Bu m?qal? ??ki ??h?ri haqqındadır. ??ki rayonu ucun ??ki rayonu s?hif?sin? baxın.

Respublika tabeli ??h?r
??ki
41°11′31″ ?m. e. 47°10′14″ ?. u.
Olk?	Az?rbaycan
Rayon	??ki
?cra ba?cısı	Elxan Usubov
Tarixi v? co?rafiyası
?vv?lki adı	Nuxa (1846?1968) ??ki
Sah?si	9 km²
Saat qur?a?ı	UTC+04:00
?halisi
?hali sayı	68400 [1]   ( 2023 )
Milli t?rkib	az?rbaycanlılar , rutullar , [2] l?zgil?r , saxurlar
R?smi dili	Az?rbaycan dili
R?q?msal identifikatorlar
Telefon kodu	+994 2424
Poct indeksi	AZ5500
N?qliyyat kodu	55 [3]
R?smi saytı	sheki-ih.gov.az/az
X?rit?d? yeri
Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

??ki ? Az?rbaycan Respublikasında ??h?r, ??ki rayonunun inzibati m?rk?zi. 4 yanvar 1963-cu ild?n respublika tabeli ??h?rdir.

1846-cı ild?n 1968-ci il? q?d?r " Nuxa " adlandırılmı?dır. ??ki rayonunun inzibati m?rk?zidir. Sovet dovrund? respublika tebeliyind? olan ??h?r statusuna malik idi. Hal-hazırda da ??ki rayonu t?rkibind? deyil, birba?a respublika tabeliyind?dir. Amma ??ki ??h?r icra hakimiyy?ti ba?cısının s?lahiyy?tl?ri h?m d? ??ki rayonuna ?amildir.

??ki ??h?ri respublikanın ?imal-q?rbind?, Ki? cayının sol sahilind?, d?niz s?viyy?sind?n 700 metr yuks?klikd?, paytaxt Bakı ??h?rind?n 370 km aralıda, Boyuk Qafqaz sıra da?larının c?nub ?t?kl?rind?, m?rk?zi regionlardan uzaqda ? t?crid olunmu? bir m?kanda yerl??ir. ??h?ri ?hat? ed?n t?bi?t, me??l?rl? ortulmu? da?lar oz goz?lliyi il? insanı valeh edir. Xan yayla?ının sıldırım yollarıyla ?imal t?r?fd?n ??h?r? yaxınla?acaq olursaq qar?ımıza n?tic?sind? iki yar?anın ?m?l? g?ldiyi iki boyuk ucuruma ? Caqqaldar v? Ottal ucurumlarına rast g?l?rik. ??ki ??h?rinin q?rib? qurulu?u vardır. ??rqd?n Q?rb? axan Qurcanacay cayı ??h?ri iki hiss?y?, daha yuks?kd? yerl???n C?nub, dig?ri is? vadid? yerl???n ?imal hiss?l?rin? bolur.

??ki Az?rbaycanın ?n q?dim ??h?rl?rind?n biridir. Orta ?srl?r? aid m?nb?l?rd? onun adı ?aki, ??ka, ?akki v? s. kimi adlandırılmı?dır. 18-ci ?srin ortalarında ??ki ??h?rinin yaxınlı?ındakı Nuxa ??h?ri ??ki xanlı?ının m?rk?zi olduqdan sonra kohn? ??ki ??h?ri tarix s?hn?sind?n silinib getdi.

