?i tiu artikolo temas pri la milito mem. Por literara verko pri ?i rigardu la pa?on Dua Mondmilito (verko de ?er?il) .

Dua Mondmilito
mondmilito ? historia epoko
Da?ro: 1-a de septembro 1939 - 2-a de septembro 1945 Loko: Mondmilito ( E?ropo , Afriko , Azio kaj Pacifiko ) Rezulto: Venko de aliancaj ?tatoj .
Flankoj
?efaj aliancaj ?tatoj : Usono Sovetunio Britio Francio Respubliko ?inio	?efaj aksaj ?tatoj : Nazia Germanio Itala re?lando Japanio
Komandantoj
Franklin D. Roosevelt Josif Stalin Winston Churchill Charles de Gaulle ?iang Kai-?ek	Adolf Hitler Benito Mussolini Hirohito
v ? d ? r

La Dua Mondmilito (komenci?is la 1-an de septembro   1939 , fini?is la 2-an de septembro   1945 ) estis historie grava mondmilito kaj ?is nun la plej granda armita konflikto en la historio de la homaro , kiu kostis la vivojn de proksimume 45-60 milionoj da homoj . Ties senperaj ka?zoj estis stre?o ka?zita pro erare formulita traktato de Versajlo , la granda ekonomia krizo el ?an?oj de la 1920-aj kaj 1930-aj jaroj kiu grave malfortigis ?iujn ?tatojn kaj iliajn registarojn, kaj malforteco de Ligo de Nacioj kaj potencoj, kiuj devis reteni la mondan pacon kaj inspekti pri la respektado de la sistemo de la Traktato de Versajlo .

La milito trafis fakte la tutan mondon ? oni batalis en ?iuj oceanoj kaj en la batalojn intervenis ?tatoj de ?iuj lo?ataj kontinentoj . La plej ampleksa majoritato de la landoj el la mondo ? inkluzivinte ?iujn el la grandaj potencoj ? finfine formis du kontra?ajn militaliancojn: nome Aliancanoj kaj Akso . Okazis stato de totala milito , kiu rekte tu?is pli ol 100 milionojn da personoj el ?irka? 30 landoj. La ?efaj partoprenantoj dedi?is sian tutan ekonomian, industrian, kaj sciencan kapablaron al la militklopodo, kio forvi?is la distingon inter civilaj kaj militaj rimedoj. La Dua Mondmilito estis la plej mortiga konflikto en la homa historio, markita de 50 al 85 milionoj da mortoj, la plejparto el kiuj estis civiluloj en Sovetunio kaj ?inio . ?i inkludis masakrojn , la genocidon de la Holoka?sto , strategian bombardadon , intencitan amasmortigon per malsatego kaj malsanoj , kaj la nuran uzon de atomarmiloj en milito. ^{[1] [2] [3] [4]}

Japanio , kiu celis domini en Azio kaj en Pacifiko , estis milite en ?inio jam ?irka? 1937, ^{[5] [6]} kvankam neniu el la landoj estis deklarinta militon al la alia. La Dua Mondmilito la? ?enerala konsidero startis la 1an de Septembro 1939, ^[7] pro la invado de Pollando fare de Nazia Germanio kaj de Sovetunio kaj sekvaj militdeklaroj kontra? Germanio fare de Francio kaj de Unui?inta Re?lando . De la fino de 1939 ?is la komenco de 1941, per serio de militkampanjoj kaj traktatoj, Germanio konkeris a? ekkontrolis multon de kontinenta E?ropo , kaj formis la Aksan aliancon kun Italio kaj Japanio . La? la Pakto Ribbentrop-Molotov de a?gusto 1939, Germanio kaj Sovetunio dispartigis kaj aneksis teritoriojn de siaj e?ropaj najbaroj, nome Pollando , Finnlando , Rumanio kaj la Baltaj ?tatoj . Post la falo de Francio meze de 1940, la milito pluis ?efe inter la potencoj de la E?ropa Akso kaj la Brita Imperio . Sekvis la Balkana kampanjo , la aera Batalo de Britio , la Blitz , la kampanjoj en Nordafriko kaj Orientafriko, kaj la longa Batalo de Atlantiko . La 22a de junio 1941, la potencoj de la E?ropa Akso startis la invado de Sovetunio , malfermante la plej grandan surteran militfronton en la historio. Tiu nomata Orienta Fronto metis la Akson kaj ?efe la germanan armeon, la Wehrmacht , en militon de el?erpigo. En decembro 1941, Japanio lan?is surprizan atakon kontra? Usono kaj la e?ropaj kolonioj en la Pacifika Oceano . Post tuja usona militdeklaro kontra? Japanio, subtenita de simila de Britio, la potencoj de la E?ropa Akso tuj deklaris militon kontra? Usono solidare kun sia Japana aliancano. Rapidaj Japanaj konkeroj en multo de Okcidenta Pacifiko sekvis, vidataj de multaj azianoj kiel liberigo el dominado fare de Okcidento kaj rezulte en la subteno de kelkaj armeoj el la venkitaj teritorioj.

La anta?eniro de la Akso en la Pacifiko haltis en 1942 kiam Japanio malvenkis en la ?losila Batalo de Midway ; poste, Germanio kaj Italio estis venkitaj en Nordafriko ( El Alamein ) kaj poste, decidige, je Stalingrado en Sovetunio. ?losilaj malfacila?oj en 1943, kiu inkludis serion de germanaj malvenkoj en la Orienta Fronto, la invadoj fare de Aliancanoj en Sicilion kaj Italion, kaj la venkoj de Aliancanoj en la Pacifiko, tiuj ?iuj kostis al la Akso sian iniciatemon kaj devigis ilin en strategia retiri?o ?e la militfrontoj. En 1944, la okcidentaj aliancanoj invadis la germani-okupitan Francion , dum Sovetunio reakiris teritoriajn perdojn kaj turni?is al la teritorio propre de Germanio kaj ties aliancanoj. Dum 1944 kaj 1945 la Japanoj suferis gravajn malvenkojn en kontinenta Azio kaj en Sudcentra ?inio kaj Birmo , dum la Aliancanoj kripligis la Japanan mararmeon kaj konkeris ?losilajn insulojn de Okcidenta Pacifiko.

La milito en E?ropo konkludis per invado de Germanio fare de la Okcidentaj Aliancanoj kaj de Sovetunio, finante en la konkero de Berlino fare de sovetiaj trupoj, la memmortigo de Adolf Hitler kaj de la Germania senkondi?a kapitulaco la 8an de majo 1945. Post la Potsdama Deklaro fare de Aliancanoj la 26an de julio 1945 kaj la malakcepto de Japanio kapitulaci sub tiuj terminoj, Usono faligis atombombojn sur la japanaj urboj Hiro?ima kaj Nagasaki la 6an kaj 9an de a?gusto, respektive. Timiginte de tuja invado de la japana insularo , la eblo de aldonaj atombombadoj, la sovetia deklaro de milito kontra? Japanio kaj ties invado de Man?urio , Japanio anoncis intencon kapitulaci la 15an de a?gusto 1945, kio firmigis totalan venkon en Azio por la Aliancanoj. La Aliancanoj organizis specialajn tribunalojn por ju?i militkrimojn kontra? kaj germanoj kaj japanoj, kiuj gvidis la militon.

La milito en multaj aspektoj ?an?is la komunan vidon al civilizita militado ? dum ankora? en la jaro 1940 kelkaj ?tatoj frunte kun Britio kaj Usono rifuzis bombardadon de urboj kiel barbara?on, tuj poste ili komencis mem uzi arean bombardadon de malamikaj urboj, e? malgra? tio, ke ties efikeco estis el armea vidpunkto tre disputebla. La Duan Mondmiliton akompanis teruraj krimoj kontra? la homaro ? la Holoka?sto (fare de Nazia Germanio kaj ties kunlaborantoj en la satelitaj landoj), misa traktado de militkaptitoj ( nazia Germanio , Sovetunio , Japanio , ?inio ), genocido de subjugitaj nacioj ( nazia Germanio ), perforta deportado de etnoj ( ?e?enoj , germanoj kaj aliaj etnoj en Sovetunio, japanoj en Usono ^[8] ktp.). El certa angulo de vido eblas alvicigi al ili ankora? intencan bombardadon de urboj kaj civilaj celoj ( nazia Germanio , Sovetunio , Britio , Usono ) inkluzive de la uzo de atombomboj .

Inter la sekvoj de la Dua Mondmilito estas hegemonio de Sovetunio kaj krei?o de du blokoj: la okcidenta bloko , kiu formi?is en NATOn , kaj la orienta bloko , kiu enaspekti?is en Varsovian kontrakton , kreita de Sovetunio kaj ties satelitoj. Interrilatoj inter tiuj ?i du blokoj estis tre stre?itaj kaj balda? ili eniris en la t.n. malvarman militon , kiu krom politikaj disputoj montri?is anka? en kelkaj armeaj konfliktoj ( korea milito , vjetnama milito , araba-israela milito ktp.).

La Dua Mondmilito ?an?is la politikan liniigon kaj socian strukturon de la tuta mondo. La organizo de Unui?intaj Nacioj (UN) estis establita por helpi internacian kunlaboradon kaj eviti estontajn konfliktojn; la venkintaj grandaj potencoj ? ?inio, Francio, Sovetunio, Unui?inta Re?lando kaj Usono ? i?is la permanentaj membroj de ?ia Konsilio pri Sekureco . ^[9] Sovetunio kaj Usono aperis kiel rivalaj superpotencoj , preparante la terenon por la preska? duonjarcenta Malvarma Milito . En la kunteksto de la e?ropa detruego, la influo de ties grandaj potencoj vanuis, preparante la pavimon por la Malkoloniigo de Afriko kaj de Azio. Plej landoj kies industrioj estis dama?itaj movi?is al ekonomia rekupero kaj etendo. Politika integrado, speciale en E?ropo, aperis kiel klopodo por finigi iamajn malamikecojn kaj krei komunan identecon. ^[10]

Anta?a historio [ redakti | redakti fonton ]

La Dua Mondmilito ekestis ?efe, sed ne nur, el la rezultoj de la unua mondmilito , kiu naskis tre multe da ?tatoj malkontentajn, humiligitajn kaj sopirantajn pri ven?o kaj ?i kreis el la politika vidpunkto nestabilan aran?on de E?ropo kaj la mondo. Iom post iom komenci?is profili grupo de malkontentuloj, kiuj intencis principe alilabori la novan aran?on atingonte postenon, kiu rajte apartenas al ili rigardinte el iliaj vidpunktoj. Tiuj ?i malkontentuloj rekruti?is kaj el la grupo de ?tatoj de malvenkintoj kaj el la grupo de la venkintoj. En kunigo kun ne?ojiga ekonomia situacio en ?an?o de 20-aj kaj la 30-aj jaroj, nekapableco de la venkintaj potencoj reteni almena? ?ajnon de forto kaj novan ondon de izolaciismo en Usono tiel esti?is bazo de nova konflikto, ankora? pli terura, ol estis tiu anta?a. Dekomence tiu estis la ?enerala situacio. El ?i elstaris la figuro de Germanio, kiu plie suferis la menciitan situacion, dum la politiko en aliaj landoj, metis ilin en klara dua rango. Tio en E?ropo, dum en Azio, la situacio estis tute alia, ?ar de longe Japanio jam estis komencinta sian imperiisman ekspansion.

Malvenkintaj malkontentuloj [ redakti | redakti fonton ]

La malvenkintaj malkontentuloj estis nekoneksa grupeto da ?tatoj, kiuj dum la Unua mondmilito fini?is en la flanko de malvenkintoj perdintaj grandegajn teritoriojn. Ilia humiligo komune kun naciismaj pasioj kaj la tutmonda recesio kreis micelion por estigi militemajn re?imojn, kies celo estis ven?o kaj minimume reguligo de la plej esencaj "maljusta?oj". La plej gravaj ?tatoj de tiu ?i grupo estis Germanio (inklude A?strion ), Hungario kaj tute alimaniere Sovetunio kiel hereda ?tato el la Rusa Imperio .

Germanio [ redakti | redakti fonton ]

Germanio estis la plej signifa kaj la plej agresema e?ropa malkontentulo. Ties teritoriaj perdoj estis ampleksaj, Germanio estis parte diserigita kaj pro tio kaj pro anta?a demografia ekspansiemo milionoj da germanoj trovi?is ekster en nove esti?intaj "nenaturaj" (la? germana vidpunkto) kaj "malfortaj" ?tatoj sub superregado de aliaj nacioj. Germanoj sentis tion kiel maljusta?on precipe en konekso kun tio, ke oni entute ne batalis en ilia teritorio. Plimulto de ordinaraj soldatoj kaj malpli altaj oficiroj , samkiel anka? lo?antoj, sentis sin trompita pro postmilita aran?o, kiu estis por ili multe pli malbona, ol kiu en la tempo de kapitulaco promesis al ili prezidento Wilson , kaj propre ili e? ne komprenis, kial estis necese kapitulaci. Ili ne komprenis absolutan senesperecon de sinteno de Centraj potencoj en la jaro 1918 kaj la rezulto de la milito estis por ili amara perfido, kiun enscenigis Interkonsento kaj la germana komandantaro. La grandega ekonomia krizo, kiu eksplodis en Germanio post la milito kaj gradi?is dum ?an?o de la 20-aj kaj la 30-aj jaroj elportis al la potenco Adolfon Hitleron , karisman oratoron, kiu reali?is per prirego de la ekonomia recesio kaj inflacio (e? kiam en multaj rilatoj sole per artefarita kaj dumtempa), tamen per agresema programo en rilato al eksterlando, kio estus redononta al Germanio ties grandecon.

