?svecr?
(
alm.
Schweiz
,
fr.
Suisse
,
it.
Svizzera
,
roman?
Svizra
) v? ya r?smi adı il?
?svecr? Konfederasiyası
(
alm.
Schweizerische Eidgenossenschaft
,
fr.
Confederation suisse
,
it.
Confederazione Svizzera
,
roman?
Confederaziun svizra
) ?
Q?rbi Avropada
yerl???n suveren
dovl?t
. 26 kantondan ibar?tdir. Federal hokum?tl?rin h?r biri olk?nin faktiki paytaxtı hesab olunan
Bern
??h?rind? yerl??ir.
Q?rbi
,
m?rk?zi
v?
c?nubi
Avropada yerl???n bu federal respublika c?nubdan
?taliya
, q?rbd?n
Fransa
, ?imaldan
Almaniya
, ??rqd?n is?
Avstriya
v?
Lixten?teyn
l? h?ms?rh?ddir.
[6]
?svecr? umumi ?razisi 41,285 kvadrat kilometr t??kil ed?n, co?rafi c?h?td?n
Alp da?ları
,
?svecr? platosu
v? Yura da?ları arasında yerl???n olk?dir.
Alp
da?ları olk?nin boyuk hiss?sini ?hat? edir. ?halinin sayı t?qrib?n 8 milyon n?f?r? catır ki, bunun da ?ks?r hiss?si ?svecr? platosunda ya?ayır. Olk?nin ?n boyuk ??h?rl?ri hesab edil?n
Surix
v?
Cenevr?
d? h?min platoda yerl??mi?dir.
Q?dim ?svecr? Konfederasiyasının ?sasının qoyulması orta ?srl?r dovrun? t?saduf edir.
Avstriya qraflı?ı
v?
Burqundiya hersoqlu?u
na qar?ı h?yata keciril?n ardıcıl h?rbi u?urlar n?tic?sind? h?min konfederasiyanın ?sası qoyulmu?dur. 1648-ci ild? imzalanmı?
Vestfaliya sulhu
n?tic?sind? ?svecr?nin
Muq?dd?s Roma ?mperiyası
ndan ayrılaraq must?qillik ?ld? etm?si formal olaraq tanınmı?dır. ?svecr? Konfederasiyasının uzun bir silahlı t?r?fsizlik tarixi vardır. Bu olk? 1815-ci ild?n bu yana hec bir muharib?d? i?tirak etm?mi? v? yalnızca 2002-ci ild?
BMT
-y? uzv olmu?dur. Buna baxmayaraq, ?svecr? hal-hazırda aktiv xarici siyas?t yurudur v? tez-tez dunya miqyasında sulh yaratma missiyalarında i?tirak edir.
[7]
Bu olk? eyni zamanda
Qırmızı Xac
ın yaradıldı?ı olk?dir v? BMT-nin ikinci boyuk m?rk?zi olan Cenevr? ofisi d? daxil olmaqla bir cox beyn?lxalq t??kilata ev sahibliyi edir. Avropa s?viyy?sind? Avropa S?rb?st Ticar?t Birliyinin qurucu uzvl?rind?ndir v?
?engen zonası
na daxildir. Buna baxmayaraq,
Avropa ?ttifaqı
, Avropa iqtisadi zonası v? ya
Avrozona
nın t?rkib hiss?si deyil.
?svecr? dord muhum linqvistik v? m?d?ni regiondan ibar?tdir: alman, fransız, italyan v? roman. ?halinin ?ks?r hiss?si alman dillidir.
[8]
?svecr? Konfederasiyasının qurulması tarixi ?n?n?vi olaraq 1 avqust 1291-ci il olaraq q?bul edilir v? h?r il bu tarix ?svecr? Milli Gunu olaraq qeyd edilir.
?svecr? dunyanın ?n cox inki?af etmi? olk?l?rind?n biri hesab olunur.
Beyn?lxalq Valyuta Fondu
nun m?lumatlarına ?sas?n ?svecr? adamba?ına du??n z?nginlik s?viyy?sin? gor? ilk yerd?, adamba?ına du??n UDM h?cmin? gor? is? s?kkizinci yerd?dir.
