?зербайжан
(
?зерб.
Az?rbaycan Respublikası
) ? к?нсы?ыш
Кавказда
??м
Каспий ди?ге?ене?
к?нья?-к?нбайышында?ы ил.
Т?нья?тан ?
Р?с?й
(
Да?стан
) ??м
Грузия
(
Квемо-Картли
??м
Кахети
), к?нбайыштан ?
?рм?нстан
, ??м к?нья?тан
Иран
мен?н сикт?ш.
?зербайжан территория?ыны? бер ?л?ш? танылма?ан
Таулы ?арабах Республика?ы
к???те?е а?тында, бер ?л?ш? ? ?рм?нстан (К?рки, Бархударлы, Ю?ары ?скипара эксклавтары) к???те?е а?тында. ?зербайжан, ?? сиратында,
?рм?нстанды?
Арцвашен
эксклавын ?? к???те?е а?тында тота.
Илде? баш ?ала?ы ?
Ба?ы
?ала?ы. 1918 йылда
Г?нж?
?ала?ы бер нис? ай баш ?ала?ы була. ?зербайжан территория?ында бер нис? тарихи илде? баш ?алалары урынлаш?ан:
Ш?ки
,
Шуша
,
?абала
,
Б?рд?
,
Ш?м?х?
??м
Нахчиван
.
Newsweek
журналы фаразлауы буйынса, ?зербайжан ≪Донъяны? и? я?шы илд?ре≫ исемлегенд? 69 урында тора (ингл. The world’s best countries).
?зербайжан ? к?п милл?тле, к?п динле д??л?т. Республикала к?пселек халы?
ислам
, ??ер?ге ?
христиан,
иудаизм
динд?рен? ?арай.
?зербайжан Демократик Республика?ыны? ??аллылы?ы
1918 йылды?
28 майында и?лан ител?. Уны мосолман илд?ре ара?ында?ы беренсе демократик доньяуи республика тип атай?ар.
≪?зербайжан≫ топонимы парфян ??м урта фарсынан Атурпатакан (?turp?tak?n) борон?о
Атропатена
й?ки Мидия Атропатена д??л?те исемен?н барлы??а килг?н. Мидия Атропатена (
фарс
. Мидия Атропатова), й?ки Атропатена тип
Иск?нд?р З?л??рн?й
ба?ып ал?ан Мидияны? Т?нья?ын атай?ар. Антик автор?ар?а икенсе исеме ? Кесе Мидия. ≪Атурпаткан≫ исемен?н урта фарсы ≪Адербадган≫ (
фарс.
Azarabadagan?) х??ерге ?зербайжан исеме килеп сы?а.
1918 йыл?а тиклем ?зербайжан исеме а?тында ?асандыр Атропатена бил?г?н Урмия к?ле буйында?ы ер??р, Аракс йыл?а?ынан к?нья??а, тарихты? т?рл? д??ер??ренд? ≪?зербайжан≫ исеме Аракс йыл?а?ынан т?нья??а таралыуы билд?ле.
≪?зербайжан≫ термины беренсе тап?ыр д??л?т исеме булара? 1918 йылды? 28 майында, ?зербайжан Демократик Республика?ын и?лан итк?нд?, ???г? алына.
И. М. Дьяконов,
В. Ф. Минорский билд?л??енс?, XX быуат?а тиклем был термин Иранды? т?нья?-к?нбайыш т?р?кс? ??йл?шк?н т?б?ген билд?л?г?нд? ?улланыла. Д??л?т исемен алыу с?б?бе тип
В. В. Бартольд
,
И. М. Дьяконов,
В. А. Шнирельман
д??л?тк? ниге? ?алыусылар?ы? Иран ?зербайжанына д???? тип к?р?л?р.
1918 йылды? 9 ноябренд? ?зербайжан Демократик Республика?ы Х?к?м?те т?? тап?ыр ?с т??л? д??л?т флагы тура?ында ?арар ?абул ит?. ?ДР-?ы? ?олауынан ??м совет власыны? киле?ен?н ?у?, 1920 йылды? 28 апреленд? был флаг кире ?а?ыла. 1990 йылды? 17 ноябренд? ?с т??л? флаг Ю?ары Нахичеван Автономиялы Республика?ыны? Ю?ары М?жлесе ?арары мен?н кире ?айтарыла ??м д??л?т флагы булып таныла. Шул у? ултырышында
Ю?ары М?жлес
?зербайжан ССР-ны? Ю?ары Советына ?с т??л? флагты? ?зербайжанды? д??л?т символы итеп ?абул ите? тура?ында м?р?ж???т ит?.
