лам генерала Балахов?ча, як? адступа? з-пад
Рэчыцы
. Са сва?м 400-асабовым батальёнам працягва? барацьбу таксама пасля адступлення арм?? Булак-Балахов?ча на польскую тэрыторыю, знаходз??ся на нейтральнай тэрыторы? пам?ж польск?м? ? савецк?м? войскам?. 29 л?стапада 1920 года ?дзельн?ча? у баях з савецк?м 40-м палком, 3 снежня змага?ся ? ба? з ?ншым? бальшав?цк?м? часткам. Вё? ба? да студзеня 1921 года, пасля чаго адышо? на польск? бок фронту ? бы? ?нтэрнаваны. Батальён М?колы Дзям?дава бы? апошн?м беларуск?м аддзелам, як? ? адкрытым ба? аказва? супрац?? савецк?м войскам.
З пачатку 1921 года ?
Польшчы
, у студзен? бы? дэмаб?л?заваны. Знаходз??ся ? лагеры для ?нтэрнаваных у
Радаме
, адкуль бы? выпушчаны 1 чэрвеня 1921 года. У 1921?1922 гадах бы? наста?н?кам у Гарадку, бы? акты?ным дзеячам беларускага нацыянальнага руху. У 1922 годзе балатава?ся да
польскага Сэйму
як кандыдат ад
Блока нацыянальных меншасця?
. У вын?ку ягоных публ?чных выступлення? дайшло да пратэста? беларускай меншасц?, што спавадавала кароткатэрм?новы арышт М?калая Дзям?дава польск?м? ?ладам?. Падчас працэсу збёг у
В?льн?
?
Л?тву
, а адтуль ? да
Дзв?нска
?
Латв?ю
. З 1923 года знаходз??ся ? Латв??, дзе працава? наста?н?кам у беларускай школе ? раёне
Дзв?нска
. З 1924 года ?
Рызе
, супрацо?н?ча? з беларуск?м генералам
Кастусём Езав?тавым
. Арган?зава? таварыствы
≪Беларуская хата≫
? ≪Рунь≫. Працава? у беларуск?х грамадск?х арган?зацыях, супрацо?н?ча? з беларускай секцыяй М?н?стэрства культуры Латв??. Рэдагава? часоп?с ≪Школа ? жыццё≫ (1930).
У 1940 годзе пасля акупацы?
Латв??
савецк?м? войскам? М?калай Дзям?да? арыштаваны
НКУС
? этапаваны на Лубянку. Адтуль не?забаве бы? вызвалены ? вярну?ся ?
Латв?ю
. Пасля пачатку нямецкай акупацы? Латв?? ? 1941 годзе працава? ?нспектарам беларуск?х школ на
Дзв?ншчыне
, дзе ? некальк?х школах увё? беларускую мову як асно?ную мову навучання. К?рава? Беларуск?м нацыянальным кам?тэтам у
Дзв?нску
, потым увайшо? у склад Беларускага нацыянальнага кам?тэта ?
Рызе
. У 1942 годзе пераеха? у Беларусь, працава? ?нспектарам
Генеральнага кам?сарыята
, потым рэферэнтам па школьных справах. У 1943 годзе ? акруговы школьны ?нспектар
[3]
.
Алесь Змагар
пазней п?са?: ≪
У
Л?ду
па пасаду акруговага школьнага ?нспектара бы? нак?раваны
Н?кандар Мядзейка
, як? до?га ? Л?дзе не пабы?, а, ратуючы ад польск?х тэрарыста? сваё жыццё, вярну?ся назад у
Менск
, а на ягонае месца бы? прысланы палко?н?к М?кола Дзям?да?, шчыры беларуск? патрыёт
≫. Удзельн?ча? у фармаванн? батальёна
Беларускай краёвай абароны
?
Л?дзе
. У 1944 годзе вярну?ся ?
Рыгу
. У чэрвен? 1944 года эвакуява?ся ?