Q?dim mu?llifl?rd?n Ptolomey, Alban ??h?rl?ri ic?risind? "Niqa" adlı ya?ayı? m?nt?q?sinin oldu?unu qeyd edib. Abbasqulu A?a Bakıxanovun yazdı?ına gor? Nuxa ??h?ri yerinin v?ziyy?tin? gor? h?min Naxiya v? Naciya ??h?ridir ki, q?dim tarixl?rd? ?irvan ??h?rl?rind?n sayilirdi. A. Y. Krimski Niqanın sonrakı Nuxa olması mulahiz?sin? ??rik cıxır. Lakin XIX ?srin ba?lan?ıcında h?min mulahiz?nin ?leyhdarları da var idi. Akademik V. Dorn bel? hesab edirdi ki, Niqa ?beriya il? Alazan arasında olan sah?d? yerl??irdi v? onu Nuxa il? eynil??dirm?k olmaz. "Nuxa" sozunun antik dovurd?n b?lli olan Niqa m?sk?ni il? ba?lılı?ı h?l? mubahis?li bir m?s?l?dir. Mulahiz?l?r var ki, "??ki" adı eramızdan ?vv?l VII ?srd? Qara d?nizin ?imal sahill?rind? D?rb?nd kecidi vasit?sil? C?nubi Qafqaza , oradan da Kicik Asiyaya h?r?k?t ed?n sak tayfalarının adı il? ba?lıdır. Onlar C?nubi Qafqazda ?n yax?ı torpaqları tutaraq bu yerl?r? Sakasena adını verdil?r. Sakların m?skunla?dı?ı ?razil?rd?n biri d? ??ki idi.

M?nb?l?rin verdiyi m?lumata gor?, vaxtil? indiki ??ki ??h?rind?n 10?15 km c?nubda olmu? kohn? ??ki ??h?rini Sasani hokmdarı I Qubad (480?531) tikdirmi?dir. Sonradan ??ki Qafqaz Albaniyasının ?n iri ??h?rl?rind?n birin? cevrildi. ??rq kils?l?rinin anası hesab olunan q?dim Ki? Alban m?b?di d? m?hz ??ki ??h?ri yaxınlı?ında yerl??mi?di. ?r?b istilası ?r?f?sind? Qafqaz Albaniyasının 11 inzibati vilay?tind?n biri ??ki ?yal?ti idi. ?r?b i??alları n?tic?sind? ??ki ?yal?ti III ?mirliyin t?rkibin? daxil edildi. Xilaf?tin z?ifl?diyi bir dovrd? ??kid? must?qil knyazlıq yarandı. XIV ?srin I yarısında Hulakil?r dovl?ti iflasa u?radıqdan sonra ?irvan?ahlar dovl?ti il? yana?ı ??ki d? must?qillik qazandı v? Orlat sulal?si hakimiyy?t? g?ldi. 1551-ci ild? ?ah T?hmasib ??kinin must?qilliyin? son qoydu. ??ki S?f?vil?r dovl?tin? birl??dirildi.

??kinin XVII ?sr memarlı?ı da mu?yy?n ?h?miyy?t? malik idi. Ovliya C?l?binin verdiyi m?lumata gor?, da?dan tikilmi? goz?l ??ki qalası t?p?likd? yerl??irdi. Qalanın " ?irvan " v? "G?nc?" adlanan iki darvazası vardı. ??h?rd? 3 min ev, 7 m?scid vardı ki, bu m?scidl?rd?n bazar meydanında yerl???n Mirz? ?li m?scidi v? qaladakı iki m?scid daha cox diqq?ti c?lb edirdi. ??h?rin karvansaraları, hamamları v? kicik bazarı var idi. XVII ?srd? ??ki ??h?rind? 20 min n?f?rin ya?adı?ı ehtimal edilir.

1747-ci ild? yaranmı? ??ki xanlı?ı Az?rbaycan xanlıqları ic?risind? ?n guclu feodal dovl?ti idi. 1805-ci il Kur?kcay muqavil?sin? ?sas?n ??ki xanlı?ı Rusiyadan vassal asılılı?ına du?du. 1813-cu il Gulustan sulh muqavil?si il? ?ran ? ba?qa sozl? Qacar dovl?ti , ??ki xanlı?ı ?razisinin Rusiya imperiyasına birl??dirilm?sini r?sm?n tanıdı. 1819-cu ild? ??kid? xan usul-idar?si l??v olundu. Xanlı?ın ?v?zin? ??ki ?yal?ti yaradıldı. 1840-cı ild? Kaspi vilay?tinin t?rkibind? Nuxa q?zası yaradıldı. Q?za 1846-cı ild?n ?amaxı quberniyasının t?rkibin? daxil oldu v? Nuxa q?zası adlandırıldı.