Hitler vetis je naciismo kaj antisemitismo , kiuj en la postmilitaj kondi?oj ekabundis en Germanio. Lia programo eliris el rifuzo de la versajla sistemo. Sub lia gvidado Germanio ?esis pagi riparojn, ?i denove rearmigis la armeon komencante disvastigi ?in, ?i ekokupis la demilitarigitan Rejnlandon , ?i realigis al Germanio Sarlandon . ?i senvuale komencis paroli pri kuni?o kun A?strio (kion ?i en la jaro 1938 duone perforte realigis) kaj ?i komencis vidigi teritoriajn pretendojn kontra? ?e?oslovakio kaj realiginte ilin anka? kontra? Pollando . Kun ?iu pa?o de tiu ?i plano, kiu estis akompanata per hontiga cedo elflanke de Francio kaj Britio , kiuj jam ne plu rememorigis memkonsciajn venkintojn, la populareco kaj subteno de Hitler kreskis inter la popolo. Li tre scie eluzis dum tio disputojn kaj dolorajn vundojn inter siaj malamikoj, kiel estis la disputo pri regiono T??in inter ?e?oslovakio kaj Pollando. La definitivan konfidon kaj absolutan potencon li akiris en la jaro 1939 , kiam senbatale kaj dum preska? ridindaj protestoj de Francio kaj Granda Britio li finis disbaton de ?e?oslovakio (la? kelkaj historiistoj tiel okazis jam je duonjaro pli anta?e pro subskribo de Munkena interkonsento ). Subtenata de Italio , Hungario kaj pliaj satelitoj la kura?o de Hitler ankora? kreskis kaj kiam li sukcesis interkonsenti pri divido de sfero de influo kun Iosif Stalin (vidu pakto Molotov-Ribbentrop kaj kun ?i koneksantaj kontraktoj kaj aldonoj) kaj akiri per tio gravan aliancanon, la milito estis por li (Hitler) malfermita. La unua viktimo, kiu defendis sin, estis Pollando .

Hungario [ redakti | redakti fonton ]

Hungario estis la dua granda malvenkinto de la Unua mondmilito . En ties komenco ?i ensumigis duonon de A?strio-Hungario . Anka? en ?ia kazo multe da hungaroj trovi?is ekster la malgrandigita ?tato. Kiel la plej dolora estis konsiderita perdo de Slovakio kaj Karpata Rutenio , sed pluaj teritoriaj postuloj estis donataj al Rumanio kaj Jugoslavio . Sed necesas diri, ke hungaroj frunte kun regento Miklos Horthy ja volis la perditajn teritoriojn reen, sed de komence ili ne intencis iel pli serioze batali. Ili ja ali?is al la teritoriaj postuloj de Germanio kontra? ?e?oslovakio en la jaro 1938 , sed absoluta plimulto de tiamaj politikistoj, same kiel hodia?aj historiistoj ?ablono:Kiu , kongruas en tio, ke ?i ne intencis partopreni en eventuala milita solvo anta? estus klare, ke ?e?oslovakio estos tute perdita.

En pluaj jaroj Hungario sen?ese pli multe trovi?is sub influo kaj premo de Germanio , kiu dum la milito ?kunprenis ?in kun si“. Komune kun Germanio ?i partoprenis en la likvido de ?e?oslovakio en la jaro 1939 . Hungara karto estis por germanoj brila maniero certigi por si absolutan obeemon de sia plej fidela satelito ? Slovakio . Ebleco, ke ?i estus kiel la tuta?o transdonita reen al Hungario, terurigis slovakajn politikistojn tiom, ke por iluzio de memstareco en amikeco kun Germanio ili faris en la praktiko ion ajn (vidu Slovaka ?tato ).

Sovetunio [ redakti | redakti fonton ]

La lasta granda malvenkinto , kiu ne intencis repaci?i kun limigo de sia potenco, estis Sovetunio . Sovetunio konsideris sin mem kiel la anoncanton kaj gvidanton de la komunisma movado, kiu estis disvasti?onta komune kun ?i tra la tuta mondo. Jam en la jaro 1920 gvidantaro de rusaj bol?evikoj kaj Ru?a Armeo frunte kun Josif Stalin kaj Mi?ail Tu?a?evskij planis konkeron de plimulto de E?ropo, kiam ili intencis kunigi siajn fortojn kun ?tormantaj komunistoj en Hungario , Germanio kaj Francio . Estas malfacile diri, ?u tio estis reala celo, nepre ?i fari?is senkaza en la momento, kiam poloj materiale subtenataj de la cetero de E?ropo diserigis Tu?a?evskij-n en batalo ?e Varsovio en 1920 (la t.n. Miraklo sur Vislo ) kaj en sekvantaj monatoj ili venkis super Ru?a Armeo en unu batalo post la alia, kiu tiam havis sian propran problemaron ene de la rusa lando. Kontra? Sovetunio stari?is minaciga koalicio de Pollando , Francio , Britio , nedemobiligitaj germanaj ta?mentoj, blankrusaj gvardioj, finnoj, Baltaj ?tatoj kaj Japanio . Montri?is ja, ke Francio kaj Britio ne pensas la tutan aferon tute serioze, tamen e? tiel la rezulto estis, ke Sovetunio e? ne retenis la tutan teritorion de cara Rusio , kies sekvanto ?i konsideris sin. ?i perdis Finnlandon , Latvion , Litovion , Estonion , parton de Pollando kaj al la laste nomita ?i devis cedi signifajn partojn de Belorusio kaj Ukrainio . E? ne limo kun Rumanio evoluis la? ties imagoj.

Stalino de komence de la 30-aj jaroj persisteme konstruis armeon prepari?ante pri sia propra renaskigo de la imperio. Sed li estis singardema, evidente li timis, por ke la mondo ne kuni?u kontra? li kiel en la dudekaj jaroj. Li intencis labori malrapide, iom post iom, unu celon prilabori post la alia. Por kovri sian dorson li komencis intertrakti kun diversaj ?tatoj ? Francio , Britio kaj Germanio . Francoj iris renkonte al li, sed britoj reagis al ?iuj proponoj prefere malvarme vidigante al Stalino, ke ili ne intencas garantii liajn teritoriajn postulojn. Stalino do decidi?is interkonsenti kun Germanio, kiu tamen organizis kontra? li internaciajn koaliciojn (vidu Akso Berlino-Romo-Tokio ), tamen kiel ?iu diktatorema re?imo ?i kapablis siajn konceptojn kaj principajn sintenojn senprobleme superi, se temis pri profito. Fermo de Pakto pri neatakado kaj kun ?i koneksantaj aldonoj kaj dokumentoj tiel anka? al Sovetunio malligis manojn kaj ?i komune kun sia nova aliancano prepari?is por milito.

Venkintaj malkontentuloj [ redakti | redakti fonton ]

La alia grupo estis grupo de trompitaj venkintoj ? ?tatoj, kiuj hezitinte ali?is al Interkonsento , ?ar ili atendis ian profiton kaj plifortigon de siaj pozicioj. La plej signifaj ?tatoj de tiu ?i tipo estis Italio kaj Japanio .

Italio [ redakti | redakti fonton ]

Italio estis la plej granda e?ropa malkontentulo. En la jaro 1915 ?i ali?is al flanko de Interkonsento strikte kun celo disvastigi sian senjorujon. ?i pretendis spacon kaj dominan rolon en Mediteraneo , Sudtirolo , Triesto , dominan influon en Balkana Duoninsulo kaj germanajn koloniojn en Afriko . Sed ?i-rilate restis ?iaj sopiroj plejparte nea?ditaj, fine ?i akiris nur Sudtirolon, Trieston kaj kelke da ne tro signifaj insuletoj en orienta Mediteraneo. La koloniaj sopiroj de Italio kaj ties balkanaj planoj restis grandparte neplenigitaj, kaj Italio tre balda? venis al konkludo, ke ?i estis misuzita. En frunton de Italio venis fa?istoj frunte kun Benito Mussolini , kiu decidi?is uzi por sia propra enpostenigo, helpita de ia popola apogo en alta kaj meza klasoj, la postulon redoni al Italio reen prosperon kaj rekonkeri ties postenon de la potenco. Sed iliaj koloniaj klopodoj en Afriko, kiu gradi?is en invadon en Etiopion , ne renkonti?is kun kompreno kaj ili gvidis al elimino de Italio el ligo de civilizaj landoj, kio logike nur firmigis ?ian kunigon kun Germanio . En la sekvantaj jaroj Mussolini la?flanke de Germanio nedecideme ?anceli?is inter milita entuziasmo kaj atentigado al singardemo, tamen en decidaj momentoj li ali?is al Germanio. Tiu komuna sinteno estis plifortigita ne nur de la komuna imperiisma ekspansiemo, sed ?efe anka? de simila sopiro al instalado de totalitara, diktatorema kaj kontra?maldekstrema politiko.

Japanio [ redakti | redakti fonton ]

Se Italio prezentis nereciprokan aliancanon, kiun ne necesis konsideri denove tiel serioze, Japanio estis dormetanta azia giganto, kiun oni ne igis misrigardi. Kiam Japanio ali?is al flanko de Interkonsento , ?i atendis, ke ?i ekokupos postenon de grandpotenco en Orienta Azio . Transpreno de administrado pri la germanaj kolonioj, libera mano en Koreio kaj Man?urio , domina rolo en Pacifiko kaj ?inio , kiam eksplodis Rusia revolucio de 1917 ankora? iajn rusiajn orientajn teritoriojn ? tio estis administraj atendoj de japanoj. Sed en tre granda plimulto ili trompi?is en ili. Anstata? tio, ili ?isatendis internaciajn interkonsentojn, kiuj difinis interrilaton pri surmaraj fortoj, kies ?efa celo estis konservi surmaran superforton de Britio kaj malebligi ian ajn hegemonion de Japanio. Japanio ekreagis al tio per indigno kaj firma decido konkeri sian merititan pozicion. Post certa tempo ili eksi?is el la kontraktoj, kiuj limigis ?ian surmaran fabrikadon kaj ili komencis konstrui surmarajn kaj armeajn fortojn, kiuj estis certigontaj al ili rimedojn por priregi sian revitan imperion perforte. Iliaj soldatoj akiris grandegajn spertojn dum bataloj kontra? ?inio (fakte amasmortiga invado), kiuj estis preludo al la Dua Mondmilito en Azio . Japanio ali?is al pakto Akso Berlino-Romo-Tokio kaj ?i estis decidinta sian novan pozicion batalakiri. Granda Britio , Francio kaj poste anka? Usono bone konsciis tiun ?i fakton, sed ilia tragedio konsistis en tio, ke ili vulgare subtaksis Japanion. Precipe Britio longtempe konjektis, ke je la orientaj barbaroj tute sufi?os duarangaj ta?mentoj, kaj nur ?eno de erigataj malvenkoj montris al ?i, kiel granda tio estis eraro...

Malforteco de venkintoj [ redakti | redakti fonton ]

Plia grupo, kiu ?i tie trovi?is, estis kontentaj venkintoj . Tamen temis pri la venkintaj grandpotencoj ( Usono , Francio , Britio ), tamen pri novaj ?tatoj, kiuj esti?is pro "malmuntigo" de Centraj potencoj kaj cara Rusio (nome Pollando , ?e?oslovakio , Jugoslavio , Latvio , Litovio , Estonio , Finnlando ). Amba? subgrupoj estis kontentaj kun la nuntempa stato kaj ili intencis reteni ?in. Ili komune klopodis tamen racian kaj stabilan sistemon de kontraktoj kaj garantioj, tamen internacian organiza?on, kiu inspektus pri la paco kaj kunlaborado en la mondo ? nome Ligo de Nacioj . Sed ili sukcesis nek en unu rilato. La plej grava problemo konsistis en tio, ke ?iuj tri grandpotencoj neglektis siajn armitajn fortojn, do malanta? ties kontraktoj kaj Ligo de Nacioj ne ekzistis reala forto, kiu povus subteni kaj protekti ilin.