[9]
[10]
1291-ci ild? Uri, ?vis v? Untervalden kantonlarının meydana g?tirdiyi uc me?? kantonu numay?nd?l?ri bir Federal B?yannam? imzaladılar. B?yannam?y? imza atan t?r?fl?r, o zamanlar
Muq?dd?s Roma German ?mperiyasında
Avstriya Qraflıqını ?lind? tutan Habsburg xan?danının hokmun? qar?ı cıxa bilm?k ucun birl??m?yi t?klif edirdil?r. 15 Noyabr 1315-ci ild? Morgarten Vuru?masında Habsburg ordusunu m??lub oldu. ?svecr?lil?r, Muq?dd?s Roma German ?mperiyası icind? ?svecr? ?mperiyasın Konfederasiyasının varlı?ını guv?n altına aldılar.
1353-ci ild? g?lindiyind? ilk birl???n uc kantona ?lav? olaraq Qlarus v? Zug kantonlarıyla Luzern,
Surix
v?
Bern
??h?r dovl?tl?ri d? birliy? qatılaraq XV ?sr? q?d?r varlı?ını davam etdir?n (Zurih bir torpaq anla?ılmazlı?ı s?b?biyl? 1440-cı ild? konfederasiyadan atılmı?dır) v? s?kkiz ?yal?td?n ibar?t olan "Kohn? Federasiyası" qurdular.1470-ci ild? Bourgogne Qraflıqı I. Charles? qar?ı qazandıqları z?f?rl?r v? ?svecr? pullu ?sg?rl?rinin muv?ff?qiyy?tl?riyl? federasiyanın h?m gucu h?m d? z?nginliyi artdı. ?svecr? kantonları sıralaması edil?rk?n ?n?n?vi olaraq, ??h?r dovl?tl?rini ardınca qurucu kantonlar ilk s?kkiz "Kohn? Kanton" olaraq qabaqda deyilir, 1481-ci ild?n sonra federasiyaya qatılan dig?r kantonlar tarix sırasına gor? duzul?r. Muq?dd?s Roma German ?mperatoru I. Maximiliana qar?ı ?svecr?lil?rin 1499-cu ild? qazandı?ı z?f?r n?tic?sind?, ?svecr?, Muq?dd?s Roma German ?mperiyasından ayrılıb de facto must?qilliyini qazanmı?dır…
??rqd?ki Graubunden kantonunda bir qı? m?nz?r?si
1506-cı ild? II. Julius, indiki vaxtda h?l?
Vatikanı
qoruyan ?svecr?li Goz?tcil?ri i?? goturdu. Federasiyanın geni?l?m?si v? ilk doyu?l?rd? ?ld? edil?n m??lub olmamaqla qazanılan m??hurluq. 1515-ci ild? Marignano Vuru?masındakı ?svecr? uduzması il? ilk d?f? dayandı. B?zi kantonlarda Huldrych Zwinglinin ?slahatının muv?ff?qiyy?tli olması 1529 v? 1531 ill?rind? kantonlararası doyu?l?rin (Kappeler Kriege) cıxmasına s?b?b oldu. Katolik v? Protestant kantonlar arasında anla?ılmazlı?ın davam etm?si uz?rin? 1656 v? 1712 ill?rind? Villmergen Vuru?maları il? qar?ılıqlı ?idd?t davam etmi?dir. 1648-ci ild? Westfalya Barı? Anla?ması il? Avropalı olk?l?r ?svecr?nin Muq?dd?s Roma German ?mperiyasından ayrılmasını v? t?r?fsizliyini tanıdı.
1798-ci ild?
Fransız
?nqilabı orduları
?svecr?ni
i??al ed?r?k m?cburi yeni bir konstitusiyanı t?tbiq etdil?r. Bu konstitusiya il? olk?nin hokum?ti m?rk?zil??dirilir v? kantonlar ortadan qaldırılırdı. Helvet Respublikası olaraq bilin?n yeni dovl?tin xalq arasında hec d?st?yi yox idi. Xarici i??al quvv?tl?ri t?r?find?n m?cburi q?bul etdiril?n bu hokum?t dini inanc azadlı?ı da daxil olmaq uzr? ?srl?r t?r?find?n sur?n ?n?n?l?ri yıxmı?dı. Bu dovl?t, ?svecr?ni Fransanın bir peykind?n ba?qa bir ?ey etm?mi?di. Tez-tez ortaya cıxan qiyamlar, Fransız birlikl?rinin varlı?ı s?b?biyl? muv?ff?qiyy?t? cata bilm?mi?di. Sentyabr ayında
Nidwalden
usyanının Fransızlar t?r?find?n qanlı bir ??kild? yatırılması xalq t?r?find?n pis qar?ılanmı?dır.