Ruslar ??ki xanlı?ını 1819-cu ild? l??v etdikd?n 5 il sonra sonra ? 1824-cu ild?, onun kecmi? ?razisind?, y?ni ??ki ?yal?tind? , ?halinin ilk siyahıyaalınmasını kecirdil?r. H?min siyahıyaalma n?tic?l?rin? ?sas?n o vaxt Qı?laq v? Capa?an k?ndl?ri d? inzibati c?h?td?n Nuxa ??h?rinin t?rkibind? idi v? bu k?ndl?rl? birlikd? Nuxa ??h?rinin ?halisi 13 min 351 n?f?r idi.

Kaptalizmin inki?afı dovrund? ??h?r inzibati c?h?td?n m?h?ll?l?r? bolunurdu.

1920-ci il may ayının 5-d? ??kid? sovet hakimiyy?ti quruldu. 1930-cu ild? Az?rbaycan SSR -nın inzibati ?razi bolgusund? d?yi?iklik edildi v? Nuxa rayonu t??kil edildi. 1963-cu il yanvar ayının 4-d? Nuxa rayonu l??v edil?r?k ?razisi Varta?en (indiki O?uz) rayonuna verildi, respublika tabeliyind? Nuxa ??h?ri yaradıldı. 1965-ci ild?n yenid?n must?qil Nuxa rayonu t??kil edildi. 1968-ci ild?n ?razi ??ki ??h?ri adlanma?a ba?ladı. ^[4]

Az?rbaycanın ??ki ??h?rinin Dunyanın Tarixi ??h?rl?ri Liqasına uzv olması bar?d? 2008-ci il dekabrın 8-d? t??kilatın prezidenti, Yaponiyanın Kyoto ??h?r b?l?diyy?sinin s?dri Daisaku Kodokavadan g?lmi? t?brik m?ktubunda bildirilir ki, Dunyanın Tarixi ??h?rl?ri Liqasının ?dar? Hey?tinin 2008-ci ilin oktyabrında kecirilmi? iclasında ??ki t??kilata uzv q?bul edilmi?dir.

2012-ci ild? abadlıq, quruculuq v? tikinti sah?sind? gorul?c?k i?l?r mu?yy?nl??mi?dir: ??ki ??h?r ?cra Hakimiyy?ti v? Arxitektura ??h?rsalma Komit?si il? birlikd? ??ki ??h?rinin Ba? Planı hazırlanmı?dır. Ba? Plana ?sas?n bir sıra infrastruktur layih?l?rin h?yata kecirilm?si, h?mcinin, ??h?rin q?rb? do?ru geni?l?nm?si, Oxud, ?nc?, K??, Qoxmuq k?ndl?rinin d? ??h?r ?razisin? daxil olması n?z?rd? tutulmu?dur. [2]

