Ома?н
(
??р.
?????
) ? ??р?п ярымутрауыны? к?нья?-к?нсы?ышында?ы д??л?т (Ал?ы Азия).С???д ??р?бстаны, Берл?шк?н ??р?п ?мирлект?ре мен?н к?ршел?ш. ??р?п ди?ге?е ??м Оман ?улты?ы яр?арында урынлаш?ан.
Т?п ?л?шт?н т?нья?тара? ?ур булма?ан Мусандам ярымэксклавы ??м уны? тулы эксклавы М?дх? бар ( Мусандам вилай?тт?рене? бере?е), уны Оманды? т?п ?л?ш?н?н Б??-г? инг?н май?ан айырып тора.
Т?нья?-к?нсы?ышта Оман ?улты?ы яры буйлап тар ?ына ?л - Б?тин? уй?ыулы?ы ?у?ыл?ан. Ул илде? и? ??л?штерелг?н ??м халы? ты?ы? ултыр?ан ?л?ш?. Уй?ыулы?тан к?нбайыштара? ??ж?р тау?ары. ?ай?ы бер т?б?л?р 3000 метр?а ет? (и? бейеге ? 3020 м). Илде? урта ?л?ш?нд? бейек булма?ан ?ал?ыулы?, ул ?омло?тар мен?н ?аплан?ан. К?нья? ?л?шт? - Дофар?а, Й?м?н тау?ары, к?нья? яр?а?ы т?б?л?ре ? 1678 метр?? ет?. Оманды? и? к?нсы?ыш н?кт??е ? ?л -Х?дд.
Оман климаты ? тропиктар?а хас, э?е.Июнд? баш ?ала Маскатта уртаса + 32°, ?инуар?а уртаса + 20°-тан т?б?н булмай. Таулы райондар?а яуым-т?ш?м йылына - 500 мм, баш?а ер??ренд? ? 60 - 130 мм.
Оманда гел а?ып тор?ан йыл?алар ю?. Бары?ы ла ?ыш?ы?ын ?ына а?ып килеп сы?а ла ю?ала.
??емлекк? ярлы. Тау?ар?а тамариск, инжир, платан ??м им?н ???, тик улар ?ур май?ан бил?м?й. Тау ит?кт?ренд? саванналар бар. Т?нья? ??м к?нья? яр буйында пальмалар ??? .
Оманды? урта ?л?ш?нд? ? с?ллект?р, бер ни ?? ??м?г?н урындары бар.
Й?нлект?р донъя?ы ярай?ы т?рл?. ??з?лд?р, кимере?сел?р к?п. Йырт?ыстар?ан ? буйлы ?ытлан (гиена), с?л б?ре?е (шакал), т?лк?. ?оштар к?п. ??йр?ле?сел?р ? агама, ке??ртке, геккон, хамелеон - к?п ?анлы, ?рм?ксе ке?ект?р ?? ? фаланга, скорпиондар - йыш осрай.
Оман яр буйынан кешене? Африканан к?нья? ??м к?нья?-к?нсы?ыш Азия?а к?ск?н юлы тип ?анай?ар. Б.э.т. 1-се ме? йыллы?та Оман?а Й?м?нд?н ??р?пл?шк?н ??бил?л?р к?сенг?н. Б.э.т. V -VI быуаттар?а Оман ?с Фарсы империя?ыны? - (?хм?ни, Парфия батшалары Арша?и ??м С?с?ни??р д??л?те) - м?нф???тенд? бул?ан, уны
М?зун
сатраплы?ына ??ерелдерг?нд?р (баш ?ала?ы -Сухара).
VII быуатта Оман ??р?п х?лиф?тен? индерел?, был феодаль м?н?с?б?тт?р ти?л?неле?ен? килтер?. Халы? Ислам?а к?ск?н була. VIII быуат урта?ынан был ?лк? урында?ы хаким имамдар ?улы а?тында бойондоро??о?ло? ала, ?мм? быуат ярымдан Оманды я?ынан аббаси х?лиф?т яулап ала. Улар?ы? хакимлы?ы набхан ырыуы ш?йехт?ре килг?нг?с?, XI быуат?а тиклем бара.
XVI?XVII быуаттар?а Оман португалиялар ?улы а?тына эл?г?,улар 1650 йылда ?ына ?ыуып еб?рел?.
