Adam Smit

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya kec Axtarı?a kec
Adam Smit
ing. Adam Smith
Do?um tarixi ?n geci  16 iyun 1723
Do?um yeri
V?fat tarixi 17 iyul 1790 ( 1790-07-17 ) [2] [3] […]
V?fat yeri
Elm sah?l?ri iqtisadiyyat , etika , siyasi f?ls?f? , f?ls?f? [1] , Maarifcilik dovru [1]
Elmi adı
?? yerl?ri
T?hsili
Elmi r?hb?ri Frensis Hutceson [d]
Uzvluyu
İmza
Vikianbarın loqosu  Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

Adam Smit ( ing. Adam Smith ; ?n geci  16 iyun 1723 , Kerkoldi [d] , Fayf [d] [4] ? 17 iyul 1790 [2] [3] […] , Edinburq [4] ) ? ?otland [5] ?silli Boyuk Britaniyalı filosof v? iqtisadcı. [6]

Muasir kapitalizmin banisi [7] [8] [9] hesab olunan Adam Smit ?xlaq f?ls?f?si professoru olması s?b?bind?n iqtisadi yana?malarında bu elmin t?sirl?ri hiss olunur. ?qtisadiyyatda v? t?bi?t hadis?l?rind? nizam oldu?unu v? bunun mu?ahid? v? ?xlaq hissi il? mu?yy?n oluna bil?c?yini qeyd etmi?dir.

H?yatı [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Adam Smitin r?smi.
(mu?llif: Con Key). (1790) .

Adam Smit ?otlandiyanın Kirkkaldi ??h?rind? calı?an gomruk n?zar?tcisinin o?lu olaraq dunyaya g?lmi?dir. D?qiq do?um tarixi bilinm?s? d?, 16 iyun 1723-cu ild?, atasının olumund?n 6 ay sonra xac suyuna salındı?ı m?lumdur. T?xmin?n 4 ya?ı olark?n qaracılar t?r?find?n qacırılan Smit, qısa zamanda ?misinin kom?yi il? tapılmı?dır.

On dord ya?ı olark?n Qlazqo Universitetind? ?xlaq f?ls?f?si movzusunda Frensis Hatcisonun yanında t?hsil alma?a ba?lamı?dır. Azadlıq, huquq, ifad? azadlı?ı movzularına ba?lılı?ı da burada yaranmı?dır. Qlazqo Universitetind?n m?zun olduqdan sonra 1740-cı ild? Oksforddakı Balliyol Kollecind? oxuma?a ba?lamı?, lakin 1746-cı ild? m?kt?bi t?rk ed?r?k Oksfordun imtiyaz n?zar?ti movzusunda t?nqidcilik etm?y? ba?lamı?dır. 1748-ci ild? Edinburq Universitetind? Lord Keymsin ba?cılı?ı altında konfranslar kecirmi?dir. [10] Burada natiqlik s?n?ti v? b?dii m?ktublar movzularına toxunmu?dur. Daha sonralar s?rv?tin idar?si movzusuna toxunmu? v? bu dovrd? t?bii azadlı?ın acıq v? sad? sistemi m?s?l?l?rini ara?dırmı?dır.

Smitin xristian atası dinin? cox ba?lı bir insan idi v? ?otlandiya kils?sinin mot?dil qanadına uzv idi. Smitin ?ngilt?r?y? getm?sin? s?b?bin ?ngilt?r? kils?sind? karyera qurmaq oldu?u deyils? d?, bu movzuda d?qiq bir subuta rast g?linmir. ?ksin?, Smit ?otlandiyaya deizm t?r?fdarı kimi geri donmu?du. H?mcinin o, u?aq olark?n atası t?r?find?n gond?ril?n kils?d?n qacaraq evl?rin? donmu?dur. Smit f?ls?fi olaraq dini iqtisadiyyatın onund? ?ng?l olaraq gormu? v? ateist yana?ma numayi? etdirmi?dir. Bir cox m?s?l? il? ba?lı Darvinl? eyni du?unc?d?n cıxı? etmi?l?r.

