A
Republica de Turquia
(
Turkiye Cumhuriyeti
), u simplament
Turquia
(
Turkiye
) ye situata entre
Asia
(97% d'o suyo territorio) y
Europa
(3% d'o suyo territorio). A peninsula asiatica d'
Anatolia
entre a
Mar Negra
y a
Mediterrania
forma o ≪corazon≫ d'o pais, a resta d'o pais lo forma a rechion europea de
Tracia
. Muga a lo nord-este con
Cheorchia
, a l'este con
Armenia
y a
Republica Autonoma de Nahichevan
(
Azerbaichan
), a lo sudeste con
Iran
, a lo norte con a
mar Negra
, a l'ueste con
Grecia
, a
mar Echea
y
Bulgaria
, y a lo sud con
Iraq
,
Siria
y a
mar Mediterrania
. A deseparacion entre Anatolia y Tracia ye formata por a
Mar de Marmara
y os estreitos de Turquia (o
Bosforo
y os
Dardanelos
), fan de muga entre
Asia
y
Europa
, por lo que Turquia ye considerata como
transcontinental
.
[2]
A causa d'a suya localizacion estratechica entre dos continents, a cultura de Turquia ye una mezcla unica d'as tradicions orientals y occidentals. I existioron diferents entidaz politicas dende l'
Antiguedat
. As tribus
turquicas
invadioron o territorio en o
sieglo XI
. l'
Imperio Otoman
principion a estendillar-se a partir d'o
sieglo XIV
. En l'actualidat, Turquia ye una
republica constitucional
,
unitaria
,
democratica
y
secular
, formata dimpues d'a cayita de l'
Imperio Otoman
en a
Primera Guerra Mundial
. Dende allora, Turquia s'ha integrato cada vegata mas en occident y ye miembro de bellas organizacions como lo
Consello d'Europa
(1949), a
OTAN
, (1952), a
OCDE
(1961), a
OSCE
(1973) y o
G20
(1999). Turquia principio as negociacions ta convertir-se en miembro plen d'a
Union Europea
en 2005, encara que'n ha estato miembro asociato dende 1995. Turquia ye clasificata, seguntes bellas organizacions como
pais desembolicato
,
[3]
y como
potencia rechional
.
[4]
Dende a conquiesta de l'
Imperio Bizantin
por os turcos, a rechion fue conoixita como
Imperio Otoman
. A partir d'a proclamacion d'a republica, o pais se conoixe como
Turquia
. O nombre de Turquia,
Turkiye
, en
turco
, se divide en dos parolas:
turk
, que significa "fuerte" en l'
antigo turco
, y que feba referencia a los habitants de Turquia u a los miembros de belun d'os
pueblos turquicos
,
[5]
una forma tardana de
Tu-kin
, nombre dato por os
chineses
a los pueblos que viviban a lo sud d'o
Macizo de l'Altai
d'
Asia Central
, posiblement dende 177 aC,
[6]
y o
sufixo
abstracto
?iye
(deribato d'o sufixo
arabe
?iyya
, y allora asociato a lo sufixo
latin medieval
,
?ia
en o nombre
Turchia
, y d'o sufixo d'o
griego bizantin
,
??α
en
Τουρκ?α
), que significa "propietario" u "relacionato con". A primera vegata que s'emplega o termin
Turk
u
Turuk
como
autonimo
estio en as
inscripcions d'Orkhon
d'os
gokturks
de l'Asia Central, arredol d'o
sieglo VIII
dC. A parola aragonesa
Turquia
se deriba dreitament d'o latin medieval,
Turquia
.
Placha d'
Oludeniz
aman de
Fethiye
.
Turquia ye un
estato transcontinental
d'
Eurasia
. A Turquia asiatica, que corresponde a la peninsula d'
Anatolia
, que incluye un 97% d'a superficie d'o pais, ye deseparata d'a Turquia europea por o
Bosforo
, o
mar de Marmara
y os
Dardanelos
, os cuals, de forma conchunta, son o enlace maritimo entre a
mar Negra
y a
mar Mediterrania
. A Turquia europea, que corresponde a la Tracia y a Rumelia orientals en a
peninsula balcanica
, nomas representa un 3% d'a superficie total d'o pais.
[7]
O territorio de Turquia tien mas de 1.600 km de longaria, d'este a ueste, y 800 km de norte a sud. A superficie de Turquia, incluindo os
lacos
, ye de 783.562 km², d'os cuals nomas 23.764 km² son en Europa.
[8]
Turquia ye o 37
eno
pais mas gran d'o mundo, con una superficie parellana a la suma d'as superficies d'o
Reino Uniu
y de Francia.
Mapa topografico de Turquia
A Turquia europea, a lo norueste, forma la
Tracia Oriental
, y muga con
Grecia
y
Bulgaria
. A Turquia asiatica,
Anatolia
?tamien conoixita com l'
Asia la Chica
? ye formata por un altiplano central con planas costeras estreitas, entre o Koro?lu y a sierra de l'orient d'a Mar Negra a lo norte, dica os
monts Tauro
, a lo sud. L'este d'o pais ye mas montanyoso, y ye l'orichen de diferents rios que s'estendillan por l'
Orient Meyo
, como l'
Eufrates
y o
Tigris
. Se i troban o
laco Van
y o
mont Ararat
, a maxima
altaria
d'o pais con 5.165 m.