Grandpotencoj [ redakti | redakti fonton ]

Usono [ redakti | redakti fonton ]

Usono post la fino de la Unua mondmilito malrapide revenis al sia izolaciismo kaj radikale limigis siajn armitajn fortojn. Ties surtera armeo en la tempo senpere anta? la milito estis la? e?ropaj mezurunuoj tiom ridinda, ke ili simple kapablis reale fortimigi tute neniun. Sole usona ?iparo povis prezenti minacon, sed e? ne tio estis tiel granda, kiel usonanoj dezirus. Ekzemple japanoj tute prave konjektis, ke ilia floto estas pli bona kaj ?i kapablos venki super Usono. Se kelkaj japanaj admiraloj frunte kun Isoroku Jamamoto havis rezervojn al la milito kontra? Usono, tio estis tial, ke hororigis ilin imago de floto, kiun Usono kapablus konstrui, ne de tiu reale ekzistanta. En la e?ropa kunteksto estis influo de Usono al "kovado de la milito" en plimulto da rilatoj limaj.

Francio [ redakti | redakti fonton ]

Francio estis propre la unusola e?ropa ?tato, kiu havis fortan kaj multnombran surteran armeon. Kiam Germanio ?esis pagi la riparojn, la franca armeo konkeris Rejnlandon . Sed la franca armeo e? ne ricevis apartenantan subtenon de la plej proksimaj aliancanoj kaj tial ?i post nelonge retiri?is sen realigo de la renovigita pagado, kaj jen pli malbone, ?i lernigis sin el tio ?esante pripensi pri similaj agadoj. Francio havis probleman kontrakton kun Sovetunio kaj ?losilkontrakton kun Britio . Francio anka? garantiis sekurecon al ?e?oslovakio kaj al Pollando . Sed la kreskanta malkomplezemo uzi siajn armitajn fortojn kaj evidentaj timoj de francaj reprezentantoj el plua monda milito malkvalifikis Francion kaj ties armeon.

Kio estis ankora? pli malbona, Hitlero kaj germanaj generaloj kongrue venis al konkludo, ke la franca armeo estas ja granda, sed neefektiva, ke per ideoj kaj konceptoj ?i sen?ese sidas en la Unua mondmilito kaj por novaj kaj moderne aran?itaj kaj gviditaj germanaj soldataroj ?i ne estos grava rivalo. Ilia memkonfido kreskis kun tio, kiel Francio komencis malrapide amasigi unu cedon post la alia en klopodo eviti al kunpu?i?oj. Kiam Hitlero proklamis siajn teritoriajn postulojn kontra? ?e?oslovakio, li estis jam preska? certa, ke Francio ne defendos sian aliancanon. Francio ja de komence asertis, ke ?i ?irmos ?in, sed konstatinte, ke Granda Britio ne helpos ?in je tio, Francio cedis akceptante la postulojn de Germanio kun tio, ke Francio rezignos iajn ajn pluajn teritoriajn postulojn. Samtempe Francio proklamis komune kun Britio la plej grandajn garantiojn al la dua ?e?oslovaka respubliko . Likvido de tiu ?i torso de la eksa aliancano en la jaro 1939 fare de Germanio kaj Hungario montris, je kiom Francio en la okuloj de la kontra?uloj ?an?i?is el la grandpotenco en ordinaran kla?non.

Britio [ redakti | redakti fonton ]

Britio suferis pro similaj problemoj kiel la ceteraj grandpotencoj. Nominale ?i restis la monda grandpotenco numero 1, sed la fakto estis, ke tiu ?i fakto estis reale subtenita sole per surmara forto, surteraj soldataroj de Granda Britio estis en doloriga stato. Kaj e? ne maristaro estis en tiel bona stato, en kia ?i estus ekzistonta; ?i estis ja nombre forta, tamen ties avanta?o malalti?is kaj ties prepariteco por la milito estis problemiga. Plia baza problemo de Britio estis ties propra izolaciismo eliranta el konvinko, ke la agado en E?ropo tiel ne bezonas rilati ?in, ?ar ?ia ?iparo komune kun la Manika Markolo certigas absolutan nekonkeremon. Okaze de Pacifiko poste aldoni?is ankora? absolute misa subtaksado de ebla kontra?ulo. Britio enfalis en iluzion, ke japanoj estas neprogresintaj barbaroj kun duaranga tekniko, kaj nur japana atako, forbalainta grandan parton de iliaj kolonioj en Orienta Azio , montris al ?i, kiel tragika tio estis eraro.

Britio estis ?efa ludanto realiganta politikon de cedoj kontra? Hitlero . En tiu ?i demando estis ties politika scenejo relative koherema, e? kiam motivoj de diversaj politikistoj estis diversaj. Veraj pacifistoj konjektis, ke ili man?igos Hitleron kaj kiam li estos kontenta, tiam ili interkonsentos. Izolaciistoj kredis, ke la tuta problemo ne rilatas al Britio kaj ke estus krimo sendi siajn virojn en la militon pro kelke da neinteresaj ?tatetoj en E?ropo. Kontra?komunistoj konjektis, ke estas bezone kulturi fortan Germanion , kiu estus kontra?pezo de Sovetunio . Da politikistoj, kiuj konsciis, kiel terura dan?ero ?i tie kreskas, kiel estis ekz. Winston Churchill , estis malplimulto.

La politiko de cedoj kulminis en la politiko de Neville Chamberlain , kiu alkondukis Brition e? kun Francio al Munkena interkonsento , en kiu li oferis la ?e?oslovakajn limregionojn. Tio devis esti la lasta kaj la plej granda cedo, dum kiu li eldevigis por si de Hitlero skribcertigon pri netu?ebleco de ?e?oslovakio kaj pri tio, ke per tio liaj plenaj teritoriaj pretendoj rilate al la najbaroj estas finitaj. Chamberlain komprenis la kontrakton pri nova reguligo de la limoj kiel granda venko kaj garantion de paco por eternaj tempoj. Dum parolo reveninte el Munkeno li proklamis maksimume ridindan proklamon: ?My good friends, for the second time in our history, a British Prime Minister has returned from Germany bringing peace with honour. I believe it is peace for our time.“ ( ?Miaj karaj amikoj, duafoje en nia historio brita premiero estas reveninta el Germanio alportante pacon kun honoro. Mi kredas, ke tio estas paco por nia tempo.“ ) Se li vere kredis al tio (multe da historiistoj konjektas, ke ne), atendis lin je duonjaro pli poste kruda sobri?o, kiam Hitler likvidis ?e?oslovakion kaj per la armeo finarmita per ?e?oslovakaj armiloj li prezentis pretendojn kontra? Pollando . Germanio jam ne plu konsideris Grandan Brition kiel nevenkeblan grandpotencon. Hitler ja estimis ?in sen?ese, sed li ne plu timis ?in. Kaj kontraktoj nenion signifis por li.

Novaj ?tatoj [ redakti | redakti fonton ]

La fino de la Unua mondmilito kunigita kun disfalo de A?strio-Hungario kaj kun tran?igo de Germanio kaj cara Rusio (respektive Sovetunio ) igis al la esti?o de kelke da novaj ?tatoj. Tiuj ?i nove esti?intaj formacioj estis a? kontrakte ligitaj kun la venkintaj potencoj a? ili almena? klopodis alproksimi?i al ili, ?ar ili mem estis tro malfortaj kaj ili ne kapablus rezisti al pretendoj de la najbaraj potencoj, e? kiam dumtempe malplifortigitaj. La fakto estas, ke ?e ?iuj sekve nomitaj ?tatoj okazis tio, ke kun la komenco de milito ?iuj iliaj kontraktaj garantioj (respektive alternaj manieroj de la certigo de sekureco) falis kaj tiuj ?i ?tatoj estis disparceligitaj inter Germanio kaj Sovetunio. Unusolan escepton prezentis Finnlando , sed kiu anka? ne estis libera kaj pro sia travivo ?i pagis teruran prezon.

?e?oslovakio [ redakti | redakti fonton ]

?e?oslovakio esti?is kiel unu el sekvantulaj ?tatoj de A?strio-Hungario . ?i havis eksplicitajn aliancanajn kontraktajn devligojn kun Francio kaj pleje ?i rolis ?efan rolon en propra defendasocio (iom ridinde nomata Malgranda Entento kun Rumanio kaj Jugoslavio . ?e?oslovakio tiutempe prezentis unu el la plej signifaj mondaj eksportistoj de armiloj kaj al tio anka? respondis unuaklasa ekipa?aro de ?e?oslovaka armeo. Tiu ?i ?tato pleje en la dua duono de la 30-aj jaroj de la lasta jarcento intensive konstruis sistemon de limregionaj fortika?oj , kiu estis faciligonta ties defendon. Sed kvankam ?e?oslovakio faris por sia defendo plej multon el la eblaj viktimoj de la germana agresunto, tio ne estis sufi?onta. Anekso de A?strio disvastigis la limojn de Germani-A?strio kun la malamiko al pli transa sektoro, kie ne estis la limregionaj fortika?oj sufi?e finitaj. Pollando aliris kun siaj postuloj al Te?inio , per kio ?e?oslovakio pagis je vulgara eraro de Edvard Bene? kaj Toma? Garrigue Masaryk el la jaro 1919 , kiuj tiam venis al konkludo, ke Pollando en batalo kontra? Sovetunio malvenkos, kaj ili decidi?is solvi la problemon pri la regiono de T??in perforte.

Post Munkena interkonsento , ali?is al Pollando kun la pretendoj al la ?e?oslovaka teritorio anka? Hungario postulanta almena? "unusignife hungaran parton de Supra Hungario " (komprenu parton de Slovakio kun hungara majoritato) kaj Karpatan Rutenion . La geografia situo de ?e?oslovakio kaj interrilato de fortoj en la praktiko ne ebligis sukcesan defendon senhelpe de Francio, sed tiu rifuzis partopreni. Malgranda interkonsento, celita origine kontra? Hungario, vid-al-vide al la germana superforto disfalis. ?e?oslovakio, baraktanta pro maltrankviloj inter ?e?oj kaj slovakoj, kun multnombraj germanaj kaj hungaraj minoritatoj en la komplikaj limregionoj, sukcese ne povis defendi sin mem. La Munkena interkonsento devigis ?in rezigni pri la limregionoj, pro kio ?i venis el armea vidpunkto en tute malesperan situacion. En marto de 1939 la ekzistado de ?e?oslovakio estis finigita. Kelkaj historiistoj kulpigas prezidenton Emilon Hachon pro perfido, kiam li donis ordonon al kapitulaco, sed plimulto de historiistoj kaj precipe armeaj fakuloj dubigas tion. Batali havis signifon en la jaro 1938 , la situacio en la jaro 1939 estis jam tute alia, la ?e?oslovaka armeo jam ne plu havis eblecon de efika rezisto, ?i povis sole lasi sin masakri.

Sed la pereo de ?e?oslovakio havis unu tre malfeli?an sekvon por la venkintaj grandpotencoj ? en manojn de Germanio falis senbatale la nedifektita ?e?oslovaka milita industrio kaj arsenalo de ?e?oslovaka armeo , inkluzive de bonega artilerio kaj precipe eminentaj malpezaj tankoj LT-35 kaj LT-38 (fare de germanoj transprenitaj respektive kiel Pz 35(t) kaj Pz 38(t) , kiuj per kvalito egali?is al la plej bonaj germanaj kirasitaj vehikloj kaj ebligantaj al la Wehrmacht krei novajn tankajn grupi?ojn (tankoj Pz 38(t) partoprenis ankora? en operaco Barbaroso ).

Pollando [ redakti | redakti fonton ]

Tragedio de Pollando estis tio, ke post sia esti?o ?i trovi?is en tenajlo inter Germanio kaj Sovetunio . Amba? ?tatoj havis kontra? ?i teritoriajn postulojn kaj ili intencis realigi ilin. La tuta situacio estis ankora? malplibonigita pro la fakto, ke Pollando konsideris sin mem kiel regiona potenco kaj ?i havis teritoriajn konfliktojn kun ceteraj najbaroj ? Litovio ( Vilno ) kaj ?e?oslovakio ( regiono de T??in kaj pro kelkaj vila?oj ?e limoj kun Slovakio ).

Pollando havis aliancanajn interkonsentojn kun Francio kaj sekurecgarantiojn de Britio . ?i fermis kun Germanio pakton pri neatakado. Poloj identigis kiel ?efan malamikon Sovetunion. Tio ne estis tute malbona takso, finfine al la atako kontra? Pollando anta?eniris interkonsento inter Germanio kaj Sovetunio pri komuna anta?enpa?o kontra? ?i, sed la unuan baton preparis Germanio. Pollando konsciis la fakton, ke Germanio estas same, respektive ankora? pli multe dan?era ol Sovetunio, nur pli malfrue. Plia problemo de Pollando estis ar?ai?inta armeo nedisponanta per sufi?a nombro de transportaj rimedoj, kiun Pollando kaj ties aliancanoj supertaksis. Same tiel poloj supertaksis la kapablon de siaj aliancanoj kontribui al ili kun helpo kaj male ili subtaksis la kapablojn de siaj malamikoj ? rusoj kaj germanoj.