1991 йылды? 5 февраленд? ?зербайжан Республика?ыны? Ю?ары Советы Нахичеван Республика?ы Ю?ары М?жлесене? ?тенесен ?арай ??м ?с т??л? флагты ?зербайжанды? д??л?т флагы тип таныуы тура?ында ?арар сы?ара.
Флаг
?с т??л? я?ылы? (
триколор
). ?ы?аттар (к?к, й?шел, ?ы?ыл т??л?) горизонталь буйынса урынлаш?ан. Флагты? урта?ында ?ы?ыл ?ы?атта ?иге? ?ырлы йондо? ??м ярымай т?ш?р?лг?н. Ике ??р?т т? а? т??т?. ?зербайжан Конституция?ына ярашлы, к?к т?? т?рки халы?тар?ы? ????тк? инг?н т???, т?ркилекте символлаштыра, ?ы?ыл ? ??еште, й?шел ?
ислам
т???. Ярымай ислам динен? ?ара?анлы?ты к?р??т?, ?иге? ?ырлы йондо? т?р?к халы?тарыны? ?иге? тарма?ын к?р??т?.
?зербайжан
гимны
≪?зербайжан маршы!≫ тип атала (
?зерб
. ≪Az?rbaycan Mar?ı!≫ (≪Аз?рба??ан Маршы≫)). Гимн к?й?н ?зербайжан композиторы Узеир Гаджибеков я??ан, ?????рен ша?ир
?хм?д Джавад
(
?зерб.
?hm?d Cavad
) 1918 йылда я??ан. Ул совет?а тиклемге осор?а ?зербайжанды? р?сми гимны бул?ан. Гимн р?сми р??ешт? (1918 р?смил?штереп, 1920 кире алыу?ан ?у?) 1991 йылда, ?зербайжан ??аллылы?ын яула?ас, ?айтарыла.
Герб урта?ында ут ≪Уттар Илен≫ ?ынландыра. Гербта?ы т??т?р ?зербайжан д??л?т флагы т??т?ренд?. ?иге? ?ырлы йондо? т?р?к халы?тарыны? ?иге? тарма?ын к?р??т?. А?та бой?ай баша?тарынан ??м им?н бота?тарынан б?йл?м. Ул байлы?, у?ыш билд??е. Им?н бота?ы илде? боро??оло?он к?р??т?.
?зербайжан ер ?уйынында ?имм?тле фай?алы ?а?ылмалар бар: нефть, т?би?и газ,
алунит
, ба?ыр м??д?не, алтын, молибден, ?.б. Республикала шулай у? би??кл?? эшт?ре ?с?н сеймал бар: мрамор,
каолин
,
туф
,
доломит
.
Каспий т?би?и сы?ана?тары мен?н нефть сы?арыу, балы? с?н???те, ди?ге? транспорты, суднолар ремонтлау ке?ек халы? с?н???те тарма?тары б?йле.
- 1993?2003 йылдар?а Президент вазифа?ын
Гейдар Алиев
баш?ар?ы.
- 2003 йылдан ?зербайжан Й?м??ри?те Президенты ? Ил?ам Гейдар улы ?лиев.
Х??ерге ?зербайжан
СССР-?ы?
тар?алыуынан ?у? барлы??а килг?н (1991). Беренсе президенты
Аяз Муталибов
. 1991 йылды? 30 авгусында ?зербайжанды? Ю?ары Советы ≪?зербайжан Республика?ыны? д??л?т ??аллылы?ын ?айтарыу тура?ында≫ декларация?ын ?абул ит?, 18 октябр?? ≪?зербайжан Республика?ыны? д??л?т иреклеге тура?ында≫ конституцион акты ?абул ител?, ул ?зербайжанды? д??л?т, с?й?с?т, и?тисад ?оролошон ??р?тл?ндер?.
1992 йылды? июненд? уны Абульфаз Эльчибей алмаштыра. Ва?ытлыса ?зербайжан президенты вазифа?ын
Ягуб Мамедов
(1992),
Иса Гамбар
(1993) баш?аралар. У?ыш?ы?лы?тар ??м х?к?м?т белдек?е?леге хакими?т кризисына килтер?, 1993 йылды? 4 июненд? Г?нж?л? полковник Сурет Гусейнов фетн??е ?ал?а.
