?mperiya
Rusiya imperiyası
rus. Российская Империя
Bayraq Gerb [d]
≪ ≪С нами Бог!≫ Tanrı biziml?dir! ≫
Himn:  ≪Боже, Царя храни!≫ Tanrı, Carı qoru!
Rusiya ?mperiyası ozunun pik noqt?sind?, 1865-ci il:    Rusiya ?mperiyası    Protektoratları v? t?sir sah?si
←     → 22 oktyabr ( 2 noyabr ) 1721  ? 1 (14) sentyabr 1917
Paytaxt	Sankt-Peterburq
Dill?ri	rus dili , polyak dili , fin dili , isvec dili
R?smi dill?ri	Rus dili v? regional dill?r
Dovl?t dini	Pravoslav
Valyuta	qızıl rubl [d] , Rubl
?razisi	23,700,000 km² (1866) 21 799 825 km² (1916)
?halisi	125,640,021 (1897)
?dar?etm? forması	Mutl?q Monarxiya (1721?1906) Konstitusiyalı monarxiya (1906?1917) ( de-yure )
Dovl?t ba?cıları
?lk ?mperator
? 1721-1725	I Pyotr
Son ?mperator
? 1894-1917	II Nikolay
?lk Ba? nazir
? 1905-1906	Sergey Vitte
Son Ba? nazir
? 1917	Nikolay Qalitsin
Tarixi
?  22 oktyabr 1721	I Pyotr t?r?find?n imperiya elan edilm?si
?  26 dekabr 1826	Dekabristl?r usyanı
?  3 mart 1861	K?ndli islahatı
?  22 yanvar 1905? 16 iyun 1907	1905-1907-ci ill?r inqilabı
?  6 may 1906	Konstitusiyanın q?bulu
?  fevral?mart 1917	Fevral inqilabı
?  15 mart 1917	II Nikolayın devrilm?si
?  14 sentyabr 1917	Muv?qq?ti hokum?t t?r?find?n respublikanın qurulması
Davamiyy?t
Rusiya   Az?rbaycan   Turkiy?   Finlandiya   AB?   Erm?nistan   Gurcustan   Latviya   Litva   Estoniya   Monqolustan   Ukrayna   Belarus   Qazaxıstan   Ozb?kistan   Turkm?nistan   Tacikistan   Qır?ızıstan   Pol?a   Moldova  →
a . 1866-cı ild?n sonra Alyaska AB? -y? satıldı , lakin Batum , Qars , Pamir v? Zakaspiyski ?ld? edildi. b . 1914-cu ild? Sankt-Peterburqun adı Petroqrad olaraq d?yi?dirildi. c . Rusiya, imperiya da?ılanad?k Yuli t?qvimind?n istifad? etm?y? davam etdi.
Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

Rusiya ?mperiyası ( rus. Российская империя ) ? 1721-ci ild? ?imal muharib?sinin sona catmasından 1917-ci il Fevral inqilabı n?tic?sind? hakimiyy?t? g?l?n muv?qq?ti hokum?t t?r?find?n Respublika qurulana q?d?r Avrasiya v? ?imali Amerika boyunca movcud olmu? imperiya. ^[1]

Dunya tarixind? ucuncu boyuk imperiya olmaqla, uc qit? boyunca uzanan Rus ?mperiyası ?razi olcusun? gor? yalnız Britaniya v? Monqol ?mperiyasından geri qalırdı. Rusiya imperiyasının yuks?li?i r?qib qon?ularının ? ?svec, Rec Pospolita , ?ran v? Osmanlı imperiyalarının z?ifl?m?si say?sind? ba? verdi. Bu, 1812?1814-cu ill?rd? Napoleonun Avropanı idar? etm?kl? q?rb? v? c?nuba do?ru geni?l?nm?k ist?yinin d?f edilm?sind? boyuk rol oynadı.

