Republica de chile Flaage Woapen Woalspruch : Por la razon o la fuerza Nationoalhymne : Puro Chile Amtssproake Spoanisk Haudstaad Santiago de Chile Stoatsfoarm Republik Gebiet Flache % Woater 756.102,4 km² 1,07­% Ienwoonere ( 2012 ) 17.402.630 Munte Peso (CLP) Tiedzone UTC -6 Fierdai 18. September Loundkode CL TLD .cl Telefonfoarwoal 56

Chile is een Lound in dat suud-waastelke Suud-Amerikoa , dat sik ap n smalle, loange Striepe twiske do Anden un ju Pazifik -Kuste loangs lukt. Die hoochste Bierich fon Chile is die Nevado Ojos del Salado , ju Haudstaad is Santiago de Chile un ju Prasidentinne fon ju Republik is sant 2014 foar't twaide Moal Michelle Bachelet (Stound: Januoar 2018).

Uk dat polynesiske Paaske-Ailound (Rapa Nui), dat moor as 3500 Kilomeetere foar ju Kuste fon't chileniske Faastlound lait, heert tou dan Stoat.

Noaberlounde [ Beoarbaidje | beoarbaidje Waltext ]

• Peru in dat Noude,
• Bolivien in dat Noud-Aaste,
• Argentinien in dat Aaste

Geskichte [ Beoarbaidje | beoarbaidje Waltext ]

Indioanske Tied un spoanske Kolonisierenge [ Beoarbaidje | beoarbaidje Waltext ]

Sowat trattienduusend Jiere foar Kristus roakeden do eerste Moanskene dat Rebat fon Chile.

Kuut eer do Spoaniere dat arooberden un tou aan Deel fon hier Kolonioal-Riek moakeden, heerde dat een kuute Wiele tou dat Inka -Riek. In't Jier 1520 foont die portugiesiske Seefoarder Ferdinand Magellan wilst sin Fersaik, uum ju Aide tou sailjen, ju atter him benaamde Magellanstraite ju oun't suudelke Spit fon Chile lait.

Dat touken Moal, dat Europaere atter Chile koomen, waas, as Diego de Almagro un sien Monskup in't Jier 1535 fon Peru uut ap Gouldsaike deer wai koomen, man jo wuuden fon do ienheemske Indioanere ferdrieuwen.

Ju eerste faaste Siedelenge fon Europaere ap dat Rebat fon Chile is ju Staad Santiago de Chile , dat in 1541 fon Pedro de Valdivia gruunded wuuden is. Uk do Ienwoonere fon Santiago hieden loange Tied Faindskup mad do ienheemske Mapuche -Indioanere; in do eerste Jiere fon ju Staad waas dat nit kloor, of ju heelden waide kon. Man uumekierd haabe uk do Siedlere do Indioanere deeltaaid, deelwiese sogoar tou Sklouen-Oarbaid twoangen, somad waas dat neen Wunner.

Sant 1542 waas Chile Bestounddeel fon't spoanske Vize-Koonichriek Peru .

Ju spoanske Kolonie hiede domoals laipe Probleme mad faindelke Indioanere, Aidbieuwjen un angelske Piroaten.

Uunouhongegaids-Kriech [ Beoarbaidje | beoarbaidje Waltext ]

In ju Tied, as Spanien fon Napoleon sin Bruur Joseph Bonaparte regierd wuude, koom in Chile die Wonsk atter Salwenbestimmenge ap. Ap n 18. September 1810 wuude een Junta gruunded, ju wail ju Tjoue tou dan ousatte Spoanske Koonich Ferdinand VII. ferkloorde, man as autonome Provinz fon Spanien . Dut Doatum fiert me in Chile as Begin fon ju Uunouhongegaid. Wat leeter ferkloorde Chile sien Ouloosenge fon Spanien un ju spoanske Kroune.

In 1814 , as sik Spanien fon Napoleon looskamped hiede, wuulen jo in Chile wier ju Kontrolle roakje. Ap dan 1. Oktober 1814 begon ju Slacht fon Rancagua , ju eendede ap dan 2. Oktober , do koonichs-tjoue Troppen haabe wunnen. Somad hiede Spanien wier een Wiele loang ju Moacht uur Chile, man do Uunouhongegaids-Striedere wuulen sik deer nit mad toufree reeke.

Ap dan 12. Februoar 1817 roate dat in Colina , noudelk fon Santiago, ju Slacht bie Chacabuco . Hier wonnen argentienske un chileenske Uunouhongegaids-Striedere unner ju Fierenge fon Jose de San Martin un Bernardo O’Higgins juun do koonichs-tjoue spoanske Troppen.

