Z?ngilan

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya kec Axtarı?a kec
Bu adın dig?r istifad? formaları ucun bax: Z?ngilan (d?qiql??dirm?) .
??h?r
Z?ngilan
Zəngilan cümə məscidinin binası 2024-cü ildə
Z?ngilan cum? m?scidinin binası 2024-cu ild?
39°03′56″ ?m. e. 46°41′49″ ?. u.
Olk?   Az?rbaycan
Tarixi v? co?rafiyası
?lk m?lumat XIV ?sr
Saat qur?a?ı UTC+4
?halisi
?halisi 500 n?f?r ( 2015 )
R?smi dili Az?rbaycan dili
R?q?msal identifikatorlar
N?qliyyat kodu 64
Zəngilan xəritədə
Zəngilan
Z?ngilan
Vikianbarın loqosu  Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

Z?ngilan ? Az?rbaycanın Z?ngilan rayonunun inzibati m?rk?zi, Z?ngilan ??h?r inzibati ?razi dair?sind? ??h?r. [1]

Tarixi [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Rayonun ?razisind? 60?70-ci ill?rd? t?s?rrufat i?l?ri zamanı tapılan xeyli kup q?birl?r (kup q?birl?r Az?rbaycanda e.?. II ?srd?n eramızın ?vv?ll?rin? kimi movcud olmu?dur) v? e. ?. IV?II ?srl?r? aid edil?n v? ?ks?riyy?ti Makedoniyalı ?sg?nd?rin adına z?rb olunan onlarla sikk? ?razinin lap q?dim zamanlardan beyn?lxalq ticar?td? muhum rol oynadı?ından x?b?r verir. XIV ?srd? ya?amı? m??hur co?rafiya?unas v? tarixci H?mdullah Q?zvininin yazdı?ına gor?, Z?ngilanın ?sası hicri tarixin 15-ci ilind?, y?ni 636-cı ild? qoyulub. Rayonun ?razisi h?m Araz cayı boyunca ??rqd?n Q?rb? , h?m d? H?k?ri, B?rgu?ad v? Oxcu cayları boyunca c?nubdan-?imala v? ?ksin? uzanan tarixi ticar?t yolları uz?rind? yerl??ir. Bu ?razi ibtidai insanların ilk m?sk?nl?rind?n biri olmu?dur. Bunu rayonun muxt?lif yerl?rind?ki tarixi abid?l?r, o cuml?d?n Yem?zli k?ndi il? Yuxarı Yem?zli k?ndi arasında olan v? "??hid M?h?mm?d" adlı yerd?n tapılan pul v? ??ya qalıqları subut edir. 60-cı ill?rd? bu ?razid? aparılan ?kin v? yol c?kili?i zamanı xeyli kup q?birl?r a?kar edilmi?dir. Bu kup q?birl?rd?n tapılmı? muxt?lif ??yalar subut edir ki, bu ?razi cox q?dim bir tarix? malikdir. Ki?il?rin d?fn olundu?u q?birl?rd?n tapılan bulov da?ı, qadınların d?fn olundu?u yerd?n tapılan muncuq v? qolbaqlar, h?mcinin muxt?lif saxsı qablar, silahlar, niz? v? oxların metal v? burunc ucluqları, sikk?l?r v? s. ??yaların bir qismi qorunub saxlanılmı?dır.

1962-ci ild? orada tapılan v? saxsı qabda olan ??yalardan bir nec?sini ?ld? ed?n filologiya elml?ri namiz?di A. H?s?novun t?dqiqatlar v? ara?dırmaları n?tic?sind? mu?yy?n edilir ki, bu sikk?l?r eramızdan ?vv?l IV?II ?srl?r? aiddir. M?lum olur ki, bu sikk?l?r burunc ellin (yunan) pullarıdır. Rayonun "??hid M?h?mm?d" adlı yerind? tapılan sikk?l?r d? bunu t?sdiq edir. Bu sikk?l?r t?dqiq edilib oxunduqdan sonra mu?yy?n edilmi?dir ki, bunların uz t?r?find? hokmdarın ba?ının ??kli h?kk olunub. Arxa t?r?fd? is? q?dim Yunan allahlarından Zevs , Poseydon v? Dionisin butov ??kli verilib. ??kill?rd? yan t?r?fl?rd? yunanca Bazilevs (hokmdar) sozu yazılıb. Sonra is? hokmdarın adı ona veril?n t??behl?r-epitell?r h?kk olunmu?dur. Bu dovrd? ellin pad?ahlarını ilahil??dirm?k ucun onların adlarına t??behl?r artırırdılar.

Rayonun ?razisi muxt?lif dovrl?rd? ayrı-ayrı inzibati ?razi bolgul?rin? m?ruz qalmı?dır. Rusiyanın i??alı zamanı 1828-ci il? q?d?r bolg?nin ?razisinin B?sitcaydan q?rb? t?r?f hiss?si Naxcıvan, ??rq? t?r?f hiss?si is? Qaraba? xanlı?ının t?rkibind? idi.