XVIII быуат башында Оманды фарсылар яулап ала, м?г?р 1741 йылда персы улар?ы хаким ?хм?д Зафари ?ыуып сы?ара. Ул ?ур пират д??л?те т????й, Омандан тыш Фарсы ?улты?ында?ы утрау?ар?ы, х??ерге Иранды? байта? яр буйын, к?нсы?ыш Африкала Сомалины, Мозамбикты ??м шулай у? улар тир??енд?ге к?п утрау?ар?ы ба?ып ала.
1832 йылда Оман Солтаны резиденция?ы Занзибар?а к?серел?, ? 1856 йылда, С?ид ибн Солтан ?лг?с, д??л?т уны? ике улына ике ??аллы ?л?шк? ? африка ??м азия я?ына б?лен?. XIX быуатты? икенсе ярты?ында улар айырым-айырым Британия протекторатына к?с?. Мозамбик Португали?а кире ?айта.
1938 йылда влас?а Солтан С?ид бин Теймур кил?. ?мм? ш?йехт?р?е? к?бе?е Англия я?лы Маскат Солтанатын т?гел, ? Оман имаматын хуп к?р?, где у ласти находился Мухаммед аль-Халили. М?г?р икенсе донъя ?у?ышынан ?у? 1945 йыл?ы конференцияла Маскатта ш?йехт?р?е? к?бе?е С?ид бен-Теймур я?ына к?с?. 1970 йылды? 23 июленд? ?ан ?оймай ?ына т??к?релеш я?ап, С?идте ?? улы Кабус урынынан т?ш?р?, ул шунда у? Оманда и?тисади модернизация башлай ??м социаль сикл????р?е б?т?р?.
1987 йылда Оман туризм?а асыла.
2011 йылда?ы административ реформанан ?у? Оман 11 мухафаз?а б?лен?.
№
|
№ картала
|
Мухафаза
|
??р?п.
|
Вилай?тт?р
|
Административ
???к
|
Май?аны,
км²
|
Перепись 2010
|
Ты?ы?лы?ы,
кеше/км²
|
1
|
7
|
Дофар (?офар)
|
?????? ????
|
10
|
Салала
|
99 300
|
249 729
|
2,51
|
2
|
9
|
Маскат
|
?????? ????
|
6
|
?с-Сиб
|
3500
|
775 878
|
221,68
|
3
|
8
|
Мусандам
|
?????? ?????
|
4
|
?л-Хасаб
|
1 800
|
31 425
|
17,46
|
4
|
3
|
т?нья? ?л-Батина
1)
|
????? ???????
|
|
Сухар
|
|
483 582
|
|
5
|
3
|
к?нья? ?л-Б?тин?
1)
|
????? ???????
|
|
?р-Руста?
|
Rustaq
|
|
289 008
|
|
6
|
5
|
т?нья? ?ш-Ш?р?и?
2)
|
?????? ???????
|
|
Ибра
|
|
146 449
|
|
7
|
5
|
к?нья? ?ш-Ш?р?и?
2)
|
??????? ???????
|
|
Сур
|
|
204 065
|
|
8
|
1
|
??-???или?
|
????? ????????
|
8
|
Назва
|
31 900
|
326 651
|
10,24
|
9
|
2
|
??-?а?ира
3)
|
????? ???????
|
3
|
Ибри
|
37 000
|
151 664
|
4,10
|
10
|
6
|
?л-Бурайми
3)
|
?????? ???????
|
3
|
?л-Бурайми
|
7 000
|
72 917
|
10,42
|
11
|
4
|
?л-Вуста
|
??????? ??????
|
4
|
Хайма
|
79 700
|
42 111
|
0,53
|
Й?м?е?е
|
|
Оман
|
????? ????
|
62
|
Маскат
|
309 500
|
2 773 479
|
8,96
|
1)
2011 йыл?а тиклем т?нья? ??м к?нья? ?л-Б?тин?не? д?й?м май?аны 12 500 км². Я?ы май?андары аны?лана
|
2)
2011 йыл?а тиклем т?нья? ??м к?нья? ?ш-Ш?р?и?не? (Оман) д?й?м май?аны 36 800 км². Я?ы май?андары аны?лана
|
3)
Бурайми ??-?а?ира регионы ?л?шт?рен?н 2006 йылды? 15 октябренд? Солтана бойоро?о мен?н т???л?
