Vyetnam
(
vietnamca.
Vi?t Nam
) r?smi olaraq
Vyetnam Sosialist Respublikası (VSR)
C?nub-??rqi Asiyanın
??rq hiss?sind? yerl???n sah?si 331,212 kvadrat kilometr olan bir olk?dir v? 99 milyon ?halisi onu dunyanın ?n sıx 5-ci olk?si edir. Vyetnam ?imaldan
Cinl?
, q?rbd?
Laos
v?
Kamboca
il? quru s?rh?dl?rini bolu?ur.
Siam korf?zi
vasit?sil?
Tailandla
,
C?nubi Cin d?nizi
vasit?sil?
Filippin
,
?ndoneziya
v?
Malayziya
il? d?niz s?rh?ddini bolu?ur. Paytaxtı
Hanoi
(
vyet.
Ha N?i
) v? ?n boyuk ??h?ri
Ho Chi Minhdir
(
vyet.
H? Chi Minh
) (umumiyy?tl? kecmi? adı
Sayqon
il? xatırladır).
2018-ci ild? Vyetnamın ?hali sayısı t?xmin?n 95,5 milyon idi.
Vyetnamda muxt?lif dini inanclar movcuddur. Burada ?sas?n buddizm, konfusiyalıq v? daosizm geni? yayılıb. Bu dinl?r vyetnamlılar v? burada ya?ayan cinlil?r arasında daha geni? vus?t alıb. Buddizmd?n bir sıra t?riq?tl?r yaranıb. Sinkreq sektalar arasında kao-day sektası yeni yaranıb-1926-cı ild?. Bu t?riq?t ozund? buddizmi, konfusiyalı?ı, daosizmi v? xristianlı?ı sintez edir. Bu t?riq?tin ardıcılları 2 milyon n?f?rdir v? olk?nin c?nub rayonlarında m?skunla?ıblar. Olk?nin c?nubunda yerl???n dig?r bir sektanın ? xoa-xao- t?r?fdarları (1,5 mln. n?f?r) da kifay?t q?d?r coxdurlar. XVI ?srd?n ba?layaraq missionerl?rin f?aliyy?ti n?tic?sind? olk?y? xristianlıq daxil olma?a ba?ladı. Hal-hazırda Vyetnamda ?ks?riyy?ti katolik (3 mln-dan cox) olan xeyli sayda xristian ya?ayır. Olk?d? bir sıra protestant t??kilatlar, o cuml?d?n Vyetnam Yevangelist kils?si (50 min n?f?r t?r?fdarı var), xristian v? missioner alyansı, yeddinci gunun adventistl?ri v? baptistl?r f?aliyy?t gost?rir. Tyamların bir hiss?si v? malaylar islamın sunnu m?zh?bin? m?nsubdurlar. Tyamların ucd? iki hiss?si ozl?rinin q?dim brahman inanclarını qoruyub saxamı?lar. Olk?nin daxili rayonlarında b?zi xalqları arasında q?bil? kultu h?l? d? qalmaqdadır. Son ill?rd? vyetnamda ateistl?ri sayı sur?tl? artır. 1 aprel 1999-cu il siyahıya almasına ?sas?n ?halisi 76.323.173 n?f?r olmu?dur .
[3]
Vyetnamın ?ks?r ?halisini vyetl?r v? 50-d?n cox azsaylı xalqlar t??kil edir. Bunlar: txay, txo, nunq, mionq, tiyam, kxmer, xaray, ed? v? ba?qalarıdır.
[4]
Vyetnam Sosialist Respublikasında t?k qanuni partiya iqtidardakı Vyetnam Kommunist Partiyasıdır. 1975-ci ild?ki konstitusiyanın d?yi?dirilm?si il? 1992-ci ilin aprel ayında yeni konstitusiya q?bul edildi. Kommunist partiyanın inzibati anlayı?ı r?hb?rliyin, siyas?tin butun vahidl?rind? yenid?n t?tbiq olundu.