Граждандар ?у?ышынан ?а?ланыу ?с?н, Эльчибей Ба?ы?а Нахчиванда й?ш?г?н
Гейдар Алиевты
са?ыра.
Д??л?т башлы?ы ?
президент
. ?зербайжан ? президент республика?ы. Президент халы? ?айлау?арында биш йыл?а ?айлана, х?к?м?т а?заларын т???йенл?й.
Ю?ары законодар сы?арыу органы ? бер палаталы Милли М?жлес (
?зерб.
Milli M?clis) (125 депутат), бер мандатлы округтар буйынса халы? ?айлау?арында биш йыл?а ?айлана.
?аны, й?ш?г?н урындары, й?ш ??м гендер структура?ы
[
??г?ртерг?
|
сы?ана?ты ??г?рте?
]
?зербайжанды? халы? и??бен алыу м??л?м?тт?ре буйынса (2009) ?зербайжанда й?ш?г?н халы? 8 922 447 кеше бул?ан
[2]
, ? ??еш темпына ?арап и??пл????р 2010 йылда халы? ?аны 9 млн т?шкил ит? тип билд?л?й
[3]
[4]
. 2019 йылды? 1 ?инуарына ?зербайжанды? Д??л?т статистика комитеты халы? ?анын 9 981 457 кеше тип ба?алай
[5]
.
?ала хал?ы
д?й?м й?ни??пте? 52,8 % , ? ауылды?ылар ? 47,2 % т?шил итк?н. Ир-ат д?й?м й?ни??пте? 49,9 % , ?атын-?ы? ? 50,1 % бул?ан
[6]
.
Халы?ты? гендер составы тиге? тиерлек, 1000 ир-ат?а 1039 ?атын-?ы? тура кил?
[7]
.
Статистика комитеты м??л?м?тт?рен? ?ара?анда, 2019 йылды? 1 ?инуарына халы?ты? ты?ы?лы?ы 115 кеше/км² т?шкил итк?н.
2019 йылды? 6 апрелен? ?зербайжанды? Д??л?т статистика комитеты м??л?м?тт?ре буйынса илде? 10 миллионсы кеше?е донъя?а килг?н
[8]
[9]
.
?зербайжан хал?ыны? этник составы
(й?ни??пте? р?сми м??л?м?тт?ре буйынса
[10]
)
Этнос
|
1926
|
1939
|
1979
|
1989
|
1999
|
2009
|
?аны
|
?л?ш?
[11]
(%)
|
?аны
|
?л?ш?
[11]
(%)
|
?аны
|
?л?ш?
[11]
(%)
|
?аны
|
?л?ш?
[11]
(%)
|
?аны
|
?л?ш?
[11]
(%)
|
?аны
|
?л?ш?
[11]
(%)
|
?зербайжандар
|
1 425 385
|
65,1
|
1 856 418
|
60,8
|
4 708 800
|
78,13
|
5 805 000
|
82,68
|
7 205 500
|
90,60
|
8 172 809
|
91,60
|
лезгиндар
|
37 251
|
1,7
|
111 603
[12]
|
3,7
|
158 100
|
2,62
|
171 400
|
2,44
|
178 000
|
2,24
|
180 300
|
2,02
|
?рм?нд?р
|
310 310
|
19,8
|
255 225
|
8,4
|
475 500
|
7,89
|
390 500
|
5,56
|
120 700
[13]
[14]
|
1,52
|
120 306
[15]
|
1,35
|
уры?тар
|
238 155
|
10,9
|
548 351
|
18,0
|
475 300
|
7,89
|
392 300
|
5,59
|
141 700
|
1,78
|
119 307
|
1,34
|
талыштар
|
77 323
|
3,5
|
87 504
|
2,9
|
…
[16]
|
…
[16]
|
21 200
|
0,30
|
76 800
|
0,97
|
111 996
|
1,26
|
авар?ар
|
19 104
|
0,9
|
15 740
|
0,5
|
36 000
|
0,60
|
44 100
|
0,63
|
50 900
|
0,64
|
49 838
|
0,56
|
т?р?кт?р
|
…
|
…
|
…
|
…
|
7 900
|
0,13
|
17 700
|
0,25
|
43 400
|
0,55
|
37 975
|
0,43
|
татар?ар
|
…
|
…
|
…
