Bu m?qal? Qubadlı rayonu haqqındadır. ??h?r ucun Qubadlı s?hif?sin? baxın.

Rayon
Qubadlı
39°20′45″ ?m. e. 46°35′10″ ?. u.
Olk?	Az?rbaycan
Daxildir	??rqi Z?ng?zur
?nzibati m?rk?z	Qubadlı
?cra ba?cısı	Malik ?saqov
Tarixi v? co?rafiyası
Yaradılıb	8 avqust 1930
Sah?si	802 [1]  km²
Hundurluk	520 m
Saat qur?a?ı	UTC+04:00
?halisi
?halisi	78.000 n?f?r
R?q?msal identifikatorlar
ISO kodu	AZ-QBI
Telefon kodu	+994 26
Poct indeksi	AZ 3900
Avtomobil nomr?si	39
R?smi sayt
Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

Qubadlı rayonu ? Az?rbaycan Respublikasında inzibati ? ?razi vahidi. 14 mart 1933-cu ild? yaradılmı?dır. ?nzibati m?rk?zi Qubadlı ??h?ridir .

?nzibati bolgusun? 1 ??h?r, 93 k?nd, 31 inzibati-?razi dair?si aiddir. ?razisind? 115 iri v? orta mu?ssis? , 11 m?kt?b?q?d?r u?aq mu?ssis?si, 56 umumt?hsil m?kt?bi, 1 texniki pe?? m?kt?bi, 4 x?st?xana v? tibb mu?ssis?si, 111 m?d?niyy?t oca?ı vardır. Qubadlı rayonu il? Bakı arasında olan m?saf? 404 km-dir.

Tarixi [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Qubadlı toponimi Qubadlı tir?sinin adı il? ba?lıdır. 1823-cu il? aid m?nb?y? gor?, Qaraba? xanı ?brahimx?lil xan k?nd? m?xsus torpaq sah?sini pulla satın almı? v? qarda?ı Mehdiqulu xana ba?ı?lamı?dı. Az?rbaycanın ?imalının Rusiyaya birl??dirilm?sind?n sonra viran? qalmı? k?ndi rus generalı P.S.Kotlyarevski gost?rdiyi xidm?tin muqabilind? Hacı A?alar b?y adlı birisin? vermi?dir.

Qubadlı adı ?irvan?ah ?eyx ?brahim D?rb?ndinin babasının adı KeyQubadın adı il? ba?lıdır.

Tarixd? B?rgu?ad mahalı kimi tanınan hazırkı Qubadlı rayonu XVIII ?srin ortalarına q?d?r Z?ng?zur mahalının t?rkibind? C?nubi Az?rbaycan dovl?tinin Qarada? xanlı?ına inzibati ?razi vahidi kimi tabe olmu?dur. Lakin sonradan z?man?sinin gork?mli ??xsiyy?ti olan Qaraba? xanı P?nah?li xanın uzaqgor?n siyas?ti v? ?zmkarlı?ı say?sind? Z?ng?zurun ayrılmaz qismi kimi Qaraba? xanlı?ının idar?ciliyin? verilmi?dir.

H?l? indiy? q?d?r B?rgu?ad toponimi tamamil? d?qiq izah olunmayıb. XIX ?srin 50-ci ill?rin? aid ?d?biyyatda Naxcıvanda b?rgu?ad adlı turkdilli tayfanın adı c?kilir. Bu tayfa adını B?rgu?ad zonasından alıb. S?f?vi dovrund? b?rgu?ad qızılba? tayfalarının t?rkibin? daxil idi. Orta ?srl?rd? B?rgu?ad mahalı Araza tokul?n H?k?ri cayı il? B?rgu?adcay arasındakı ?razini ?hat? etmi?dir.

Bir cox t?dqiqatcılara gor?, birinci komponenti t??kil ed?n b?rgu sozu q?dim turk m?n??li barq tayfasının adındandır. Cingiz xanın o?lu Cucinin 1207-ci ild? q?rb? do?ru yuru?u zamanı ba?qa tayfalarla yana?ı b?rgu tayfasının torpaqlarını tutması faktı tarixd?n m?lumdur. ?ran tarixcisi F?xr?ddin Mubar?k?ah (XII) 58 turk tayfası arasında b?rgu tayfasının da adını c?kib. F?zlullah R??id?ddin (XIII ?sr) bu etnonimi b?rkut (b?rgul?r) kimi qeyd? almı?dır. T?dqiqatcıların fikrin? gor?, b?rgul?r monqol i??alından xeyli ?vv?l Az?rbaycanda m?skunla?mı?lar. Toponimin t?rkibind?ki ?ad/?at sozu is? bir nov c?mlik bildirir. B?rgu?ad da?ları, B?rgu?ad cayı, B?rgu?ad cok?yi toponiml?ri "b?rgul?rin da?ı", "b?rgul?rin cayı", "b?rgul?rin cok?yi" m?nasındadır. XV ?sr Az?rbaycan ?airi B?dr ?irvaninin ?s?rl?rind? d? B?rgu?ad co?rafi adı c?kilir. B?rgu?ad toponimi cox geni? co?rafi areala sahibdir. Ucar rayonunda B?rgu?ad adlı k?nd var.