Hal-hazırkı ??h?rin sahib oldu?u m?nz?r?li gorunu?u, relyef muxt?lifliyi ??h?rin tikili? v? qurulu? sistemin? oz t?sirini gost?rmi?dir. ??h?rin sol v? sa? hiss?l?ri arasında 450 m m?saf? vardır. 18-ci ?srd? qurulmu? ??h?r 19-cu ?srin ortalarına q?d?r qorunub saxlanmı?, strukturunda hec bir d?yi?iklikl?r edilm?mi?dir. ??ki ya?ıllı?a burunmu? evl?rl? ?hat? olunub. ?slind? is? ??ki ??h?ri t?bi?tin bir hiss?si olub, burda yaradılan arxitektura ?s?rl?ri il? b?z?dilib. Bu yalnız moht???m da? m?nz?r?siyl? s?rh?dl?nm?yib, h?m d? t?bi?tl? uy?unluq t??kil ed?n planla?dırmaya ?saslanır. Bundan ?lav? h?r bir ev oz ba?ı v? d?mir hasarı il? ?hat?l?nmi?dir. ??ki kuc?l?ri evl?rin uy?un duzulu?uyl? deyil ?ksin? ozun? xas planla?dırmaya ?sas?n qurulmu? v? evl?ri bir birid?n c?p?r v? hasarlar ayırır. Sakinl?r feodal dovrun? xas, rayonlarda f?aliyy?t gost?r?n ticar?t obyektl?rin? ?sas?n yerl??mi?, bu is? oz novb?sind? ??kinin planla?dırılmasında oz ?ksini tapmı?dı. O dovrd?n qalma m?h?ll?, kuc? adları indiy? q?d?r qorunub saxlanmaqdadır. ??kinin planla?dırılmasına t?sir gost?r?n ?sas amil is? olk?nin sahib oldu?u relyef pozuntusu idi. Kuc?l?rin istiqam?ti Boyuk Qafqaz silsil? da?larının ?t?yin? nisb?t?n istiqam?tl?ndirilmi? v? qurulmu?du. Kuc?l?rin bir coxu ?imaldakı yuks?kliyin relyefin? paralel olaraq duz?ldilmi?di. M?rk?zi rayonun v? ?sas kuc?nin formala?dırılmasında Gurc?ncay v? D?yirman-arxı caylarının istiqam?ti n?z?r? alınmı?dır. Bu v? ??h?rin planla?dırılmasına aid dig?r xususiyy?tl?r 1862-ci ild? h?yata kecirilmi? planın t?rkibind? gorm?k olar. Bu plana ?sas?n ??ki a?a?ıdakı kvartal v? m?h?ll?l?r? bolunmu?du: Caqqal d?r?si, Gil?li, D?mirci bula?ı, G?nc?li, Sarı torpaq, Otaq e?iyi, A?vanlar, Duluzlar, Dodu, Ba?banlar, S?rkarlar, Dabaqxana, T?z? k?nd, Kohn? k?nd.

Relyefin cox da?ınıq olması burda suni suvarma kanalları sisteminin inki?afını ?ng?ll?mi?dir. ?cm?li su caylardan goturulur. ??kini icm?li suyla Ki? cayı v? Xıncalı-Baxlınnskiy hovz?l?ri t?min edir. T?p?li v? da?ınıq relyef? sahib olan ??ki, ??h?rin bir nec? ayrı hiss?y? bolunm?sin? v? n?tic? etibarıyla goz?l bir t?bii m?nz?r?nin yaranmasıyla n?tic?l?nmi?dir. ??h?rin sahib oldu?u da? m?nz?r?si onu daha da cazib?dar edir.

Memarlıq abid?l?rind?n ??ki xan sarayı , ??kixanovların evi , Gil?kli m?scidinin minar?si, m?scid, qala divarları, ??kinin dair?vi m?b?di (XVII?XIX), Z?yzid m?b?di (XI?XII), yaxınlıqdakı Ki? k?ndinin Ki? alban m?b?di , ??ki karvansarası muhafiz? olunur.

Q?dim ??h?rin planla?dırılmasının spesifik xususiyy?tl?rini ayırd etm?k ucun ??h?r kuc?l?rinin umumi konstruksiyası v? ??ki arxitekturasının inc?l?nm?si vacibdir. Az?rbaycanın t?dric?n tikil?n kuc?l?rin? sahib dig?r orta ?sr ??h?rl?rind?n f?rqli olaraq ??kid? bu i? qısa bir mudd?td?, h?m d? planlı bir ??kild? h?yata kecirilmi?dir. ??kinin Gurc?ncaya paralel olan ?sas v? ?n uzun kuc?si t?rkibind? ??h?rin ?n muhum arxitektura abid?l?rini ozund? c?ml??dirir. ??kinin bir cox kuc?l?ri tarixi v? arxitektura abid?l?rinin movcudlu?u il? diqq?ti c?lb edir. Birinci yerd? ?lb?tt?, ?ubh?siz ki, ?sas kuc? olan ??ki kuc?si durur. Bu kuc?l?rd?n gunumuzd? f?aliyy?t gost?r?n Heyd?r ?liyev, M?h?mm?d ?min R?sulzad?, Xoyski, ?fqanlar, Arxustu, G?nc?lil?r, Ba?banlar, ??rbabalar, Mirz? F?t?li Axundzad?, Mehdi Huseyn kuc?l?rini misal gost?rm?k olar.