Bunlar Vyetnam Anayurd C?bh?si i?cil?rini v? biznesmen ticar?t birlikl?rini ?hat? edir. H?r n? q?d?r ?yal?t ictimai r?hb?rliyi sosialist olsa bel?, onun t?tbiqi, 1990-cı ill?rd?n b?ri azalaraq davam ed?n ideoloji t?siri altındadır. Vyetnam Prezident adi halda ?yal?t ba?cısı olsa bel? normalda Vyetnam ordusunun ba?komandiridir. Bundan ba?qa Milli Mudafi? v? T?hluk?sizlik v?zif?sind?dir. Vyetnam Ba? naziri Nuyan Tan Dun, hokum?tin ba?cısıdır. Bundan ba?qa 3 kom?kci nazird?n ibar?t Nazirl?r Kabinetinin v? 26 nazirin ba?cısıdır.
Paytaxt Hanoy bir cox tarixi v? arxitektura binaları, Budda m?b?di v? s. il? turistl?ri c?lb edir. Vyetnam turizminin incisi Halonq (?jdaha) korf?zi hesab olunur. Korf?zi coxları dunyanın s?kkizinci mocuz?si hesab edir. 1500 kvadrat kilometrlik d?niz ?razisind? 1600-d?k q?rib? formada ada v? qayalar s?p?l?nib. Qı?da orta temperatur +18?20, yayda +25 d?r?c?d?n yuxarı olur. Coxlu sayda meymunlar saxlanan Meymunlar adasına da ged? bil?rsiniz. ??h?r bazarında a? m?rcanlar, balıqqula?ı v? d?niz mirvarisind?n dekor v? b?z?k ??yaları satılır. Nyacanq Vyetnamın m??hur turizm v? kurort m?rk?zidir. Axırıncı imperator Bao Pay burada ozunun moht???m yay sarayını tikdirib. Sarayda heyr?tamiz okeanariumu olan Okeanologiya ?nstitutu f?aliyy?t gost?rir. Teynin ??h?rind? bir cox dinl?ri ? buddizmi, daosizmi, xristianlı?ı, islamı ozund? birl??dir?n kaodaizmin ?sas ziyar?tgahı olan "Ulu m?b?d" ? Kaoday yerl??ir. Yeri g?lmi?k?n, buddist m?b?dl?rin? ayaqqabı il? girm?k, cıxark?n arxanızı m?b?d? cevirm?k olmaz. M?b?din ?trafında is? saat istiqam?tind? dolanmaq, c?kili? ucun pul od?m?k v? icaz? almaq lazımdır. ?n cox turist c?lb ed?n yerl?rd?n biri d? da? kurortu Dalatdır. Kurort s?rin iqlimi, h?mi??ya?ıl me??l?ri, m?nz?r?li goll?ri v? cayları il? tanınır. Vyetnamın ?n m??hur ??h?rl?rind?n biri ? Xo?iminin kuc?l?ri bazar, ma?aza, kafe m?rk?zidir. Vyetnamın ma?aza v? bazarlarında ?n a?a?ı qiym?tl?rl? yerli malları ? t?bii ip?kd?n v? nadir a?aclardan, s?d?f v? gumu?d?n, da?, sumuk v? metaldan hazırlanmı? m?hsullar ala bil?rsiniz. Paytaxt Hanoyda v? olk?nin ikinci boyuk ??h?ri olan Xo?imind? Avropa malları satılan coxlu sayda ticar?t m?rk?zl?ri d? f?aliyy?t gost?rir. Vyetnamda h?r zovq? uy?un ?yl?nc? tapmaq olar ? fill?rl? g?zintid?n, ilanlı restoranlardan, timsah qoru?undan kazino v? gec? klublarına kimi.