Герман?ю
, дзе з 12 кастрычн?ка працава? камендантам курса? малодшых аф?цэра? пры
Першым школьным батальёне
БКА
. 27 кастрычн?ка бы? адкамандаваны на працу ? Маб?л?зацыйным аддзеле Гало?нага к?ра?н?цтва вайсковых спра? ? Аддзеле апек? над бежанцам?
Беларускай Цэнтральнай Рады
.
Пасля заканчэння
Другой сусветнай вайны
апыну?ся ? французскай акупацыйнай зоне. У 1948 годзе бы? адным з ?н?цыятара? скл?кання сабора
Беларускай а?такефальнай правасла?най царквы
? Канстанцы (Заходняя Герман?я).
З 1950 года жы? у
ЗША
. Належа? да к?ра?н?цтва
Беларуска-амерыканскай нацыянальнай рады
, адз?най арган?зацы? старой беларускай эм?грацы?, якая прымала новых пал?тычных эм?гранта?. Адстойва? пункт гледжання аб прыярытэце ? нацыянальным руху ?нтэл?генцы?, у прыватнасц? наста?н?цтва. З 1950 года М?калай Дзям?да? вё? таксама беларуск?я радыёперадачы ?
Чыкага
. Бы? акты?ным дзеячам Згуртавання беларуса? штату
?л?нойс
, заснаванага ? 1953 годзе дзеячам?, як?я был? нязгодныя з пал?тыкай БАНР. Бы? таксама сярод заснавальн?ка? беларускай правасла?най параф??
св. Юрыя
?
Чыкага
? першым рэгентам яе хору. Пазней, аднак, М?калай Дзям?да? далучы?ся да беларускай грэка-катал?цкай (ун?яцкай) параф?? Хрыста Зба?цы ?
Чыкага
? бы? адным з найбольш акты?ных параф?яна?.
Апошн?я гады свайго жыцця правё? у
Ланс?нгу
, дзе памёр у беднасц? ? 1967 годзе. Пахаваны грэка-катал?цк?м святаром на
мог?лках Святога Адальберта
?
Найлсе
[en]
, прыгарадзе
Чыкага
[4]
[5]
.
Станам на 1916 год, бы? жанаты з Аленай Га?рыла?най Па?чар (
Елена Гавриловна Павчер
), правасла?нага веравызнання, дзяцей не мел?
. У 1918 годзе ? Рызе нарадз??ся сын Рыгор
.
У 1932 годзе ажан??ся з Анэллю Латанс (
Anele Latons
), разам з мужам яна эм?гравала ? ЗША ? 1949 годзе, памерла там у 1975 годзе
.
Зноск?
- Латышонак А.
М?кола Дзям?да? ? беларуск? нацыянальны дзеяч з роду Кал?но?ск?х (1888?1967)
Арх?вавана
4 сакав?ка 2016.
// Л?дск? летап?сец, № 17;
- Oleg Łatyszonek
Mikołaj Demidow (1888-1967) //
Białoruskie Zeszyty Historyczne = Беларуск? г?старычны зборн?к № 1 (3), 1995
. -- 214 с., 23 см. -- ISSN 1232-7468;
- Л?дск?я юб?ляры 2008 года // Л?дск? летап?сец, № 41, 42.
- Рэпрэсаваныя л?таратары, навуко?цы, работн?к? асветы, грамадск?я ? культурныя дзеячы Беларус?. Энцыклапедычны даведн?к у 10 тамах (15 кн?гах). Т. 1. Абрамов?ч?Кушаль.
/ Укладальн?к
Л. У. Марако?
. ? Смаленск, 2003. ? 480 с. ?
ISBN 985-6374-04-9
.
- ≪Пагоня≫. 1998, снеж.
- Сала?ё? А. К.
Беларуская цэнтральная рада. М?нск, 1995. С. 152.
- Юрэв?ч, Л.
Шматгалосы эп?сталярыум : г?сторыя людзей ? ?дэй на эм?грацы? ? л?ставанн?
/ Прадм. ? рэд.
Н. Гардз?енка
. ? М?нск:
Кн?газбор
, 2012. ? 660 с. ? (Б?бл?ятэка Бацька?шчыны ; кн. 20). ?
ISBN 978-985-7007-43-1
.