Qurcanacay v? D?yirman-arxı cayları ??h?rin su ehtiyaclarını od?m?sil? b?rab?r, h?m d? suvarmada istifad? olunurdu. Daha sonralar cayların birl??diyi yerd? meydancası olan yeni m?rk?z quruldu. ??ki ??h?rinin bu ?razid? qurulma s?b?bl?rind?n ?n vacibi Qurcanacay faktorudur. Dig?r cay olan D?yirman?arxı cayı is? ??h?rin ikinci aparıcı vasit?si kimi xidm?t gost?rm?kd?dir. ??kinin sahib oldu?u t?bii goz?llik ??h?rd? tikilmi? butun tarixi abid?l?rd? oz ?ksini tapmı?dır. Butun bunlar ??ki arxitekturasının oz?llikl?ridir. Dem?k olar ki, q?dim ??h?ri xatırladacaq hec bir arxitektura numun?si qalmayıb. Yalnız E. C?l?binin xatir?l?rind? ??ki haqqında b?zi m?lumat var. Onun sozl?rin? ?saslanaraq, onda da?dan tikilm? ??ki qalası t?p?nin ustund? ucaldılmı?dır. Qalanın ?irvan v? G?nc? adlı iki darvazası var. Burda minl?rl? ev, yeddi m?scid, onların arasında Mirz? ?li m?scidi bazar kuc?sind? yerl??m?siyl? xususi diqq?ti c?lb edir. ??h?rin h?mcinin bir nec? karvansara-mehmanxanası, hamamı v? balaca bazarı vardır. Bu m?lumata ?sas?n qalaynan s?rh?dl?nm?y?n ??ki qala divarlarının xaricind? ip?k istehsalı il? m???ul olan mu?ssis?l?r v? tayı b?rab?ri olmayan ip?k istehsalı il? m???ul olan geni? ba?lar movcud idi. ??h?rin C?l?binin qeyd etdiyin? gor? 3000 evd? 20.000-? yaxın ?halisi movcud idi.

?sas kuc?l?r yerli ??raitd?n aslı olaraq bir az dar daha kicik kuc?l?r?, dong? v? dalanlara bolunur. Qurulmu? plan, cay istiqam?tind? yon?lmi? ?sas, aparıcı kuc?l?rin rahat izl?nilm?sini t?min edir ki, bu da oz novb?sind? ?halinin iqtisadi f?aliyy?ti ucun z?ruri olan amill?rd?n birini t??kil edir. S?n?tkarlar rayonu da t?dric?n ?sas ticar?tin aparıldı?ı kuc?l?r? yaxınla?mı?dır. Qeyd etm?k lazımdır ki, orta ?srl?rd? olan ??ki ??h?ri oz ?hat? etdiyi ?raziy? gor? yet?rinc? geni? bir ??h?r olmu?dur.

??kinin planla?dırılmasında rol oynayan ?sas amill?rd?n biri t?bi?t faktorudur. Buna misal olaraq ??kinin su t?chizatını qeyd ed? bil?rik. Artıq bildiyimiz kimi su yer altında olan gil borular vasit?sil?, h?m d? ki axına ?saslanan sistem? ?sas?n f?aliyy?t gost?rir. Bu is? oz novb?sind? ??ki ??h?rinin t?bi?tl? v?hd?t t??kil etdiyinin bariz numun?sidir. ??kini dig?r ??h?rl?rd?n ayıran bir dig?r xususiyy?t is? onun nisb?t?n daha t?miz olmasıdır. Buna biz 19-cu ?srd? oz xatir?l?rind? ??kini t?svir ed?n A. P. Ziissermanın yazılarında rast g?l? bil?rik. Onun yazdı?ına gor? goz?l t?bii m?nz?r?y? sahib olan ??ki kicik da? cayının m?ns?bind? yerl??mi?, ya?ıllıqların icin? q?rq olmu? evl?r, qoz, fındıq, tut a?aclarıyla dolu ba?lardan ibar?t idi. ??kinin kuc?l?ri h?mi?? t?miz saxlanılır v? h?tta bunun ucun xususi adamlar da ayrılmı?dı. Umumilikd? is? ??ki sahib oldu?u cazib?dar t?bii m?nz?r?si, t?mizliyi, s?rin havası, ax?amları g?l?n bulbul oxuması s?sl?riyl? insan uz?rind? t?svir edilm?z t?sir buraxır.