Fransa il? dig?r olk?l?r arasında doyu? cıxdıqdan sonra ?svecr?, Avstriya v? Rusiya kimi ba?qa quvv?tl?r t?r?find?n d? i??al edilmi?di. ?svecr?lil?r, m?rk?zi hokum?ti d?st?kl?y?n "Respublikacılar" v? kantonların avtonomlu?unun t?krar verilm?sini ist?y?n "Federalistler" arasında ikiy? bolunmu?du. Napolyon Bonapart, h?r iki t?r?fin qabaqda g?l?n siyas?tcil?rini 1803-cu ild? Parisd? bir yer? g?tirdi. Bu yı?ınca?ın n?tic?sind? ?svecr?nin avtonomlu?unu boyuk nisb?td? geri ver?n v? 19. kantondan ibar?t olan bir Konfederasiyası quran Vasit?cilik Qanunu cıxmı?dır. 1815-ci ild? Viyana Konqresi il? ?svecr?nin must?qilliyi v? t?r?fsizliyi butun Avropa gucl?ri t?r?find?n tanınmı?dır. Bu tarixd?, Valais, Neuchatel v? Cenevre kantonlarının federasiyaya qatılmasıyla birlikd? ?svecr? tarixd?ki ?n son geni?l?m?yi realla?dırmı?dır.
1845-ci ild? katolik v? protestant kantonlar arasında bir v?t?nda? muharib?si (Sonderbundskrieg) ba? verdi. O zamanlar hokum?td? olan Radikal Partiyanın yayma?a calı?dı?ı daha unitar bir ?svecr? fikirind?n xo?lanmayan katolikl?r Sonderbund adını verdikl?ri xususi bir andla?ma ortaya cıxardılar. Radikalların da bu andla?ma?a qar?ı cıxması uz?rin? ortaya cıxan doyu? bir aydan az surdu v? t?xmin?n yuz itki verildi. Kicik qiyamları saymasaq bu vuru?ma, ?svecr? torpaqlarında ya?anan son silahlı qar?ıdurma idi.
V?t?nda? muharib?sid?n sonra ?svecr? referendum t?tbiqin? kecdi v? 1849-cu ild? federal konstitusiya q?bul edildi. Bu konstitusiya il? m?rk?zi nufuz qurulur v? kantonlar yerli movzularda oz ozl?rini idar? ed? bilirdil?r. ?hali artımı, S?naye ?nqilabı v? t?k pul vahidi istifad? edilm?si s?b?biyl? 1872-ci ild? bu konstitusiya ?h?miyy?tli nisb?td? duz?ldilmi?dir. Bu konstitusiyayla mudafi? etm?, ticar?t v? qanuni movzularda federal m?suliyy?t d? t??kil edilmi?di.
?ki palatalı ?svecr? parlamenti Federal M?clis, Federal ?uradan ayrı olaraq t?m?l iqtidar m?rk?zind?n ibar?tdir. Federal M?clisi meydana g?tir?n ?yal?tl?r ?urası v? Milli ?ura qanun cıxarmaq da daxil olmaq uzr? h?r baxımdan b?rab?r guc? malikdir.
1999-cu il konstitusiyasına gor?, federasiyaya xususi olaraq numay?nd? edilm?mi? butun gucl?r kantonların ?lind?dir.
?yal?tl?r ?urasının 46 uzvu (h?r kantondan iki v? yarım kantondan bir olmaq uzr?) bir ba?a h?r kantonda secilir. Milli ?uranın 200 uzvu is? nisbi t?msil ?saslarına soyk?n?r?k secil?r. H?r iki m?clis? secil?nl?rin v?zif? mudd?ti 4 ildir. Referendumlar yoluyla h?r v?tanda? federal hokum?t t?r?find?n q?bul edilmi? qanunların etibarlılı?ını sor?ulaya bil?r v? federal konstitusiyaya duz?ltm? edilm?sini ist?y? bil?r. Bu haqqlar ?svecr?ni do?rudan demokratiya t?tbiq olunan bir olk? olmasını gost?rir.
?cra etm? v? dovl?t ba?cılı?ı v?zif?si yeddi uzvd?n ibar?t olan Federal ?urada toplanmı?dır. H?r n? q?d?r konstitusiyaya gor? M?clis ?ura uzvl?rini secs? v? n?zar?t ets? d?, qanunuma mudd?tini istiqam?tl?ndirm? v? federal qanunları t?tbiq movzusunda Federal ?ura yava? yava? qabaqda g?l?n bir rola qovu?mu?dur. Xususi t?msil v?zif?l?rini icra etm?k uzr? ?urası meydana g?tir?n yeddi adam icind?n bir adam bir illiyin? ?svecr? Konfederasiya Ba?cısı olaraq secil?r.