1751-ci ild? Smit Qlazqo Universitetin? m?ntiq , novb?ti il is? ?xlaq professoru olaraq t?yin edilmi?dir. D?rsl?rind? etika , natiqlik s?n?ti, huquq , siyasi iqtisad v? dig?r movzulara yer vermi?dir. 1759-cu ild? Qlazqodakı konfraslarını bir araya g?tirdiyi ?xlaqi munasib?tl?r n?z?riyy?si ( ing. The theory of Moral Sentiments ) adlı kitabını n??r etdirmi?dir. Bu kitabdan sonra onun m??hurlu?u artmı?dır. Kitabın ?sas movzusu insan munasib?tl?rinin verici v? alıcıları (y?ni f?rd v? c?miyy?tin dig?r uzvl?ri) arasındakı simpatiyaya v? anlayı?a n? q?d?r ba?lı oldu?u il? ba?lı idi. Lord Monboddonun 14 il sonra yayımlanan kitabında qeyd etdiyi kimi, Smitin bu ilk kitabındakı dil inqilabı analizi s?thi idi. Yen? d?, Smitin axıcı v? inandırıcı mudafi?l?ri b?la??tli olsa da, mubahis? olunmazdır. Smitin acıqlamaları ?xlaq duy?usuna v? faydalılı?a deyil anlayı?a ?saslanmı?dır.

Smit bu dovrd?n sonra oz konfrasnlarında ?xlaq n?z?riyy?l?rind?n daha cox huquq v? iqtisadiyyata yer verm?y? ba?lamı?dır. Kirkkaldiy? qayıtdıqdan sonrakı 10 ilini Xalqların s?rv?tinin t?bi?ti v? s?b?bl?ri haqqında traktat adlı 1776-cı ild? yayımlanan ?s?ri uz?rind? calı?araq kecirmi?dir. Cap olunduqdan sonra boyuk u?ur qazanan kitab, Smitin dunyada m??hur iqtisadcı kimi tanınmasının da ?sas s?b?bi olmu?dur. 1778-ci ild? Smit ?otlandiyanın vergil?r naziri t?yin edilmi?dir. Bundan sonra Edinburqa , anasının yanına koc?n Smit 17 iyul 1790-cı ild? a?ır x?st?likd?n sonra v?fat etmi?dir. Olumund?n sonra s?rv?tinin boyuk hiss?sinin gizli kom?kl??m? c?miyy?tl?rin? verildiyi m?lumdur.

Xalqların s?rv?ti [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Xalqların s?rv?ti iqtisadi prinsipl?rin ortaya cıxmasını v? eyni zamanda must?qil v? sistematik hala g?lm?sini t?min etdiyi ucun iqtisad elmin? ciddi t?sir ed?n bir ?s?rdir. B?zi mu?llifl?r? gor? q?rb dunyasında iqtisadiyyatla ba?lı yazılan ?n guclu ?s?rdir. 1776-cı ild? n??r edildiyind? ?ngilt?r? v? AB? -d? azad ticar?t anlayı?ı yayılmaqda idi v? kitab iqtisadi u?ur ucun boyuk kulc? rezervl?rinin on?mli oldu?unu iddia ed?n Merkantilizm? qar?ı klassik bir bildiri? halına g?lmi?dir. Bu dovrd? AB? -nin ya?adı?ı ?stiqlaliyy?t muharib?si sonrasında ortaya cıxan kasıblıq v? sıxıntılı ??raitl?r bu anlayı?ı meydana cıxarmı?dır.

Xalqların s?rv?ti ?s?rinin ilk s?hif?si. London n??ri. 1776.

Xalqların s?rv?ti eyni zamanda fiziokratların torpa?ın on?mini vur?ulamasına da qar?ı cıxırdı. Smit bunun yerin? i?cil?rin gucun? inanırdı v? i?ci quvv?sinin istehsalın artmasında ?sas quvv? oldu?u fikrini mudafi? edirdi. Xalqlar o q?d?r u?urlu oldu ki, bu ?vv?lki iqtisadi n?z?riyy?l?rin unudulmasına s?b?b oldu. Tomas Maltus v? David Rikardo kimi iqtisadcılar Smitin bu gun klassik iqtisad olaraq bilin?n n?z?riyy?sini t?kmill??dirm?y? istiqam?tl?ndil?r. Bu zamanla ca?da? iqtisadiyyatın inki?af etm?sin? s?b?b oldu.