|
…
|
31 400
|
0,52
|
28 600
|
0,41
|
30 000
|
0,38
|
25 911
|
0,29
|
таттар
|
28 442
|
1,3
|
…
|
…
|
8 800
|
0,15
|
10 200
|
0,15
|
10 900
|
0,14
|
25 218
|
0,28
|
украиндар
|
…
|
…
|
…
|
…
|
26 400
|
0,44
|
32 300
|
0,46
|
29 000
|
0,36
|
21 509
|
0,24
|
цахур?ар
|
15 552
|
0,7
|
6 460
|
0,2
|
8 500
|
0,14
|
13 300
|
0,19
|
15 900
|
0,20
|
12 289
|
0,14
|
грузиндар
|
9 495
|
0,4
|
10 171
|
0,3
|
11 400
|
0,19
|
14 200
|
0,20
|
14 900
|
0,19
|
9 912
|
0,11
|
й???дт?р
|
10 270
|
0,5
|
41 217
|
1,3
|
35 500
|
0,59
|
30 800
|
0,44
|
8 900
|
0,11
|
9 084
|
0,10
|
курдтар
|
41 132
|
0,09
|
…
|
…
|
…
|
…
|
12 200
|
0,17
|
13 100
|
0,16
|
6 065
|
0,07
|
крыздар
|
…
|
…
|
…
|
…
|
…
|
…
|
…
|
…
|
…
|
…
|
4 400
|
0,05
|
удиндар
|
2 441
|
0,1
|
…
|
…
|
5 800
|
0,10
|
6 100
|
0,09
|
4 100
|
0,05
|
3 821
|
0,04
|
хиналугтар
|
…
|
…
|
…
|
…
|
…
|
…
|
…
|
…
|
…
|
…
|
2 200
|
0,02
|
баш?алар
|
…
|
…
|
…
|
…
|
31 400
|
0,52
|
31 300
|
0,45
|
9 600
|
0,12
|
9 500
|
0,11
|
Й?М?Е?Е
|
2 189 271
|
100,00
|
3 054 313
|
100,00
|
5 864 334
|
100,00
|
7 021 200
|
100,00
|
7 953 400
|
100,00
|
8 922 447
|
100,00
|
Илде?
р?сми теле
?
?зербайжан теле
(т?рки телд?р т?рк?м?). У?ы? т?рк?мс??ен? ?арай, л?кин ?ыпса? телд?ре ?ы?аттары ла хас. ?зербайжанда ?зербайжана теле д??л?т теле булып тора. Президент
Гейдар Алиев
2001 йылды? 9 авгусында?ы указы мен?н ?зербайжан теле ??м алфавиты к?н? билд?л?н?
[17]
.
Мосолман динле ?зербайжандар?ы? к?пселеге -
ши?ый?ар
, ?мм? с?нни мосолмандар ?а бар (илде? т?нья? ?л?ш?нд? башлыса лезгиндар, цахур?ар, рутулдар),
правослау?ар
(рустар, грузиндар, украиндар) ??м й???ди??р (й???дт?р). Т?рл? й?н?лешле протестанттар бар
[18]
.
??м?лд?ге ?зербайжан Республика?ы Конституция?ына ярашлы, ?зербайжан донъяуи д??л?т булып тора. ?зербайжан Республика?ында дин д??л?тт?н айырыл?ан, ул илд? й?ш?г?н т?рл? этник т?рк?мд?р?е? т?рл? дине, инаныстары мен?н билд?л?н?.
Ислам
?зербайжанда т?п дин; хал?ыны? 99,2 % мосолман
[19]
. Улар?ы? к?пселеге (я?ынса 85%)
ши?ый?ар
(
жафари м????б
), ??ер?к ?л?ш? (15%) ?
с?нни??р
[20]
[21]
(башлыса
х?н?фи м????б
).
?зербайжанда синагогалар бар, й???ди й?м???тт?р - бик йо?онтола ойошмалар
[22]
. Красная Слобода ?асаба?ы (Губин районы) советтан ?у??ы т?б?кт?р?? й???дт?р?е? бер??н-бер тупланып й?ш?г?н урыны.
Республикала правослау динлел?р а?, ?леге ва?ытта был илд? 6 правослау ?орам эшл?й, шулар?ы? ?с???е Ба?ыла.
