Yakup Kadri Karaosmano?lu
Do?um	27 Mart 1889 ( 1889-03-27 ) Kahire , Mısır Hidivli?i , Osmanlı ?mparatorlu?u
Olum	13 Aralık 1974 (85 ya?ında) Ankara , Turkiye
Meslek	Yazar  · ?air  · diplomat  · gazeteci
E?itim	?stanbul Hukuk Mektebi (terk)
Donem	Milli Edebiyat   · Cumhuriyet
Tur	Roman  · ?iir  · oyku  · anı
Edebi akım	Realizm

Yakup Kadri Karaosmano?lu (27 Mart 1889, Kahire - 13 Aralık 1974, Ankara ), Turk yazar ve diplomattır. Turk Dil Kurumunun kurucularındandır.

Roman, oyku ve makaleleri ile Turk toplumunun Tanzimat ’tan bu yana gecirdi?i de?i?iklikleri anlatmı? bir yazardır. Asıl ununu romanları ile sa?layan yazarın en tanınmı? romanları Nur Baba , Kiralık Konak ve Yaban 'dır. Edebiyat ya?amının ba?ında Fecr-i Ati edebiyat toplulu?unun kurucu uyeleri arasında yer almı?, daha sonra bireyci du?uncelerden uzakla?arak toplumculu?u kabul etmi? bir yazar olarak de?erlendirilir. ^[1]

Milli Mucadele yıllarında ve sonrasında etkin bir siyasal ya?am surmu?tur. ^[1] Milli Mucadele'den itibaren Ataturk ’un yakın arkada?ları arasında yer almı?tır.

TBMM II, III. Donem Mardin, IV. Donem (Tiran Elcili?ine atanması nedeni ile 27 Ekim 1934 tarihinde istifa) ve 1. (XII) Donem Manisa Milletvekilli?i, Kurucu Meclis Milli Birlik Komitesi Temsilcili?i (6 Ocak 1961 ? 15 Ekim 1961) yapmı?tır. ^[2]

Kadro dergisinin kurucularındandır. Derginin, devrin yoneticileri ile fikir ayrılı?ına du?up Kemalizm ’i de?i?tirmekle suclanarak kapanmasından sonra diplomat olarak yurt dı?ında ce?itli gorevlerde bulunmu?tur.

Anadolu Ajansının kurucularındandır, omrunun son yıllarında ajansın yonetim kurulu ba?kanlı?ını yapmı?tır.

Hayatı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1889 yılında Mısır 'ın Kahire ?ehrinde dunyaya geldi. Babası, Manisa 'nın tanınmı? Karaosmano?lu Ailesi ’ne mensup Abdulkadir Bey, annesi ?kbal Hanım’dır. Babası, 1833 yılında Kavalalı ?brahim Pa?a ’nın Manisa’yı i?gali sırasında ona yakınlık gostermi? ve onun Mısır’daki kona?ına yerle?mi?ti. ^[3] Abdulkadir Bey’in konak halkından ?kbal Hanım ile yaptı?ı evlilikten dunyaya gelen ikinci cocu?u Yakup Kadri idi. ^[4]

Ailesi, Mısırlı ?brahim Pa?a’nın olumu uzerine Turkiye’ye gelince ilko?renimini Manisa’da Fevziye Mekteb-i ?ptidaisinde tamamladı. ^[4] 1903'te ?zmir ?dadisine girdi. ?ahabettin Suleyman ile arkada?lı?ı bu okulda iken ba?ladı. ^[5] Cocukluk yıllarında ba?layan edebiyat ilgisi, lise yıllarında daha da arttı. ^[6] Babasının olumu uzerine ?zmir ?dadisi’ndeki e?itimini tamamlayamadı; 1905 yılında annesiyle Mısır 'a dondu. Mısır’daki Jon Turkler ile tanı?tı, ?zmir’e donme iste?inden vazgecti. ^[5] Jon Turkler’in etkisiyle politikaya ilgi duymaya ba?ladı. ?skenderiye 'deki bir Fransız okulunda ve ?svicre Lisesi’nde e?itim gorerek iki yıl sonra ortao?renimini tamamladı. Bu yıllarda o?rendi?i Fransızca ile Flaubert , Guy de Maupassant , Alphonse Daudet gibi unlu batılı yazarları okudu. ^[6] ?erafettin Ma?mumi ’nin cıkardı?ı “ Turk ” adlı dergide Maupassant’tan yaptı?ı ilk ceviri oykulerini yayınladı. ^[7]