Baltaj ?tatoj [ redakti | redakti fonton ]

Baltaj ?tatoj ne fartis iel malbone. Ili havis en la praktiko neniajn garantiojn de iu, iliaj propraj armeoj estis neniel eminente lumigantaj kaj Sovetunio unusignife vidigis, ke ?i atendas, ke tiuj ?i asociaj respublikoj estos envicigitaj reen en ?ian imperion. Ja trovi?is certaj nekura?aj provoj krei defendan pakton inter Baltaj ?tatoj kaj Finnlando , tamen tiuj ?i klopodoj bankrotis en strikta finna ne?traleco kaj en klopodo de ?iuj partoprenantaj ?tatoj ne provoki Sovetunion. Germanio kaj Sovetunio origine dividi?is inter si Baltajn ?tatojn: Litovio falis al Germanio kaj Latvio kun Estonio al Sovetunio. Sed Sovetunio fine perforte prenis ?iujn tri, kion Hitler kun dentogrincado akceptis ? por ke li tuj poste reciprokis en la finna demando.

Finnlando [ redakti | redakti fonton ]

Finnlando estis same kiel Baltaj ?tatoj "estonta asocia respubliko". Kiel rimedon al certigo de sia sekureco ?i elektis sintenon de strikta ne?traleco kaj aktivan membrecon en Ligo de Nacioj . ?i neniel aparte evoluis la armeon (?i propre, se temas pri materiala pa?o de la afero, vulgare neglektis ?in) kaj zorgeme ?i klopodis ne provoki Sovetunion . En la jaro 1932 Finnlando fermis kun ?i pakton pri neatakado (en la jaro 1934 ties valideco plilongi?is je dek jaroj). Sed tiu ?i pakto ne malhelpis sovetan partian radiodisa?digon kaj gazetaron por gvidi inciteman kampanjon kontra? Finnlando kaj al Stalino marki ?in kiel estontan asocian respublikon. En la pakto inter Hitlero kaj Stalino Finnlando estis aldonita en sferon de Sovetunio . Sed diference de baltaj landoj Finnlando ekrezistis kaj por grandega surprizo de ?iuj ?i montri?is kiel pli malfacila problemo ol oni supozis ? Sovetunio ne kapablis en unusola sturmo subjugi ?in (vidu Vintra milito ). Hitlero tuj poste eluzis tion, por ke li redonu al Stalino lian ?erceton kun Litovio , kaj li proponis al finnoj subtenon. Sovetunio tiel pruvis a?daca?on, kiam ?i "alifaris" la strikte ne?tralan ?taton en decidan malamikon kaj fidelan kunbatalanton de Germanio .

Ceteraj ?tatoj [ redakti | redakti fonton ]

Lasta grupo de ?tatoj estis malnovaj ?tatoj, kiuj jam rezignis pri iaj ajn pensoj por hegemonio kaj ili koncentri?is pri si mem. Temis precipe pri dekomence teorie ne?tralaj ?tatoj, ofte nekonvene situantaj, kio kondukos ilin al deviga nene?traleco.

Belgio - Nederlando - Luksemburgio [ redakti | redakti fonton ]

Belgio , Nederlando kaj Luksemburgio kvaza? malgrandaj ?tatoj enkojnigitaj inter Germanio kaj Francio estis en tre malagrabla situacio. Ili unuope deklaris sian ne?tralecon (disputebla estis Belgio) kaj la garantio devis esti al ili la proksimeco de Francio kaj Britio , ?e kiuj estis certe, ke ili ne toleros agreseman hegemonion de Germanio en senpera proksimeco de siaj limoj. En alia flanko tio ?i signifis anka? teruran malavanta?on, ?ar tiuj ?i tri ?tatoj strikte malhelpis en la plej konvena direkto de la germana atako kontra? Francio. Tiuj ?i ?tatoj konsciis tion kaj ili akceptis disponojn (relative malgranda armeo , fortaj fortika?oj ? vidu ekz. Maginot-linion , Eben Emael ), kiuj estis a? malkonsilontaj Germanion de la atako tra ilia direkto a? almena? haltigontaj la premon de la malamiko, ?is kiam ne venos helpo. Sed fine spite al la anta?a averto, la germana atako montri?is tiom detruiganta, ke ?iuj planoj por sukcesa defendo falis kaj la agadoj de la francaj kaj la britaj armeoj direktantaj por subteni la detrui?antajn armeojn de Belgio kaj Nederlando fari?is unu el ka?zoj de ilia malvenko.

Danio - Norvegio - Svedio [ redakti | redakti fonton ]

Tiuj ?i nordiaj landoj samkiel Finnlando propagandis severan ne?tralecon. Ili firme esperis, ke ili tute evitos la konflikton, sed la tuta afero estis komplikita pro enorma signifo de sveda fererco por Tria regno kaj pro la proksimeco de la agresema Sovetunio . Dume la dua minaco estis fine danke al malsukcesoj de Ru?a Armeo en Vintra milito almena? parte forturnita, la minaco el okcidento fine reali?is. La signifo de fererco el Svedio estis tiom principa, ke nek Germanio nek Britio kun Francio intencis respekti la ne?tralecon de la nordiaj landoj. Britio kun Francio kelkfoje malobeis la ne?tralecon de nordiaj teritoriaj akvoj kaj dum Vintra milito subpretekste de helpo al Finnlando ili minacis al la nordiaj landoj kaj evidente prepari?is invado, kiu, se ?i okazus, tute neniigus la germanan militan industrion. Germanio, kiu ver?ajne unue planis respekti la ne?tralecon de la nordiaj landoj (eble escepte de Danio), subpreme de la supre menciitaj eventoj ?i prefere ?an?is la opinion kaj en la jaro 1940 ?i faris invadon kaj en Danion kaj en Norvegion, por ke ?i ?irmu siajn vive gravajn rimedfontojn el Svedio. La la?teoria ne?traleco de Svedio estis pliparte netu?ita, e? kiam tio ne evitis konfliktetojn sen pluraj cedoj.

Hispanio - Portugalio [ redakti | redakti fonton ]

?tatoj de Iberio pli karakterize ne partoprenis rekte en la Dua Mondmilito. Portugalio prezentis ne?tralan teritorion, kiu principe ne intermiksis sin en la konflikton entute. Temis pri tre malgranda lando, ?tato kaj armeo kompare kun aliaj pli implikitaj en la ?enerala konflikto ?u pro graveco ?u pro geografia situo. En tiu situacio oni memoris pri gravaj perdoj de Portugalio dum la Unua mondmilito, do nun la lando preferis resti mar?ene.

Hispanio tiam havis proprajn problemojn, sekve de la ?usa intercivitana milito . La lando estis dum la plenaj tridekaj jaroj baraktata pro politikaj kunpu?i?oj, kiuj respegulis anka? la problemojn en la cetero de E?ropo. La situacio iom post iom radikali?is, kaj por la balotoj en la jaro 1936 formi?is du klaraj blokoj, kiuj dividis la landon en du. Post la venko de la maldekstrulaj partioj, la situacio plu radikali?is, kaj ene de ?iu tendaro gajnis forton la plej ekstremaj fortoj. Ne malofte la stratoj vidis kunpu?i?oj de komunistoj , anarkiistoj , falangistoj kaj karlistoj .

La 17-an de julio en la lando eksplodis milita ribelo, gvidita de, interalie, generalo Francisco Franco . Tiu ?i Hispana Enlanda Milito estas iam konsiderata kiel rekta preludo de la Dua Mondmilito a? e? kiel ties parto. Dum la porregistara "Ru?a", respektive "Respublikana" partio ricevis subtenon preska? nur de Meksiko kaj Sovetunio , plus la volontuloj de la Internaciaj Brigadoj , la ribelula "fa?ista", respektive "Naciisma" partio estis subtenita, inter aliaj kaj ?efe, de Germanio kaj Italio . Hispanio tiel fari?is lando, kie tiuj ?i ?tatoj mezuris siajn fortojn kaj provis novajn armilojn kaj bataltaktikojn. Germanio ?i tie provis principojn de tanka batalo, enpraktikigon de armea aviadilfloto (vidu artikolon pri Gerniko ) kaj kelkajn novajn kanonojn , precipe kontra?tankan kanonon de kalibro 37 mm kaj plurcelan 88 mm kontra?aviadilan kanonon. Post tre longa kaj sanga interna batalo, en kiu ne mankis epizodoj de granda kruelo en amba? flankoj, la militon venkis la dekstrula flanko, kiu instalis militistan kaj diktatoran re?imon.

La re?imo estis proksima al tiuj de la fa?isma tendaro en E?ropo, kaj tial aspektis, ke Germanio kaj Italio akiris novan aliancanon. Tamen, la partopreno de Hispanio en la milito estis limigita kaj fakte simbola, ?efe pro la el?erpi?o de la lando post propra milito, kiu estis ?in lasanta en ruinoj. Hispanio limigis trairadon de fu?intoj anta? naziismo tra sia teritorio, provizis Germanion per mineraloj (?efe volframo ), kaj ?efe kaj plej simbole, sendis trupojn de soldatoj kaj volontuloj al orienta batalfronto, la tiel nomata Blua Divizio . Aliflanke, la re?imo rifuzis oficiale ali?i al militado de Akso , kaj tiale ?i rifuzis permesi trairadon de ta?mentoj de Akso tra sia teritorio (per kio ?i sepultis planojn de Germanio je likvido de ?ibraltaro ) kaj pluajn postulojn. La Dua Mondmilito tiel alportis al Franco en la okuloj de kelkaj historiistoj famon de makiavelisma genio, kiu prenis de Hitlero multon, por ke poste li reciproke donu nenion al Germanio. Aliaj versioj eksplikas tion per la malforteco de la re?imo, la rifuzo de Hitlero doni teritoriajn kompensojn en Norda Afriko (kio malamikigis lin kun la Francio de Vichy ) kaj la timon al la reprezalioj de Britio (kiu minacis konkeri la Kanariojn ). Post la unuaj jaroj de la milito, tamen Franco danke al tio sukcesis ne aperigi sin kiel malamiko de la Aliancanoj, kio permesis lian restadon post la militfino kiel nura fa?isma diktatoro en E?ropo.

Alia partopreno de la hispanoj en la Mondmilito okazis pli neregule: la ekzilitaj respublikanoj ali?is amase al la franca rezistado , kaj partoprenis diversajn batalojn, inter kiuj la plej konata estis la liberigo de Parizo : la hispanaj trupoj estis inter la unuaj enirantaj la urbon, kaj la liberigintaj tankoj portis la nomon de hispanaj bataloj. Malgranda grupo de ekzilitoj partoprenis anka? en aliaj armeoj, ?efe en la soveta. Germanio malliberigis hispanajn prizonulojn ?efe en la koncentrejo de Mauthausen .

Lastaj pa?oj al la milito [ redakti | redakti fonton ]

Ankora? komence de la jaro 1939 ekzistis en E?ropo (respektive en la mondo) tri blokoj, kiuj jam malrapide iris en la militon kaj kiuj estis reciproke malamiki?intaj inter si: Akso Berlino-Romo-Tokio kaj kun ?i kunigitaj ?tatoj, dualoke Francio kaj Britio plus malgrandaj ?tatoj sub ties ?irmo kaj trialoke Sovetunio . Se oni entute atendis ian surprizon kaj ?an?on de ekvilibro, do oni ser?is en la interrilato inter Francio kaj Sovetunio, ?ar la interrilatoj inter tiuj ?i ?tatoj pliboni?is kaj en la civitana milito en Hispanio ili iel batalis (a? almena? apogis) en la sama flanko. Sed kiel jam estis dirite, Britio rifuzis garantii kaj subteni la hegemonion de Stalino kaj li do pragmate venis al konkludo, ke Germanio povas proponi al li pli. Nova popola komisaro de eksterlandaj aferoj fari?is Vja?eslav Mi?ailovi? Molotov , kiu ne hezitis publike proklami, ke li plej ?oje traktas kun diktatoroj , ?ar tie estas ?iam ?io pli simpla. La 23-an de a?gusto 1939 Tria regno de Hitlero fermis pere de sia ministro de eksterlando Joachim von Ribbentrop kun Sovetunio (por kies nomo subskribis ?in Molotov) pakton pri neatakado, kiu eniris en konatecon kiel pakto Ribbentrop-Molotov , kiu tute malharmoniigis la plenan ekvilibron en E?ropo liberigante tiel la manojn kaj de Hitlero kaj de Stalino por komenci ekspansion. Kaj kvankam jam la pakto mem hororigis Brition, Francion kaj ties aliancanojn, ?i estis nenio kontra? sekreta aldono, kiu enhavis konkretajn dividojn de sferoj inter Sovetunio kaj Germanio kaj kiu eksplicite allasis la likvidon de Pollando . La vojo al la milito estis libera.

