Bu m?qal? qaralama halındadır . Lutf?n, m?qal?ni umumvikipediya v? redakt? qaydalarına uy?un ??kild? t?rtib edin. ?g?r mumkundurs?, daha d?qiq bir ?ablondan istifad? edin.

Bu m?qal?ni vikil??dirm?k lazımdır. Lutf?n, m?qal?ni umumvikipediya v? redakt? qaydalarına uy?un ??kild? t?rtib edin.

Bu m?qal?d?ki m?lumatların yoxlanılabil?r olması ucun ?lav? m?nb?l?r? ehtiyac var . Daha ?traflı m?lumat v? ya m?qal?d?ki probleml?rl? ba?lı muzakir? aparmaq ucun m?qal?nin muzakir? s?hif?sin? diqq?t yetir? bil?rsiniz. Lutf?n m?qal?y? etibarlı m?nb?l?r ?lav? ed?r?k bu m?qal?ni t?kmill??dirm?y? kom?k edin. M?nb?siz m?zmun probleml?r yarada v? silin? bil?r. Probleml?r h?ll edilm?mi? ?ablonu m?qal?d?n cıxarmayın.

C?S v? ya Co?rafi ?nformasiya Sisteml?ri( GIS ? Georaphical Information Systems ) ? dunya uz?rind?ki kompleks ictimai, iqtisadi, ekoloji v? s. probleml?rinin h?llin?.

C?S- in be? t?m?l komponenti vardır [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Bunlar:
a) T?chizat ( hardware ) :
C?S-in i?l?m?sini mumkun ed?n komputer v? buna ba?lı yan m?hsulların butunu t?chizat olaraq adlandırılar. Butun sistem ic?risind? ?n ?h?miyy?tli vasit? olaraq gorun?n komputer yanında yan t?chizatlara da ehtiyac vardır. M?s?l?n, yazıcı (printer), c?kici (plotter), skaner (scanner), ?d?dil??dirici (digitizer), m?lumat qeyd modulları (veril?n collector) kimi cihazlar m?lumat texnologiyası vasit?l?ri olaraq CMS ucun ?h?miyy?tli sayıla bil?c?k t?chizatlardır.

b) Proqram ( software ) :
Dig?r bir deyi?l? komputerd? qaca bil?n proqram, co?rafik m?lumatları depolamaq, analiz etm?k v? gost?rm?k kimi ehtiyac v? funksiyaları istifad?ciy? t?min etm?k uzr?, yuks?k s?viyy?li proqramla?dırma dill?riyl? realla?dırılan alqoritml?rdir. Proqramların cox coxunun ticari m?qs?dli firmalar t?r?find?n inki?af etdirilib cıxarılması yanında universitet v? b?nz?ri ara?dırma t??kilatların t?r?find?n d? t?hsil v? ara?dırmaya istiqam?tli inki?af etdirilmi? proqramlar da movcuddur. Dunyadakı CBS bazarının ?h?miyy?tli bir qisimi proqram inki?af etdir?n firmaların ?lind?dir. Bu baxımdan indiki vaxtda CBS bu cur proqramlarla haradasa qayna?mı? v?ziyy?td?dir. ?n m??hur C?S proqramları olaraq ArcInfo , Intergraph , MapInfo , Netcad (Turkc?, Az?rbaycan dili) , Idrisi , Grass vs. veril? bil?r. Co?rafi m?lumat sistemin? istiqam?tli bir proqramda olması lazım olan t?m?l unsurl?rd?n b?zil?ri bunlardır;

• Co?rafi m?lumat giri?i v? ?m?liyyatı ucun lazımlı vasit?l?ri saxlamalı,
• Bir veril?nl?r bazası r?hb?rlik sistemin? sahib olmalı,
• Yer?l sor?ulama, analiz v? gost?rm?yi d?st?kl?m?li,
• ?lav? t?chizatlar il? olan ?laq?l?r ucun arauz (interface) d?st?yi olmalıdır.