Х??ерге ?зербайжан территория?ында католиклы? XIV быуат башында тарала башла?ан. XVII быуат башында католиклы??а ылы?тырыл?ан 19 ме? ?рм?н ун ауылда ??м Нахичеванде? ?с ?ала?ында й?ш?г?н
[23]
2002 йылды? майында ?зербайжанды? католик сирк??енд? и?т?лекле ва?и?а була ? Ба?ы?а р?сми визит мен?н Рим папа?ы Иоанн Павел II кил?
[24]
[25]
[26]
[27]
. ?леге ва?ытта Ба?ыла ?зербайжанды? бер??н-бер католик сирк??е урынлаш?ан (Церковь Непорочного Зачатия Пресвятой Девы Марии).
Т??ге протестанттар ?зербайжанда XIX быуат башында к?ренг?н ? былар лютеранлы? инанысында?ы немец колонистары була. ?леге м?лд? ?зербайжанда 20 ме? тир??е протестант й?ш?й
[28]
. И? эре конфессия булып баптистар тора(3 ме? а?за
[29]
) ??м пятидесятниктар (4,4 ме? динле
[30]
). Илд? шулай у? адвентистар, лютерандар, инжил христиандары, Я?ы апостол сирк??е адепттары ??м баш?алар й?ш?й.
Республика бил?м??ен? бай ??емлект?р донъя?ы хас. ?ур булма?ан билм?л? б?т? донъяла тарал?ан ??емлект?р?е? бик к?п т?р?н табыр?а була. М???л?н: парротия (дамир агач), иберия им?н, каштан япра?лы им?н, х?рм?,
самшит
??м дардар (граб),
са?ан
,
?ара?ай
,
тал
, ?р?кс?тл??ек а?асы, япон софора?ы, а? ??м ал?ыу олеандр, жасмин ?ыуа?тары, ? Ленкоранда альбиция ? ?у?а?лылар
т?р?н? ?ара?ан декоратив ??емлекте ??тер?л?р. ?зербайжанда?ы ю?ары ??емлект?р?е? 450 т?р? 125 р?тк? б?ленг?н. Кавказда ??к?н б?т? ?л?нд?р?е? ??м ??емлект?р?е? к?бе?е ?зербайжан бил?м?л?ренд? ???. Баш?а ер??р?? ??м Кавказда ??к?н ??емлект?р??н баш?а тик ?зербайжанда ?ына осрай тор?ан ??емлект?р ?? бар, ?зербайжан райондарына ?ына хас 240 эндемик т?р ???
[31]
.
?зербайжан бер нис? зоогеографик б?лк?т осраш?ан урынында ята. Ил бил?м??енд? к?рше Иран,
Урта Азия
, Урта ди?ге? буйында й?ш??се ?ай?ы бер й?нлект?р бар. Т?би??т шарттары т?рл? булыу с?б?пле ?зербайжан Республика?ында 12 ме? т?р й?нлек бар, шул и??пт?н 623 умырт?алылыр т?р? ( 90 арты? ??тим?р??р, 350
?оштар
, 40 т?р??н арты? ??йр?ле?сел?р, 80 арты?
балы?тар
, ?ал?андары ? т???р?к ауы?лылылар ??м
ер-?ыу хайуандары
)
[32]
. Тиге?лект?р??
??йр?ле?сел?р
,
?уян
,
б?ре
,
т?лк?
, й?йран. Кура ??м
Аракс
йыл?алары буйында?ыра?ай
?абан
сус?а?ы,
?оралай
,
бур?ы?
,
с?л б?ре?е
й?ш?й. Тау?ар?а
болан
, Да?стан туры , тау к?з??е, безоар к?з??е,
?оралай
,
айыу
,
?ел???ен
, урман бес?йе, дикобраз, муфлон ??м леопард т?й?кл?й. Ситт?н алып ?айтыл?ан ала-сыбар болан, сайгак, енот ке?ек эт, енот-полоскун, нутрия, скунс та бында эй?л?ш?к?н. ?зербайжанда ?оштар:
?ыр?ауыл
(фазана),
а?уна
,
?ор
??м баш?алар . Бында ?ыш?ылы??а т?рл? ?оштар кил? (
?йр?к
,
?а?
,
а??ош
,
сел?н
,
бер?а?ан
,
фламинго
, бакландар ??м баш?алар).