Pasoj de la milito [ redakti | redakti fonton ]

1939 [ redakti | redakti fonton ]

Dume en Azio jam ekde la jaro 1937 batalis inter si "sole" ?inio kaj Japanio (vidu artikolon Dua japana-?ina milito ), la vera mondmilito estis komenci?inta la 1-an de septembro 1939 en E?ropo , kiam germanaj soldataroj post anta?aj provokoj kaj enscenigitaj procedoj komencis komune kun Slovakio invadon en Pollandon . Tiu ?i bato ekstartis ?enreagon: al Germanio proklamis militon Britio , Francio kaj ties aliancanoj kaj ali?intaj landoj ( Kanado , Sudafrika Unio ...). Sed tiuj ?i aferoj devis havi influon nur en la longda?ra horizonto. Dum bataloj sur maroj kaj en la aero ekflamis anka? en la okcidenta batalfronto, la okcidentaj potencoj ne kapablis realigi la surterajn atakojn kaj Pollando mem ne kapablis rezisti al la germana atako. La? la sekreta Pakto Ribbentrop-Molotov de oriento Pollandon atakis Sovetunio kaj pro tio la pola rezistado estis tute detruita, la atako de oriento okazis la 17-an de septembro , kiam Sovetunio ali?is la? la sekreta pakto al la germana atako kaj tiel ?i "finbatis" Pollandon. Hitlero poste koncentri?is por preparo de la okcidenta militiro, kiun li volis realigi ankora? en la jaro 1939 , sed fine la vetero kaj obstrukcoj de liaj generaloj devigis lin la aferon prokrasti.

Dum Germanio post sia venko prepari?is al plua fazo de bataloj, ?i-foje kontra? Francio , Sovetunio da?rigis en ekspansio. Sinsekve ?i devigis Baltajn ?tatojn al konsento kun por ili malavanta?a ekonomia kaj armea kunlaborado (inkluzive de dislokigo de siaj ta?mentoj sur ilia teritorio), per kio ?i preparis grundon por ties anekso kaj bazojn por plua ekspansio. Poste ?i turni?is al Finnlando , por ke ?i eldevigu por si la similajn cedojn anka? de ?i. Unue ?i venis kun "seriozaj proponoj", poste ?i turni?is al vulgaraj minacoj kaj kiam e? tio neniel helpis kaj finnoj malakceptis ?iajn proponojn, la 30-an de novembro 1939 ?i atakis Finnlandon sen proklamo de milito. La celo de la atako estis absoluta armea subjugo de la lando (dum proksimume 14 ? 21 tagoj). Sed la tuta agado iom ne sukcesis. Kiel la unua venis malsukceso politika ? Ligo de Nacioj lasis sin trompi - nek per Sovetunio pro enscenigitaj limregionaj incidentoj nek per marioneta registaro de Kuusinen kaj tiel Sovetunio fari?is unusola ?tato en ties historio, kiun ?i ne eliminis pro neprovokigita ataka milito (surbaze de difino de agresanto, kiun Sovetunio mem prezentis).

E? kiam la paso de la milito ne estis ideala, Finnlando atendis la atakon kaj ?i estis ene de la limoj de siaj eblecoj preparita. La unua premo de Ru?a Armeo estis spite al multnombraj alfortoj repu?ita suferante teruregajn perdojn ? montri?is, ke kvanta kaj teknika superforto ne kapablos anstata?igi ekzercon kaj preparon al polusaj kondi?oj.

Ludis anka? alte negativan rolon ru?aj komisaroj kaj la nekunmezurebleco de kvalitoj de la oficiraj korpusoj de amba? armeoj ? dume la kvalito de la finna komandantaro estis en ?iuj gradoj taksita kiel eksterordinare kvalita: multe da fakuloj ne hezitas priskribi kvaliton de oficiroj de Ru?a Armeo kiel la plej malbona en la civiliza mondo (kaj anka? plimulto de tiuj, kiuj ne konsentas kun tio, starigas ?in tre malalte). ?iuokaze estas certe, ke la plano ellaborita de Mereckov la? instruoj de Voro?ilov kaj Stalino prezentis miksa?on de nekredebla diletantismo kaj de absolute eraraj supozoj kaj tio nepre ne povis esti vojo al facila venko. Amasa bombardado, uzanta splitigajn kaj flamigajn bombojn, kontra? civilaj celoj kaj urboj, indignigis la civilizitan mondon, precipe Usonon , Brition , Vatikanon kaj Nordiajn landojn .

1940 [ redakti | redakti fonton ]

Sovetunio komencis la duan fazon de operacoj kontra? Finnlando la 1-an de februaro 1940 . Kontra? la laca finna armeo, kiu jam suferis pro akuta manko de municio , estis ?etitaj grandegaj fortoj (proporcio de viroj de batallinioj estis 1:10 ?is 1:15 favore por Ru?a Armeo ). Post 15 tagoj de intensivaj bataloj la sovetaj soldataroj trarompis ?efajn fortika?ojn de Mannerheim-linio kaj post pluaj 21 tagoj ?i transpa?is Viipuran golfon . La finna armeo estis el?erpita ?ismorte kaj perdoj de batalta?mentoj atingis 40 % da origina stato, tamen sen?ese ankora? ?i tenis la batalfrontan linion. La 13-an de marto 1940 estis fermita armistico, la? kies kondi?oj Finnlando donis grandan parton de sia teritorio kaj pliajn cedojn al Sovetunio.

Fino de Vintra milito atingis Brition kaj Francion en lasta fazo de preparoj de germana invado en Skandinavion (pli precize dirite en Norvegion kaj Svedion ) kaj ?i prenis al ili pretekston por tiu ?i operaco. Amba? landoj plu da?rigis heziteme en la preparoj, sed longa decidado, kiel ka?zigi malobeon de la tradicia ne?traleco de tiuj ?i landoj, donis al Germanio , kiu decidi?is por la agado nur en lastaj momentoj, ?ancon "?iskuri" la perdon. Fine amba? flankoj ekstartis siajn agadojn fakte samtempe: la 8-an de aprilo la brita ?iparo komencis enminadon de norvegaj teritoriaj akvoj . La sekvantan tagon kutimaj eldonoj de ?urnaloj alportis ampleksan ka?zigon de la brita registaro, kial ?i decidi?is malobei la ne?tralecon de Norvegio, radia disa?digo kaj eksterordinaraj eldonoj poste anoncis, ke Germanio komencis invadon en Danion kaj Norvegion, por ke (la? propra ka?zigo) ?irmu la ne?tralecon de tiuj ?i ?tatoj (vidu artikolon operaco Weserubung ).

Por okcidentaj aliancanoj la germana invado prezentis ?okon, e? kiam la? fakuloj unue agrablan. Sed en la paso de tempo montri?is, ke la fakuloj a? eraris a? la brita maristaro kaj ekspedicia korpuso neripareble malbonigis tion (la vero estos eble ie meze). Germanio per energia kaj brile preparita atako (e? diversloke preska? tro riska kaj nobla ? pri tio vidu artikolon pri bataloj je Narviko kaj informon pri batalo je Oslo), konkeris ?iujn ?losilpunktojn kaj ?i venkis super Norvegio pli balda?, ol tiu povis ekrezisti (la da?riganta rezisto de la norvegaj ta?mentoj en la enlando jam ne plu povis esti sufi?e efika). La brita el?ipi?o ?e Narviko ne prezentis adekvatan kontra?movon, pleje la germana aviadilfloto tiutempe jam anta? longa tempo ellaboris super Norvegio absolutan aeran superforton kaj la brita ekspedicia korpuso estus kondamnita al pereo a? evakuo, e? kiam invado en Francion kaj pligradi?anta batalo je Atlantiko ne devigus Grandan Brition alidirektigi plimulton de kapacitoj aliloken.

La 10-an de majo la Nazia Germanio komencis sturm-operacojn en la okcidenta batalfronto : tiel komenci?is la batalo je Francio . Ties soldataroj ekmar?is ek en du direktoj. La unua celis kontra? Belgio kaj Nederlando kaj ?i estis vekonta influon en franc-britaj fortoj, ke temas pri ?efatako kaj ke Germanio simile kiel dum la Unua mondmilito konservas la t.n. planon de Schieffen . La okcidentaj aliancanoj ekkredis al tio kaj jam anta?e ili anta?en?ovis en tiun ?i spacon siajn elitajn ta?mentojn. Sed la alia germana atako, tiu vere ?efa, celis pli suden ? trans Ardenoj (kiuj tiam okcidentaj aliancanoj konsideris kiel netransireblaj fare de tanka tekniko) en relative malgrandan interspacon inter Maginot-linio kaj kerno de la ?efa brita-franca grupi?o. Ties ideo estis ?irka?i kaj neniigi la ?efajn franc-britajn fortojn. Tio anka? sukcesis (krom plimulto de la angla kontingento , kiu estis (sen pezaj armiloj) evakuita ?is Dunkerque . Grandan rolon ludis cirkonstanco, ke la franca komandantaro e? ne tiam kapablis adekvate reagi al la germana plano, kiam ?i estis jam evidenta. ?uste kaj ?ustatempe ekreagis sole parto de la brita ekspedicia korpuso, kiu en batalo de Arras provis deflanke ekbati kontra? la enpenetrantaj germanaj kolonoj. Sed tiu ?i bato estis tro izolita kaj ?i ne havis bezonatan forton, por ke ?i povu estis sukcesa, e? kiam ?i tre nervozigis la germanan komandantaron. Tre montri?is la germana superforto en la aero kaj la fakto, ke la franca aviadilfloto ne kapablis, diference de la germana, efike ataki surterajn ta?mentojn de la malamiko.

Post neniigo de la ?efaj fortoj de la franca armeo kaj rapida evakuo de la britaj ta?mentoj estis la fino nur la demando de tempo. Parizo falis je la 14-a de junio . Malsukcesis provoj de la franca komandantaro fortikigi sin sur Bretona duoninsulo kaj klopodo krei novajn defendliniojn en la meza Francio . Unusola sukceso de la francaj soldataroj estis bato donita al italoj. Italio nome en klopodo akiri kvocienton en la raba?o eniris en la militon kaj ?i ekatakis kontra? suda Francio, sed la italaj ta?mentoj suferis pro hontiga malvenko de kelkoble malpli fortaj francaj rezervistoj.

La malvenko en Francio pleje memkompreneble influis anka? pluajn batalkampojn. La 10-an de junio (du tagoj post la evakuo de la britaj ta?mentoj) kapitulacis Norvegio . Francio mem kapitulacis la 22-an de junio . La kapitulaco de Francio pleje gvidis al abrupta konflikto inter la eksaj aliancanoj kaj Britio por certeco atakis francan ?iparon, por ke ?i ne enfalu en la manojn de la malamiko, kio tre malbonigis la franc-britajn interrilatojn kaj komplikis estontan kunlaboradon. En oriento dume Sovetunio perforte aneksis Baltajn ?tatojn kaj aneksis rumanajn Besarabion kaj Nordan Bukovinon . Je unu monato pli malfrue la Luftwaffe komencis longan serion de aeraj atakoj kontra? Britio kun celo elimini ties ?iparon kaj prepari tiel konvenajn kondi?ojn por invado (vidu artikolon batalo je Anglio ). Novaj brit-italaj batalfrontoj post la eniro de Italio en la militon malfermi?is en Norda Afriko kaj en regiono de Somalio kaj Etiopio , fine de oktobro (la 28-an de oktobro ) poste Italio komencis armeajn operacojn kontra? Grekio . Samtempe komencis gradi?i la dua batalo je Atlantiko .

Sed a?tuno alportis al Akso la unuajn malsukcesojn. La Luftwaffe ne sukcesis en sia klopodo neniigi RAF kaj Hitlero decidi?is prokrasti invadon en Anglion por pli posta tempo. En nunaj momentoj interesis lin la situacio en oriento kaj li decidi?is tute koncentri?i al Operaco Barbaroso . Sed veraj katastrofoj atendis Italion. ?ia invado en Grekion fini?is en katastrofo (ne nur ke la itala atako estis repu?ita, sed grekoj e? komenci forpu?i la italajn ta?mentojn el orienta Albanio ) kaj gravan malvenkon suferis anka? ties ta?mentoj en norda Afriko . Konkero de Brita Somalio nepre ne estis adekvata anstata?iga?o, pleje grandaj alfortoj senditaj de britoj ?is Kenjo kaj Egiptio igis anta?senti, ke ?i tie atingitaj rezultoj ne bezonas esti definitivaj.

En Azio Japanio da?rigis en konkerado de ?inio , ?i okupis francan Hindo?inion kaj proklamis subtenon al Germanio kaj Italio . Tio plu malbonigis la interrilatojn kun Britio kaj Usono gvidante al vaste prenita embargo rilate tiun ?i landon.

1941 [ redakti | redakti fonton ]

Dumtempa trankvili?o de bataloj post la likvido de Francio donis al Germanio tempon por plua disvastigo, ?isarmigado kaj rearmigado de la soldataroj kaj preparon por plua atako. Hitlero hezitanta inter atako kontra? Britio kaj Sovetunio fine elektis la duan celon: tamen lia Luftwaffe ne kapablis neniigi RAF tiom, por ke el?ipi?o ne prezentu malproporcian riskon kaj neeviteblajn grandajn perdojn, tamen li venis al konkludo, ke Sovetunio estos facile likvidita ankora? dum la jaro 1941 . Granda Britio dum gradigis sian klopodon kaj batalon kontra? Italio sur periferiaj batalkampoj en regiono de Mediteraneo kaj da?ri?is anka? bataloj inter Grekio kaj Italio sur Balkana duoninsulo .

