| Romanya Devrimi
|
|---|
| 1989 Devrimleri
|
 |
| Tarih
| 16-25 Aralık 1989
|
|---|
| Bolge
| |
|---|
| Sonuc
|
Komunist Romanya'nın coku?u; Nikolay ve Elena Cavu?esku'nun idam edilmesi
|
|---|
|
| Komutanlar ve liderler
|
|---|
 Nicolae Ceau?escu
 |
 Ion Iliescu
ve di?er ce?itli ba?ımsız liderler
|
| Kayıplar
|
|---|
689
[1]
?1,290
[2]
olu
3,321 yaralı
[3]
|
Romanya Devrimi
, Aralık 1989'da
Romanya
devlet ba?kanı
Nicolae Ceau?escu
'nun iktidardan indirilmesi icin halk ve Rumen ordusu tarafından gercekle?tirilen devrimdir. Romanya,
Do?u Blokundaki
sosyalist rejimlerin yıkıldı?ı sırada iktidarın kanlı bir yontemle de?i?ti?i tek ulke oldu.
1965'ten beri Romanya'nın lideri olan Nicolae Ceau?escu'nun iktisadi ve kalkınma politikalarının Romanya'nın kaynaklarını zorlayarak uygulatılması ulkede yaygın bir kıtlı?a ve yoksullu?un artı?ına neden oldu. 1970'lerdeki kotu mali yonetim ve yanlı? yatırım kararları sonucu Romanya'nın dı? borcu cok yuksek boyutlara ula?tı. Bu borcun kısa bir surede kapatılması icin yapılan kemer sıkma politikaları (gıda maddelerinin karneye ba?lanması, evlerin 14° den fazla ısıtılmasının yasaklanması), 1982'den itibaren ulkenin tarım ve sanayi urunlerinin buyuk bolumunun ihrac edilmeye ba?lanması, Parlamento Sarayı gibi debdebeli ve gereksiz in?aat projeleri ve 13,000 koyden 6,000'inin bo?altılıp yıkılması ve burada ya?ayanların yeni kurulan apartmanlara yerle?tirilmesi kararı ho?nutsuzlu?u doru?a cıkardı.
Nicolae Ceau?escu, 1980'lerde parti ve hukumet uzerindeki sıkı denetimini surdurmek icin katı politikalar izlemeye ba?ladı. 1988'de
Sovyetler Birli?i
'nde uygulamaya konan acıklık (
glasnost
) ve yeniden yapılanma (
perestroyka
) politikası Romanya'da benimsenmedi. SSCB'de uygulamaya konan bu politikaların SSCB'nin gudumundeki di?er
Do?u Bloku
ulkelerinde neden oldu?u reform dalgasından sonra muhalefete kar?ı izlenen baskıcı tutum daha da sertle?ti.
1989'un ekim ve kasım aylarında
Berlin Duvarı
'nın yıkılı?ı ve Do?u Bloku liderlerinin birer birer gorevlerinden cekilmesi Nicolae Ceau?escu'nun, gelece?i hakkında bir endi?e ya?amasına neden olmadı. Kasım 1989'da yapılan Romanya Komunist Partisi'nin 14. Kongresi'nde Nicolae Ceau?escu yeniden parti genel sekreterli?ine secildi.
Fakat Do?u Avrupa'daki sosyalist ulkelerde meydana gelen rejim de?i?iklikleri ve ozgurluk hareketleri cok gecmeden Romanya'ya da yansıdı. Romanya'nın kuzeybatısındaki
Transilvanya
'daki
Macar
azınlık oteden beri baskı altındaydı. Transilvanya bolgesinin guneyindeki
Teme?var
(Timi?oara) ?ehrinde Macar bir rahibin rejim muhalifi oldu?u gerekcesiyle surgune gonderilmeye calı?ılması uzerine bir ayaklanma patlak verdi. 16 Aralık gunu ba?layan olaylar, polis ve Securitate'nin (gizli polis) mudahale etmesiyle daha da yayıldı. Protestolar asıl nedeninden saparak do?rudan Ceau?escu rejimini hedef almaya ba?ladı.
Ertesi gun ayaklanmalar ve protestolar devam etti; bolge komitesinin binası ele gecirildi. Olayların daha da buyumesi uzerine devreye ordu girdi; 18 Aralık sabahı ?ehrin denetimi ancak sa?lanabildi. Aynı gun ?ehirde sıkıyonetim ilan edildi. 20 Aralık gunu kalabalık yuruyu?cu kolları ?ehre girdi; buyuk bir protestocu grubu ?ehrin Operei Meydanı'nı i?gal etti.