?зербайжанды? ?ы?ыл китабына 108 т?р хайуан инг?н, шул и??пт?н 14 т?р
??тим?р??р
, 36 т?р
?оштар
, 13 т?р ер-?ыу хайуандары ??м ??йр?ле?сел?р, 5 т?р
балы?
??м 40 т?р
б?ж?кт?р
[32]
.
Апшерон ярымутрауы ?ауа, ?ыу ??м тупра? бысраныу ????мт??енд?, ер шарыны? экологик я?тан и? насар райондарны? бере?е тип ?анала. Тупра? ??м грунт ?ыу?ары бысраныу мамы? ??терг?нд? ДДТ ??м а?ыулы дефолиантлар?ы ?улланыу мен?н б?йле. ?ауаны? бысраныуы Сумгаит, Ба?ы ??м баш?а ?алалар?ы? с?н???те ?алды?тарына б?йле. Нефть сы?ару ??м нефть эшк?рте? с?н???те ди?ге??е бысратыу?ы? етди сы?ана?ы булып тора.
Илде? бай флора ??м фауна?ына кеше бик ны? к?сл? йо?онто я?ай. Урмандар ки?ел? ??м улар?а мал-тыуар к?т?л?. Урмандар?ы ки?еп ауыл хужалы?ы ер??рене? май?анын арттыралар.
?зербайжанда т?би??тте ?а?лау буйынса саралар к?рел?. Т?би?и урмандар?ы? ?ай?ы бер ?л?ш?н, реликт ??емлект?р ??м ?ир?к осрай тор?ан хайуандар?ы ?а?лау ?с?н 9 милли парк, 11 ?урсаулы? ??м 24 заказник булдырыл?ан
[33]
[34]
[35]
. Боланды? ике т?р? (благородный ??м ала-сыбар болан), ?ыр к?з??е,
й?йран
, безоар к?з??е, муфлон,
?оралай
,
сайга?
айырыуса ?а?лана тор?ан т?р??рг? ин?.
Кеше эшм?к?рлегене? ??еше ?у??ы й?? йыл эсенд? т?би??т байлы?тарын арты? фай?аланыу?а килтер?е
[36]
.
?зербаййжан Республика?ыны? экологик проблемалары б?т? ??ешк?н илд?р?еке мен?н бер т?рл?.
2009 йылдан илд? ?зербайжанды? альтернатив ??м я?ыртылыусы энергия сы?ана?тары буйынса д??л?т агентлы?ы эшл?й.
- Т?би??т ?омарт?ылары
?зербайжан субтропик зона?а ин?, был зонала осра?ан 11
климат
т?р?н?? 9 ?зербайжанда осрай. ?зербайжанда шулай у? 800 я?ын бат?а? вулканы бар,улар ?аны буйынса ?зербайжан донъяла беренсе урында тора.
- Азербайджан ?урсаулы?тары
?урсаулы?тар
-ф?нни-тикшерене? идара статусына эй? бил?м?л?р, улар т?би?и х?лд? был зона?а хас ??м ?ир?к т?би??т комплекстарын ?а?лау, т?би??т процестарын ??м ва?и?аларын ?йр?не? ма?сатынан ойошторол?ан. И? ?ур ?урсаулы?тар: ?ы?ыла?ас, За?атала, Ширван ?урсаулы?тары ??м баш?алар.
- Милли парктар
Милли парктар ? т?би??тте ?а?лау статусына эй? бул?ан ??м т?би??тте ?а?лау ?с?н фай?аланыла тор?ан ф?нни-тикшерене? идараларыны? территорияларында махсус экологик, тарихи, эстетик ??м баш?а ???ми?тле т?би?и комплекстар урынлаш?ан бил?м?л?р.
?зербайжан бил?м??е 66 район?а б?ленг?н, унда 11 республика ?арама?ында?ы ?ала ??м 1 автономиялы республика ? Нахичеван Автономлы Республика?ы бар. Бынан тыш, халы?-ара хо?у? нормаларына ярашлы Таулы ?арабах Республика?ы? ?зербайжан Республика?ыны? бер ?л?ш? булып ?ала.