La koncentri?o de la milito al tiuj ?i batalkampoj montris, kiel Italio en la fakto estas malforta. Sur Balkana duoninsulo ?i estis en profunda defensivemo kaj serio da erigaj malvenkoj atingis ?in anka? en Afriko . Britia kontra?atako en inter?an?o de jaroj 1940 /1941 eriginte unualiniajn italajn ta?mentojn enpenetris profunde en la italajn teritoriojn en Norda Afriko , dum printempo de 1941 poste Granda Britio likvidis italajn senjorujojn en Etiopio . Hitlero fakte estis devigita tamen kontra? sia volo kaj siaj intencoj interveni en Norda Afriko (februaro de 1941), kien li elsendis la tiel nomitan Afrikakorps estritan de Rommel , sed pu?o sur Balkano , kie li devene planis agadojn sole kontra? Grekio, kiu en Jugoslavio forbalais porgermanan registaron (kaj la? kelkaj a?toroj ?i estis kuniniciatita anka? fare de Britio kaj eble anka? fare de Sovetunio) devigis lin neplanite disvastigi la atakon kontra? tiu ?i lando. Vico da a?toroj emfazas, ke la neceso de interveno sur Balkano, ties disvasti?o je Jugoslavio kaj plifortigo de tiuj ?i landoj je britaj ta?mentoj havis ?efan signifon por la evoluo de la Dua Mondmilito, kiam ?i devigis Hitleron prokrasti la operacon Barbaroso , ?ar li devis voki parton de ?efaj ta?mentoj destinitaj por ties realigo. La perdita tempo poste evidente mankis al li. Sed vico de aliaj dubigas tiun ?i fakton, ekz. Hart indikas, ke la? rememoroj de germanaj komandintoj tiama vetero sur Oriento estis tiom pluva kaj nekonvena por la atako, ke estus necese prokrasti la agadon ?iuokaze.

La rezulto de germana interveno estis prirego de la tuta Balkano kaj Peloponeso per fortoj de Akso , kiun poste finigis sukcesa invado de Kreto (la 20-an de majo 1941 ). Pli malbona tio estis nur en Norda Afriko kaj Mediteraneo ?enerale, kie tio aspektis por longda?ra batalo. Montri?is, ke Hitlero ne estas kompleza membrigi por ?i sufi?ajn fortojn, ?ar li bezonis ilin en Sovetunio. Planitaj operacoj kontra? Malto kaj ?ibraltaro neniam okazis kaj la situacio en Norda Afriko ?an?i?is kvaza? sur balancilo.

Somere la viza?o de milito radikale ?an?i?is, kiam germana atako kontra? Sovetunio ( Operaco Barbaroso ), kiu komenci?is la 22-an de junio 1941 , komencis Grandan patriotan militon kaj tute ?an?is la militan situacion. Plimulto da milita klopodo de Germanio koncentri?is kontra? Sovetunio, kiu estis definitive erigota ankora? en la paso de la jaro. Sed spite al grandegaj sukcesoj de la Wehrmacht tia ?i supozo montri?is kiel tro optimisma kaj Germanio tial trovi?is en longda?ra kaj tre el?erpanta lukto kontra? la malamiko, kiu evidente superis ?in en homaj, materialaj kaj parte e? en industriaj potencialoj. Tiu ?i batalo englutis en la praktiko ?iujn ties militajn potencialojn, do la ceteraj batalkampoj devis esti neglektataj. Dum tiuj ?i cirkonstancoj memkompreneble revivi?is britia flanko, kiu eluzis la okupon de Germanio kaj usonaj materialaj (kaj parte anka? armea) helpoj kaj komencis ampleksajn kontra?agadojn sur la nordafrika kaj la mediteranea militejoj.

Fine de la jaro poste venis definitiva gradado de la konflikto: potencaj disputoj inter la ekspandema Japanio kaj grandpotencoj kaj la konvinko de Japanio, ke ties kontra?uloj estas pro decida maniero dumtempe malfortigitaj, gvidis al tio, ke la imperiestrejo decidi?is enpa?i en la militon. La 7-an de decembro 1941 ligo de ses japanaj aviadil?ipoj sen proklamo de milito ekatakis usonan maristan armean bazon nome Pearl Harbor sur Havajo . Je unu tago pli poste, la 8-an de decembro 1941 , Usono deklaris militon al Japanio. La 8-an de decembro okazis neniiga aviadil-atako de japanaj aviadiloj kontra? filipinaj flughavenoj . Estis neniigitaj dum ?i 3/4 de usonaj ?asaviadiloj kaj 1/2 de usonaj bombaviadiloj . Japanio poste abrupte ekatakis en Pacifiko kaj Azio kaj kontra? usonaj armeaj bazoj kaj kontra? britiaj, francaj kaj nederlandaj kolonioj kaj ?i haltis nur en aprilo de 1942. Ankora? ?is la fino de la jaro estis okupitaj insuloj Guamo (la 10-an de decembro ) kaj Wake (la 22-an de decembro ), britia armea bazo Hongkongo (la 24-an de decembro ) kaj kapitulacis Malajzio ( 11-an de decembro ), dum kies defendo la britia maristaro perdis en batalo ?e Kuantan la forton Z (nome batal?ipoj Prince of Wales kaj Repulse ).

Hitlero estis sub la unuaj influoj evidente konvinkita, ke Usono estos rapide malvenkita fare de Japanio kaj ke finfine ?i jam nun intervenas en lian militon kontra? Britio kaj Sovetunio tiom, ke tio en la praktiko estas milito (liveroj al Britio kaj Sovetunio, akompano de britiaj konvojoj), do senhezite li deklaris la 11-an de decembro militon anka? al Usono. Li same esperis, ke Japanio reciproke subtenos lian militan klopodon en Sovetunio, tamen Japanio nenion tian e? ekmemoris. Tiuj ?i pli supre menciitaj eventoj kontribuis al kunigo de ?is nun apartigitaj militejoj en E?ropo kaj Azio (respektive de Atlantiko kaj Pacifiko ), alkondukis Usonon en la militon kaj gvidis al finkreado de evidentaj aliancaj koalicioj.

1942 [ redakti | redakti fonton ]

La jaro 1942 prezentis rompan jaron de la milito. La koalicioj jam formi?is kaj estis maksimume evidente, ke se la potencoj de Akso rapidige ne eluzos sian armean superforton kaj strategian iniciativon, atendas ilin malvenko, ?ar iliaj kontra?uloj disponis de grandega superforto en industriaj, homaj kaj materialaj fontoj. La Akso bezonis rapidan venkon anta? ol eklabori?os grandegaj industriaj ebloj de Usono, rapide transformitaj al la milita produktado. Tiu ?i fakto diktis grandamplekse agadojn de Germanio kaj Japanio, amba? membroj de Akso.

Dekomence tio aspektis por ili ankora? promeseme, Germanio komencis novan ampleksan ofensivon en suda parto de la orienta batalfronto atingante kulminajn sukcesojn en bataloj kontra? aliancanaj proviz?ipoj , pro kio ?i alproksimigis Grandan Brition al preska? rando de kolapso. Japanio denove kolektis ri?ajn fruktojn de sia ofensivo, komencita fine de la pasinta jaro. Tamen, balda? komencis montri?i, ke amba? flankoj trotaksis siajn fortojn. La germanaj soldataroj jam ne plu kapablis transiri en ofensivon en la tuta orienta batalfronto kaj ili ne ricevis sufi?e da fortoj por la mediteranea kaj la afrika militejoj. Dekomence espera anta?enpa?o tra suda Rusio kaj al Ka?kazio haltis danke al teruraj surstrataj bataloj en Stalingrado , kiu tiel fari?is okazejo de decida renkonti?o de Granda patriota milito . Ironie estas, ke se la germanaj fortoj anstata? rekta atako kontra? la urbo estus decidi?intaj ?irka?i la urbon, evidente ili eble estus sukcesintaj atingi tion sen pli grandaj perdoj, sed Hitlero ?i tie realigis sian vizion, ke la urbo devas esti konkerita kiel eble plej balda? per rekta atako. La germana anta?enpa?o estis haltigita kaj en Norda Afriko kaj en la orienta batalfronto kaj fine de la jaro grandega kontra?sturmo de Ru?a Armeo ( operaco Urano ) ?irka?is grandajn germanajn fortojn en Stalingrado kaj tie disbatis la germanan batalfronton ekde suda Belorusio ?is Ka?kazio . La minaco de ?irka?o kaj neniigo nun ?vebis super ?iuj germanaj ta?mentoj en tiuj ?i regionoj kaj ?i eldevigis ampleksan retiri?on ?is profundejo de Ukrainio .

Sur pacifika batalfronto la japanaj fortoj sen?ese rapide anta?enpa?is. La 19-an de januaro kapitulacis Britia Borneo ( Saravako kaj Brunejo ), la 23-an de januaro estis konkerita Rabaul , la 15-an de februaro kapitulacis Singapuro kaj la 9-an de marto kapitulacis Javo . Al la kapitulaco de Javo anta?is kelke da bataloj. En bataloj de Makasara markolo , Badunga markolo , Java Maro , Sunda markolo kaj batalo ?e Bawean japanoj venkis. La venka militiro de japanoj da?ris plu. En marto ili konkeris Bukaon , Bougainville -on kaj ?ortlandajn insulojn , la 23-an de marto ili konkeris Andamanojn . Krom tio, ili el?ipi?is en Nov-Gvineo en Lae kaj Salamaua . La 9-an de aprilo kapitulacis Bataano kaj la 6-an de majo kapitulacis Corregidor - lasta rezisto sur Filipinoj . Dum komenco de la jaro japanoj entreprenis anka? kelke da signifaj aviadilatakoj, nome la 19-an de februaro aviadilatako kontra? Darwin ( A?stralio ) kaj la 5-an de aprilo kaj la 9-an de aprilo aviadilatakoj kontra? Cejlono . Unusola pli signifa agado de usonanoj estis aviadilatako de 16 bombaviadiloj B-26 kontra? Tokio la 18-an de aprilo .

Poste la situacio komenci?is turni?i, ?ar anta?enpa?o de la japanaj surteraj ta?mentoj estis haltigita en enlando de insulo Nov-Gvineo ( Kampanjo de la Kokoda Vojo ) kaj la surmaraj fortoj ne kapablis rompi reziston de la aliancana maristaro, kun kiu ili kunpu?i?is en batalo en Korala Maro . La japanaj maristaj fortoj ka?zis longe planitan decidan batalon kontra? usonaj aviadil?ipoj ?e Midway , sed kontra? supozoj ili suferis en ?i erigan malvenkon kaj ilia atakema potenca eblo falis tiom, ke jam ne plu ekzistis ia espero por sukcesa gvidado de ataka surmara milito de pli granda amplekso ? de tiu ?i momento Japanio estis sur strategia nivelo anta?destinita al pasiveco kaj al iompostioma falo, kvankam ?i povis ankora? ian tempon sukcese ataki sur la azia tero. Unusola japana sukceso en operaco Midway estis konkero de insuloj Atto kaj Kisko ( Ale?toj ) en Norda Pacifiko. La 7-an de a?gusto usonaj ta?mentoj el?ipi?is ?e Guadalcanal , per kio komenci?is senpardonaj bataloj je tiu ?i insulo, kiuj fini?is nur en la 7-a de februaro per evakuado de japanoj. Dum kampanjo de Guadalcanal okazis tiuj ?i surmaraj bataloj: la 8-an de a?gusto batalo ?e insulo Savo , la 24-an de a?gusto batalo ?e orientaj Salomonoj , la 11-a ?is la 12-a de oktobro batalo ?e kabo Espero , la 26-an de oktobro batalo ?e insuloj Santa Cruz , la 13-a ?is la 15-a de novembro batalo ?e Guadalcanal , la 30-an de novembro batalo ?e Tassafaronga kaj la 29-a ?is la 30-a de januaro 1943 batalo ?e insulo Rennell .

1943 [ redakti | redakti fonton ]

La jaro 1943 jam nur konfirmis la senesperan postenon de Akso , kies falo komenci?is en la jaro 1942 . Mar?alo Manstein , unu el la plej grandaj strategoj de la 20-a jarcento, ja ankora? pruvis kontra?e al ?enerala atendado e? spite al neniigo de la armeo de Paulus stabiligi la orientan batalfronton kaj komenci ampleksan printempan ofensivon de Manstein, dum kiu li ?etis embarasigitajn sovetajn soldatarojn reen kaj rekonkeris ?arkov -on, sed tio estis lasta vere karakteriza sukceso de Germanio. Poste jam sekvis definitiva falo: fiasko de la germana submar?ipa milito en la dua batalo je Atlantiko , kolapso de la soldataroj de Akso en Norda Afriko sub koncentri?inta premo de britoj kaj usonanoj (el?ipi?intaj okcidente enkadre de Operaco Tor?o ), malsukceso en batalo je Kurda arko kaj sekva neniiga soveta ofensivo, kiu forpelis la germanajn fortojn nur malanta? Dnepron , falo de Sicilio kaj sukcesa el?ipi?o de Aliancanoj en Italio . Tiu poste transiris al flanko de Aliancanoj, sed la germanaj fortoj prompte ekprenis ties pli grandan parton. Sed tio neniel povis ?an?i en la fakto, ke la italaj ta?mentoj ?esis esti fidindaj kaj ke Aliancanoj tute priregis Mediteraneon .