Xalqların z?nginliyinin ?sas movzularından biri d?, azad bazarların h?r n? q?d?r qarı?ıq v? idar? olunmayan goruns? d?, ?slind? bir goz?gorunm?z ?l t?r?find?n t?nziml?nm?sidir. M?s?l?n, bir m?hsulda istehsal ?skikliyi oldu?unda qiym?t artır v? bu v?ziyy?t sonda qıtlı?a son verir. ?g?r bazara h?ddind?n artıq istehsalcı daxil olarsa, istehsalcılar arasında r?qab?tin artması qiym?tl?rin du?m?sin? s?b?b olaraq, m?hsulun t?bii qiym?tin? satılmasına yol acır. M?nf??t gost?ricisi ortalama bazar qiym?tind? sıfırlanarsa da mal v? xidm?t istehsalı ucun t??viq ortadan qalxmır, cunki butun istehsal m?sr?fl?ri, istehsal olunanın qiym?tin? t?sir etm?kd?dir. ?g?r qiym?tl?r orta m?nf??t gost?ricisind?n a?a?ı s?viyy?y? du??rs?, istehsalcılar bazardan cıxma?a ba?layırlar. M?nf??t gost?ricisinin sıfırdan yuks?k oldu?u mudd?t ?rzind?, istehsalcılar bazara girm?y? davam edirl?r. Smit insanların h?r?k?t? kecm?sini t?min ed?n s?b?bl?rin acgozlukd?n qaynaqlandı?ına inanırdı. Ona gor? d?, bu r?qab?t eyni zamanda cox ce?idli mal v? xidm?t istehsalını t?bli? etm?kd? idi. Smit yen? d?, sahibkarlara qar?ı diqq?tli olma?ın g?r?kdiyini v? inhisarcılı?ın yanlı? oldu?unu mudafi? edirdi.

Smit butun gucu il? s?naye inki?afını ?ng?ll?y?n vaxtı kecmi? dovl?t m?hdudiyy?tl?rin? hucum edirdi. O, gomruk rusumları da daxil olmaqla, bunların uzun mudd?td? yuks?k qiym?tl?r? s?b?b oldu?unu qeyd edirdi. H?r ?eyin axarına buraxılmasını mudafi? ed?n bu imkan verin etsinl?r n?z?riyy?si, sonrakı ill?rd?, xususil? XIX ?srd? hokum?tl?rin q?bul etdiyi qanunlara ciddi t?sir gost?rmi?dir. Buna baxmayaraq, Smit hokum?tl?rin varlı?ına muxalif deyildi. Hokum?tl?rin iqtisadi sektorun xaricind?ki m?s?l?l?rd? f?aliyy?t gost?rm?sini mudafi? edirdi. M?s?l?n, kasıb v?t?nda?lara t?hsil verilm?sinin, ordunun t?r?fdarı idi.

Mutl?q r?qab?t [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Smit ya?adı?ı don?min elmi inki?afını iqtisadi t?bi?t qanunlarının varlı?ı il? acıqlama?a calı?mı?dır. Goz?gorunm?z ?l bu calı?maların ?n on?mlil?rind?n biridir. Smit? gor? iqtisadi h?yat f?rdiyy?tcidir v? bu f?rdiyy?tci insanların t?bii qurulu?undan qaynaqlanmaqdadır. ??xsi m?nf??t iqtisadi h?yat ucun stimul verici bir gucdur. F?rd oz t?bi?ti etibari il? ?n az z?hm?tl?, ?n cox qazanca catma?a calı?acaqdır. Bu m?qs?dl?, Smit t?klif v? t?l?b b?rab?rliyini avtomatik olaraq gerc?kl??dir?n qiym?t mexanizmi uz?rind? dayanmaqdadır. Smit? gor? qiym?tl?r tarazlıq unsurudur. Smitin qiym?t tarazlı?ı unsurunu bazar misalı il? acıqlayaq: ?stehsal azalarsa qiym?tl?r yuks?lir, cor?k t?labatının azaldı?ını du?unun, ehtiyacımız olan cor?y? catmaq ucun daha cox calı?aca?ıq, bu artan calı?ma h?cmi d? ist?r-ist?m?z qiym?tl?ri qaldıracaq. Qiym?tl?rin yuks?lm?si firmaları daha cox qazanc ?ld? ed?c?kl?ri du?unc?si il? daha cox istehsal etm?y? t??viq ed?c?k v? t?klif t?l?b? yaxınla?dı?ı zaman tarazlıq yaranacaqdır. T?klif t?l?bi kecdiyi zaman is? qiym?tl?r du??c?kdir, bu da firmaların istehsalını azaltmasına s?b?b olacaqdır. Bel?c?, hec bir mudaxil? olmadan h?r ?ey tarazlıqda olacaqdır.

