Cok partili sistem
, oy hakkı bulunanların bircok parti arasında secim yapabildi?i bir sistemdir. Cok partili sistemler demokratik ve co?ulcu modellerdir. Dunya geneli demokratik birliklere sahip neoeratik hukumetlerin co?unda i?lemektedir. Bu sistemin ilk olarak Yunanistan'daki ?ehir devletlerinde goruldu?u biliniyor. Neoeratik olarak bazı monar?ik yonetime sahip siyasi organizmalarda da goruluyor. Ve hatta bazı dikta rejimlerinde dahi kısmi bir ?ekilde ve neopolitik olarak goruluyor.
Belirleyici ozelli?i ikiden cok partinin siyasal ya?amda etkin ve etkili olması, ancak hicbirinin iktidarı surekli olarak elinde tutamıyor olu?udur. Hukumet farklı partiler arasında belirli bir ba?ıntı olmaksızın ya tek ba?ına ya da koalisyonlarla el de?i?tirir. Toplum yapısının cok parcalı, cok uluslu, cok kulturlu oldu?u ulkelerde kurumla?mı? bir sistemdir.
[1]
Cok partili hayat demokrasinin bir gere?i olarak gorulur. Gunumuzde co?ulcu demokrasilerde insanlar ozgur du?unceleri do?rultusunda ulke yonetiminde soz sahibi olabilecek partiler kurabilmektedirler. Ulke yonetimi tek bir siyasi du?unce ve grubun elinde olmadı?ı icin denetim olana?ı artar. Ele?tirel ve alternatif farklı siyasi partiler tek bir ideolojinin hegomanyasına engel olur. Farklı fikirlere soz hakkı verir ve boylece toplumsal geli?imi arttırır. ?nsanlar yonetimde farklı du?unceleri gorup de?erlendirerek kendi iradeleriyle secme hakkına sahip olurlar. Oylar di?er partilere gitmesin diye farklı du?unceleri kendi partisinde barındırmaya calı?an partiler daha kapsayıcı hale gelir. Partiler arası rekabet geli?imi ve ca?ın gereklerini takip etmeyi hızlandırır. Bu sistemde toplumdaki bircok du?unce grubu mecliste temsil ?ansı bulabilir.
Kimi orneklerde bir parti co?unlu?u sa?layamaz ve koalisyonlar sa?lanarak iktidar olu?turulur. Ancak istikrarı yakalamak da bu nedenle zorla?abilir. A?ırı fikir catı?maları hızlı karar almayı engeller.
- Ilımlı Cok Parti Sistemi:
Ulkedeki var olan partiler arasında, ideolojik ayrılıklar cok derin de?ildir. Ayrıca mevcut rejime kar?ı (sistem ici muhaliflik de?il, do?rudan rejim kar?ıtı) olan muhalif e?ilimler de a?ırı de?ildirler veya var olanlar da cok gucsuzdurler. Hollanda, ?svec ve Norvec gibi ulkelerde, partiler iki e?ilimde grupla?ırlar ve iktidarın kullanılması ve el de?i?tirmesi bu iki e?ilim arasında gercekle?ir. Bu durum bir bakıma iki partili sistemi andırır. Hukumetlerin de?i?mesi, bir partiler bloku yerine oteki partiler blokunun gecmesi ile gercekle?ir.
?ki kutuplu parti sistemi
adı da verilir. ?deolojik olarak iki kutba ayrılan birden fazla parti i? birli?i halinde koalisyonlarla i? ba?ına gelir. Orne?in sol partilerin fraksiyon farklılıklarına ra?men bir araya gelmesi ve kar?ılarında ise merkez sa? partilerin birlikte hareket etmesi gibi. Boylesine bir i? birli?i sisteminin varlı?ını uzun sure devam ettirmesi her zaman icin risk altındadır.
- A?ırı Cok Parti Sistemi:
Cok farklı ve birbirleri ile uyu?mayacak hatta catı?acak kadar geni? bir goru? aralı?ında partiler vardır. A?ırı uclardaki e?ilimler kutupla?maya yol acmaktadır. Ve kutupların sayısı da birden fazla olabilmektedir. Partiler arasında rejimin temel sorunları uzerindeki uzla?ma cok zayıftır. Sıs sık hukumet krizlerine rastlanır.
[
[2]
Turkiye
],
Brezilya
,
Danimarka
,
Finlandiya
,
Hindistan
,
Dominik Cumhuriyeti
,
Endonezya
,
?rlanda
,
?srail
,
?talya
,
Meksika
,
Hollanda
,
Yeni Zelanda
,
Norvec
,
Pakistan
,
Portekiz
,
Romanya
,
Sırbistan
,
Guney Afrika
,
Guney Kore
,
?spanya
,
Sri Lanka
,
?svec
ve
Filipinler
kendi demokrasilerinde etkin bircok partili sistem kullanan ulusların ornekleridir. Bu ulkelerde, genellikle tek parti tek ba?ına bir meclis co?unlu?unu elde edemez. Bunun yerine, birden fazla siyasi parti guc blokları halinde koalisyonları olu?tururlar.
- Parti Sistemleri ve Turkiyedeki Uygulamalar, Murat Yanık, ?stanbul Universitesi Hukuk Fakultesi
- DUVERGER, Maurice, Siyasal Partiler, Cev. Ergun Ozbudun, Bilgi Yayınevi, ikinci Basım, Ankara 1974
- T?MUR, Taner, Turkiye'de Cok Partili Hayata Geci?, ileti?im Yayınları, ?stanbul 1991
- Giovanni Sartori: Parties and Party Systems. A Framework for Analysis, Cambridge 1976, S. 119?216.