1908'de ailesiyle ?stanbul’a dondu, Yelde?irmeni semtine yerle?ti ve Balkan Sava?ı ’na kadar burada ya?adı. ^[6] Bu arada ?stanbul Hukuk Mektebine kaydoldu ancak okulu ucuncu sınıftan terk etti. 1909'da arkada?ı ?ahabettin Suleyman aracılı?ıyla Fecr-i Ati toplulu?una katıldı. ^[4] Aynı yıl Henrik Ibsen ’den esinlenerek ^[6] yazdı?ı ilk oyunu “ Nirvana ”, Resimli Kitap Dergisi’nde yayımlandı. Edebiyat ya?amını Servet-i Funun dergisinde kucuk oykuler yayımlayarak surdurdu. Mensur ?iirler de kaleme aldı.

Paris ’ten donen Yahya Kemal ile birlikte edebiyatta, “ Nev-Yunanilik ” adını verdikleri yeni bir cı?ır acmak icin u?ra?tı ancak cabaları ilgi gormedi. ^[6] Yunan ve Latin kaynakları dı?ında do?u mitolojisine de ilgi duydu. Bu ilgisi nedeniyle Camlıca’daki Kısıklı Bekta?i tekkesine devam etti ^[8] ve gozlemlerinden yayımlanarak “ Nur Baba ” romanını yazdı ama kar?ıla?aca?ı tepkilerden cekinmesi ve ?svicre’ye gidecek olması nedeniyle romanını o donemde kitap olarak yayımlamadı. ^[5]

Bergson ve Freud ’un goru?lerinden yararlanarak ruh tahlillerine geni? yer veren oykuler yazdı. ^[6] ?lk oyku kitabı “ Bir Serencam ”’ı 1913'te yayımlandı. Bu yıllarda Peyam Gazetesi’nde kadın sorunları, hayat, medeniyet ile ilgili bircok konuda makaleler yayımladı. Bir sure Uskudar ?dadisi’nde edebiyat ve felsefe o?retmenli?i yaptı.

1912’de tuberkuloza yakalandı?ını o?renen Yakup Kadri, tedavi olmak icin ancak 1916'da ?svicre 'ye gidebildi; ^[5] Mondros Mutarekesi ’nin imzalanması uzerine yurda dondu.

Balkan Sava?ı ve I. Dunya Sava?ı ’nda ya?ananlar Yakup Kadri’nin edebiyat anlayı?ını de?i?tirmesine neden oldu; sanatın "?ahsi ve muhterem" oldu?u du?uncesinden uzakla?tı. ^[5] "'Toplum icin sanat" anlayı?ına yoneldi ve Milli Edebiyat akımının sade dil anlayı?ını benimsedi.

Kurtulu? Sava?ı yılları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Mondros Mutarekesi’nden sonraki gunlerde ?kdam gazetesinde yazılar yazan Yakup Kadri, yazılarında Turk Kurtulu? Sava?ı 'nı destekledi. Bir yandan da Yeni Mecmua 'da Erenlerin Ba?ından adını verdi?i nesirler yayımladı. Milli mucadele ile ilgili hikayeler yazdı. Bu donemdeki yazılarını daha sonra Ergenekon adlı eserinde kitapla?tırdı (1929).