Mutl?q r?qab?td? f?rdl?r v? firmalar oz m?nafel?rini gudm?kl? b?rab?r, eyni zamanda c?miyy?tin d? m?nafeyin? xidm?t edirl?r. Misal olaraq, mutl?q r?qab?t ??raitind? istehsalcılar v? istehlakcılar arasında bir m?nf??t mubariz?si yoxdur. Mutl?q r?qab?t ??raitind? istehsalcılar il? istehlakcılar istehsal v? istehlak artıqlarını b?rab?r ??kild? payla?ırlar.

Ancaq a?a?ıdakı t?sirl?r tam r?qab?t ??raitind? qurulan tarazlı?ı poza bil?r:

  1. Dovl?tin vergil?ri artırması.
  2. ?stehsal faktorlarının optimalla?masının pozulması, b?zi mallarda nadirlik rentası yaradır. (Nadirlik rentası bir malın bazarda az olması v? mala t?l?bin cox olması s?b?bi il? yaranır.)
  3. ?stehsalcıların istehsal q?rarlarında yanılma v? istehsal q?rarsızlıqları.
  4. Beyn?lxalq munasib?tl?rin azalması v? qopması.
  5. Siyasi qeyri-sabitliyin artması.

Kapital [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Adam Smit kapitalı ?m?yin daha m?hsuldar olmasını t?min ed?n bir t?sir quvv?si olaraq xarakteriz? edir. Al?t, avadanlıq, torpaq, gubr? v? s. h?r biri kapitaldır. Smit? gor? kapıtalı artıracaq h?r vergi istehsalı azaldacaq, bel?c? h?m dovl?tin, h?m d? c?miyy?tin faydasını azaldacaqdır. Smit ilk d?f? kapitalı ikiy? ayırmı?dır: Sabit kapital v? d?yi??n kapital.

  • Sabit kapitala binalar, qur?ular, avadanlıqlar, al?tl?r v? s. daxildir. Bu kapital ?ld?n-?l? dola?madan sahibin? qazanc g?tirir. (Sabit kapital hec bir ??kild? qazanc g?tirmir, sad?c? oz d?y?rini hiss?-hiss? istehsal edil?n m?hsula kecirir.)
  • D?yi??n kapital is? h?m madd?, satılacaq mallar kimi sahibin? ?ld?yi?dirm?d?n, dolayı yolla qazanc g?tirir. Nec? ki, pul bir mal il? mubadil? edilm?dikc? bir fayda g?tirmis?, mallar da ?l d?yi?dirm?d?n fayda qazandırmır.

Bir olk?nin illlik umumi g?liri, illik umumi hasilata b?rab?rdir. Kapital yaratma?ın ilk m?rh?l?si pul ?ld? etm?kdir v? bu kapitalın yaranması q?na?tl? mumkun olur. Adam Smit? gor? kapital gecikdirilmi? bir istehlakdır. Smit? gor?, bir olk?nin kapital ehtiyatı artdıqca, z?nginliyi d? artar.

Goz?gorunm?z ?l [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Adam Smit f?rdin v? c?miyy?tin yax?ılı?ı arasında ?laq? qurdu?u Xalqların z?nginliyi kitabında bel? yazırdı:

" H?r bir f?rd oz m?nf??tinin ardınca qacark?n, c?miyy?t? du?un? bil?c?yind?n daha cox xidm?t edir. "

Buna gor? d?, h?r k?sin eqoist oldu?u bir c?miyy?td? uy?unla?ma, rasional bir mudaxil? olmasa da, ozu-ozluyund?n yaranacaqdır. Bu ozluyund?n yaranan gorunm?z ?l, bazar munasib?tl?ridir.