1959-cu ild?n dekabr 2003-cu il? q?d?r Federal ?urada ?svecr?nin dord ?h?miyy?tli siyasi partiyası, federal m?clisd?ki t?msil nisb?tl?rin? gor? ibar?t olan "sehrli dustura" gor? t?msil edilmi?dir: 2 uzv Xristian Demokratlardan (CVP/PDC), 2 uzv ?ctimai Demokratlardan (SPS/PSS), 2 uzv Liberal Demokratlardan (FDP/PRD), v? 1 uzv d? ?svecr? Xalq Partiyasından (SVP/UDC). ?uradakı bu ?n?n?vi uzv da?ılımı h?r hansı bir qanun il? t?yin olunmamı?dır v? 2003 seckil?rind?n sonra Xristian
Demokratlar
ikinci kursul?rini, o il m?clis seckil?rind? ?n guclu partiya olaraq cıxan ?svecr? Xalq Partiyasına tutmu?dur.
Federal Yuks?k M?hk?m?nin v?zif?si kanton m?hk?m?l?rind?n g?l?n ?ikay?tl?r? v? federal r?hb?rliyin administrativ q?rarlara baxmaqdır. Yuks?k M?hk?m? hakiml?ri, altı illik v?zif? mudd?ti ucun Federal M?clis t?r?find?n secilir.
41.285 kvadrat kilometrlik sah?yl? ?svecr? nisb?t?n kicik bir olk?dir. 7,4 milyonluq ?haliy? sahib olan olk?d? ?hali sıxlı?ı kvadrat kilometr? 182 n?f?rdir.
?svecr?d? uc ?sas vilay?t vardir : ?svecr? Alpları, ?svecr? platosu, v? Jura Da?ları. Alplar, olk?ni orta v? c?nubundan q?t ed?n yuks?k sıra da?larıdır. ?svecr? Alplarının yuks?k dorukları arasında (?n yuks?k zirv?si 4.634 metrlik Dufour Zirv?sidir) b?zil?rind? buzlaq olan saysız vadi yer alır. Buradan m?nb?yini gotur?n
Reyn
, Rhone, Inn, Aare v? Ticino kimi Avropanın ba?lıca cayları
Cenevre Golu
, Surix Golu, Neuchatel Golu v? Konstanz Golu kimi goll?r? tokulur.
Olk?nin daha sıx ?haliy? sahib olan ?imal hiss?si daha duz?nlik d? olsa ?imal-q?rbd? olan daha kicik Jura Da?ları kimi da?lıq da ola bil?r. ?svecr?nin iqlimi umumiyy?tl? mulayim olsa da, yuks?k da?lardakı c?tinlikli ??rtl?rd?n ?svecr?nin c?nub ucundakı isti Aralıq d?nizi iqlimin? q?d?r bolg?d?n bolg?y? d?yi?iklik gost?rir.
Yuks?k da?larla ayrılan bir cox vadinin varlı?ı s?b?biyl? ?svecr?nin ekosistemleri cox h?ssasdır v? az qala h?r vadid? ozun? xas ekologiyalar meydana g?lmi?dir. Da?lıq bolg?l?rd? d? dig?r yuks?klikl?rd? tapılmayan z?ngin bir bitki ortuyu vardır.
1970?2005-ci ill?r arasında ?hali artımı dinamikası, min n?f?rl?:
2008-ci il qiym?tl?ndirilim?sin? gor? umumi ?hali sayı 7 580 000 n?f?rdir.
?halinin ya? strukturu:
0?14 ya?: 15,8 %
15?64 ya?: 68,2 %
65 ya?dan boyuk: 16 %
?halinin orta ya?ı
orta: 40,7
ki?il?r: 39,6
qadınlar: 41,7
?svecr?d? olk? miqyasında bir dovl?t dini olmasa da, Cenevre v? Neuchatel kantonlarının xaricind?ki butun kantonlarda vergil?ndirm? yoluyla Roman Katolik, Kohn? Katolik, ya da ?svecr? ?slahat Kils?l?ri d?st?kl?nir.
?svecr?d? ?n m??hur din 44 % il?
Roma Katolik
Kils?sidir. Ardından 38,5 % il?
protestantlıq
g?lir.
