?m?liyyat ara?dırması

Vikipediya saytından
Naviqasiyaya kec Axtarı?a kec

?m?liyyat ara?dırması (?A, ing. operations research  ? OR , h?mcinin ing. management science  ? idar?etm? elmi v? ya ing. decision science  ? q?rarlar haqqında elm ) ? insan f?aliyy?tinin muxt?lif sah?l?rind? riyazi modell??dirm?, statistik modell??dirm? v? muxt?lif evristik yana?malara ?saslanan optimal h?ll?rin tapılması metodlarının inki?afı v? t?tbiqi il? m???ul olan bir intizam. B?z?n ad riyazi ?m?liyyatlar t?dqiqatı ucun istifad? olunur.

?m?liyyatlar T?dqiqatı, m?qs?dyonlu insan f?aliyy?tinin butun sah?l?rind? q?rarları m?lumatlandırmaq ucun riyazi, k?miyy?t metodlarının t?tbiqidir. ?m?liyyat ara?dırması q?rarları ?saslandırmaq ucun bu v? ya dig?r riyazi aparatdan istifad? edildikd? ba?layır.

Tarixi [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

1915-ci ild? Voenny Sbornik jurnalı t?r?find?n n??r olunan "Doyu??n T?r?fl?rin sayının itkil?rin? t?siri" m?qal?sind? H?rbi Topoqraflar Korpusunun general-mayoru M.P.Osipov [1] qlobal silahlı qar?ıdurmanın riyazi modelini t?svir ed?rk?n h?rbi i?l?rd? t?svir ed?rk?n muharib? ed?n t?r?fl?rin zamanla azalması v? ?m?liyyatların riyazi n?z?riyy?sin? daxil edilm?si, ?ngilis riyaziyyatcısı Frederik Uilyam Lancesterd?n bir il qabaq. ?kinci Dunya Muharib?si dovrund? ?m?liyyat t?dqiqatları h?rbi ?m?liyyatların planla?dırılması ucun geni? istifad? edilmi?dir. M?s?l?n, ?m?liyyat T?dqiqatı Mut?x?ssisl?ri Birl??mi? Krallıqda yerl???n Amerika Birl??mi? ?tatları Bombardıman Komandanlı?ı ucun calı?dılar. Bombardmanın effektivliyini t?sir ed?n coxsaylı amill?ri ara?dırdılar. Bombardmancılı?ın effektivliyinin dord qat artmasına s?b?b olan tovsiy?l?r hazırlanmı?dır.

II Dunya Muharib?si bitdikd?n sonra ?m?liyyat ara?dırma qrupları AB? v? ?ngilt?r? Silahlı Quvv?l?rind? i?l?rin? davam etdil?r. Bir sıra n?tic?l?rin acıq m?tbuatda yayımlanması c?miyy?td? bu sah?y? mara?ın artmasına s?b?b oldu. ?stehsalın yenid?n t??kili, s?nayenin dinc yollara kocurulm?si ucun ?m?liyyatlar ara?dırma metodlarını ticar?t f?aliyy?tind? t?tbiq etm?k meyli var. ?qtisadiyyatda ?m?liyyatların ara?dırılması ucun riyazi metodların inki?afına milyonlarla dollar ayrılır.

Boyuk Britaniyada mu?yy?n s?naye novl?rinin millil??dirilm?si milli miqyasda riyazi modell?r ?sasında iqtisadi t?dqiqatlar aparmaq imkanı yaratdı. ?m?liyyat t?dqiqatları bir sıra hokum?t, sosial v? iqtisadi t?dbirl?rin planla?dırılması v? icrasında istifad? olunma?a ba?landı. M?s?l?n, Qida Nazirliyi ucun aparılan ara?dırmalar dovl?t qiym?t siyas?tinin v?t?nda?ların ev budc?sin? t?sirini proqnozla?dırırdı.

AB?-d? ?m?liyyatların t?dqiqat metodlarının iqtisadi idar?etm? praktikasına t?tbiqi bir q?d?r yava? idi - amma orada da bir cox narahatlıq tezlikl? qiym?t t?nziml?nm?si, ?m?k m?hsuldarlı?ının artırılması, malların istehlakcılara catdırılmasının sur?tl?ndirilm?si v? s. ?l? ?laq?li probleml?ri h?ll etm?k ucun bu cur mut?x?ssisl?ri c?lb etm?y? ba?ladı. Elmi t?tbiqetm?d? liderlik n?zar?t metodları aviasiya s?nayesin? aid idi, bu da hava quvv?l?rin? qar?ı artan t?l?bl?r? cavab verm?y? kom?k ed? bilm?zdi. 1950-1960-cı ill?rd? Q?rbd? oz elmi jurnallarını n??r etdir?n c?miyy?tl?r v? ?m?liyyat t?dqiqat m?rk?zl?ri yaradıldı v? ?ks?r Q?rb universitetl?ri bu f?nni t?dris planlarına daxil etdil?r.

Yeni elmin formala?masına v? inki?afına ?n boyuk tohf? Rassel Linkoln Akoff , Ricard Bellman , Corc Dantsiq , Q. Kun, Tomas Saati , R. Cermen (AB?), А. Kofman, R. Ford (Fransa) v? s. vermi?dil?r.