-
Ширван милли паркында ?ыу-?а?лы?лы урын
-
Бейек тау?ар?а урынлаш?ан Хыналы? ауылы
-
Ш?ки районында?ы Киш ауылы
-
Г?йг?л к?ле
-
Александр Невский сирк??е (Г?нж?), 1887 йылда т???лг?н
-
Изге Григорий Просветитель сирк??е (Ба?ы)
-
М?рй?м Ин? сирк??е (Ба?ы). Католиктар храмы
-
Ашкеназ й???дт?рене? синагога?ы (Ба?ы)
- ↑
Trend informasiya agentliyi:
Az?rbaycan ?halisinin sayı 9511,1 min n?f?r? catıb
2014 йыл 18 июнь
архивлан?ан
.
? x?b?rin yayınlanma tarixi: 14.06.2014
- ↑
Censuses of Republic of Azerbaijan 1979, 1989, 1999, 2009
Azstat.org ? The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan
- ↑
Нас стало 9 миллионов
2011 йыл 12 август
архивлан?ан
.
- ↑
CIA ? The World Factbook ? Azerbaijan
2020 йыл 27 май
архивлан?ан
.
- ↑
Госкомстат назвал ?аны населения ?зербайжана
(билд??е?)
. haqqin.az.
Дата обращения: 19 февраль 2019.
- ↑
Anar Samadov.
Az?rbaycanda demoqrafik v?ziyy?t
(?зерб.)
. Az?rbaycan Respublikasının Dovl?t Statistika Komit?si.
Дата обращения: 19 февраль 2019.
2019 йыл 19 февраль
архивлан?ан
.
- ↑
Фобии, порождённые жизнью в мегаполисе, или О страхах жителей Баку: Общество, 8 января 2011
- ↑
Anar Samadov (www.anarsamadov.net).
Az?rbaycan Respublikası S?hiyy? Nazirliyi v? Dovl?t Statistika Komit?sinin birg? m?lumatı
(?зерб.)
. Az?rbaycan Respublikasının Dovl?t Statistika Komit?si.
Дата обращения: 6 апрель 2019.
2020 йыл 15 август
архивлан?ан
.
- ↑
В Азербайджане родился 10-миллионный житель
(уры?)
. Информационное Агентство Репорт.
Дата обращения: 6 апрель 2019.
- ↑
Переписи населения Азербайджана 1926, 1936, 1979, 1989, 1999, 2009 годов
- ↑
11,0
11,1
11,2
11,3
11,4
11,5
Рассчитана до сотых долей процента по абсолютным данным численности отдельных этносов и населения ?зербайжана в целом, приведённым в источнике (в котором доли приведены с округлением до десятых долей процента).
- ↑
Азербайджанская ССР (1939 г.)
- ↑
Официальная оценка Государственного статистического комитета Азербайджанской Республики, учитывающая армян в районах Азербайджана, которые контролируются непризнанной
Нагорно-Карабахской Республикой
. Без районов, подконтрольных
НКР
? около 651 армян. По данным
НКР
(перепись 2005), на территории Азербайджана, которая контролируется
НКР
, проживало 137 380 армян (
см.
,
см.
2008 йыл 3 октябрь
архивлан?ан
.
).
- ↑
Национальный состав населения Азербайджана по районам по переписи 1999 года, включая оценочные данные по территории, подконтрольной НКР
- ↑
Официальная оценка Государственного статистического комитета Азербайджанаской Республики, учитывающая армян в районах Азербайджана, которые контролируются непризнанной
Нагорно-Карабахской Республикой
. По данным
НКР
(перепись 2005), на территории Азербайджана, которая контролируется
НКР
, проживало 137 380 армян (
см.
,
см.
,
см.
2008 йыл 3 октябрь
архивлан?ан
.
).
- ↑
16,0
16,1
Перепись населения 1979 года учитывала талышей в составе этнических азербайджанцев
- ↑
Сегодня ? День Азербайджанского алфавита и языка
,
Информационное Агентство "The First News"
(1 августа 2009).
- ↑
Государственное Статистическое Управление ?зербайжана
- ↑
MAPPING THE GLOBAL MUSLIM POPULATION. A Report on the Size and Distribution of the World's Muslim Population
(билд??е?)
. Pew Research Center (октябрь 2009).
Архивировано
21 август 2011 года.
2011 йыл 19 май
архивлан?ан
.
- ↑
http://www.scwra.gov.az/az/view/news/522/allahshukur-pashazade-azerbaycanda-mezhebler-arasinda-fikirayriligindan-istifade-etmek-isteyen-dushmenler-choxdur
2018 йыл 26 ноябрь
архивлан?ан
.