?ran
'a ziyerette bulunan Nicolae Ceau?escu'nun yerine bakan karısı
Elena Ceau?escu
olayların yatı?tırılması icin protestoculara tutukluların buyuk bir kısmının serbest bırakılmasını onerdi, ancak ayaklanmacılar Ceau?escu cekilene kadar devam edeceklerini belirterek teklifi reddettiler.
20 Aralık ak?amı Ceau?escu'nun donu?une ra?men durum daha da gerginle?ti. Ceau?escu aynı gunun ak?amı yaptı?ı televizyon konu?masında
Teme?var
'daki olayları “yabancı guclerin Romanya'nın ici?lerine mudahalesi” ve “Romanya'nın egemenli?ine tecavuz” olarak niteledi. Teme?var'daki olayları dunyaya ilk olarak Budape?te radyosu duyurdu, Batılı medya kurulu?ları da katliam haberleri verdiler, onbinlerce ki?inin olumunden soz ettiler, ulusal televizyondan bilgi alamayan Romanya halkını Ceau?escu rejimine kar?ı ayaklanmaya te?vik ettiler. Ceau?escu'nun denetiminde olan Romanya Televizyonu 21 Aralık gunu Bukre?'te aynen 1968'de
Var?ova Paktı
ulkelerinin Romanya'yı i?gal etmesini engellemek amacıyla yapılan toplantı gibi buyuk bir toplantının Ceau?escu'nun desteklenmesi amacıyla yapılaca?ını duyurdu.
Ceau?escu'nun duruma egemen gorunuyor olmasına ra?men ayaklanmalar kısa surede
Bukre?
'e sıcradı; 21 Aralık'ta Ceau?escu'nun Bukre?'te yaptı?ı konu?ma sırasında dinleyicilerin tepki gostermesi, Ceau?escu'nun iktidarını kaybetti?inin en acık belirtisi oldu. 21-22 Aralık gecesi yer yer ordu birliklerinin de destekledi?i ayaklanmacılarla Ceau?escu'nun emrindeki gizli polis gucu
Securitate
arasında ?iddetli sokak catı?maları ya?andı. Ardından tum Ceau?escu kar?ıtları, yayın binaları, kamu kurulu?larını ve polis karakollarını ele gecirdi. Bu nedenle devlet kurumları gorevlerini tam yapamaz hale geldi ve devlet televizyonu
TVR
'nin sık sık yayınları kesildi.
22 Aralık sabahı yakla?ık 09:30 sularında Cavu?esku'nun savunma bakanı
Vasile Milea
?upheli bir ?ekilde oldu. Cavu?esku'nun bir bildirisi, Milea'nın vatana ihanetten gorevden alındı?ını ve ihaneti ortaya cıktıktan sonra intihar etti?ini belirtti. O zamanlar en yaygın goru?, o sabah Bukre? ?ehir merkezine tanklar gonderilmi? olmasına ra?men, Milea'nın Cavu?esku'nun gostericilere ate? etme emrini yerine getirmekte tereddut etti?iydi. Milea, ba?langıcta
Timi?oara
'ya gercek muhimmat olmadan asker gonderdi?i icin Cavu?esku ile ciddi bir ho?nutsuzluk icindeydi. Sıradan askerler, Milea'nın gercekten olduruldu?une inanıyorlardı ve neredeyse toplu halde devrime gittiler. Kıdemli komutanlar Cavu?esku'yu artık kayıp bir dava olarak gorduler ve adamlarını rejime sadık tutmak icin hicbir caba gostermediler. Bu, Cavu?esku'nun iktidarda kalma ?ansını fiilen sona erdirdi.
Hesaplar, Milea'nın nasıl oldu?u konusunda farklıdır. Ailesi ve birkac astsubay, Securitate tarafından kendi ofisinde vuruldu?una inanırken, ba?ka bir grup subay intihar etti?ine inanıyordu. 2005'te yapılan bir soru?turma, bakanın kalbine ate? ederek kendini oldurdu?u, ancak kur?unun kalbi ıskaladı?ı, yakındaki bir atardamara isabet etti?i ve kısa sure sonra olumune yol actı?ı sonucuna vardı.