[9]
Cheograficament, Turquia se divide en siet rechions:
- A rechion de Marmara.
- A rechion Echea.
- A rechion d'a Mar Negra.
- A rechion de l'Anatolia Central.
- A rechion de l'Anatolia Oriental.
- A rechion de l'Anatolia sudoriental.
- A rechion mediterrania.
O
mont Ararat
.
O
relieu
variato de Turquia ye o producto de diversos movimientos terrestres complexos que han formato a rechion a lo largo de muitos milenios y que encara producen
tierratremos
y erupcions vulcanicas. O Bosforo y os Dardanelos se formoron gracias a las
fallas
cheolochicas que trescruzan Turquia y que premitioron a creyacion d'a mar Negra. Bi ha una falla cheolochica que trescruza o norte d'o pais, d'ueste enta l'este (a
falla nord-anatolica
), que causo o tierratremo de 1999.
[10]
As arias costeras mediterranias de Turquia tienen un
clima mediterranio
, con
veranos
ixutos, y
hibiernos
humidos moderatos. As condicions son mas extremas en l'interior arido. As montanas aman d'a costa impiden que as influencias mediterranias s'estendillen enta o centro y por tanto l'altiplano de l'Anatolia central tien un
clima continental
, con hibiernos mas duros. A precipitacion meyana ye de 400 milimetros; con diferencias rechionals que penden de l'altaria. As rechions mas xuta son a plana de
Konya
y a plana de
Malatya
.
En o sieglo XIX l'
Imperio Otoman
se iba restrinchindo u centrando politicament cada vegata mes a lo territorio habitato por turcos. Un nacionalisto expansionista calcato de modelos europeus como o
paneslavismo
u o
panchermanismo
influencio bels
turcos anatolicos
y turquicos de l'
Imperio Ruso
, o
panturquismo
, pero os
pueblos turquicos
yeran tan ixemenatos y as diferencias entre ellos tan grans que o panturquismo no podeba levar-se a la practica. D'esta traza cuan o gubierno d'os
chobens turcos
lebo a l'Imperio Otoman a la derrota en a I guerra mundial, amanixio en a persona de
Mustafa Kemal
un nacionalismo mes pragmatico centrato en os turcos que habitaban en Anatolia y los territorios que podesen controlar, (turcos y turquicos d'a
Turquia Europea
, de
Trascaucasia
, d'o
Kurdistan
, ecetra...). A guerra de 1922-1923 tenio como resultato o establimiento d'una republica laica y a millor definicion d'o pueblo turco, encara que o kemalismo occidentalizo as costumbres d'os turcos y atros musulmans de Turquia, en una prebatina de modernizacion. Abolio o soldanato (desaparicion oficial de l'
Imperio Otoman
) y o califato, secularizo a vida social, atorgo igualdat de dreitos a las mullers, introducio l'alfabeto latin y os apellitos, limpio d'arabismos y persismos a luenga standard (
turco otoman
), prohibio o uso d'o velo en as mullers y imposo a vestimenta occidental en os hombres.
En a primera metat d'o
sieglo XX
a presion demografica facio que muitos asentamientos de pastors d'Anatolia central se convertisen en asentamientos fixos. Feban servir
muhachirs
y
rumelis
pa colonizar o
medio rural
.
A mecanizacion de l'agricultura provoco una emigracion masiva a los bicos baixos d'as grans ciudaz y t'a
Europa occidental
, en especial
Alemanya
.
- Ta mas informacion se veiga
Organizacion territorial de Turquia
Mapa de Turquia con a division rechional.
Turquia ye un
estau unitario
que se divide administrativament en 81
provincias
(
iller
, singular
il
), a lo frent de cadaguna d'as cuals se troba un
gubernador
(
vali
) designau por o Gubierno central. As provincias son divididas en districtos (demarcacions provincials u
ilceler
, singular
ilce
) y comunas que pueden establir os suyos propios impuestos y exercer atras iniciativas. A capital provincial (por un regular dita
ilce
central) leva a ormino lo nombre d'a provincia, con as siguients excepcions:
Hatay
(capital:
Antakya
),
Kocaeli
(capital:
?zmit
), y
Sakarya
(capital:
Adapazarı
).
D'atra man, cheograficament o pais ye dividito en 7 rechions:
rechion d'a Echea
,
rechion d'a Mar Negra
,
rechion d'Anatolia Central
,
rechion d'Anatolia Oriental
,
rechion d'a Marmara
,
rechion d'a Mediterrania
y
rechion d'o Sudeste d'Anatolia
.