E? ne Japanio estis pli sukcesa - batalo je Guadalcanal finis la 7-an de februaro per ties unusignifa malvenko. Malbone evoluis anka? bataloj sur Nov-Gvineo . La 2-an de januaro aliancanoj el?ipi?is ?e Buna , la 4-an de septembro ?e Salamaua kaj plie japanoj dum alveno de novaj fortoj suferis malvenkon en batalo en Bismarka Maro (la 2-a ?is la 4-a de marto ). Malfrui?is anka? anta?enpa?o de japanaj ta?mentoj en ?inio . Unusola karakteriza sukceso estis militiro en Birmo , sed e? ne tio kapablis plenumi ?iujn celojn kaj ne promesis tro da esperoj en estontecon. La aliancanaj fortoj komencis sian ofensivon en intencoj de taktiko pere de transsalto el insulo al insulo kaj la imperiestra maristaro jam ne havis potencajn eblojn al respondantaj kontra?agadoj. Kiam la bataloj je Guadalcanal estis finintaj, Aliancanoj anta?enpa?is tra Salomonaj insuloj al nordo al Rabaul . La 5-an de junio ili el?ipi?is sur insulo Nov-Georgio , la 15-an de a?gusto ili el?ipi?is sur insulo Vella Lavella kaj la 1-an de novembro sur insulo Bougainville . Dum tiu ?i militiro okazis la tuta vico da surmaraj bataloj kun alternaj sukcesoj - la 6-an de julio batalo en golfo Kula , la 13-an de julio batalo ?e insulo Kolombangara , la 6-a ?is la 7-a de a?gusto batalo en golfo Vella , la 7-an de oktobro batalo ?e Vella Lavella , la 1-an de novembro batalo en Golfo de Imperiestrino Auguste , la 5-an de novembro kaj la 11-an de novembro aviadilatakoj kontra? Rabaul kaj la 26-an de novembro batalo ?e kabo de sankta Georgo .

En la meza Pacifiko okazis la 20-an de novembro aliancana el?ipi?o sur insuloj de Gilbert . En la norda Pacifiko okazis bataloj sur Ale?toj . La 27-an de marto okazis batalo ?e Komandorski-insularo , la 29-an de majo aliancanoj liberigis insuloj Atta kaj la 27-an de a?gusto insulon Kisko . Usonaj submar?ipoj priregis plimulton de Pacifiko kaj la?vorte ili masakris japanan komercan ?iparon, al kio japanoj ne kapablis trovi respondantan kontra?armilon. Provizado de iliaj malproksimaj postenoj kolapsis, evakuadon kaj trans?ovojn de ta?mentoj devis fari valoraj milit?ipoj , sed da kiuj ne estis sufi?e kaj kiuj estis bezonataj aliloke. Spertaj pilotoj estis mortantaj kaj estis neniu, kiu anstata?is ilin, plie militproduktado kolapsis pro manko de krudmaterialoj kaj estis finantaj anka? movigsubstancoj.

1944 [ redakti | redakti fonton ]

La jaro 1944 estis por Tria regno kaj Japanio katastrofa . Jam la 12-an de majo Aliancanoj komencis ?efan ofensivon kontra? la germanaj soldataroj en Italio . La 6-an de majo okazis Tago T , kiam komencis operaco Overlord - el?ipi?o de aliancanoj en Normandio . Grandega somera ofensivo okazis en la orienta batalfronto, kie la sovetaj soldataroj komencis la 20-an de junio operacon Bagration -n. En belorusia batalfronto Ru?a Armeo faris grandegan trarompon tra la germana defendlinio, plua anta?enpa?o estis notita en ?ebaltejo kaj en Ukrainio .

La 20-an de a?gusto 1944 estis komencita ofensivo kontra? Rumanio , kie post kelke da tagoj falis la registaro. Poste Rumanio deklaris al Germanio militon, kio havis por la Wehrmacht katastrofajn sekvojn. Germanio perdis krudnaftajn kampojn ?e Ploiesti kaj ties soldataroj devis rapide de?iri?i el Rumanio. Dinamika anta?enpa?o da?ris anka? en la okcidenta batalfronto, en septembro e? kelkaj usonaj ta?mentoj enpenetris ?is la teritorio de Germanio. A?tune de 1944 okazis revivigo de germana milita ma?inarindustrio kaj kelkaj partaj sukcesoj. Oni sukcesis malebligi forfalon de hungaraj aliancanoj kaj ali?on de Hungario al kontra?naziista koalicio; la Wehrmacht krome perforte rompis ribelon en Slovakio kaj ribelon en Pollando . La germanaj soldataroj haltis anta?enpa?on de Ru?a Armeo anta? Varsovio , en ?ebaltejo kaj en Orienta Prusio , ili malsukcesigis operacon Market ?ardenon kaj en decembro ili komencis ofensivon en Ardenoj . Kontra?e al tio, al la flanko de kontra?naziisma koalicio transiris Finnlando , kiu surprize rapide devigis la Wehrmacht forlasi plimulton de sia teritorio.

Sur Pacifika militkampo usonanoj iom post iom liberigis pacifikajn insulojn de japana superregado. La 23-an de februaro estis okupitaj Mar?alaj insuloj , la 12-an de a?gusto Marianoj kaj la 15-an de septembro Pala?aj insuloj . Enkadre de bataloj je Marianoj okazis de la 19-a ?is la 21-a de junio batalo en Filipina Maro , en kiu japanoj suferis grandan malvenkon. Anka? sur Nov-Gvineo aliancanoj sukcese anta?enpa?is. La 2-an de januaro ili el?ipi?is en Saidor , la 22-an de aprilo en Hollandia , la 17-an de majo en Sami kaj la 30-an de julio en Sansapor . La 17-an de oktobro la usonaj soldataroj el?ipi?is ?e Leyte sur Filipinoj . Ekde la 24-a ?is la 26-a de oktobro okazis batalo ?e Leyte , kiu konsistis el bataloj en Sibujana Maro , en markolo Surigao , ?e Samaro kaj ?e kabo Engano , en kiuj usona armeo havis absolutan superforton. La imperiestra maristaro post tiu ?i malvenko ?esis prezenti por Aliancanoj signifan armean minacon.

La 29an de novembro 1944 la aviadil?ipon ?inanon subakvigis kvar torpedoj de la Usona submar?ipo Archerfish. Sume 1.435 maristoj kaj civiluloj estis perditaj, inkluzive de la kapitano (ABE To?io), kun 1080 savitaj. ?i restas la plej granda milit?ipo iam subakvigita de submar?ipo. ?is fino de la jaro okazis ankora? aliancana el?ipi?o en filipina insulo Mindanao (la 15-an de decembro ).

1945 [ redakti | redakti fonton ]

Komence de la jaro 1945 la germana milita ekonomio kolapsis. Strategiaj flugatakoj de angl-usonaj flugfortoj havis ja karakterize pli limigitan falon al produktebloj mem, ol oni atendis (krom alia danke al amasa enkondukado de subteraj fabrikoj ), sed ties efiko por transporta infrastrukturo estis fatala kaj ankora? pli signifa estis anta?enpa?o de aliancanaj armeoj, kiuj iom post iom senigis Germanion de fontoj de krudmaterialoj nemalhaveblaj en fabrikado. Tio montri?is tamen per malkreskanta volumeno de produktado tamen per kvalito de produkta?oj. La germana armeo estis jam evidente malfortigita kaj absolute ?i ne kapablis priregi ?iujn aldonitajn taskojn, kiujn Hitlero mem donis al ?i absolute senrespekte al la realo. Armitaj ja estis ?irka? 7,5 milionoj da viroj, sed iliaj armilekipa?aro kaj provizado estis absolute neadekvataj.

Nokte de la 12-a al la 13-a de januaro la sovetiaj soldataroj komencis ofensivon, dum kiu ili trarompis la germanajn poziciojn en regiono de Poznan anta?enpa?ante ?iutage je 60 km. La 31-an de januaro Ru?a Armeo staris sur Odro , kio estis proksimume nur je 70 km for de Berlino . Spite al insistado de Stalino , kiu deziris tujan atakon kontra? Berlino la soveta supera komandantaro koncentri?is sekurigi alojn kaj komencis sturmon kontra? la forta germana grupi?o en Pomerio . Da?rigis bataloj en Orienta Prusio kaj en Hungario . Inter la 4-a kaj la 11-a de februaro okazis konferenco en Jalto , kun reprezentantoj de Sovetunio , Usono kaj Unui?inta Re?lando . La germanaj ta?mentoj komencis sian lastan pli signifan sturman operacon de la Dua Mondmilito la 6-an de marto (vidu artikolon Operaco Printempa Veki?o ), sed tiu balda? frakasi?is je dura rezisto de nombre kaj materiale multe pli bone situita Ru?a Armeo kaj el?erpis lastajn germanajn rezervojn. En la okcidenta batalfronto la usonaj soldataroj transpa?is la 7-an de marto 1945 ponton trans rivero Rejno ?e Remageno kaj komencis anta?enpa?on en la internon de Germanio. La 11-an de aprilo alvenis la 9-a usona armeo al Elbo kaj konstruis anta?pontejon netutaj 80 km de Berlino .

La 14-an de aprilo tute disfalis la germana batalfronto en Italio . La 16-an de aprilo Ru?a Armeo komencis sturmon, kies celo devis esti ?irka?a manovro kaj la tuta ?irka?ado de Berlino. La unuaj sovetaj ta?mentoj alveturis en anta?urbon de la germana ?efurbo la 24-an de aprilo , je unu tago pli poste komencis rekta sturmo kontra? Berlino . La 30-an de aprilo 1945 Adolf Hitler memmortigis sin kaj la 2-an de majo la berlina garnizono kapitulacis. La 6-an de majo 1945 la sovetaj soldataroj komencis Pragan ofensivon kontra? la germanaj soldataroj sur la teritorio de Bohemio . Kapitulacaj aktoj de Germanio estis subskribitaj la 7-an de majo en Reims kaj la 8-an de majo en Berlino . La lastaj bataloj en E?ropo okazis sur la teritorio de Protektorato Bohemio kaj Moravio , kie koncentri?is forta grupi?o de la germanaj soldataroj kaj kie okazis Praga ribelo , dum kio lastaj bataloj okazis ankora? la 11-an de majo 1945 . Julie okazis la Potsdama konferenco ?e Berlino (vidu anka? artikolon pri Potsdama Interkonsento ).

Sur la pacifika militkampo okazis en januaro de 1945 pluaj bataloj je Filipinoj - la 9-an de januaro usonanoj el?ipi?is sur Luzono -n. La 1-an de februaro Aliancanoj liberigis Nordan Borneon . La 19-an de februaro usonanoj el?ipi?is sur Iwo Jima kaj la 1-an de aprilo 1945 sur Okinawa , per kio komencis atako kontra? japanaj insuloj. La 6-an de a?gusto 1945 estis ?etita atombombo sur japanan urbon Hiro?ima , kaj la 9-an de a?gusto estis ?etita atombombo sur Nagasako . La 8-an de a?gusto 1945 Sovetunio deklaris militon al Japanio : la sekvantan tagon ?i komencis atakon kontra? la japana armeo en Man?urio . La 15-an de a?gusto estis fermita armistico kaj la bataloj estis finitaj. La kapitulaca akto mem estis subskribita la 2-an de septembro 1945 .

Rezistado dum la Dua Mondmilito [ redakti | redakti fonton ]

Rezistaj movadoj dum la Dua Mondmilito okazis en ?iu lando okupita de Nazioj la? ampleksa gamo da rimedoj, intervale de pasiva rezisto, misinformado kaj propagando , ?is ka?igado de kra?itaj pilotoj kaj e? al rekta militado kaj la rekaptado de urboj. En multaj landoj, rezistaj movadoj foje estis anka? referitaj kiel Subtero . Tre ofte tiuj movadoj preparis la terenon por la alveno de la oficialaj armeoj militantaj, kaj ?efe malhelpis la plifortigon de la okupaciantaj aksaj armeoj.

Inter la plej famaj rezistaj movadoj estis la Pola Rezisto, inkluzive de la Pola Enlanda Armeo , partizanoj Le?ni , kaj la tuta Pola Partizana ?tato ; la sovetiaj partizanoj, la itala Resistenza kondukita plejparte fare de la Itala Naciliberiga Komitato; la Franca rezistado , la jugoslavaj partizanoj, la Belga Rezisto, la Norvega Rezisto, la Greka Rezisto, la Nederlanda Rezisto kaj la persekutita opozicio en Germanio mem (ekzistis 16 ?efaj rezistaj grupoj kaj almena? 27 malsukcesaj provoj murdi Hitleron kun multaj pliaj planitaj): resume, tra tuta Germani-okupata E?ropo.