?mmiqrantlar
il? birlikd? 4,3% -lik bir mus?lman ?hali il? 1,8%-lik bir
ortodoks
?hali d? yerl??mi?dir. F?rqli dill?rd? danı?an ?haliy? sahib olan ?svecr?nin sabitlikli v? bit?r?f bir olk? olması, bu olk?nin bir konsensus, ya da ah?ng dovl?ti olaraq t?yin olunmasına g?tirib cıxarmı?dır.
Tarixi olaraq olk? katolikl?r v? protestantlar arasında t?xmin?n b?rab?r olaraq da?ılmı?dır. H?tta Appenzell kimi b?zi kantonlar r?smi olaraq katolik v? protestant hiss?l?r? ayrılmı?dır v? bir cox k?ndin giri?ind? ustun olan din, "bu k?nd katolikdir v? ya protestantdır" adlı plakatlar asılmı?dır. Ancaq b?zi umumi modell?r d? var. Boyuk ??h?rl?rarasında paytaxt
Bern
, bankcılıq m?rk?zi
Surix
v?
Bazeld?
protestantlıq daha uutun olsa da Luzern kimi dig?r ??h?rl?r ?ks?riyy?tl? katolikdir.
Cenevr?
ilk Calvincilik m?rk?zi olaraq tanınmı?dır v? dunyadakı fransızların ?ks?riyy?tinin katolik olmasına baxmayaraq Fransız ?svecr?sinin ?ks?riyy?ti protestantdır. Dig?r t?r?fd?n ?svecr?nin qurulu?unda olan Almanca danı?ılan Schwyz, Uri, v? Unterwalden kantonlarıyla ?talyanca danı?ılan Ticino kantonu umumiyy?tl? katolikdir.
?svecr?nin m?d?niyy?ti qon?uları t?r?find? cox t?sirl?ndis? d? ill?r boyunca ?h?miyy?tli regional f?rqlilikl?r gost?r?n ozun? xas bir m?d?niyy?t meydana g?lmi?dir. Xususi olaraq Fransızca danı?ılan bolg?l?r? Fransaya, Almanca danı?ılan bolg?l?r Almaniyaya v? ?talyanca danı?ılan bolg?l?r d? ?taliyaya, olk?l?rind?ki dig?r bolg?l?rd?n daha yaxındır. ?svecr?d?ki quvv?tli bolg?cilik s?b?biyl? homogen bir ?svecr? m?d?niyy?tind?n danı?maq mumkundur.
M?d?ni olaraq aktiv olan bir cox ?svecr?li, olk?l?rind?ki m?hdud imkanlar s?b?biyl? xaric? cıxma?ı secmi?dir. Eyni zamanda ?svecr?nin t?r?fsizliyi v? a?a?ı vergi nisb?tl?ri d? butun dunyadan bir cox yaradıcı insanı bu olk?y? c?kmi?dir. Doyu? zamanlarında siyasi sı?ınma ?n?n?si bir cox s?n?tcinin bu olk?y? g?lm?sind? kom?kci olark?n indiki vaxtda bunu a?a?ı vergi nisb?tl?ri t?min etm?kd?dir.
?svecr? homoseksualların h?m dini, h?m d? dovl?t nikahına icaz? veril?n ilk dovl?tdir. ?svecr? hokum?ti homoseksualların r?smi nikahına 1 may 2009-cu ild? icaz? vermi?di. Bunun ardınca, kils? d? homoseksualların yolunu acaraq, 22 oktyabr 2009-cu il tarixli q?rarı il? dovl?tin q?rarını d?st?kl?mi?dir. Muq?dd?s Sinodun 250 uzvunun 70 faizi q?rarın lehin? s?s verib. Q?rar 1 noyabr 2009-cu il tarixd?n quvv?y? min?c?k. May ayında parlamentd?ki muzakir?l?ri t?qdir ed?n Kils?, q?rar verm?k huququnu sinoda h?val? etmi?di. ?svecr?d? kils? dovl?td?n 2000-ci ild? ayrılıb.
[11]
?svecr?d? ibtidai v? orta m?kt?bl?r dovl?t v? oz?l m?kt?bl?r? ayrılırlar.
Burada 120-? yaxın kollec var. Kollecl?r pe??kar t?hsil verirl?r.
?svecr?d? universitetl?r
?sas?n dovl?t universitetl?ridirl?r. 7 kanton (inzibati ?razi bolgusu) universitet ? Bazel, Bern, Friburq, Cenevr?,
Lozan
, Nev?ateli, Surix v? Sant-Qallend?, 2 kanton universitet statuslu ali m?kt?b is? Lusern v? Luqanoda yerl??ir. Bu ??h?rl?rd? iki politexnik m?kt?bl?ri d? var.