Az?rbaycan xalqının tarixi faci?si kimi ya?anan 1921-ci ild? rus-erm?ni, el?c? d? da?nak-bol?evik ittifaqının m?ntiqi n?tic?si olaraq, imperiya mahalı iki yer? bolmu?dur. Qubadlı, Lacın v? Z?ngilan rayonları c?tinlikl? d? olsa, Az?rbaycan Respublikasının inzibati ?razisind? qalmı?dır. Cox kecm?d?n bu cur bolgu erm?ni-rus cutluyunu tam t?min etm?diyind?n g?l?c?kd? h?min rayonları da Erm?nistan ?razil?rin? qatmaq m?qs?dil? Qubadlı, Lacın v? K?lb?c?r rayonlarında Az?rbaycan Respublikasının t?rkibind? "Qırmızı Kurdustan" adında muxtariyy?t t??kil olunmu?dur. Bununla yana?ı, h?r uc rayon ?razi vahidi kimi oz statuslarını saxlamı?dır. Bu muxtariyy?t? qar?ı qubadlılar sozun h?qiqi m?nasında ?sl mubariz? aparmı?lar. Xususil? ?lyanlı k?ndinin sakinl?rinin bu q?rara qar?ı f?dakar mubariz?si cox boyuk horm?t? layiqdir. Bir nec? ild?n sonra Qaraba?ın Erm?nistana verilm?m?si, Az?rbaycan Respublikasının t?rkibind? v? tabeciliyind? saxlanılması m?s?l?si h?ll olunandan sonra "Qırmızı Kurdustan" muxtariyy?ti oz ?h?miyy?tini itirdi.

Qubadlı rayonu 1933-cu ild? Qubadlı k?ndinin ?sasında t??kil olunub. 1963-cu ild? l??v edil?r?k ?razisi Z?ngilan rayonu il? birl??dirilib. 1964-cu ild? yenid?n must?qil rayon olub.

31 avqust 1993-cu ild? Erm?nistan Silahlı Quvv?l?ri t?r?find?n i??al edilib. 2020-ci ild? Az?rbaycan Ordusu t?r?find?n kecirilmi? ?ks-hucum ?m?liyyatı n?tic?sind? 23 oktyabrda Kurd Mahruzlu , Mu?anlı , Zilanlı , 25 oktyabrda Qubadlı ??h?ri, Caytumas , Dondarlı , ?f?ndil?r , Xanlıq , Mollaburhan , Padar , Sarıyataq , Yusifb?yli , 28 oktyabrda ?bilc? , Qilican , Qiyaslı , 30 oktyabrda Kavdadıq , M?m?r , 2 noyabrda ??ıqlı , Milanlı , Mollalı , 4 noyabrda Ba?arat , Qaracallı , Qaraki?il?r , 2 noyabrda Muradxanlı , 7 noyabrda Balasoltanlı , Dil?li Musk?nli , Q?zyan , M?rdanlı , 9 noyabrda Abdalanlı , Alaqur?aq , Altınca , Armudlu , A?a?ı Cibikli , A?a?ı Xocamsaqlı , A?a?ı Mollu , Balah?s?nli , Ballıqaya , B?xtiyarlı , Boyun?k?r , Cılfır , Cardaqlı , C?r?li , Davudlu , De?dahat , D?mircil?r , Eyvazlı , ?liquluu?a?ı , ?yin , F?rcan , God?kl?r , Goy?r Abbas , Goy?rcik , Goyyal , Gurculu , Hal , Hat , H?k?ri , H?mz?li , H?rtiz , Huseynu?a?ı , Xallava , X?l?c , X?nd?k , Xıdırlı , Xocahan , Xocik , Qara?ac , Qaraimanlı , Qaraqoyunlu , Qaralar , Qundanlı , L?p?xeyranlı , Mahmudlu , Mahruzlu , Mehrili , M?zr? , Mirl?r , Novlu , Poladlı , Salda? , Saray , Sel?li , Seytas , Tarovlu , Tatar , Teymur Musk?nli , Tinli , Ula?lı , Yuxarı Cibikli , Yuxarı Xocamsaqlı , Yuxarı Mollu , Zor , 10 noyabrda Qayalı , Q?dili , M?lik?hm?dli , k?ndl?ri i??aldan azad olunmu?dur. ^{[2] [3]} Eyni zamanda 4 yanvar 2021-ci ild? ?urnuxu k?ndinin Az?rbaycan s?rh?dl?rin? du??n hiss?sind? (12 evlik ?razid?) Az?rbaycan bayra?ı sancıldı.