Qala ??h?rin daha yuks?kd? yerl???n hiss?sind?, ?imal-??rqind? yerl??ir v? ??ki xan sarayını ?hat? edir. Qala t?kc? h?rbi-strateji c?h?td?n deyil, h?m d? mikro iqlimi c?h?td?n cox ?lveri?li ??rait? sahib yerd? yerl??ib. Qala divarlarının umumi uzunlu?u 1300 m, ?imal t?r?fd?ki divar 4 m hundurluyund?, c?nub t?r?find?ki divar is? 8 m hundurluyund?dir. qala divarlarının qalınlı?ı 2.2 m-dir. Qalanın c?nub v? ?imal t?r?fl?rd?n iki darvazası v? muhafiz?si ucun n?z?rd? tutulmu? burcl?ri vardır. Hazırda 1958?1963-cu ill?rd? aparılan b?rpa i?l?rin? baxmayaraq qala divarları v? burcl?ri da?ılmı? bir v?ziyy?tdir. 26 fevral 1853-cu ild? qeyd olunmu? plana ?sas?n qalanın t?rkibind?ki 40-a yaxın tarixi abid?nin yenid?n b?rpası n?z?rd? tutulurdu. T?bii bir hadis?dir ki, ??ki Rusiyanın t?rkibin? daxil olduqdan t?xmin?n 50 il? yaxın sur?n b?rpa i?l?ri boyunca qalanın ?vv?lki planına yet?rinc? d?yi?iklikl?r edilmi?, lakin umumilikd? qala oz ?vv?lki gorunu?unu qoruyub saxlaya bilmi?di. ?lk onc? edil?n d?yi?iklikl?r buranı qoruyan qarnizonun t?l?bl?ri n?z?r? alınırdısa, daha sonra h?m d? ya?ayı? ??raiti faktoru n?z?r? alınma?a ba?landı. Sonda bel? bir n?tic?y? g?lm?k olar ki, edil?n b?zi d?yi?iklikl?r? baxmayaraq ??ki xan sarayı planlanmasında muhum d?yi?iklikl?r? m?ruz qalmayıb.

H?mcinin burda y?ni qalanın ic?risind? du?m?n hucumu zamanı Qurcanacayın suyu k?sildiyi t?qdird? istifad? ed? bil?c?kl?ri reserv su ehtiyatı ucun n?z?rd? tutulmu? su quyuları movcuddur. Kullasovskinin yazdıqlarına gor? ??ki su k?m?rl?ri oz sad? strukturu, ?lveri?li olması v? ucuz ba?a g?lm?siyl? diqq?ti c?lb edir. Su sistemi axına ?saslanır v? yer? basdırılmı? v? boyuk diametrli saxsı-gil borular vasit?sil? h?r?k?t edir. Bu borular ic?risi qırmızı k?rpicd?n tikilmi? c?nl?r? tokulur. C?n? boyuk bir su borusu g?lir, daha sonra is? c?nd?n iki-uc daha kicik boru vasit?sil? su istifad?cil?r? paylanır. H?mcinin burdan ??h?rin butun kuc? v? meydanları suyla t?chiz olunur. Su t?chizinin bel? bir sad? mexanizm? uy?unlu?u h?r bir evin su ehtiyacını od?m?kl? yana?ı ist?y?nl?r? h?tta evinin qar?ısında fontan duz?ld? bilm?sin? imkan verir.

??ki m?tb?xi Az?rbaycanın butun m?tb?xl?ri kimi cox z?ngindir. Butun dunyaya s?s salan ??ki pitisi, ??ki halvası(paxlavası) buna subutdur. ??ki m?tb?xinin ?ah yem?yi ??ki pitisidir . ??ki m?tb?xin? aid olan ba?qa yem?kl?rd?n Balva, Surfullu , Ballıbadı , ??ki oyması(Yerlil?r arasında Oma kimi tanınır), Qırmabadam, ^[5] Tel halva, Duyu halvası, Tutlu-Sudlu plov, Cuc?li plov ^[6] v? s.. kimi yem?kl?rin adını c?km?k olar. ^[7]