?n boyuk ali m?kt?b 20 min t?l?b?nin t?hsil aldı?ı Surix universitetidir. Burada xarici t?l?b?l?r 15?20% t??kil edir. T?hsil mudd?ti 4?6 ildir. ?svecr?nin alman-dilli bolg?l?rind?ki universitetl?rd? t?dris alman dilind?, fransızdilli bolg?d? is? fransız dilind?dir. Lakin Friburq Universiteti istisnalıq t??kil edir. Bel? ki, burada ikidilli t?dris var. Fransız dilli universitet? daxil olmaq (yalnız orta m?kt?bi bitirm?k haqqında ??had?tnam?nin olması v? xaricil?r ucun t??kil olunmu? imtahanı verm?k kifay?t edir) alman dilli universitet? (rus ali m?kt?bl?rind? ?n az iki illik t?hsil t?l?b edilir) daxil olmaqdan nisb?t?n asandır.
?svecr?nin dil m?kt?bl?ri bir nec? xarici dil: fransız, alman, italyan v? ingilis dil kursları t?klif edirl?r. Montred?ki C&L Study Centre kimi b?zi m?kt?bl?rd? paralel olaraq iki dil oyr?nm?k mumkundur.
?svecr?nin ali m?kt?b v? universitetl?rind? t?l?b?l?rin sayı gunb?gun artır. Buna gor? d? q?bul olmaq h?r bir xarici v?t?nda?a n?sib olmur. Burada tibbin h?r sah?sini v? farmakologiyanı oxumaq is? tamamil? qeyri-mumkundur. S?b?b bo? yerin olmamasıdır.
?svecr?d? 12 universitet v? ali m?kt?b 10 kanton universitet, 2 federal politexnik m?kt?b ? Ecole Federale Polytechnique (EPFL) v? bir nec? bu tip ali m?kt?b f?aliyy?t gost?rir. Bazel, Bern, Sant-Qalen, Surix, h?mcinin Surixin Federal Politexnik Universiteti v? Lusernin ali m?kt?bi Universitare Hochschule Luzern ?svecr?nin alman bolg?sind? yerl??irl?r.
Cenevr?, Lozanna v? Friburq (b?zi f?nl?rd? t?hsil alman dilind? aparılır) Neuchatel v? Ecole Politechnique Federale de Lausanne ?svecr?nin fransız bolg?sind? yerl??irl?r.
?talyan Universiteti Luqano olk?nin italyan bolg?sind? yerl??ir.
Bir t?dris ili 2 semestr? bolunur: qı? semestri ? oktyabrın son h?ft?sind?n fevralın ortalarına q?d?r; yay semestri, universitetd?n asılı olaraq martın/aprelin ortalarından iyun/iyulun ortalarına q?d?r.
Birinci akademik imtahana q?d?r t?hsil mudd?ti 4?5 ildir. Tibb t?hsilin? g?ldikd? is? bu 6 il davam edir.
T?hsili bitirdikd? akademik s?n?dl?r ? lisenziya, diplom, doktorluq d?r?c?si verilir. Lisenziya v? diplom (Bu s?n?dl?r ?svecr?d? verilir) AB?-d? veril?n "Master degree" il? eynilik t??kil edir. Doktorluq d?r?c?sin? q?d?r t?hsilin davam etdirilm?si ucun universitetl?rin coxu namiz?dd? lisenziyanın olmasını t?l?b edir. Qeyd olunan universitetl?rd?n ba?qa, anqlo-saks modelind? oz?l universitetl?r d? f?aliyy?t gost?rir ki, bu ali m?kt?b ocaqlarında veril?n imtahanlar v? t?hsil h?l? d? dovl?t t?r?find?n tanınmır. Bunun ucun d?, universitetl?r bar?d? ?traflı m?lumat toplayaraq do?ru secim etm?k lazımdır.
- Daxil olma ??rtl?ri
- Ya?: ?n azı 18 ya?
- Dil: ?svecr?nin ali m?kt?b v? universitetl?rin? daxil olmaq ucun t?drisin kecirildiyi alman, fransız v? ya italyan dilini bilm?k lazımdır.
Orta m?kt?b haqqında Federal attestatın v? ya xarici s?n?din ? muvafiq Universitet v? ya Ali M?kt?b t?r?find?n tanınması vacibdir.