1920'de Milli Mucadeleyi izlemek icin bazı arkada?larıyla birlikte Ankara 'ya ca?rıldı. Batı cephesini dola?tı ve bu seyahatinden milli duyguları guclenmi?, gelece?e dair umit dolu olarak ?stanbul’a dondu. ^[6] Gazetecilik calı?maları devam ederken en buyuk eserleri olan romanlarını yayımlamaya ba?ladı. Kiralık Konak romanı ?kdam 'da tefrika edildi. 1921’de ise daha once yazdı?ı Nur Baba romanı Ak?am gazetesinde tefrika ettirdi; ^[9] ancak gelen tepkiler uzerine tefrika yarım kaldı. Eser, 1922’de kitap olarak yayımlandı?ında yazarının Turkiye’de ve ulke dı?ında tanınmasına buyuk katkı sa?ladı. ^[9] Nur Baba , aynı yıl, Muhsin Ertu?rul tarafından filme de cekildi. ^[8]

Nur Baba ’yı bastırdıktan sonra Ankara’ya giden yazar, kendisine Tetkik-i Mezalim Komisyonunda gorev verilmesi uzerine Kutahya , Simav , Gediz , Eski?ehir , Sakarya yorelerini dola?tı; gorduklerini belli bir zaman sonra kaleme alabildi. Bir yandan da Ankara’daki Hakimiyet-i Milliye gazetesine makaleler ve ?stanbul’daki Cumhuriyet gazetesine fıkralar yazdı.

9 Eylul zaferinden sonra TBMM’ye Mardin milletvekili olarak girdi. 1923’te Mutasarrıf Asaf Bey ’in kızı, Burhan Asaf Bey ’in kız karde?i Leman Hanım ile evlendi.

Cumhuriyet yılları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Mardin milletvekili Yakup Kadri, 1925’te Anadolu Ajansı ?irkete donu?turuldu?unde ilk yonetim kurulu uyeleri arasında yer aldı ve “Harici Seksiyon ?efli?i”ni ustlendi. ^[10] Yonetim kurulundan 1928'de ayrıldı.

1926’da tedavi icin ikinci kez ?svicre’ye giden ve iki yıl kalan Yakup Kadri, izlenimlerini Milliyet gazetesine gonderdi. Bu yazılar daha sonra Alp Da?ları’ndan ba?lı?ıyla kitapla?tırıldı.

1927’de Hukum Gecesi , 1928’de Sodom ve Gomore adlı romanlarını yayımladı.

1931-1934 yıllarında Manisa milletvekili olarak mecliste yer aldı. Cumhuriyet ve Hakimiyet-i Milliye gazetelerinde surdurdu.

1932'de kurulan Turk Dil Kurumunun kurucularından biri olarak Turkce icin calı?tı. ^[11]

Kadro dergisi yazarlı?ı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1932'de Vedat Nedim Tor , ?evket Sureyya Aydemir , Burhan Asaf Belge ve ?smail Husrev Tokin ile birlikte Kadro dergisinin kurucuları arasında yer aldı. O yıl, Kurtulu? Sava?ı gozlemlerinden ve Tetkik-i Mezalim Komisyonunda yer aldı?ı donemden yararlanarak yazdı?ı Yaban adlı romanı Kadro dergisinde tefrika etti ve buyuk yankılar uyandırdı. Romanda Turk milletinin buyuk bir kurtulu? mucadelesi vermekte oldu?u 1922 yılında aydın ile koylu arasındaki yabancılık ve uyu?mazlı?ı anlattı. ^[4] Derginin hemen her sayısında sanat ve edebiyat uzerine denemeler yazdı.

Kadro dergisinin savundu?u bazı goru?ler devlet yetkilileri tarafından a?ırı bulununca derginin imtiyaz sahibi Yakup Kadri, 1934’te Tiran ’a elci olarak atandı ve dergi kapatıldı. ^[5]

Diplomatlık yılları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1934 yılında Tiran elcili?ine atanan Yakup Kadri, 1935'te Prag , 1939'da Lahey , 1942'de Bern , 1949'da Tahran ve 1951'de yine Bern elciliklerine getirildi. 1955 yılında Bern elcisi iken emekli oldu. Zoraki Diplomat adlı eseri, diplomatlık yıllarının eseri olarak ortaya cıktı.

Emekli olduktan sonra kendi vatanına dondu ve gazete, dergi yazılarını surdurdu. 1957'de Ulus gazetesinin ba?yazarlı?ını ustlendi.