Co?rafiyası [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Qubadlı rayonu ?imaldan Lacın , c?nubdan Z?ngilan , ??rqd?n Xocav?nd v? C?brayıl rayonları, q?rbd?n Erm?nistanla h?ms?rh?ddir. Bazarcay ( B?rgu?ad ), H?k?ri , Kicik H?k?ri , Meydan d?r?si cayları v? coxlu bulaqlar rayonun ?sas su m?nb?yidir.

Relyefi [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Qubadlı rayonunun s?thi, ?sas?n, da?lıqdır. ?razisi Qaraba? silsil?sinin c?nub-q?rb (Topa?ac da?ı ? 2010 m, Pirda? -1316 m, Amuduq ), B?rgu?ad silsil?sinin ??rq ( H?rtis da?ı ? 1279 m, Qartiz - 1277 m, Qurbant?p? - 1075 m), v? Qaraba? yaylasının c?nub-??rq (Qurbant?p? da?ı ? 1075 m) hiss?sin? daxildir. Qaraba? yaylasının c?nub-??rq qurtaraca?ı olan Yazı duzu (Bazarcay v? H?k?ri cayı arasında) ?razid? 450 m-d?k alcalır. ?razid? Qaraba? silsil?si , Uyuqlu , Bezminda? , Gunb?zda? maili v? dal?alı ?nc? duzun? kecir. Yura-Antropogen cokuntul?ri yayılmı?dır. ?qiq yata?ı var. Cayları Bazarcay , H?k?ri v? onların qollarıdır (Kicik H?k?ri, Meydand?r?si v? s); bunlardan suvarmada istifad? edilir.

T?bi?ti [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Rayonda ?sas?n, q?hv?yi da?-me?? torpaqları yayılmı?dır. ?sas bitki ortuyu kollu v? seyr?k me??li c?m?nl?rdir. Da? me??l?ri (fıstıq, palıd, v?l?s v? s.) var. Me??l?rin sah?si 13,2 min hektardır. Heyvanları ayı , canavar , va?aq , tulku , boz dov?an , suleysin, oxlu kirpi v? s-dir. Qu?lardan boz k?klik , turac , qırqovul , goy?rcin v? s. var. Rayonda Qubadlı yasaqlı?ı t??kil edilib.

?qlimi [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?qlimi ?sas?n mulayim isti v? quru subtropikdir. Orta tempratur yanvarda duz?n yerl?rd? 1 d?r?c?d?n da?lıq yerl?rd? ? 4 d?r?c?y? q?d?r, iyulda muvafiq olaraq 26 v? 14 d?r?c?dir. ?llik ya?ıntı 400?600 mm-dir.

?halisi ^[4] [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?sas m?qal?l?r: Az?rbaycan ?halisinin siyahıyaalınması (1999) v? Az?rbaycan ?halisinin siyahıyaalınması (2009)

1 yanvar 1914-cu il tarixin? olan m?lumata ?sas?n Qubadlı k?ndind? ?sas?n toplam 359 n?f?r ?hali ya?ayırdı. ^[5]