Mutl?q muvafiq Universitetin v? ya Ali M?kt?bin tanıdı?ı orta t?hsil haqqında federal attestat v? ya xarici s?n?d olmalıdır. Bu muvafiq universiteti mu?yy?n etm?k ucun siz s?n?di qiym?tl?ndir?n h?min secdiyiniz Ali M?kt?b? muraci?t etm?lisiniz.
- ?svecr?d? 4 r?smi dil var. V?t?nda?lar, parlamentin q?bul etdiyi h?r hansı bir qanunu l??v etm?k huququna malik deyill?r.
- ?svecr?d? 8 milyondan bir az cox insan ya?ayır. Bununla yana?ı onların ?lind? 3 milyon ?d?dd?n cox odlu silah var. Olk?nin sakinl?ri, orduda xidm?td?n sonra, ehtiyat silahla qayıdırlar. Daha sonra onları d?f?l?rl? h?rbi yı?ıncaqlara ca?ırırlar. H?r bir ki?id? silahın olmasına baxmayaraq, onunla cinay?tl?r cox nadir hallarda ba? verir.
- Yuks?k sur?t? gor? yol h?r?k?t qaydalarını pozan surucunun g?lirind?n asılı olaraq ona c?rim?nin m?bl??i t?yin edilir. Buna gor?d? imkanlı ??xsl?r ucun bu c?rim? 100 ?svecr? frankına q?d?r arta bil?r.
- Bu gun? kimid?, bir ?svecr? bankında
Vladimir Ulyanov
adına hesab var. 2006-cı ild? bankın ?m?kda?ı t?r?find?n t?l?b edilm?mi? m?bl??l?rin siyahıya alınması aparılıb. M?lum oldu ki, dunya inqilabının liderinin burada h?l?d? 13 ?svecr? frankı saxlanılır.
- Cenevr?d?
hokum?t binasının qar?ısında ki, ?abalıd a?acının ilk yarpa?ı acan kimi yazın g?li?i bar?d? hokm verilir. Bu ?n?n?y? 200 ild?n artıqdı ki riay?t olunur.
- "Qapıcı" v? "?svecr?li" sozl?ri arasında h?r hansı ?laq? varmı? M?lum olur ki birba?a ?laq? var. H?l? Orta ?srl?r vaxtından nufuzlu insanlar, oz ?traflarında c?surluqlarıyla butun Avropada m??urla?an, ?svecr?li doyu?cul?ri yı?ırdılar. Cox guman ki, restoranlarda, otell?rd? v? dig?r mu?ssis?l?rd? sakitcilik yaradan insanları zarafatca bel? adlandırırmı?lar. Rusiyada uzun mudd?t ?svecr? ?halisini qapıcı adlandırırdılar. Lakin 20-ci ?srin ?vv?ll?rind?, muhafiz?ci il? s?hv salmamaq ucun onları ?svecr?lil?r adlandırma?a q?rar verdil?r. ?svecr?li u?aqlar artıq 4 ya?larından m?kt?b? getm?y? ba?layırlar. Olk?nin butun m?kt?blil?ri ucun h?ft?d? 3 d?f? istirah?t gunu t?yin edilib- c?r??nb?, ??nb? v? bazar.
- 1451-ci ild? ?svecr?d? z?lil?r? qar?ı m?hk?m? kecirilmı?dir.
Lozannanın
yepiskopu bildirmi?di ki, yerli golm?c?l?rd? onlardan h?ddind?n artıq coxdur v? z?lil?ri, t?miz suyun cirkl?nm?sind? gunahlandırırdı. Z?lil?r?, yerli m?hk?m?y? g?lm?l?ri ucun ca?ırı? gond?rildi. ?cra m?murları gol? gedib bir nec? "cinay?tkarı" tutmalı idil?r. Onları m?hk?m? zalına catdırıb, c?zanı oxudular: yaxın uc gun ?rzind? golu t?rk edin. Bu hokm icra olundu ya yox- m?lum deyil. Kicik Cermant ??h?rciyi ?n ekoloji t?miz ??h?rl?rd?n biri sayılır. ?? ondadır ki, Cermantda havanı cirkl?ndir?n butun n?qliyyat novu qada?andır. ??h?rd? yalnız elektromobill? v? kartegl? h?r?k?t etm?k olar.
- ?svecr?d? boyuk sayda
a? gob?l?k
yeti?ir. Amma yerli sakinl?r onların z?h?rli oldu?unu du?un?r?k yı?mırlar v? yem?kd? d? istifad? etmirl?r.