1960’tan sonra [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Yakup Kadri, 1960 ?htilali’nden sonra Kurucu Meclis Milli Birlik Komitesi Temsilcili?i (6 Ocak 1961-15 Ekim 1961) yapmı?tır.

Siyasal ya?amının son gorevi 1961-1965 arasındaki Manisa milletvekili oldu. Bu donemde ?smet ?nonu 'den sonra meclisin en ya?lı uyesi olarak Gecici Meclis Ba?kanı olarak gorev yaptı. 1962 yılında partinin Ataturk ilkeleri ile ters du?tu?unu iddia ederek CHP ’den istifa etti. ^[5] 1965 yılında politikadan cekildi.1966 yılında Anadolu Ajansı yonetim kurulu ba?kanlı?ına secildi.

13 Aralık 1974’te Ankara’da tedavi gormekte oldu?u Gulhane Askeri Tıp Akademisi ’nde ^[10] hayatını kaybetti. Cenazesi, ?stanbul Be?ikta?’taki Yahya Efendi mezarlı?ında annesinin mezarı yanına defnedildi. ^[5]

Yazarlık ya?amı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Yazarlı?a Umit , Servet-i Funun , Resimli Kitap gibi dergilerde ba?ladı. Fecr-i Aticilerin "sanat ?ahsi ve muhteremdir" goru?unu payla?tı?ı ve "sanat icin sanat" yaptı?ı bu ilk doneminde Nirvana adlı bir oyun, makaleler, denemeler, duzyazı ?iirler ve oykuler yazdı.

Balkan Sava?ı ve I. Dunya Sava?ı sırasında ulkenin durumu, sanat anlayı?ını de?i?tirmesine yol actı. Asıl ununu romanları ile sa?layan yazar; Turk toplumunun ce?itli donemlerdeki gercekli?ini sergilemek istedi?i icin bir ikisi dı?ında yapıtlarında belli tarihsel donemleri ele aldı. Bir Surgun , II. Abdulhamid doneminin; Hukum Gecesi , II. Me?rutiyet 'in; Kiralık Konak , I. Dunya Sava?ı oncesinin; Sodom ve Gomore , Mutareke doneminin; Yaban , Kurtulu? Sava?ı yıllarının; Ankara Cumhuriyet'in ilk on yılının; Panorama ise 1923-1952 yıllarının i?lendi?i romanlarıdır. ^[12]

Romanlarında yarattı?ı karakterlerin gercekcili?i nedeniyle "Turk romanında belki ilk defa tipleri toplumsal ko?ullara ve tarihsel surece ba?lamaya calı?ırken, bu tiplere canlı ve gercek bir ki?ilik kazandırma u?runa bilincli bir caba gostermi? bir yazar” ^[13] olarak nitelendirildi. Yaban , Ankara , Panorama romanlarında Milli Mucadele ve Anadolu ile ilgili konuları i?leyerek edebiyatın Anadolu’ya acılmasında onemli rol oynadı.

Karaosmano?lu 1920'lerden sonra iyimser bir devrimci gorunumundeyken, sonra umutlarını yitirerek romancılı?ını devrimci yonde kullanmaktan vazgecmi?tir. 1955'ten sonra da anı kitaplarından ba?ka bir ?ey yazmamı?tır.

Romanları hakkında [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Romanları arasında en tanınanları Nur Baba , Kiralık Konak ve Yaban 'dır. ^[12]

Karaosmano?lu'nun ilk romanı olan Nur Baba 1922'de kitap olarak cıkmadan once Ak?am gazetesinde tefrika edilmi?ti. Doneminde olumlu ve olumsuz ele?tirilerle kar?ılanan bu roman edebi gucunden cok ele aldı?ı konu bakımından dikkat ceker. ^[14] Romanda, ?stanbul’da bir Bekta?i tekkesinin ?eyhiyle, evli bir kadın arasındaki tutkulu bir a?kın oykusunu anlatır. Eser, kitap olarak basıldı?ında cok satılıp ve Karaosmano?lu'nun ununu yaygınla?tırdı. Ancak Karaosmano?lu Bekta?ilik'in sırlarını acıklamak ve ustelik Bekta?ilik'i kucuk du?urmekle suclandı?ı icin romanın ilk ve ikinci baskılarına yazdı?ı "izah"larla bu suclamalara kar?ı kendini savunmak gere?ini duymu?tur. ^[12]