Smit t?bii qanunları q?bul etm?kd? v? iqtisad sah?sind? bu qanunları k??fetm?k lazım g?ldiyini soyl?m?kd?dir. Y?ni Smit, t?bii qurulu?un f?rdi m?nf??t? gor? yaranaca?ı inancında idi. Bu baxımdan Smitin n?z?riyy?si furs?tci (opportunist) v? gerc?kcidir.

?stinadlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  1. ↑ 1 2 3 4 Cex Milli Hakimiyy?t M?lumat bazası .
  2. ↑ 1 2 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru   (fr.) : acıq m?lumat platforması. 2011.
  3. ↑ 1 2 Adam Smith // Internet Speculative Fiction Database   (ing.) . 1995.
  4. ↑ 1 2 3 4 Смит Адам // Большая советская энциклопедия   (rus.) : [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва : Советская энциклопедия , 1969.
  5. ↑ "Great Thinkers of the Scottish Enlightenment" . 2001-04-10 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2020-01-25 .
  6. ↑ Sharma, Rakesh. "Adam Smith: The Father of Economics" . Investopedia. 2016-09-10 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2019-02-20 .
  7. ↑ "Adam Smith: Father of Capitalism" . www.bbc.co.uk. 20 November 2017 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 20 February 2019 .
  8. ↑ Bassiry, G. R.; Jones, Marc. "Adam Smith and the ethics of contemporary capitalism". Journal of Business Ethics . 12 (1026). 1993: 621?627. doi : 10.1007/BF01845899 .
  9. ↑ Newbert, Scott L. "Lessons on social enterprise from the father of capitalism: A dialectical analysis of Adam Smith". Academy of Management Journal . 2016 (1). 30 November 2017: 12046. doi : 10.5465/ambpp.2016.12046abstract . ISSN   2151-6561 .
  10. ↑ "Adam Smith: Biography on Undiscovered Scotland" . www.undiscoveredscotland.co.uk. 2019-07-22 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2019-07-30 .

?d?biyyat [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

M?nb? [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  • Robert. L. Helbroner. The Essential Adam Smith . ISBN 0-393-95530-3
  • Benians, E. A (1925). " Adam Smith’s Project of an Empire ." Cambridge Historical Journal 1 (3): 249?283.
  • Nicholson, Joseph Shield (1909). A Project of Empire: A Critical Study of the Economics of Imperialism, with Special Reference to the Ideas of Adam Smith. London.
  • Palen, Marc-William (March 2014). " Adam Smith as Advocate of Empire, c. 1870?1932 ." Historical Journal 57 (1): 179?198.
  • Bonar, James, A Catalogue of the Library of Adam Smith , London, 1895
  • Buchan, James, The Authentic Adam Smith: His Life and Ideas, W. W. Norton & Company, 2006
  • Buchholz, Todd, New ideas from Dead Economists: An introduction to modern economic thought, Penguin Books, 1999
  • Bussing-Burks, Marie, Influential Economists, Minneapolis: The Oliver Press, 2003
  • Campbell, R. H.; Skinner, Andrew S., Adam Smith, Routledge, 1985
  • Coase, R.H. , Adam Smith's View of Man, oktyabr 1976
  • Rae, John, Life of Adam Smith , London & New York: Macmillan, 1895
  • Ross, Ian Simpson, The Life of Adam Smith, Oxford University Press, 1995
  • Ross, Ian Simpson, The Life of Adam Smith (2), Oxford University Press, 2010
  • Skousen, Mark, The Making of Modern Economics: The Lives and Ideas of Great Thinkers , M.E. Sharpe, 2001
  • Smith, Adam, An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, University of Chicago Press, 1977
  • Smith, Adam, The Theory of Moral Sentiments , Liberty Fund, 1982
  • Smith, Adam, The Theory of Moral Sentiments , Cambridge University Press, 1982
  • Smith, Vernon L., The Two Faces of Adam Smith, iyul 1998
  • Tribe, Keith; Mizuta, Hiroshi, A Critical Bibliography of Adam Smith, Pickering & Chatto, 2002
  • Viner, Jacob, Essays on the Intellectual History of Economics, Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1991

H?mcinin bax [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Xarici kecidl?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Vikianbarda Adam Smit il? ?laq?li mediafayllar var.
Vikisitatda Adam Smit il? ?laq?dar sitatlar var.
M?nb? ? " https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Adam_Smit&oldid=7462036 "