• 1 yanvar, 2009-cu ilin m?lumatları ?sasında

??xsiyy?tl?ri [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

• Mir S?di a?a ? Ovliya
• ?liyar ?liyev ? Az?rbaycanın Milli Q?hr?manı
• ?ukur H?midov ? Az?rbaycanın Milli Q?hr?manı
• Mais B?rxudarov ? General-mayor
• Qacaq N?bi ? Az?rbaycanın xalq q?hr?manı, XIX ?srin ikinci yarısında Az?rbaycanda "Qacaq H?r?katı"nın f?al i?tirakcısı.
• H?c?r ? Az?rbaycanın xalq q?hr?manı Qacaq N?binin h?yat yolda?ı v? silahda?ı.
• Eldar Baxı? ? ?air, 1981-ci ild?n Az?rbaycan Yazıcılar Birliyinin uzvu.
• B?hlul Behc?t ? ?d?biyyat?unas, qazı, Z?ng?zur q?zasının sonuncu qazısı
• Mir Mehdi X?zani ? Tarixci, ?air
• ?li ?miraslanov ? Geoloq-alim, geologiya-mineralogiya elml?ri doktoru, professor, SSR? EA-nın ilk az?rbaycanlı muxbir uzvu (1953)
• Suleyman R?himov ? Az?rbaycan - sovet yazıcısı , nasiri, siyas?tcisi , Az?rbaycan SSR xalq yazıcısı (1960), Sosialist ?m?yi Q?hr?manı (1975).
• Ramiz Rov??n ? ?air, yazıcı, esseist, kinossenarist, t?rcum?ci, Az?rbaycan Yazıcılar Birliyinin uzvu (1981). Az?rbaycan Respublikasının Xalq ?airi (2019).
• Rafiq Yusifo?lu ? ?air, yazıcı, ?d?biyyat?unas, t?rcum?ci, Az?rbaycan Yazıcılar Birliyinin uzvu (1986), ?m?kdar m?d?niyy?t i?cisi (2005), filologiya elml?ri doktoru (2007), professor (2008).
• Valeh B?r?adlı ? General , Az?rbaycanın mudafi? naziri.
• Rauf Abdullayev ? Az?rbaycan Dovl?t Simfonik Orkestrinin bа? dirijоru, professor, Az?rbaycan SSR xalq artisti (1982), Az?rbaycan SSR Dovl?t mukafatı (1988), "?stiqlal" ordeni (2017), "Qızıl cinar" beyn?lxalq mukafatı laureatı (2018).

?qtisadiyyatı [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Qubadlının iqtisadiyyatının ?sasını taxılcılıq, heyvandarlıq, tutunculuk, baramacılıq v? uzumculuk t??kil edir. Rayonda 27-si mexanikil??dirilmi? olan 31 sud-?mt?? ferması movcud olmu?dur. Rayonda 2 uzumun ilkin emalı zavodu f?aliyy?t gost?rirdi. Sud-?mt?? fermalarının m?hsulları ya?-pendir zavodunda emal olunurdu.

Tam gucu il? i?l?y?n asfalt zavodu t?kc? Qubadlıya deyil, eyni zamanda qon?u rayonlara da xidm?t edirdi. ?nkubator-qu?culuq fabriki v? balıqyeti?dirm? v?t?g?si rayon ?halisini ?t v? balıq m?hsullarıyla t?min edirdi. Da? karxanası v? m?rm?r sexi ?halinin t?l?batını ?saslı ??kild? od?yirdi. Az?rbaycan "Neftqazavtomat" t?crub? zavodunun rayonda yaradılmı? filialında son tamamlama i?l?ri gedirdi. Umumiyy?tl?, Qubadlı rayonunda 62 idar? v? mu?ssis? f?aliyy?t gost?rirdi.

T?hsili, S?hiyy?si v? M?d?niyy?ti [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

???ala q?d?r Qubadlı rayonunda 21 orta, 15 s?kkizillik, 15 ibtidai m?kt?b f?aliyy?t gost?rirdi. Bundan ?lav? bir ?yani-qiyabi, bir orta texniki pe?? v? iki musiqi m?kt?bi d? g?nc n?slin t?lim-t?rbiy?sind? xususi rol oynayırdı. M?kt?b?q?d?r mu?ssis?l?rin sayı 7 idi. Bu t?lim-t?rbiy? v? t?hsil mu?ssis?l?rind? 1280 n?f?r mu?llim calı?ırdı. Onlardan 925 n?f?ri ali t?hsilli idi. 43 n?f?r m?kt?b?q?d?r mu?ssis?l?rd? calı?ırdı. 5852 n?f?r ?agird umumt?hsil m?kt?bl?rind? t?hsil alırdı. M?kt?b?q?d?r mu?ssis?l?rd? 272 azya?lı t?rbiy? olunurdu.

Qubadlıda 111 m?d?ni-maarif mu?ssis?si, o cuml?d?n 60 kitabxana, 10 m?d?niyy?t evi v? 28 klab xalqa xidm?t edirdi. 6 avtoklub f?aliyy?t gost?rirdi. 23 kino qur?usundan istifad? olunurdu. 125 ticar?t, 96 ia?? obyekti qubadlılara m?d?ni xidm?t gost?rirdi. 25 m?i??t xidm?ti mu?ssis?si tam gucuyl? i?l?yirdi.

Qubadlı rayonunda 21 rabit? mu?ssis?si var idi. 8 avtomat stansiyası qura?dırılmı?dı. 1950 nomr?lik h?min stansiyalar gec?-gunduz xalqın xidm?tind? idi.