A mayor parte d'a poblacion ye de luenga
turca
y relichion musulmana y se considera turca. As minorias cristianas son poco importants numericament dimpues d'as
limpiezas etnicas
de principios de sieglo. As minorias musulmanas s'han asimilato muito a los
turcos anatolicos
, de fuera d'os
kurdos
, que mantienen bien a ideya d'una identidat diferent d'os turcos. En l'aria mugant con
Siria
bi ha
arabes
. Poblacions residuals de
sirians cristianos
encara subsisten en l'aria de
Tur Abdin
. Os
armenios
y
griegos
no forman comunidaz que en
Estambul
.
Chiros derviches
sufi
.
A cultura de Turquia principio una marcata transicion dende a
cultura islamica
, mientres o periodo otoman, dica la
cultura occidental
a partir d'as transformacions empentatas por
Kemal Ataturk
.
A occidentalizacion d'os costumbres d'a poblacion ye evident en as ciudaz como
Istambul
y
Ankara
. A mayoria d'a poblacion ye islamica pero moderata y se considera europea.
Diversas birollas servidas en una servilla clamada
Sini
.
A cocina turca ye en gran parti herencio d'a cocina otomana. En os primers anyos d'a Republica, se publicoron cualques estudios sobre platos rechionals d'Anatolia, pero a cocina no amaneixio en gran medida en os estudios folkloricos turcos dica lo decenio de 1980, cuan l'incipient industria d'o turismo animo a l'estau turco a patrocinar dos simposios gastronomicos. Os treballos presentaus en os simposios presentoron a historia d'a cocina turca en un "contino historico" que se remonta a los orichens turcos en Asia Central y contino mientres os periodos selchuqui y otoman.
[11]
Muitos d'os articlos presentaus en istos dos primers simposios no teneban referencias. Antis d'os simposios, l'estudio d'a cultura culinaria turca se popularizo per primera vegada con a publicacion de "Cincuenta platos en a historia turca" de
Suheyl Unver
en
1948
. Iste libro se baso en recetas trobadas en un manuscrito otoman d'o
sieglo XVIII
. O suyo segundo libro tractaba sobre a cocina palatina mientres o reinau de Mehmet II. Dimpues d'a publicacion d'o libro de Unver, se publicoron estudios posteriors, incluyiu un estudio de
1978
realizau per un historiador clamau
Bahaettin Ogel
sobre os orichens d'a cocina turca en Asia central.
A cocina otomana contiene elementos d'as cocinas turca, bizantina, balcanica, armenia, kurda, arabe y persa.
[12]
A posicion d'o pais entre
Europa
,
Asia
y a
mar Mediterrania
aduyo a los turcos en obtener o control completo d'as prencipals rotas comercials, y un paisache y un clima ideyals permitioron que as plantas y os animals florisen. A cocina turca yera bien establida a meyaus d'o
sieglo XV
, l'encomienzo d'o reinau de seicientos anyos de l'
Imperio Otoman
. As ensaladas de yogur, o peix en aceite d'oliva, o sorbet y as verduras farcidas y embolicadas se convirtioron en birollas basicas de Turquia. L'imperio, que eventualment s'extendio dende
Austria
y
Ucraina
dica Arabia y o norte d'Africa, facio servir as suyas rotas terrestres y acuaticas pa importar ingredients exoticos de tot o mundo. En zaguerias d'o
sieglo XVI
, a cort otomana auespaba a mas de 1.400 guisanders internos y aprebo leis que regulaban a frescura d'as birollas. Dende a caita de l'imperio en a
Primera Guerra Mundial
(1914-1918) y l'establimiento d'a Republica Turca en
1923
, a birolla extranchera como la birolla rapida occidental s'ha introduciu en a dieta turca moderna.
A musica turca, procedent d'as estepas asiaticas -orichen cheografico d'o pueblo turco-, contrasta con a refinata musica turca clasica d'a Cort de l'Imperio Otomano u con a musica militar d'o suyo exercito, pero as tres poseyen caracteristicas que las unen.
- ↑
(
an
)
Diccionario ortografico de l'aragones
(Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Version preliminar
.
Estudio de Filologia Aragonesa
. ISSN 1988-8139. Octubre de
2022
.
- ↑
Geography of Turkey, Sabancı University
- ↑
CIA World Factbook
- ↑
Stratfor: "The Geopolitics of Turkey", por George Friedman.
Publicato lo 31 de chulio de 2007
- ↑
"Turk", American Heritage Dictionary, Houghton Mifflin Company, 2000
- ↑
"Turk", Douglas Harper, Online Etymology Dictionary
- ↑
Turkish Odyssey: Turkey
- ↑
Geography of Turkey, US Library of Congress
- ↑
Mount Ararat (A?rı Da?ı), Turkey, NASA - Earth Observatory
- ↑
Brief Seismic History of Turkey, University of South California, Department of Civil Engineering
- ↑
(
en
)
Claflin, Kyri W.; Scholliers, Peter (2013).
Writing Food History: A Global Perspective
. Berg.
ISBN 978-0-85785-217-5
.
- ↑
(
en
)
Kia, Mehrdad (2017).
The Ottoman Empire: A Historical Encyclopedia
[2 volumes]. ABC-CLIO.
ISBN 978-1-61069-389-9
.