Milea'nın olumunu o?renen Cavu?esku,
Victor St?nculescu
'yu savunma bakanı olarak atadı. St?nculescu kısa bir tereddutten sonra gorevi kabul etti. Ancak St?nculescu, Cavu?esku'nun bilgisi olmadan birliklerin karargahlarına geri donmesini emretti ve Cavu?esku'yu helikopterle ayrılmaya ikna etti, boylece diktatoru kacak yaptı. Aynı anda, ofkeli protestocular Komunist Parti karargahını basmaya ba?ladılar; St?nculescu ve emrindeki askerler onlara kar?ı cıkmadı.
Cavu?esku'nun emirlerini yerine getirmeyi reddeden St?nculescu, diktatorlu?un devrilmesinde merkezi bir rol oynadı. O?leden sonra, St?nculescu,
Ion Iliescu
'nun siyasi grubunu, son olayların ardından iktidar icin cabalayan di?erleri arasından "secti".
Cavu?esku'nun kalabalı?a hitap etmeye yonelik ikinci ba?arısız giri?iminin ardından, o ve karısı Elena catıya giden bir asansore bindiler. Bir grup protestocu zorla binaya girmeyi, Cavu?esku'nun korumalarını etkisiz hale getirmeyi ve balkona cıkmadan once ofisinden gecmeyi ba?ardı. Cavu?esku'dan sadece birkac metre (yarda) uzakta olduklarının farkında de?illerdi. Asansorun elektri?i en ust kata ula?madan hemen once kesildi ve Cavu?esku'nun korumaları asansoru zorla acıp cifti catıya cıkardı.
22 Aralık 1989 gunu saat 11:20'de Cavu?esku'nun ozel pilotu Yarbay Vasile Malu?an, Korgeneral Opruta'dan cumhurba?kanını almak icin Saray Meydanı'na gitmesi talimatını aldı. Saray Meydanı uzerinde ucarken oraya inmenin imkansız oldu?unu gordu. Malu?an, #203 numaralı beyaz
Dauphin
model helikopteri saat 11:44'te terasa indirdi. Pencerelerden birinden beyaz bir a? perdesi sallayan bir adam onu a?a?ı do?ru salladı.
[4]
Malu?an, "Sonra yardımcı pilot Stelica bana geldi ve terasa gelen gostericilerin oldu?unu soyledi. Sonra Cavu?eskular cıktı, ikisi de neredeyse korumaları tarafından ta?ındı... Bayılıyor gibiydiler. Korkudan bembeyazdılar.
Manea M?nescu
[ba?kan yardımcılarından biri] ve Emil Bobu arkalarından ko?uyorlardı. M?nescu, Bobu, Neagoe ve ba?ka bir Securitate memuru arkadaki dort koltu?a yerle?tiler... Cavu?esku'yu iceri cekerken, gostericilerin terasa ko?tu?unu gordum... Yeterli alan yoktu, Elena Cavu?esku ve ben sandalyeler ve kapı arasına sıkı?tık... Sadece dort yolcu ta?ımamız gerekiyordu... Altı ki?iydik."
[4]
Malu?an'ın anlattı?ına gore,
Snagov
'a gittiklerinde saat 12:08'di. Oraya vardıklarında Cavu?esku, Malu?an'ı ba?kanlık suitine aldı ve ona silahlı muhafızlar icin askerlerle dolu iki helikopter ve Snagov'a gelmesi icin bir Dauphin helikopteri daha getirmesini emretti. Malu?an'ın birlik komutanı telefonda ?u yanıtı verdi: "Bir devrim oldu... Tek ba?ınasın... ?yi ?anslar!". Malu?an daha sonra Cavu?esku'ya ikinci motorun ısındı?ını ve hemen yola cıkmaları gerekti?ini, ancak altı de?il, yalnızca dort ki?iyi alabildi?ini soyledi. M?nescu ve Bobu geride kaldı. Cavu?esku Malu?an'a
Titu
'ya gitmesini emretti. Titu yakınlarındayken Malu?an, helikopteri a?a?ı ve yukarı daldırdı?ını soyluyor. Cavu?esku'ya yalan soyleyerek, bunun ucaksavar ate?inden kacınmak icin oldu?unu, cunku artık menzil icinde olacaklarını soyledi. Cavu?esku panikledi ve ona inmesini soyledi.