c) M?lumat ( data ) :
C?Sin ?n ?h?miyy?tli komponentl?rind? biri d? "m?lumat"dır. Qrafik qurulu?dakı co?rafi m?lumatlar il? t?yin edici xususiyy?td?ki ozud?lik v? ya c?dv?l m?lumatları lazımlı qaynaqlardan toplana bil?c?yi kimi, bazarda olan hazır haldakı m?lumatlar da satın alına bil?r. C?S yer?l m?lumatı dig?r m?lumat qaynaqlarıyla birl??dir? bil?r. Bel?c? bir cox t??kilat v? qurulu?a aid m?lumatlar t??kil edil?r?k, yer?l m?lumatlar d?qiql??dirilir. M?lumat, ekspertl?r t?r?find?n C?S ucun t?m?l element olaraq q?bul edil?rk?n, ?ld? edilm?si ?n c?tin komponent olaraq da gorulm?kd?dir. M?lumat qaynaqlarının da?ınıqlı?ı, coxlu?u v? f?rqli strukturlarda olmaları, bu m?lumatların toplanması ucun boyuk zaman v? x?rc t?l?b etm?kd?dir. Nec? ki C?S-? istiqam?tli qurulması hazırlanan bir sistem ucun x?rcl?n?c?k zaman v? x?rcin t?xmin?n %50 deyil coxu m?lumat yı?maq ucun lazımdır.

d) ?nsanlar ( people ) :
C?S texnologiyası insanlar olmadan m?hdud bir qurulu?da olardı. Cunki insanlar gerc?k dunyadakı probleml?ri t?tbiq etm?k uzr? lazımlı sisteml?ri idar? ed?r v? inki?af planları hazırlayar. C?S istifad?cil?ri, sisteml?ri hazırlayan v? qoruyan ekspert texnikl?rd?n gund?lik i?l?rind?ki performanslarını artırmaq ucun bu sisteml?ri istifad? ed?n k?sl?rd?n ibar?t olan geni? bir kutl?dir. Ba?qa sozl? co?rafi m?lumat sisteml?rind? insanların ist?kl?ri v? yen? insanların bu ist?kl?ri qar?ılamaları kimi bir mudd?t ya?anar. C?S-in inki?afı mutl?q sur?tl? insanların y?ni istifad?cil?rin ona sahib cıxmalarına v? movqey? ba?lı h?r cur analiz ucun C?S-i istifad? ed? bilm? qabiliyy?tl?rini artırma?a v? d?yi?ik intizamlara yen? C?S-in ustunlukl?rini tanıtmaqla mumkun ola bil?c?k.

e) Usullar :
Muv?ff?qiyy?tli bir C?S, cox yax?ı hazırlanmı? plan v? i? qaydalarına gor? i?l?r. Bu cur funksiyalar h?r t??kilata xas model v? t?tbiql?r ??klind?dir. C?S-in t??kilatlar ic?risind?ki vahidl?r v? ya t??kilatlar arasındakı yer?l m?lumat axı?ının m?hsuldar bir ??kild? t?min edil? bilm?si ucun lazımlı qaydaların y?ni metodların inki?af etdiril?r?k t?tbiq olunur olması lazımdır. Movqey? soyk?n?n m?lumatların ?ld? edil?r?k istifad?ci t?l?bin? gor? cıxarılması v? t?qdim edilm?si mutl?q mu?yy?n standartlar y?ni qaydalar c?rciv?sind? realla?ar. Umumiyy?tl? standartların t?sbiti ??klind? olan bu t?tbiql?r bir baxıma t??kilatın strukturca t??kilatı il? do?rudan ?laq?dardır. Bu m?qs?dl? qanuni t?nziml?m?l?r? gedil?r?k lazımlı mudiriyy?tl?r hazırlanaraq qanunlar t?sbit edil?r.

Az?rbaycan respublikasında da bir cox C?S ?irk?tl?ri movcuddur. Bunlar Az?rbaycan respublikasının daha da cox inki?af etm?si ucun muasir usul v? texnologiyalardan istifad? edirl?r. T?sadufi deyilki artiq Az?rbaycan Respublikasında bir nec? dovl?t strukturları v? idar?l?ri d? C?S t?tbiq edir. Bunlara Dovl?t Torpaq v? X?rit?c?km? komit?si, Da?ınmaz ?mlakın Dovl?t Reyestri Xidm?ti, ?mlak M?s?l?l?ri uzr? Dovl?t Komit?si , Fovq?lad? Hallar Nazirliyini v? s. misal gost?rm?k olar. Az?rbaycan Respublikasında artiq 10-a yaxın C?S ?irk?tl?ri movcuddur ki, bunlara Datum MMC ^[1] , Integris MMC ^[2] , R. I. S. K. Company v? s. misal gost?rm?k olar.

?stinadlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]