"?eyxulislam qeyd edib ki, Az?rbaycanda 35 faiz sunni, 65 faiz is? ?i? m?zh?bin? m?nsub..."
- ↑
Religion
(билд??е?)
. Administrative Department of the President of the Republic of Azerbaijan ? Presidential Library.
Архивировано
21 август 2011 года.
Религия. Управление делами Президента ?зербайжанской Республики ? Президентская библиотека
- ↑
История еврейских общин в Азербайджане в XI?XV вв.
- ↑
Willem Floor, Edmund Herzig. Iran and the World in the Safavid Age. Iran Heritage Foundation, I.B.Tauris, 2012, p. 374
By the beginning of the seventeenth century, there were 19,000 converted Catholic Armenians living in three towns and 12 villages in the Nakhichevan, Ernjak and Jahuk regions.
- ↑
Усния Бабаева.
Иоанн Павел II побывает в Азербайджане
(билд??е?)
.
Независимая газета
(16 май 2002).
Дата обращения: 12 август 2010.
Архивировано
21 август 2011 года.
- ↑
Новости NEWSru.com:: Иоанн Павел II и Гейдар Алиев обменялись приветствиями в Баку
- ↑
Новости мира религий. Общество и религия. СМИ и литература о вере и конфессиях
2019 йыл 9 май
архивлан?ан
.
- ↑
Ирина Заявьялова.
Папа легко нашёл с
(билд??е?)
.
Журнал Эксперт
(27 май 2002).
Дата обращения: 12 август 2010.
Архивировано
21 август 2011 года.
2013 йыл 26 октябрь
архивлан?ан
.
- ↑
Global Christianity
(ингл.)
. The Pew Forum on Religion & Public Life (19 декабрь 2011).
Дата обращения: 13 май 2013.
Архивировано
22 май 2013 года.
2013 йыл 30 май
архивлан?ан
.
- ↑
Statistics
(ингл.)
. Baptist World Alliance (2013).
Дата обращения: 15 март 2014.
Архивировано
27 июнь 2012 года.
2012 йыл 27 июнь
архивлан?ан
.
- ↑
Jason Mandryk.
Azerbaijan
// Operation World: The Definitive Prayer Guide to Every Nation. ? InterVarsity Press, 2010. ? 978 p. ? (Operation World Set). ?
ISBN 0-8308-5724-9
.
- ↑
ТРУДЫ ПО ПРИКЛАДНОЙ БОТАНИКЕ, ГЕНЕТИКЕ И СЕЛЕКЦИИ, том 172
/ канд. биол. наук Е.И. Гаевская. ? Санкт-Петербург: ВСЕРОССИЙСКИЙ НАУЧНО-ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКИЙ ИНСТИТУТ РАСТЕНИЕВОДСТВА имени Н.И. ВАВИЛОВА (ВИР), 2013. ? С. 149.
- ↑
32,0
32,1
???мт? хата?ы:
<ref>
там?а?ы д?р?? т?гел;
ksam.org
т?ш?рм?л?ре ?с?н текст ю?
- ↑
Список национальных парков на сайте Министерства экологии Азербайджана
- ↑
Список заповедников на сайте Министерства экологии Азербайджана
- ↑
Список заказников на сайте Министерства экологии Азербайджана
- ↑
Министерство Культуры Азербайджанской Республики
?зербайжан
|
---|
|
Европа илд?ре
|
---|
|
- ?л?шл?т? таныл?ан ил
- Танылма?ан илд?р
| |
- Европала бил?м?л?ре бул?ан
Азия
илд?ре
- Бил?м?л?ре Европала булыуы б?х?сле бул?ан
Азия
илд?ре
| |
Азия илд?ре
|
---|
| |
|
---|
А?залар
| |
---|
К???те?се д??л?тт?р
| |
---|
Диалог буйынса партнёр?ар
| |
---|
?уна?тар
| |
---|
Р?сми телд?р
| |
---|
|
---|
А?залары
| |
---|
К???те?се-а?залары
| |
---|
Элекке к???те?се-а?залары
| |
---|
|
---|
| А?залы?
| А?залар
| |
---|
Ойоштороусылар
| |
---|
К???те?сел?р
| |
---|
Элекке а?залар
| |
---|
Тарих
| |
---|
| |
---|
|
|