Rayonun 33 s?hiyy? mu?ssis?sind? 56 h?kim v? 511 orta tibb i?cisi f?aliyy?t gost?rirdi. 4 x?st?xana, 5 h?kim ambulatoriyası, 54 feld?er-mama m?nt?q?si, 4 aptek ?halinin sa?lamlı?ı ke?iyind? dururdu. Rayon gigiyena-epidemologiya m?rk?zi v? profilaktik dezinfeksiya ?ob?si yuks?k s?viyy?d? i? aparırdı.

Qubadlı rayonunda ilk kitabxana 1936-cı ild?n f?aliyy?t? ba?layıb. M?rk?zl??m? i?i Qubadlı rayonunda 1980-ci ild? ba?a catıb. Rayon M?rk?zi Kitabxanasında 4 ?ob? var: Metodika v? biblioqrafiya, Kitabi?l?m? v? komplektl??dirilm?, Oxuculara xidm?t, ?nformasiya-resurs, Kitabxana-biblioqrafiya prosesl?rinin avtomatla?dırılması ?ob?l?ri f?aliyy?t gost?rmi?dir.

1993-cu ilin 31 avqust Qubadlının i??alı zamanı kitabxananın 82-k?nd kitabxana filialında 89-n?f?r k?nd kitabxana i?cisi, 40 n?f?r m?rk?zi kitabxana i?cisi olmu?dur.

1993-cu il hesabatına gor? M?rk?zl??dirilmi? Kitabxana Sisteminin fondunda 600 min? yaxın kitab fondu, 2 m?rt?b?li 24 otaq, oxu zalı, 21300 oxucu kontingenti olmu?dur. ^[6]

Abid?l?ri [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Z?ng?zur ?razisind? ?n q?dim ya?ayı? m?sk?ni Qubadlı rayonunun Balah?s?nli k?ndind? a?kar edilmi?dir. Xatırladaq ki, IV ?sr? aid edil?n "Sı?ınacaq" tipli bu ya?ayı? yeri Daranlar deyil?n ?razid? yerl??ir. Qubadlının Muradxanlı k?ndind?ki V ?sr? aid Qalalı, ?liquluu?a?ı k?ndind?ki Goy Qala abid?l?ri, XIV ?sr? aid Yazı Duzund?ki Cavan?ir turb?si, D?mircil?r k?ndind?ki iki turb?, XVII ?sr? aid Gurculu k?ndind? olan turb?, XVIII ?sr? aid A?a?ı Xocamusaxlı k?ndind? olan turb? ondan x?b?r verir ki, Qubadlıda q?dim dovrl?rd?n elm m?d?niyy?t m?rk?zl?ri v? ibad?t ed?nl?r olub.

Qubadlı rayon Tarix-diyar?unaslıq 5 mind?n cox nadir eksponat toplanmı?dı. Qubadlının i??alı zamanı erm?nil?r 5 mind?n cox nadir eksponat saxlanılan Qubadlı tarix-diyar?unaslıq muzeyini d? talan edibl?r. 4-cu ?sr? aid "Gavur d?r?si"nd?ki ibad?tgah, V ?sr? aid "Qalalı" v? "Goyqala" abid?l?ri, 14-cu ?srd? tikilmi? "D?mircil?r" turb?si, Balah?s?nli k?ndind?ki "Cicimli oca?ı", Hacı B?d?l korpusu, Lal?zar korpusu, el?c? d? ?yin , Yusifb?yli , Seytas , Qara?ac , A?a?ı Xocamusaxlı k?ndl?rind?ki dig?r tarixi abid?l?r dovl?t ?h?miyy?tlidir.

?stinadlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Xarici kecidl?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

• Virtual Qaraba? ?KTM-d? Qubadlı rayonu
• Qubadlının i??alından 16 il kecir (www.anl.az) Arxivl??dirilib 2007-10-12 at the Wayback Machine
• Qubadlının i??alından 15 il kecir (www.xalqcebhesi.az) Arxivl??dirilib 2011-10-12 at the Wayback Machine
• Оккупация Губадлы (www.anl.az) Arxivl??dirilib 2007-10-12 at the Wayback Machine
• Со дня оккупации Губадлы проходит 14 лет (www.mediaforum.az) Arxivl??dirilib 2011-09-08 at the Wayback Machine

H?mcinin bax [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

• Qubadlı abid?l?rinin siyahısı

Az?rbaycan il? ?laq?dar bu m?qal? qaralama halındadır. M?qal?ni redakt? ed?r?k Vikipediyanı z?nginl??dirin.