XIX ?srin ?vv?ll?rind? Rusiyanın C?nubi Qafqazı i??al etm?sind?n sonra yeni ?razi-inzibati bolgusu aparılır. 1868-ci ild? Yelizavetpol quberniyası yaradılır. Onun t?rkibind? ?u?a , Yelizavetpol v? Z?ng?zur q?zaları yaradılır. Yeni bolguy? ?sas?n Z?ngilan rayonunun ?razisi Z?ng?zur q?zasına daxil edilir.

1925-ci ilin s?n?dl?rind? Z?ngilan C?brayıl q?zası t?rkibind? gost?rilir. X?rit?d? Z?ngilandan Genlik, Aladin, D?ll?kli qeyd olunur. 1929-cu ild? Zaqafqaziya Sovet Federativ Sosoialist Respublikasının q?rarı il? Z?ngilan rayonunun Nuv?di, To?ud, Ern?zir k?ndl?ri, 1946-cı ild? is? 4 min hektar me?? sah?si Az?rbaycan Respublikasından alınıb Erm?nistan Respublikasına ba?ı?landı.

Son iki yuz ild? vahid s?rh?dd? malik olmayan Z?ngilan 1930-cu ilin avqust ayının 8-d? must?qil rayon kimi formala?ır v? d?qiq mu?yy?n olunmu? ?razisi olur.

1967-ci ild? Z?ngilana ??h?r statusu verildi. H?min vaxt Z?ngilan rayonunda bir ??h?r, 5 q?s?b?, 79 k?nd olmu?dur.

Oz movcudlu?unun son ill?rind? bu bolg? analoqu olmayan 1992-ci ilin dekabrında ba? ver?n ?ayıflı qır?ınını v? bir d? n?hay?t, 1993-cu ilin 27 oktyabrını ya?adı. Fuzuli v? C?brayıl rayonları i??al olunduqdan sonra z?ngilanlılar 67 gun tam muhasir? ??raitind? erm?nil?rl? vuru?mu?dur. 25?29 oktyabr 1993-cu ild? Z?ngilan rayonunun ?halisi son anad?k vuru?araq 235 n?f?r ??hid v? itkin ver?r?k Araz cayını kecmi?, ?ran ?slam Respublikasının ?razisi il? kec?r?k Az?rbaycanın muxt?lif rayonlarında m?skunla?mı?lar.

Z?ngilan ??h?ri 20 oktyabr 2020-ci il tarixind? Az?rbaycan Silahlı Quvv?l?ri t?r?find?n i??aldan azad edilmi?dir. [2] [3]

M?d?niyy?ti [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

??h?rd? olan tarixi irs obyektl?ri arasında XVII?XVIII ?srl?r? aid ?mam Huseyn m?scidi d? var. [4] 1980-ci ill?r? q?d?r S?m?d Vur?unun adını da?ıyan m?rk?zi stadiona malik idi. ??h?ri t?msil ed?n futbol komandası "Sus?n" FK idi. [5]

Co?rafi ??raiti [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?razisi orta v? alcaq da?lar sah?sind?dir, mur?kk?b, parcalanmı? s?th qurulu?una malikdir. ?imal-q?rbd?n ?raziy? daxil olan B?rgu?ad silsil?si (Sus?n da?ı-d?niz s?viyy?sind?n 1304 metr yuks?kdir) Bazarcayla Oxcucay arasında "A? oyuq" maili duzunu (d?niz s?viyy?sind?n 400?600 metr yuks?kdir) ?m?l? g?tirir. ?imal-??rqd?n Qaraba? silsil?sinin Araz v? H?k?ri caylarına t?r?f alcalan yamacları t?p?li G?y?n colund?n kecir. Q?rbd?n Me?ri (Mehri-Guney) silsil?sinin k?narı ?ukr?taz da?ı (d?niz s?viyy?sind?n 2270 metr yuks?kdir) yerl??ir. Rayonda cokuntu suxurlarından ba?qa vulkanik materiallar-yura, t?ba?ir cokuntul?ri yayılmı?dır. ?razid? bir sıra faydalı qazıntılar-tikinti da?ı, qızıl yata?ı, qara m?rm?r yata?ı, ?h?ng xammalı, susuzla?dırılmı? soda ucun ?h?ng da?ı vardır. Rayonun bitki ortuyu Araz palıdı bit?n kserofit me??l?r, m?rk?zi hiss?d? v? ?imalda kolluqlardan ibar?tdir.

Z?ngilanın faunası bel?dir: rayonun c?nubunda oxlu kirpi, c?nub-??rqind? col qabanı, ayı, cuyur ya?ayır. El?c? d? ?razid? da? kecisi , tulku , boz dov?an , canavar , qu?lardan qırqovul , k?klik , me?? xoruzu, g?lincik , s?rc? , qar?a , sa?sa?an , qumru, v?h?i goy?rcin geni? yayılmı?dır.