[5]
Olk?d? keciril?n coxsaylı bayramlar h?m Vyetnam xalqının q?dim ad?t-?n?n?l?ri v? inancları, h?m d? daha sonralar ba? ver?n tarixi hadis?l?rl? ba?lıdır. Tet bayramı ay t?qvimin? ?sas?n hesablanır v? baharın ?vv?li hesab olunur. Bayramın g?li?in? bir nec? gun qalmı? park v? ba?calarda gull?r ?kilir. Xanımlar yapı?qan duyud?n piroq bi?irirl?r. Bayram ucun u?aqlara ?lvan r?ngl?rd?n, g?nc qızlara z?rif r?ngli ip?kd?n, orta ya?lı qadınlara b?nov??yi r?ngli parcadan paltarlar tikilir. G?ncl?r kuc? v? meydanlarda b?r-b?z?kli ka?ız v? karton ?jdahalar g?zdirirl?r.
29 iyun ? Buddanın do?um gunu qeyd olunur. Budda m?b?dind? rahibl?r dini ayinl?r yerin? yetirirl?r. Bundan ba?qa, olk?nin tarixi-siyasi h?yatı il? ba?lı (Q?l?b? gunu ? Sayqonun (indiki Xo?imin) azad edilm?si (30 aprel), U?aqlar gunu (1 iyun) v? s. bayramlar da turistl?rin diqq?tini c?lb edir.
Boyuk ??h?rl?rd? h?r zovq? v? cib? uy?un restoran tapmaq mumkundur. Vyetnam m?tb?xi qeyri-adiliyi v? z?rif dadıyla f?rql?nir. N? Cin, n? Koreya, n? d? yapon m?tb?xin? ox?ayır. Eyni zamanda butun Asiyada oldu?u kimi, burada da m?tb?xin ?sasını duyu, ?ri?t? v? ?dviyyatlar t??kil edir. Nan?, ke?ni?, balıq sousu, istiot, sarımsaq Vyetnam yem?kl?rin? ozun?m?xsus ?tir verir. Acı olmayan z?rif ?dviyyatlar, ya?dan minimal d?r?c?d? istifad?, duyu yem?kl?rinin, t?r?v?zl?rin, d?niz m?hsullarının r?ngar?ngliyi Vyetnam m?tb?xini h?m dadlı, h?m d? orqanizm ucun faydalı edir. Uzun ill?r Fransanın must?ml?k?si olmu? olk?d? fransız m?tb?xinin ?n?n?l?ri geni? yayılıb. Olk? h?mcinin fransızların q?hv?y? olan m?h?bb?tini d? m?nims?yib.
Vyetnam m?tb?xi oz muxt?lifliyin? gor? cox f?rql?nir. Deyil?n? gor?, 500-? yaxın milli yem?k numun?si var. Duyu ni?astasından v? meyv?l?rd?n hazırlanmı? ?irin desertl?r d? burada cox populyardır. B?zi yem?kl?rin hazırlanmasında avropalılar ucun cox q?rib? gorun?n inqrediyentl?rd?n, m?s?l?n, ilanlar, qurba?alar, horumc?kl?rd?n istifad? edilir. Vyetnam m?tb?xinin ?sasını muxt?lif t?r?v?z v? olk?d? cox m??hur olan balıqla b?z?dilmi? a? duyu t??kil edir. Vyetnamlılar ozl?ri m?tb?xl?rini bel? xarakteriz? edirl?r: "Xo?ag?lm?z iyl? mu?ayi?t olunan muk?mm?l dad". Milli m?tb?x Vyetnamın regionlarına gor? cox f?rql?nir. ?imal daha cox m??hur ?orbası, qızardılmı? ?ti, d?niz m?hsulları il? tanınır. C?nubda ?dviyyatlardan cox istifad? olunur. Yerli ?haliy? g?linc?, vyetnamlılar cox z?ngin m?d?niyy?t? malik sulhsev?r bir xalqdır v? bu xususiyy?tl?ri il? turistl?ri daha cox c?lb edirl?r.