01.01.2021-ci il? olan m?lumata gor? ??ki rayonunun ?halisi 189.0 min n?f?r olmu?dur. Onlardan 68.4 min n?f?ri ??h?r, 120.6 min n?f?ri k?nd ?razisind? ya?ayır. Rayonda 378 ??hid ail?l?ri, 200 Qaraba? Muharib?si ?lill?ri, 2 n?f?r II Dunya Muharib?si Veteranı var. Rayonun 21 n?f?r sakini Az?rbaycan Respublikasının ?m?kdar F?xri adına layiq gorulub, 5233 n?f?r Prezident T?qaudcusudir. ??ki rayonunda 1764 qacqın v? 5031 m?cburi kockun m?skunla?mı?dır. T?hsil alanların sayı 27661, pensiyacıların sayı 22527 n?f?rdir. ^[8]

??ki ??h?rind?: Az?rbaycan Pedoqoji Universitetinin ??ki filialı, ??ki ??h?r Kimya-Biologiya T?mayullu Lisey, ??ki ??h?r Fizika-Riyaziyyat v? Humanitar T?mayullu Lisey, ??ki Dovl?t Regional Kolleci, ??ki Tibb kolleci, ??ki Dovl?t Pe?? T?hsil M?rk?zi, ??ki ?nteqrasiya t?limli internat tipli gimnaziya, 29 m?kt?b?q?d?r t?hsil mu?ssis?si, 18 tam orta m?kt?b f?aliyy?t gost?rir.

??ki ??h?rind?: ??ki MRX-sının yeni binası, ??ki MRX-sının ?sas binası, Do?um evi, Birl??mi? u?aq x/x, Psixatriya x/x, A? ciy?r x?st?likl?ri x/x, MRX-nın poliklinika ?ob?si, M. Poliklinikanın 2 saylı terapiya ?ob?si, U?aq poliklinikasının 1saylı pediatriya ?ob?si, U?aq x?st?xanasının konsultativ poliklinikası, U?aq poliklinikasının 2 saylı pediatriya ?ob?si, T?cili tibbi yardım stansiyası, T?cili t?xir?salınmaz tibbi yardım regional m?nt?q?si f?aliyy?t gost?rir.

??ki ??h?rind? " ??ki " (?vv?lki adı "??ki f?hl?si"), " ??kinin s?si ", " ?p?kci ", " ??ki b?l?diyy?si ", " Region ??ki ", "??ki t?hsili", "??ffaf Biznes" q?zetl?ri n??r olunur. H?mcinin peyk vasit?sil? dunyaya yayımlanan ARB televiziya kanalı " ARB ??K? " d? ??ki ??h?rind? f?aliyy?t gost?rir.