Basılan ilk romanı Kiralık Konak oldu. Bu, bireyci sanattan vazgectikten sonra yazdı?ı ilk romandı. Roman, Tanzimat 'tan sonra de?i?en Osmanlı sosyal hayatını konu edinir. “Toplumda meydana gelen sosyal de?i?meler, aile hayatını oldu?u kadar, nesiller arasındaki ili?kileri de olumsuz yonlerden etkiler” ana fikri etrafında geli?ir ^[15]

1942'de CHP Roman Arma?anı 'nda ikincili?i kazanmı? olan Yaban , Karaosmano?lu'nun en ba?arılı romanı sayılır. Anadolu koylusunun gerceklerini dile getirdi?i ve Turk aydını ile koylusu arasındaki ucurumu gozler onune serdi?i icin ovulmu?tur. Ancak bazı ele?tirmenler de Karaosmano?lu'nu, koyluye tepeden bakmak ve onu hor gormekle suclamı?lardır. Yeni ulusu yaratmak gorevi de vatanı kurtaracak olan aydınlara du?mektedir. Yaban hem Anadolu'yu ve koyluyu konu edinen ilk onemli roman olmasıyla, hem de cirkin bir gercekli?i ?iirsel bir uslupla dile getirmedeki ba?arısıyla Turk roman tarihinde saygın bir yere sahiptir. ^[12]

Karaosmano?lu toplumsal sorunlara belli bir siyasal acıdan e?ilmi? bir romancı olmakla birlikte, bu sorunlara yakla?ımını elden geldi?ince sanatsal bir duzeyde tutmaya calı?mı?tır. ^[12] Ona kar?ı yapılan ele?tiriler daha cok romanlarının iceri?ine ve bazen de diline yonelik olmu?tur. Ruhsal cozumlemede, karakter yaratmada ve ele aldı?ı donemin toplumsal gercekli?ini yansıtmadaki ba?arısı ovguyle kar?ılanmı?tır. ^[12]

1910'dan 1974'e dek verdi?i eserler, uslup ozellikleri bakımından Turkcenin gecirdi?i butun evreleri yansıtır. Yakup Kadri'nin Fransız etkisinde ba?layan yazarlı?ı 1920'lerden sonra ozgun bir sese kavu?arak siyasi ve sosyolojik konulara, tarihe, donem catı?malarına ve birey psikolojisini irdelemeye yonelmi?tir ^[16]

Siyasi etkileri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Karaosmano?lu, Mustafa Kemal Ataturk 'un ve ?smet ?nonu 'nun en guvendi?i aydınlardan biri olarak gorulmu? ve tavsiyeleriyle Cumhuriyet Halk Partisi 'nin kimi politikalarının ?ekillenmesinde onemli etkileri olmu? bir aydındır. Karaosmano?lu, bu etkileri, Turk Kurtulu? Sava?ı sonrası, Ataturk donemi, ?smet ?nonu donemi, Demokrat Parti iktidarı ve 27 Mayıs darbesini anlattı?ı Politikada 45 Yıl ve 1934'te Tiran ’da ba?layıp 1954'te Bern ’de noktalanan diplomatlık gunlerini anlattı?ı Zoraki Diplomat adlı eserlerinde detaylı bir bicimde aktarır.

Yayımlanmı? eserleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Hakkında yazılan kitaplar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• ?erif Akta?, Yakup Kadri KARAOSMANO?LU (2019)

Ayrıca bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• MEB 100 Turk Edebiyatcısı

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Dı? ba?lantılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Vikisoz 'de Yakup Kadri Karaosmano?lu ile ilgili ozlu sozler bulunur.