Gravaj kampanjoj kaj frontoj [ redakti | redakti fonton ]

• Balkana kampanjo , "Unternehmen Marita"
• Batalo de Atlantiko
• Batalo de Francio , "Fall Gelb"
• Invado en Pollando
• Itala kampanjo
• Kampanjo de la Kokoda Vojo
• Nord-Afrika kampanjo
• Okcidenta Fronto (Dua Mondmilito)
• Orienta Fronto (Dua Mondmilito)
• Operaco Barbaroso
• Operaco Overlord
• Operaco Weserubung
• Ostrava operaco
• Pacifika Fronto
• Septembra kampanjo , "Fall Weiss"

Bataloj [ redakti | redakti fonton ]

Sie?oj [ redakti | redakti fonton ]

• Sie?o de Varsovio
• Sie?o de Leningrado
• Sie?o de Lvovo
• Sie?o de Modlin
• Sie?o de Odeso
• Sie?o de Sebastopolo
• Sie?o de Tobruko
• Sie?o de Bresto

Mararmeaj bataloj [ redakti | redakti fonton ]

Marbataloj

• Batalo de Plata-Rivero
• Unua Batalo de Narviko
• Dua Batalo de Narviko
• Batalo de la Atlantiko
• Batalo de Kabo Matapan
• Batalo de Pearl Harbor
• Batalo de la Korala Maro
• Batalo de Midway
• Batalo de la Komandorskaj Insuloj
• Batalo de Guadalcanal
• Batalo de Samar

Monatfina statistiko pri marbataloj

Julio

• 1940: Aliancanoj kaj ne?tralaj ?tatoj perdis pro militaj agoj 105 ?ipojn , en tio 38 pro agado de submar?ipoj , germanoj perdis 2, italoj - multe pli
• 1941: Germanaj submar?ipoj sinkigis 17 ?ipojn de Aliancanaj kaj ne?tralaj ?tatoj
• 1942: Aliancanoj kaj ne?tralaj ?tatoj perdis sur maroj 128 ?ipojn, en tio submar?ipoj sinkigis 96, japanoj perdis 12 ?ipojn, en tio de subteraj armiloj - 8, italoj perdis sur maroj 9 ?ipojn, en tio 1 sinkigita de submar?ipo
• 1944: Aliancanaj kaj ne?tralaj ?tatoj perdis sur maroj 28 ?ipojn, en tio 12 submarajn armilojn, japanoj perdis 63 ?ipojn, en tio 48 submarajn armilojn

A?gusto

• 1940: Aliancanoj kaj ne?tralaj ?tatoj perdis sur maroj 92 ?ipojn , en tio 56 pro agado de submar?ipoj , la defendo sinkigis 3 submar?ipojn de la malamiko;
• 1941: Aliancanoj kaj ne?tralaj ?tatoj perdis sur maroj ?. 30 ?ipojn, en tio 22 sinkigis en Atlantiko germanaj submar?ipoj
• 1942: Aliancanoj kaj ne?tralaj ?tatoj perdis sur maroj 123 ?ipojn, en tio 108 de subakvaj armiloj - 105 sinkigis germanaj submar?ipoj, japanoj perdis sur maroj 20 ?ipojn, en tio de submaraj armiloj - 17, italoj perdis sur maroj 14 ?ipojn, en tio de submaraj armiloj - 7
• 1943: Aliancanoj kaj ne?tralaj ?tatoj perdis sur maroj 38 ?ipojn, en tio germanaj submar?ipoj sinkigis 17, japanoj perdis sur maroj 23 ?ipojn, en tio 19 de sumbaraj armiloj, italoj perdis sur maroj 41 ?ipojn, en tio 7 de subakvaj armiloj
• 1944: Aliancanoj kaj ne?tralaj ?tatoj perdis sur maroj 44 ?ipojn, en tio 18 de subakvaj armiloj, japanoj perdis sur maroj 65 ?ipojn, en tio 49 de subakvaj armiloj

Gravaj kampanjoj de bombardado [ redakti | redakti fonton ]

Defendaj linioj [ redakti | redakti fonton ]

• Fortika?oj en E?ropo
• Atlantika muro
• Gustava linio
• Maginot-linio
• Siegfried-linio
• Arpada linio en la Karpatoj , Transilvanio . La Ru?a Armeo preterpasis ?in.

Gravaj generaloj kaj militestroj [ redakti | redakti fonton ]

Politikestroj [ redakti | redakti fonton ]

Kapitulacoj [ redakti | redakti fonton ]

• Kapitulaco de Germanio
• Kapitulaco de Japanio

En Esperanto [ redakti | redakti fonton ]

Militrakonto estas esplorprojekto pri Esperanto kaj la Dua Mondmilito, kiu celas esplori transnacian aliron al tiu ?i milito pere de la literaturo en Esperanto. Krome, oni intervjuas veteranajn esperantistojn, kiuj rakontas unikajn informojn kaj traviva?ojn pri la milito. Pascal Dubourg Glatigny en Esperanto kaj la Dua Mondmilito: postmemora aliro al transnaciaj rakontoj prezentis la projekton. ^[11]

La esperantlingva tekstaro pri la Dua Mondmilito havas avanta?on super la nacilingva literaturo en tio, ke ?i ne estas markita per la nacia sinteno tiukadre. Oni analizas la enhavon de La Infana Raso de William Auld pri la milito kaj pri la esperantistoj mem kiuj distanci?as kaj agnoskas sian malsukceson influi la socion kaj politikon kaj desegnas la apartan, paralelan vojon kiun ili sekvos de nun (p. 56). Tiu aparteco koincidas kun la manko de akurata dokumentaro pri esperantistoj dum la Dua Mondmilito: la organizoj estis disigitaj kaj apena? aktivaj. La Granda Kaldrono (1978) de John Francis kaj Kiel Akvo de l’ Rivero (1962) de Raymond Schwartz sammontras, ke la unua ne evitis la Duan Mondmiliton. Dum la 1980-aj jaroj oni remodigis la intereson pri la afero de la Holoka?sto kaj tio malfermis la fluon de verkoj de esperantistoj pri tio, la milito kaj siaj personaj spertoj.

Notoj [ redakti | redakti fonton ]

Bibliografio [ redakti | redakti fonton ]

• Gilbert, Martin (2001). "Final Solution". In Dear, Ian; Foot, Richard D. The Oxford Companion to World War II. Oxford, UK: Oxford University Press. pp. 285?292. ISBN 978-0-19-280670-3 .
• Sommerville, Donald (2008). The Complete Illustrated History of World War Two: An Authoritative Account of the Deadliest Conflict in Human History with Analysis of Decisive Encounters and Landmark Engagements. Leicester: Lorenz Books. ISBN 978-075481898-4 .

Vidu anka? [ redakti | redakti fonton ]

• Militrakonto - esplorprojekto pri Esperanto kaj la Dua Mondmilito
• " Kiel Akvo de l' Rivero "
• Hispana Enlanda Milito
• Rezistomovado , Atenco kontra? Heydrich , Kontra?fa?ismo
• Wannsee-konferenco , Operaco Reinhardt , Holoka?sto , Intelligenzaktion , Eksterordinara Ekstermiga Agado , Operaco Tannenberg
• Kristala nokto , Listo de naziaj koncentrejoj
• Mapo de Gomberg
• Militkrimoj : Bombado de Wielu? , Masakro de Katin , Masakro de Pia?nica , Masakro de Koniuchy , Masakro de Lvovaj Profesoroj , Volinia masakro , Aran?o T4 ,
• Nazia Germanio , Generalplan Ost , Operaco "Homlupo" , Porajmos
• Partoprenantoj en la Dua Mondmilito
• Sovetunio en Dua Mondmilito
• Tempolinio de la Dua Mondmilito
• Unua Mondmilito

Filmoj [ redakti | redakti fonton ]

• Victory Through Air Power
• Education for Death
• Der Fuehrer's Face
• Momotar? no Umiwashi
• Momotar? Umi no Shinpei
• The Best Years of Our Lives
• Inglourious Basterds
• Saving Private Ryan

Eksteraj ligiloj [ redakti | redakti fonton ]

• Artikoloj pri la Dua Mondmilito esperante

?i tiu kesto:  vidi   ?   diskuti   ?   redakti   Dua Mondmilito
Okcidenta E?ropo · Orienta E?ropo · Afriko · Proksima Oriento · Mediteraneo · Azio kaj Pacifiko · Atlantiko
Signifaj partoprenantoj			Tempolinio		Aspektoj
?is 1945 krom alie indikitaj. ?efaj kunmilitantoj en kurzivo.			Preludo ? Ka?zoj 1937 ? ?ina-japana milito 1939 ? Invado en Pollando ? Stranga milito ? Vintra milito ? Batalo de Atlantiko 5 1940 ? Danio kaj Norvegio ? Batalo de Francio ? Batalo de Britio ? Libio kaj Egiptio ? Brita Somalilando ? Okupacio de baltaj ?tatoj ? Besarabio kaj Bukovino ? Invado en Francan Hindo?inion ? Greka-itala milito 1941 ? Orienta Afriko ? Invado de Jugoslavio ? Invado en Sovetunion ? Proksima Oriento ? Sie?o de Leningrado ? Atako kontra? Pearl Harbor 1942 ? Batalo de Midway ? Batalo de Stalingrado ? Dua Batalo de Alamejno ? Operaco Tor?o ? Batalo de Guadalcanal	1943 ? Fino en Afriko ? Batalo ?e Kursko ? Kampanjo de Salomonoj ? Invado kontra? Sicilio ? Invado kontra? Italio 5 1944 ? Cassino kaj Anzio ? Batalo de Normandio ? Belorusio kaj Ukrainio ? Ribelo de Varsovio ? Batalo de Rumanio ? Liberigo de Parizo ? Operaco Market Garden ? Batalo de Leyte Gulf 1945 ? Batalo de Okinawa ? Batalo de Berlino ? Kapitulaco de Germanio ? Hiro?imo kaj Nagasaki ? Kapitulaco de Japanio ? Listo de bataloj Sekvoj kaj konsekvencoj ? Efektoj ? Viktimoj ? Ellandigo de germanoj ? Okupacio de Germanio ? Plano de Morgenthau ? Teritoriaj ?an?oj ? Okupacio de Japanio ? Franca-Vjetnamia milito ? Malvarma milito ? En nuntempa kulturo	? atako al Pearl Harbor ? Fulmomilito ? Komparigaj militaj rangoj ? Kriptografio ? Enlanda fronto ? Militaj premioj ? Milita ekipa?o ? Milita produktado ? Rezistmovado ? Teknologio ? Totala milito Civilaj influoj kaj kruela?oj ? Aliancanaj militaj krimoj ? Germanaj militaj krimoj ? Italaj militaj krimoj ? Japanaj militaj krimoj ? Sovetaj militaj krimoj ? Holoka?sto ? Bombardado kontra? civiluloj
Aliancanoj		Akso
en milito de 1937   ?inio enpa?is en 1939   ?e?oslovakio   Pollando   Unui?inta Re?lando   Brita Hindio   Francio   A?stralio   Nov-Zelando   Sud-Afriko   Kanado enpa?is en 1940   Norvegio   Belgio   Nederlando   Grekio	enpa?is en 1941   Jugoslavio Sovetunio   Usono   Filipinoj enpa?is en 1942   Meksiko   Brazilo enpa?is en 1943   Italio enpa?is en 1944   Rumanio   Bulgario   Finnlando ? aliaj	en milito de 1937   Japanio enpa?is en 1939   Germanio   Slovakio enpa?is en 1940   Itala re?lando   (?is 1943) enpa?is en 1941   Bulgario   (?is 1944)   Kroatio   Hungario   Irako   ?is 1941   Rumanio   (?is 1944)   Finnlando   (?is 1944)   Serbio   Montenegro   Albanio enpa?is en 1942   Tajlando enpa?is en 1943 SRI ? Akso Berlino-Romo-Tokio
? Aliancanaj gvidantoj ? Aksaj gvidantoj ? Komandantoj
Rezistmovadoj A?strio · Baltio 2 · Besarabio 1 · ?e?io · Danio · Etiopio · Francio · Germanio · Grekio · Italio · Judoj · Koreio · Nederlando · Moldavio 1 · Norvegio · Pollando · Tajlando · Sovetunio · Slovakio 4 · Ukrainio 3 · Vjetnamio · Jugoslavio · aliaj
			Listoj
			Kategorio · Temoj · Interkonsentoj
1 Antisoveta. 2 Antisoveta kaj antinazia. 3 Antinazia, antipola, kaj antisoveta. 4 Anti madjara , antinazia, kaj antisoveta. 5 Laste al majo de 1945 .		Dua Mondmilito en Vikivortaro   publike alireblaj libroj pri la temo en Vikilibroj       cita?oj pri la Dua Mondmilito en Vikicitaro   fontaj tekstoj pri la Dua Mondmilito en Vikifontaro         dosieroj pri la Dua Mondmilito en la Komunejo   nova?tekstoj pri la Dua Mondmilito en Vikinova?oj

Tiu ?i artikolo estis artikolo de la semajno en la 35-a semajno de la jaro 2007 .

?i tiu artikolo estis je la 24-a de februaro   2019 akceptita en la liston de legindaj artikoloj .