[5]
?ni?i
Pite?ti
'ye giden eski yolun yanındaki bir tarlaya yaptı. Malu?an daha sonra dort yolcusuna daha fazlasını yapamayaca?ını soyledi. Securitate'nin adamları yol kenarına ko?tu ve gecen arabaları durdurmaya ba?ladı. Biri bir orman gorevlisi tarafından kullanılan ve di?eri bir doktor tarafından kullanılan kırmızı bir
Dacia
olmak uzere iki araba durdu. Ancak doktor, olaya karı?maktan memnun de?ildi ve kısa bir sure surdukten sonra, motorun arıza yaptı?ını soyleyerek Cavu?esku'ları kandırdı. Daha sonra bir bisiklet tamircisinin arabası durduruldu ve onları arabasıyla
Targovi?te
'ye do?ru goturdu. Tamirci Nicolae Petrisor, kasabanın kenarındaki bir tarım teknik enstitusunde saklanabileceklerini soyleyerek onları ikna etti. Vardıklarında, Cavu?esku'yu bir odaya yonlendirdi ve sonra onları kilitledi. Yerel polis tarafından 15:30 sularında tutuklandılar, daha sonra bazı adamları etrafta dola?tıktan sonra Targovi?te garnizonunun askeri yerle?kesine nakledildi ve duru?malarına kadar birkac gun esir tutuldular.
[6]
24 Aralık'ta, yeni kurulan Ulusal Kurtulu? Cephesi Konseyi'nin (FSN) ba?kanı Ion Iliescu, Cavu?esku'yu soykırım ve di?er suclardan yargılayacak bir askeri mahkeme olan Ola?anustu Askeri Mahkemeyi kuran bir kararnameyi imzaladı. Bukre?'in kuzeybatısındaki Targovi?te'de bir kı?lada tutulan Ceau?escu ve karısı, 25 Aralık 1989'da, yakla?ık bir saat suren yargılamanın ardından kitle katliamı,
yolsuzluk
, gorevi kotuye kullanma,
vatana ihanet
ve kamu malını zimmetlerine gecirme suclarından idama mahkum edildiler. Aynı gun icinde kur?una dizilerek idam edildiler.
Romanya Devrimi'nin bayra?ı sayılan sosyalist donemin armasının cıkarıldı?ı “delikli” Romanya bayra?ı - Askeri Muze, Bukre?
Hemen ardından cok partili ya?ama gecildi.
Ion Iliescu
'nun ba?kanlı?ında kurulan eski komunist yoneticilerden, askerlerden ve eski parti muhaliflerinden olu?an Ulusal Kurtulu? Cephesi (FSN) ?iddetli itirazlara u?radıysa da, giri?ilen protesto ve ayaklanma hareketleri Bukre?'e getirilen maden i?cilerinin yardımıyla ?iddetle bastırıldı, gostericiler polis gucunun yetersiz kalması nedeniyle bizzat maden i?cileri tarafından dovulerek da?ıtıldı. Bununla birlikte Konsey, ?ubat 1990'da iktidarı muhalefetle payla?mayı kabul etti. 20 Mayıs 1990'da yapılan ilk serbest secimleri Ulusal Kurtulu? Cephesi (FSN) ezici co?unlukla kazandı.
|
|---|
|
| 1940'lar
| |
|---|
| 1950'ler
| |
|---|
| 1960'lar
| |
|---|
| 1970'ler
| |
|---|
| 1980'ler
| |
|---|
| 1990'lar
| |
|---|
| Donmu? catı?malar
| |
|---|
Dı?
politika
| |
|---|
| ?deolojiler
| |
|---|
| Organizasyonlar
| |
|---|
| Propaganda
| | Sovyet yanlısı
| |
|---|
| ABD yanlısı
| |
|---|
|
|---|
| Yarı?lar
| |
|---|
| Casusluk
| |
|---|
| Ayrıca bakınız
| |
|---|
|
|
|---|
| Tarihsel olaylar
| | |
|---|
| Kurulu?lar
| | Yayın organları
| |
|---|
| Orgutler
| |
|---|
| Partiler
| |
|---|
| Devlet aygıtları
| |
|---|
|
|---|
| ?deolojiler
| |
|---|
| Kavramlar
| |
|---|
| Yasalar
| |
|---|
| Di?er
| |
|---|
| ?lgili kategoriler
| |
|---|