?halisi [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

1886-cı ilin ail? siyahılarından cıxarılmı? Zaqafqaziya vilay?ti ?halisinin sayına dair statistik m?lumatlara ?sas?n, Yelizavetpol quberniyasının Z?ng?zur q?zasının 2-ci Z?ngilan k?nd dair?si, Pirc?van k?ndind? 50 tustu v? 211 n?f?r ?i? t?riq?tli mus?lman az?rbaycan turku ya?ayırdı (m?nb?d? ? "tatarlar") [6] .

1921-ci il Az?rbaycan k?nd t?s?rrufatı siyahıyaalınmasının n?tic?l?rin? gor? Az?rbaycan SSR -in Qubadlı rayonunun Z?ngilan k?nd c?miyy?tinin Pirc?van k?ndind? 524 n?f?r (162 t?s?rrufat) ya?ayır, ?sas mill?t turkl?r ( az?rbaycanlılar ) idi [7] .

1933-cu il yanvarın 1-n? olan m?lumata gor?, I Pirc?van (m?rk?zd?) v? II Pirc?van Az?rbaycan SSR Z?ngilan rayonunun eyniadlı k?nd c?miyy?tinin t?rkibind? idi. ?halisi 95 t?s?rrufatda 574 n?f?r (I Pirc?van), 35 t?s?rrufatda (II Pirc?van) 148 n?f?rdir. K?nd sovetinin d? k?ndl?rd?n ibar?t (G?nlik, Malatke?in, Ta?ılı) ?halisinin 98,7 faizini turkl?r ( az?rbaycanlılar ) t??kil edirdi. [8]

Milli t?rkibi [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Siyahıyaalma ili 1939 [9] 1959 [10] 1970 [11] 1979 [12]
az?rbaycan turkl?ri 915 (83,0 %) 2 929 (98,3 %) 4 047 (98,6 %) 4 819 (96,1 %)
ruslar 111 (10,1 %) 25 (0,8 %) 27 (0,7 %) 182 (3,6 %)
erm?nil?r 54 (4,9 %) 6 (0,2 %) 14 (0,3 %) 5 (0,1 %)
dig?rl?ri 23 (2,1 %) 20 (0,7 %) 15 (0,3 %) 6 (0,1 %)
Umumi 1 103 2 980 4 103 5 012

Foto qalereya [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?stinadlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  1. ↑ Az?rbaycan Respublikasının Dovl?t Statistika Komit?si. "?nzibati ?razi bolgusu t?snifatı" (PDF) (az.) . stat.gov.az. 2019. 2020-04-16 tarixind? arxivl??dirilib (PDF) . ?stifad? tarixi: 2020-04-16 .
  2. ↑ "Bu k?ndl?r d? azad edildi - Prezident elan etdi" . qafqazinfo.az (az.) . 20 oktyabr 2020. 2020-10-22 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 20 oktyabr 2020 .
  3. ↑ "Z?ngilan v? bu k?ndl?ri azad edildi" . qafqazinfo.az (az.) . 20 oktyabr 2020. 2021-08-05 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 20 oktyabr 2020 .
  4. ↑ "Bir "C?ngi"lik Z?ngilan vusalı" . Ministry of Culture (az.) . 22 October 2020. 9 July 2022 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 9 July 2022 .
  5. ↑ Bir vaxtlar Z?ngilanda bel? komanda var imi? ? FOTOLAR Arxivl??dirilib 2016-12-12 at the Wayback Machine . rekord.az, 30.11.2016   (az.)
  6. ↑ Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков на 1886 год . Тифлис: Типография И. Мартиросианца. 1886. 255.
  7. ↑ Азербайджанская сельско-хозяйственная перепись 1921 года. Вып. 9. Кубатлинский уезд (Издание Аз. Ц. С. У.). Баку. 1922. 52?53.
  8. ↑ Административное деление АССР.. ? Баку: Издание АзУНХУ, 1933. ? С. 101.
  9. ↑ "Этнокавказ. Национальный состав населения Зангеланского района по переписи 1939 года" . 2021-02-02 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2020-10-31 .
  10. ↑ "Этнокавказ. Национальный состав населения Зангеланского района по переписи 1959 года" . 2020-10-28 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2020-10-31 .
  11. ↑ "Этнокавказ. Национальный состав населения Зангеланского района по переписи 1970 года" . 2020-10-28 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2020-10-31 .
  12. ↑ "Этнокавказ. Национальный состав населения Зангеланского района по переписи 1979 года" . 2020-10-26 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2020-10-31 .
Az?rbaycan il? ?laq?dar bu m?qal? qaralama halındadır. M?qal?ni redakt? ed?r?k Vikipediyanı z?nginl??dirin.
  ??h?r il? ?laq?dar bu m?qal? qaralama halındadır. M?qal?ni redakt? ed?r?k Vikipediyanı z?nginl??dirin.
M?nb? ? " https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Z?ngilan&oldid=7626781 "