[2]
. Д?й?м май?аны 44 000 км² бул?ан. Я?ы май?андары аны?лана
|
- Ислам ? 85,9 %, улар ара?ында:
- ибади?ар ? 45 %
- с?нни??р ? 45 %
- ши?ый?ар ? 5 %
- Н?срани ? 6,5 %
- Индуи?ар ? 5,5 %
- Буддасылар ? 0,8 %
- Й???ди??р < 0,1 %
- Динле т?гелд?р ? 0,2 %
Оман Солтанаты ? абсолют монархия. Оман Солтаны д??л?т башлы?ы ?ына т?гел, х?к?м?т башлы?ы ла, верховный главнокомандующий,оборона, ситл ил эшт?ре ??м финанс министры. Солтан шулай у? министр?ар кабинетын т???йенл?й. Д??л?т башлы?ы вазифа?ы бала?ына мира? итеп бирел?.
Солтан Кабус ? Усман С?ид бин Солтанды? тура вари?ы, олата?ы А?Ш мен?н 1883 йылда дипломатик м?н?с?б?тт?р урынлаштыр?ан бул?ан. Солтан Кабусты? тура вари?ы ю?. Хакимлы? итк?н ?аил? я?ы Солтанды элекке?е ?лг?с, ?с к?н эсенд? билд?л?рг? тейеш. Бер фекерг? кил? алма?алар, Солтан ?алдыр?ан хатта ?йтелг?н кешене ?уялар.
Оман Солтаны сик?е? влас?а эй? бул?а ла, яуаплылы?ы ла бик ?ур. Солтан ?аил??е а?заларыны? с?й?си йо?онто?о бик ??: министр?ар кабинетында бер нис? кеше. Д??л?тк? былай идара ите? стиле ?аил? а?заларынан бер кем д? д??л?тк? идара ите? т?жриб??ен? эй? булмау с?б?пле, Солтан итеп ?уйыла алмай.
Оманда суд ?с ким?лле: беренсел суд, апелляция суды, шулай у? Ю?ары суд. Административ суд та бар, ул х?к?м?тк? д???? белдерелг?н ялыу?ар?ы ?арай.
Оман 59 вилай?тт?н (административ бер?мек) тора. Башлы?тары - в?ли (губернатор). Вилай?тт?р?е? к?бе?е б?л?к?й, ?офар ?ына тотош провинцияны бил?й. ?офар в?лие м??им д??л?т эшм?к?ре , министр?ар кабинетын а?за?ы булып тора, ?ал?ан в?ли??р Эске эшт?р министрлы?ына буй?она.
1991 йылда Солтан Кабус Консультатив Ассамблея(М?жлес ?ш-Шура) булдыра. ?ш-Шура м?жлесе й?м???тселекте? д??л?тк? идара ите??? ?атнашыуын система?а ?алыр ?с?н ?орола. ?ш-Шура м?жлесе 84 кешен?н тора. ??р вилай?т ?с кандидат к?р??т?. ?ш-Шура м?жлесе халы? мен?н д??л?т б?йл?нешен булдырыу?а яр?ам ит?, си?тисади, социаль проекттар?ы тикшере??? ?атнаша, т??димд?р индер?.
М?жлес ?д-Д??л?тт? 83 т???йенл?нг?н а?за, улар?ан 14-е ?атын-?ы?.
С?й?си партиялар тыйыл?ан. ?у??ы ?айлау 2011 йылды? 15 октябренд? ?тк?релг?н.
Солтанат Оман бик тоторо?ло д??л?т, ?мм? Фарсы ?улты?ында?ы конфликт ??м иран-ира? ?у?ышынан ?у? оборона?а сы?ымдар арттырыу талап ител?.
2001 йылда оборона бюджеты 2,4 млрд А?Ш доллары т?шкил ит? ? ВВП-ны? 33 %-ы.
Оман ?ур булма?ан профессиональ армия тота, улар?а Британия, А?Ш, Франция ??м баш?а илд?р яр?ам ит?. Т?нья? ??м к?нья? Й?м?н 1990 йылда ?ушыл?аны бирле Оман я?ы Й?м?н Республика?ы мен?н м?н?с?б?тт?р?е яй?а ?ала, 1992 йылды? 1 октябрен?н ике к?рше ике я?лы килеше? буйынса й?ш?й.
Р?с?й ш?р?и?тсе?е Павел Густерин Иран-С???д конфликтында 2016 йылда Оман аралашсы булыр?а м?мкинлеген я??ан
[3]
.