L. V. Kantorovic, B. V. Qnedenko, N. P. Buslenko, V. S. Mixalevic, N. N. Moiseyev, Yu. M. Ermolayev, muasir bir riyazi aparatın yaradılmasında v? ?m?liyyat t?dqiqatlarının bir cox sah?l?rinin inki?afında muhum rol oynamı?lar. N.Z.?oru v? ba?qaları.

?qtisadiyyatda m?nb?l?rd?n optimal istifad? n?z?riyy?sinin inki?afındakı must?sna tohf?sin? gor? akademik L. V. Kantorovic, professor T. Kupmans (AB?) il? birlikd? 1975-ci ild? Alfred Nobel ?qtisadiyyat Mukafatına layiq gorulmu?dur.

Terminologiyası [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  • ?m?liyyat - vahid bir konsepsiya il? birl??dirilmi? v? bir h?d?f? catma?a yon?lmi? h?r hansı bir f?aliyy?t (f?aliyy?t sistemi) (m?s?l?n, a?a?ıda gost?ril?n 1-8 tap?ırıqların f?aliyy?tl?ri, ?m?liyyatlar olacaqdır). ?m?liyyat h?r zaman n?zar?t olunan bir hadis?dir, y?ni t??kilatını xarakteriz? ed?n parametrl?ri nec? sec?c?yind?n asılıdır (geni? m?nada, ?m?liyyatda istifad? olunan texniki vasit?l?r d?sti d? daxil olmaqla).
  • Q?rar (muv?ff?q, muv?ff?qiyy?tsiz, a?labatan, ?sassız) bir insandan asılı olaraq h?r hansı bir xususi parametrl?r toplusudur.
  • Optimal - bu v? ya dig?r s?b?bd?n ustunluk veril?n bir h?ll.
  • ?m?liyyat t?dqiqatlarının m?qs?di f?aliyy?t gost?ricisin? ?sas?n optimal q?rarların ilkin k?miyy?t ?saslandırılmasını t?min etm?kdir. Q?rar q?bul etm?k ozu ?m?liyyat ara?dırması c?rciv?sind?n k?narda qalır v? cavabdeh ??xsl?rin m?suliyy?tin? aiddir.
  • H?ll elementl?ri birl??m? yolu il? h?ll yaradan parametrl?rdir: ?d?dl?r, vektorlar, funksiyalar, fiziki xususiyy?tl?r v? s. ?g?r h?ll elementl?ri mu?yy?n s?rh?dl?r daxilind? atıla bil?rs?, gost?ril?n ("intizam") ??rtl?r (m?hdudiyy?tl?r) d?rhal duz?ldilir v? pozula bilm?z. (da?ıma qabiliyy?ti, olcul?ri, c?kisi). Bu ??rtl?r bir ??xsin s?r?ncam verm?k huququ olan v?saitl?ri (maddi, texniki, insan) v? h?ll yolunda qoyulmu? dig?r m?hdudiyy?tl?ri ?hat? edir. Onların birl??m?si bir sıra mumkun h?ll yollarını t??kil edir. [2]

Numun?l?r : Malların А 1 , А 2 , …, А m gedi? m?nt?q?l?rind?n В 1 , В 2 , …, В n t?yinat m?nt?q?l?rin? da?ınması ucun bir plan t?rtib edilmi?dir. Cozumun elementl?ri, ii -ci yola du?m? noqt?sind?n j-ci t?yinat В j -y? n? q?d?r yuk gond?ril?c?yini gost?r?n x ij r?q?ml?ridir. Cozum - x 11 , x 12 , …, x m1 , x m2 , …, x mn ?d?dl?r toplusu

?A il? (kompleks) sistem n?z?riyy?si arasındakı g?l?c?k ?laq? tamamil? aydın deyil [3] .

?stinadlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  1. ↑ Сергеев С. В., Долгов Е. И. . Осипов Михаил Павлович // Военные топографы Русской армии. Москва: ЗАО ≪СиДи-Пресс≫. 2001. s?h. 239.
  2. ↑ Вентцель, Елена Сергеевна Исследование операций: задачи, принципы, методология. ? М.: Наука, Главная редакция физико-математической литературы, 1980, с. 9-17
  3. ↑ Вентцель Е. С. Исследование операций: задачи, принципы, методология. ? М.: Наука, Главная редакция физико-математической литературы, 1980, с. 6

?d?biyyat [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  • Гермейер, Юрий Борисович. Введение в теорию исследования операций. Оптимизация и исследование операций ( 22500 nus. ). М.: Наука. 1971.
  • Гермейер Ю. Б., Морозов В. В., Сухарев А. Г., Фёдоров В. В. Задачник по исследованию операций. М: Издательство МГУ. 1975.
  • Дегтярёв Ю. И. Исследование операций: учебник для вузов по специальности АСУ. М.: Высшая школа. 1986.
  • Хемди А. Таха. Введение в исследование операций. М.: Вильямс. 2007 [Operations Research: An Introduction]. ISBN   0-13-032374-8 .
  • Грешилов А. А. Математические методы принятия решений. М.: МГТУ им. Н.Э. Баумана. 2006. ISBN   5-7038-2893-7 .
  • Акофф, Рассел Линкольн, Сасиени М. Основы исследования операций. М: Мир. 1971.

Xarici kecidl?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

M?nb? ? " https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=?m?liyyat_ara?dırması&oldid=7220884 "