- 25 dekabr 1977-ci ild? ?svecr?nin Veve ??h?rind? m??hur aktyor
Carli Caplin
v?fat edib. O yerli q?bristanlıqların birind? d?fn edilmi?di, amma bir nec? il sonra onun tabutu c?s?di il? birlikd? o?urlanmı?dı. M?lum olub ki, o?rular dunya kinosunun ulduzunun qohumlarından boyuk fidya almaq niyy?tind? olublar. O?ruları h?bs etdil?r, Caplini is? 1 metr 80 santimetr qalınl?ı olan beton altında basdırdılar ki, g?l?c?kd? d? eyni v?ziyy?t ba? verm?sin.
- 2017-d? ?svecr?, ru?v?tl? f?al mubariz? aparan olk?l?rin reytinql?rind? 3-cu sırada yer alıb. Maraqlı olan ?ey is? ?svecr?nin, mu?yy?n bir xidm?t ucun edil?n od?m?ni, y?ni ru?v?t verm?yi "qanuni" hesab etm?y? q?rar verm?sidir. Ru?v?tl? mubariz?d? bunun daha t?sirli olaca?ını du?unurl?r.
- ?svecr?d?, sur?t h?ddini a?dı?ınız ucun dunyanın ?n boyuk pulunu od?m?k m?cburiyy?tind? qala bil?rsiniz. Yerli bir avtomobil surucusu saatda 180 mil sur?tl? getdiyi ucun 650 min avro pul c?zası aldı. M?s?l? ondan ibar?tdir ki, bu olk?d?ki pul c?zaları sabit deyil v? qazandı?ınız pul miqdarına ba?lıdır. N? q?d?r cox ?ld? ets?niz, o q?d?r cox od?y?rsiniz. ?svecr?d? ?dal?t bel? t?min olunur.
- Bernd?
, h?r il 7 milyondan artıq cox yax?ı bir markanın ?okoladları istehsal olunur. V? uzun zaman ?vv?l yeni bir nov ?okolad icad edilib: Ruby ?okolad! ?svecr?li Valcambi ?irk?ti, Combibar adı veril?n v? ?okolad kimi formala?dırılmı? qızıl cubuqlar istehsal edir. Bu cubuqları 1 qram a?ırlı?ında kicik parcalara ayıra v? bunları od?ni? etm?k ucun istifad? ed? bil?rl?r.
- ?svecr? cib bıca?ı, 19-cu ?srin sonlarında ortaya cıxdı, amma ?slind? daha da q?dim bir prototip? malikdir. Kembric muzeyl?rind?n birind?, Antik Romada yaradılmı? universal bir vasit? movcuddur v? ?svecr? bıca?ına ox?ar ??kild? bir qa?ıq, bir c?ng?l, bir bıcaq, bir di? copu, bir spatula v? (?n q?rib? olan ?ey) bir krevet qabı?ından ?ti cıxarmaq ucun xususi aparat ehtiva edir. ?svecr? cib bıca?ının ?svecr?d? istehsal edilm?y?n yegan? hiss?si tirbu?ondur v? o da Yapon istehsalıdır.
- ?svecr?li
?axta Babanın
adı "Samichlaus"dur. 6 Dekabrda boyuk bir torba ??k?r, fıstıq ?zm?si v? porta?al il? u?aqları ziyar?t edir. Ancaq t?k deyil, ozunu qara geyiml?ri v? qaranlıq bir uzu olan qorxuducu gorunu?lu bir adam mu?ayi?t edir. Bu adamın adı "Palcıqlı" olaraq t?rcum? edil?n "Schmutzli"dir v? onun i?i d?c?l u?aqlara d?y?n?kl? vurmaqdır. Ancaq g?l?n il daha yax?ı olmaq sozu ver?n u?aqlar c?zadan xilas olurlar.
- ?kiz qarda?lar Frank v? Patric Riklin, ?svecr? Alplarında "Null Stern" adlı bir acıq hava oteli acıblar. Divarları v? tavanı olmayan bir "otaq"da bir gec?nin qiym?ti 300 dollardır. Otel, d?niz s?viyy?sind?n t?xmin?n 4 min metr m?saf?d?dir. Otaqda iki n?f?rlik yataq xaric, komod v? bir TV var
[12]
.
- ?svecr? 2019-cu ild? adamba?ına du??n z?nginlik indeksin? gor? 555 min dollarla dunyada birinci oldu