Оман и?тисады нефть экспортына таяна. Нефть к?ме? с?б?пле икенсе тарма?тар?а и?тибар?ы й?н?лтерг? тырышалар.
Ил властары приватизация ?тк?реп, халы?ты? белем ким?лен к?т?рерг? ни?тл?й.
2016 йылда й?н башына ВВП ? 46 698 доллар (ФРС США). (донъяла 23-с? урын).
Эшсе к?ст?р?е? 70 % (на 2014 год) ? сит илдекел?р
[4]
.
Хе?м?т к?р??те? ? 50 % ВВП;
С?н???т ? 49 % ВВП
Ауыл хужалы?ы ? 1 % ВВП
Экспорт 2008 йылда ? 37,7 млрд долл. ? нефть, т?рл? реэкспорт, балы?, металдар.
Т?п ?атып алыусылар ? ?ытай 31,7 %, К?нья? Корея 17 %, Япония 11 %, Таиланд 7,1 %.
Импорт 2008 йылда ? 20,7 млрд долл.
Т?п тауар индере?сел?р ? Б?? 27,2 %, Япония 15,6 %, А?Ш 5,7 %, ?ытай 4,6 %, ?индостан 4,5 %, К?нья? Корея 4,2 %.
Омандар?ы? матди ??м рухи м???ни?те, бигер?к т? к?нья? ?офар провинция?ыны?ы, Й?м?ндекен? я?ын, уны? ке?ек ?к баш?а ??р?п илд?ренекен? айырыла.
Милли кейемд?ре л? Й?м?нд?ге ке?ек. Ир-ат ?
изар
(ша?ма?лы баулы ит?к) ??м салма кей?, ул йышыра? ?ы?ыл т??т? була. Х?ллер?кт?р к?н ?айыш та?ып а? ??лд?к ??м буйлы ел?н, д?р?ж?ле ир-ат ?ара й?ки ?ы?ыл сапан ?
аба
кей?. ?атын-?ы? кейеме - е?ле о?он к?лд?к
тоб
,
сирв?л
- ыштан, ?ара яулы? -
пушийя
. Й????рен? к?? ?с?н уйым ?ына ?алдырыл?ан битлек ?
батула
?аплай?ар.
Оман ир??рене? мотла? й?р?т? тор?ан ?оралы ?
дж?мби?
тиг?н ?ы??а х?нй?р. ?атын-?ы? ?ы?ыл т??т?ге татуировка эшл?й, ая?-?улдарында бел??ек й?р?т?, ?ола?тарына ??м танау?арына ал?а та?а.
Т?п ризы?тары - х?рм? (финик), арпа й?ки бой?ай к?м?с, тары й?ки т?мл?ткест?р ?алын?ан д?г? бут?а?ы. Х?лд?рен? к?р? ит ??м балы? ашай?ар. Байрам ашы - ?урыл?ан ?ары? ите й?ки былау. ?мм? баш?а ??р?пт?р??н айырмалы р??ешт?, омандар ?ыртлан (гиена) итен и? т?мле ?анап ашай. Шул у? ва?ытта ≪?ара≫лар б?т?нл?й ?ош ите ??м йоморт?а ашамай - харам ?анай.
Оман ?атын-?ы??арыны? х?ле баш?а ??р?п илд?рен?н я?шыра?: ике м??ариф министры ла (айырым ю?ары белем министры бар ) ? ?атындар.
Оман фольклорында, бигер?к т? музыкала Африка культура?ы йо?онто?о ?ур. Т?п музыка ?оралдары ? бер ?ыллы скрипка -
рабаба
, флейта -
най
, барабан -
даф
??м б?л?к?й литавра -
тимб?л
.
1983 йылда Оманда Банкир?ар институты, 1986 йылда ? Солтан Кабус университеты асыл?ан
[4]
. 2014 йылда илд? вуздар к?п бул?ан ? 50-н?н ашыу учреждение, улар?а 600 ме? студенту?ы?ан
[4]
.Бынан тыш Оманда 2014 йылда 1040 м?кт?п эшл?й башла?ан
[4]
.Оманды? т??ге вуздары д??л?ттеке бул?ан. 1995/96 йылда ?ына т??ге ш?хси вуз ? колледж асыл?ан
[5]
. Ш?хси вуздар ?аны бик ти? таралып китк?н - 2008/2009 у?ыу йылында Оманда 24 ш?хси вуз бул?ан (5 университет ??м 19 колледж), улар?а 33,5 ме? студент у?ы?ан
[5]
. Шуны?ы ?ы?ы?, студенттар?ы? ярты?ынан к?бе?е (57,7 % - 2008/09 у?ыу йылында) ?ы??ар бул?ан
[6]
. Ш?хси вуздар?а у?ы?ан студенттар?ы? к?бе?е - урында?ылар
[6]
. Оманда 2009 йылда эшл?г?н 1391 у?ытыусыны? бары?ы ла тиерлек - сит илдекел?р бул?ан (омандар - 12,8 %)
[6]
. К?п омандар сит илд?р?? у?ый
[5]
.