Rusiya ?mperiyasını 1721-ci ild?n 1762-ci il? q?d?r Romanovlar ail?si , 1762-ci ild?n sonra bu ail?nin alman ?silli qolu Hol?teyn-Qottorp ail?si idar? edirdi. 19-cu ?srin ?vv?ll?rind? Rusiya ?mperiyası ?imaldan ?imal Buzlu okeandan c?nubda Qara d?niz? , q?rbd?n Baltik d?nizind?n ??rqd? Sakit okeana v? 1867-ci il? q?d?r Amerikada Alyaskaya q?d?r uzanırdı. ^[2] 1897-ci ild? ?halinin siyahıya alınması il? qeydiyyata alınan 125.6 milyon n?f?r il? h?min dovrd? Boyuk Tzin v? Hindistandan sonra dunyada ?halisinin sayına gor? ucuncu yerd? idi. Rusiya butun imperiyalar kimi iqtisadiyyat, etnik v? dini m?nsubiyy?t f?rqlilikl?rini ozund? birl??dirirdi. ?mperiyada coxsaylı usyan v? sui-q?sd c?hdl?ri h?yata kecir?n muxalif quvv?l?r var idi. Onlar gizli polis t?r?find?n yaxından izl?nilir v? minl?rl? insan Sibir? surgun edilirdil?r.

?qtisadi c?h?td?n, imperiyanın ?sas bazasını k?nd t?s?rrufatı t??kil edirdi. Boyuk ?mlaklarda t?hkimli k?ndlil?rin calı?ması ( 1861-ci ild? azad olunanad?k ) il? m?hsuldarlıq gost?ricil?ri a?a?ı idi. D?mir yolu v? fabrikl?rd? xarici s?rmay?l?rin qoyulması hesabına iqtisadiyyat yava?-yava? s?nayel??dirildi. Torpaqlar 10-cu ?srd?n 17-ci ?sr? q?d?r zad?ganlar ( boyarlar ), sonralar is? imperator t?r?find?n t?r?find?n idar? olunurdu. Car III ?van (1462?1505), daha sonra ortaya cıxacaq olan imperiyanın t?m?lini qoymu?dur. O, dovl?tin ?razisini uc d?f? artırmı?, Qızıl Ordanın a?alı?ına son qoymu?, Moskva Kremlini b?rpa etdirmi? v? Rusiya dovl?tinin bunovr?sini qoymu?dur. Car Boyuk Pyotr (1682?1725) coxsaylı muharib?l?r aparmı? v? onsuz da boyuk olan imperiyanı daha da boyud?r?k Avropanın ?sas gucl?rind?n birin? cevirmi?dir. O, paytaxtı Moskvadan yeni ??h?r modeli olan Sankt-Peterburqa kocurmu? v? ?n?n?vi, orta ?srl?rd?n qalma b?zi ictimai v? siyasi baxı?ları muasir, elmi, Avropayonumlu v? rasionalist bir sisteml? ?v?z ed?n m?d?ni inqilab h?yata kecirmi?dir.

Boyuk Yekaterina (1762?1796-cı ill?rd? hakimiyy?td? olmu?dur) imperiyaya qızıl dovrd? ba?cılıq etmi?dir. O, f?thl?, must?ml?k?cilik v? diplomatiya il? dovl?ti geni?l?ndirmi?, Q?rbi Avropa x?tl?ri boyunca Boyuk Pyotrun modernl??m? siyas?tini davam etdirmi?dir. Car II Aleksandr (1855?1881) 1861-ci ild? butun 23 milyon t?hkimli k?ndlil?rin azad olunması da daxil olmaqla bir cox islahatlar h?yata kecirmi?dir. Onun ??rqi Avropada siyas?ti pravoslav xristianları Osmanlı hokmranlı?ı altında qoruyurdu. 1914-cu il? q?d?r davam ed?n bu ?laq? Rusiyanın Birinci Dunya muharib?sin? Fransa , Birl??mi? Krallıq v? Serbiya t?r?fd?n qatılaraq Alman, Avstriya v? Osmanlı imperiyalarına qar?ı mubariz?y? ba?lamasına g?tirib cıxardı.