?sas m?qal?: :Kateqoriya:??kid? do?ulanlar

• ?irm?mm?d Huseynov
• ?hm?diyy? C?brayılov , partizan
• Cavan?ir Quliyev
• Hacı C?l?bi xan , ??ki xanı
• Mirz? F?t?li Axundov , Az?rbaycan dramaturqu, maarifci, ?air, materialist filosofu v? ictimai xadim
• M?h?mm?d Pi?namazzad? , Axund
• M?h?mm?d Movlazad? , ?eyxulislam
• R??id b?y ?f?ndiyev , Az?rbaycan mu?llimi, maarifcisi v? yazıcısı
• B?hram b?y N?bib?yov , Car Rusiyası zabiti
• Molla Cum? , a?ıq
• ?l?sg?r Abdullayev , xan?nd?
• Abdulla b?y ?f?ndizad? , AXC Parlamenti deputatı
• F?t?li xan Xoyski , Az?rbaycanın ictimai-siyasi xadimi
• ?bdul?li b?y ?mircanov , AXC Maliyy? Naziri
• Salman Mumtaz , Az?rbaycan ?d?biyyat?unası
• M?mm?d ?f?ndiyev , Az?rbaycan riyaziyyatcısı
• ?bdul?z?l D?mircizad? , Az?rbaycan alimi
• ?smayıl Osmanlı , Az?rbaycan kino v? teatr aktyoru
• Mustafa Quliyev , h?kim-?air
• Sabit R?hman , Az?rbaycan yazıcısı v? dramaturq
• Lutf?li Abdullayev , Az?rbaycan kino v? teatr aktyoru
• Covd?t Hacıyev , Az?rbaycan b?st?karı
• Fuad ?bdur?hmanov , Az?rbaycan heyk?ltara?ı
• M?cid R?sulov , Az?rbaycan riyaziyyatcısı
• ??fiq? Axundova , Az?rbaycan b?st?karı
• B?xtiyar Vahabzad? , Az?rbaycan ?air
• Aydın M?mm?dov , Dilci, turkoloq, t?nqidci, siyas?tci
• Niyazi B?d?lov , rejissor
• Hikm?t Ziya , Az?rbaycan ?airi
• Rasim Ocaqov , Az?rbaycan kinorejissoru
• Nuru Abdullayev , ?kinci Dunya Muharib?si Veteranı
• ?irm?mm?d Huseynov M?tbuat t?dqiqatcısı, jurnalist-pedaqoq
• ?li M?simli , ictimai-siyasi v? dovl?t xadimi
• Ziya Yusifzad? , dovl?t adamı
• Cahangir Rust?mov- r?ssam
• Gulyanaq M?mm?dova , mu??nni
• Gulyaz M?mm?dova , mu??nni
• Salis M?mm?dov , ?m?kdar jurnalist (1991)
• Akif Salamo?lu , muh?ndis-yazıcı
• Elnur ?sg?nd?rov , ??hid
• Ay??n ?bdul?zimova , Az?rbaycan voleybolcusu
• Qurban M?simov , aktyor
• M?mm?d Adilov , ?d?biyyat?unas alim

1. Az?rbaycana s?yah?t (film, 1924)
2. ?p?kcilik (film, 1928)
3. ??ki (film, 1965)
4. ??ki sarayı (film, 1965)
5. ??ki heyvandarları (film, 1975)
6. ??ki heyvandarlıq kompleksi (film, 1975)
7. ??ki (film, 1977)
8. Ya?ıl mocuz? (film, 1979)
9. T?s?rrufatlararası birlik (film, 1981)
10. Az?rbaycana s?yah?t (film, 1988)
11. Xan sarayı (film, 1993)
12. H?m ziyar?t, h?m ticar?t... (film, 1995)
13. Tanrıya tapınan Ki? (film, 2001)
14. ??ki teatrında (film, 2006)
15. ??ki oldu?u kimi (film, 2011)
16. Evl?nm?k ist?yir?m (film, 1983)
17. Babamın babasının babası (film, 1981)

• Turkiy? ? Gir?sun
• Bolqarıstan ? Qabrovo
• Belarus ? Slutsk
• Turkiy? ? Lapseki
• Gurcustan ? Telavi
• Turkiy? ? Bolu
• Ukrayna ? Jmerinka
• Turkiy? ? Konya
• Fransa - Kolmar ^[16]

• 
  A?a?ı Karvansaray
• 
  F?rhadb?yovların evi
• 
  Axundzad? kuc?si
• 
  ??kid? korpu
• 
  ??ki ??h?rind? ??ki place oteli
• 
  Ki? cayı
• 
  Yuxarı Ba? Dovl?t Tarix-Memarlıq Qoru?u
• 
  ??ki xan sarayı
• 
  ??kixanovların evi
• 
  ??kid? Mirz? F?t?li Axundov ba?ı
• 
  Om?r ?f?ndi m?scidi
• 
  Gil?hli m?scidinin minar?si
• 
  ??ki ??h?rind? istirah?t m?rk?zi
• 
  Dair?vi m?b?d

• ??kid? VII ?p?k Yolu Beyn?lxalq Musiqi Festivalı start goturur
• S?da ? ??ki "?p?k yolu" 7-ci beyn?lxalq musiqi festivalı

Vikianbarda ??ki il? ?laq?li mediafayllar var.

??ki rayonu il? ?laq?dar bu m?qal? qaralama halındadır. M?qal?ni redakt? ed?r?k Vikipediyanı z?nginl??dirin.