1974 йылда Д??л?т телекомпания?ы ? Oman TV (
??????? ????? ????
) эшл?й башла?ан, д??л?т радиокомпания?ы ? Оманды? Генераль Радио?ы Oman General Radio (
???? ??????? ??????
)
[7]
.
Оман армия?ында 2006 йылда 44 100 кеше бул?ан. Шулай у? 4400 милиционер?ан тор?ан милиция?ы бар.
[8]
Бер нис? т?р танкылары бар, ?мм? ?ур сы?ымдар т?к??л?р ??, улар заманса т?гел
[8]
Оманды? Солтан х?рби-?ауа к?ст?ренд? 4100-л?п кеше, 36 ?ына х?рби самолёт ??м х?рби булма?ан вертолёттары, шулай у? е?ел винтлы самолёттары бар
[8]
Солтан флотында 4200 хе?м?т ит?. Оманды? 13 ?ыу ??т? х?рби карабы бар
[8]
Оманда шулай у? д?рт десант карабы бул?анлы?ы билд?ле
[9]
2010 йылда Оман $4,074 млрд оборона ма?сатына тотон?ан? (ВВП-ны? 8,5 % )
[10]
Солтанат Британия армия?ы мен?н колония бул?ан са?тан у? ты?ы? б?йл?неш тота
[11]
- Владения Маската и Омана
- Авторское право в Омане
- Оман
Open Directory Project (
dmoz
) ?ылтанмалар каталогында.
- Francis Owtram.
A Modern History of Oman: Formation of the State Since 1920. London, I. B. Tauris, 2004.
- ?алып:Книга:Густерин П.В.: Города ??р?пского к?нсы?ыша
.
- Д. Осипов.
Путеводитель по Оману. ? (Серия ≪Иди за мной!≫) ? М.: ИОИ, В. Секачёв, 2006.
- Mandana E. Limbert.
In the Time of Oil: Piety, Memory, and Social Life in an Omani Town. Palo Alto, Stanford UP, 2010.
- ↑
A 2010-es omani nepszamlalas adatai
2011 йыл 5 октябрь
архивлан?ан
.
- ↑
:ar:????? ???????
- ↑
Павел Густерин
.
Ближневосточная головоломка
- ↑
4,0
4,1
4,2
4,3
Аль-Бусаиди Я.Я. Некоторые аспекты правового регулирования миграционных и инвестиционных потоков в Оман // Современные проблемы науки и образования. - 2014. ? № 6. ? С. 1734
- ↑
5,0
5,1
5,2
Аль-Мамари Х.М. Становление и развитие частного сектора высшего образования в ??р?пских странах (на примере Солтаната Оман) // Высшее образование сегодня. ? 2010. ? № 2. ? С. 21
- ↑
6,0
6,1
6,2
Аль-Мамари Х. М.
Становление и развитие частного сектора высшего образования в арабских странах (на примере Солтаната Оман) // Высшее образование сегодня. ? 2010. ? № 2. ? С. 22
- ↑
Радиостанции Абу-Даби
// worldradiomap.com
- ↑
8,0
8,1
8,2
8,3
Anthony H. Cordesman; Khalid R. Al-Rodhan.
The Gulf Military Forces in an Era of Asymmetric War
(билд??е?)
. Center for Strategic and International Studies (28 июнь 2006).
2013 йыл 17 май
архивлан?ан
.
- ↑
Testing times for corvette
(билд??е?)
. Maritime Photographic (15 март 2012).
2014 йыл 13 октябрь
архивлан?ан
.
- ↑
The SIPRI Military Expenditure Database
(билд??е?)
. Stockholm International Peace Research Institute.
Дата обращения: 29 октябрь 2011.
Архивировано
28 март 2010 года.
- ↑
A balancing act
,
The Economist
(15 September 2009).