Chile ferkloorde ap dan salgen Dai sien Uunouhongegaid. Die Wai atter Santiago waas nu frai un do Uunouhongegaids-Striedere kuuden twain Deege leeter, ap dan 14. Februoar 1817 , in ju Staad ienluuke. Man eerste in't Foulgejier, in ju Slacht fon Maipu ap dan 5. April 1818 , wuuden do koonichs-tjoue Troppen eendgultich sloain.

Chile as oainen Stoat [ Beoarbaidje | beoarbaidje Waltext ]

San Martin fertichtede ap dat Prasidenten-Amt, dat Bernardo O’Higgins uurnoom. Ju eerste Tied fon dan naien Stoat waas chaotisk.

Ap dan 17. April 1830 won Diego Portales Palazuelos in ju Slacht fon Lircay juun ju Regierenge un satter hier ou. Deermad begon ju Tied fon ju Autoritare Republik , een System, dat bit tou dan Burgerkriech fon 1891 stabil blieuwe skuul. In dusse Tied wuude dat Skoul-System ienfierd un dat Kultuur-Lieuwend in ju Haudstaad Santiago hiede een Bloitetied.

In dan Salpaiterkriech fon 1879 bit 1884 tou besatte Chile ju Atacama-Woiste , ju bit tou dusse Tied tou do Noaberlounde Peru un Bolivien heerde, buppedat uk noch Deele fon ju peruoanske Pazifik-Kuste un ju peruoanske Haudstaad Lima . Deerbie ferloos Bolivien bit daalich sin Tougong tou'n Pazifik, un uk Peru moaste Lound oun Chile oureeke. In do arooberde Rebatte wuuden leeter groote Kooper -Foarkuumen fuunen. Uk Chuquicamata , die grootste Kooper-Deegebau fon ju Waareld, lait in dut Rebat.

In't Jier 1891 roate dat aan Twist twiske dat Parlemant un ju Marine ap een Siede un dat Prasident Jose Manuel Balmeceda ap ju uur Siede. Ap dan 16. Januoar fon dat Jier begon aan Burgerkriech . Balmaceda ferloos two groote Slachten un noom sik ap dan 18. September 1891 dat Lieuwend, wiermad die Burgerkriech foarbie waas.

Uk in dat twintichste Jierhunnert roate neen ounhooldende Raue in dat Lound: Prasident Arturo Alessandri Palma die in Chile een Sosjoal-Ferseekerenge ienfierd hiede, wuude 1924 truch aan Militar-Putsch ousat, man atter ju Ienfierenge fon een naie Ferfoatenge koom hie ap dan 20. Meerte 1925 wier oun ju Moacht. Man sin Ienfloud wuude truch Carlos Ibanez del Campo besnieden, die Sympathien foar do Putschisten hiede. Hie broachte as Minister do uur Ministere tou't outreeden un hiede as eensigen Minister fuul Moacht. In'e Foulge broachte dan Prasident deertou, outoutreeden, atters waas dan noch kuut uurs aan Prasident, man die wuul uk nit Ibanez sien Marionette weese. Noch in't Jier 1927 waas Ibanez dan salwen Prasident, eerste bit 1931 , un atters noch insen fon 1952 bit 1958 . Hie bruukte deelwiese diktoatooriske Methoden.

Unner ju Prasidentskup fon Salvador Allende twiske 1970 un 1973 wuude fuul foar do aarmere Ljuude dain. Dat waas die Fersaik, mad demokroatiske Middele een sosjoalistiske Salskup in Chile ientoufieren.

Man ap dan 11. September 1973 moakede dat Militar unner Augusto Pinochet aan Putsch. Jo blokkierden do Straiten un Kommunikatsjoons-Weege fon Santiago atter Vina del Mar un Valparaiso . Mad Kamp-Fljoogere bumbardierden do in do addere Maiden-Uuren dan Prasidenten-Palast "La Moneda". Ju Klok two attermiddeeges begon ju Armee mad ju Stoarmenge fon dan Palast. Atter een kuute Skjooterai oardende die Prasident Allende ju Kapitulatsjoon oun, bloot hie salwen bleeuw in dan "Soal fon ju Uunouhongegaid" un noom sik junner dat Lieuwend.

Dat waas die Begin fon een soogentienjierige brutoale Diktoatuur in Chile. Ju duurde bit tou dan 11. Meerte 1990 , as Patricio Aylwin ju Prasidentskup fon Augusto Pinochet uurnoom un dat Lound wier demokroatisk wuude.

Daalich jalt Chile as een Swallen-Lound in't buppere Middelfaild, man daach as dat baast-antwikkelde Lound fon Latien-Amerikoa .

Wallen [ Beoarbaidje | beoarbaidje Waltext ]

• Dussen Artikkel berauet foar groote Deele ap ju duutsksproakige Wikipedia.