Rusiya ?mperiyası 1905-ci il inqilabına q?d?r mutl?q bir monarxiya kimi idar? olundu v? daha sonra de-yure konstitusiyalı monarxiyaya cevirildi. ?mperiya, 1917-ci ilin Fevral ?nqilabı v? Birinci Dunya muharib?sind? i?tirakında kutl?vi u?ursuzluqları s?b?bind?n suqut etdi.

Tarixi [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?mperiyanı I Pyotr r?sm?n Ni?tad sulh sazi?ind?n sonra elan ets? d? b?zi tarixcil?r onun yaranmasını ya III ?vanın 1478-ci ild? Veliki Novqorodu i??alı il?, ya da ?van Qroznının 1552-ci ild? Qazan xanlı?ının varlı?ına son qoyması il? ?laq?l?ndirirl?r. Ba?qa bir fikr? gor?, 1547-ci ild? IV ?vana tacqoymadan sonra istifad? olunan Carlıq termini artıq imperiya sozunun muasir rus versiyası idi.

?halisi [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Rusiyanın geni?l?nm?si ?sas?n 17-ci ?srd? ba? verdi. Bel? ki, 17-ci ?srin ortalarında Sakit okeanın birinci d?f? Rus must?ml?k?ciliyi altına salınması, Rusiya - Pol?a muharib?si (1654 - 1667) n?tic?sind? Ukraynanın sol sahilinin birl??dirilm?si v? Rusiyanın Serbiyanı i??alı il? bu, pik h?dd? catdı. Pol?a 1790?1815 ill?r aralı?ında bolundu, torpaqlarının v? ?halisinin coxu Rusiyaya birl??dirildi. 19-cu ?srd? boyum? ?sas?n Asiyada v? Sibirin c?nubunda ?razil?rin ilhaqı hesabına ba? verirdi. ^[3]

XVII ?srd? ruslar oz dili il? f?rql?n?n xalqların qarı?ı?ı idi. Bunlar ?sas?n boyuk hind-avropa dil qrupunun slavyan ail?sin? m?xsus idil?r. Velikoruslar v? moskovitl?r Moskva ?trafında ya?ayırdılar. Onlar ?imal me??l?rin? nufuz edib, coxlu fin v? dig?r aborigen tayfaları assimilyasiya etmi?dil?r. Qara d?niz sahili h?min vaxtad?k Turkiy?nin himay?sind? olan tatar xanlarının ?lind? idi. Tatarlarla ruslar arasındakı s?rh?d torpaqlarında yarımmust?qil kazaklar ya?ayırdılar, onlar ?sas?n miqrasiya ed?n ruslardan ?m?l? g?lmi?dil?r.

Moskvanın q?rbind? beloruslar, c?nub-q?rbind? is? maloruslar v? ya ukraynalılar ya?ayırdılar. Onların h?r ikisi XVII ?srd? Pol?anın hokmranlı?ı altında idi. O vaxtlar Pol?a Avropada aparıcı slavyan dovl?ti idi.

Xarici ?laq?l?ri [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

XVIII ?sr [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

I Pyotr(1672?1725) [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

1724-cu ild? Salyanda Rusiya ?leyhin?, 1727-ci ild? is? Qaraba?da Osmanlı hakimiyy?tin? qar?ı usyanlar oldu.

II Yekaterina (1762?1796) [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?ahzad? II Yekaterina III Pyotr il? evli alman ?ahzad?si idi. ?mperatrica Yelizaveta oldukd?n sonra o h?yat yolda?ını qar?ı cevrili? h?yata kecir?r?k hakimiyy?ti ?l? kecirdi.

?stinadlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Tarix il? ?laq?dar bu m?qal? qaralama halındadır. M?qal?ni redakt? ed?r?k Vikipediyanı z?nginl??dirin. Etdiyiniz redakt?l?ri m?nb? v? istinadlarla ?saslandırma?ı unutmayın.

Xarici kecidl?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Vikianbarda Rusiya imperiyası il? ?laq?li mediafayllar var.

H?mcinin bax [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

• Admirallıq q?s?b?si