Ilustracje z dzieła ?Heraldica to iest osada kleynotow rycerskich”
Jozefa Jabłonowskiego
z 1742 roku pokazuj?ca stopnie
pokrewie?stwa
w linii m?skiej i ?e?skiej.
Relacja rodzinna
(tak?e
relacja
lub
stosunek genealogiczny
;
pot.
nazwa
lub
rodzaj
pokrewie?stwa i powinowactwa,
nazewnictwo, nazwy członkow rodziny
) ? nazwa i rodzaj stosunku zachodz?cego mi?dzy dwiema osobami nale??cymi do tej samej
rodziny
, a wynikaj?cego z faktu
filiacji
i
koicji
(w genealogii) lub ? szerzej ? z
pokrewie?stwa
i
powinowactwa
(w pozostałych naukach). Na relacj? tak? maj? rownie? wpływ
stopie?
pokrewie?stwa i powinowactwa (pierwszy, drugi, trzeci itd.), ro?nica pokole? oraz linia pokrewie?stwa i powinowactwa (
prosta
i
boczna
,
wst?pna
i
zst?pna
). Relacje rodzinne oblicza si? od jednej osoby, ktor? w genealogii mo?na nazywa?
probantem
, do innego
członka jej rodziny
.
Relacje rodzinne mo?na podzieli? na
relacje proste
, wynikaj?ce z jednej filiacji (rodzice-dzieci) b?d? jednej koicji (mi?dzy mał?onkami; ewentualnie mi?dzy rodzicami nie?lubnego dziecka), oraz
relacje zło?one
z dwoch lub wi?cej filiacji i koicji, np. probanta z dziadkiem dziel? dwie filiacje, a ze szwagrem ? dwie filiacje i jedna koicja.
Wspołczesne nazwy relacji rodzinnych
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Ka?dy j?zyk posiada własne nazewnictwo relacji rodzinnych, ktore cz?sto obejmuj? tylko te kr?gi rodzinne, ktore utrzymuj? ze sob? cz?ste kontakty. Dawniej znało si? dalszych krewnych i takich nazywano osobnymi okre?leniami. Wspołcze?nie zakres poj?cia `
rodzina
` maleje (coraz cz??ciej oznacza
rodzin? mał?
, tj. rodzicow i dzieci, w miejsce
rodziny wielkiej
), a wskutek tego wychodz? z u?ycia nazwy dla dalszych krewnych (
pociotkow
).
Poszczegolne nazwy zostan? omowione według rodzajow, a na ko?cu znajduje si? powtorzenie w formie alfabetycznej.
Linia prosta pokrewie?stwa
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Grupa ta obejmuje osoby, ktore od siebie
pochodz?
(w jedn? lub drug? stron?), w praktyce ogranicza si? na trzecim stopniu pokrewie?stwa (pradziadkowie, prawnuki). Dla dalszych stopni stosuje si? zwielokrotniony
przedrostek
"pra-" (np. prapradziadek), co w
?argonie
genealogicznym czasem ro?nie zapisuje si? z podaniem liczby (np.
dziadek 3. stopnia
,
3xpradziadek
,
pra(3)dziadek
itp.).
Lini? wst?pn?
tworz?
przodkowie
probanta:
rodzice
(
ojciec
,
matka
), dziadkowie (dziadek, babka), pradziadkowie (pradziadek, prababka), prapradziadkowie (prapradziadek, praprababka), praprapradziadkowie itd.
Lini? wst?pnych po ojcu nazywa si? lini?
po mieczu
(np.
babka po mieczu
), a lini? po matce ?
po k?dzieli
(np.
dziadek po k?dzieli
, ale tak?e
pradziadek raz po mieczu, dalej po k?dzieli
). Zamiast okre?le?
po mieczu i po k?dzieli
mo?na te? u?ywa? okre?le?
ojczysty
(
macierzysty
) lub
ze strony
ojca (matki). Wszystkich m?skich przodkow cały czas po mieczu nazywa si?
lini? m?sk? (patrylinearn?)
, a wszystkie kobiety cały czas po k?dzieli ?
lini? ?e?sk? (matrylinearn?)
.
Lini? zst?pn?
tworz?
potomkowie
probanta:
dzieci
(
syn
,
corka
), wnuki (wnuk, wnuczka), prawnuki (prawnuk, prawnuczka), praprawnuki itd.
Linia boczna pokrewie?stwa
[
edytuj
|
edytuj kod
]
W j?zyku polskim wykształcił si? szereg osobnych nazw dla rozmaitych relacji.
Gdy probant i jego krewny znajduj? si? w obr?bie
tego samego pokolenia
, to w drugim stopniu krewnych nazywa si?
rodze?stwem
(
brat
,
siostra
). Dotyczy to rownie?
rodze?stwa przyrodniego
(
przyrodni brat
,
przyrodnia siostra
), ktore pochodzi od jednego tylko rodzica wspolnego z probantem, a drugi rodzic pozostaje ro?ny (zobacz:
rodze?stwo
). Dzieci narodzone z
ci??y mnogiej
nazywane s?
rodze?stwem
bli?niaczym
(
brat-bli?niak
,
siostra-bli?niaczka
,
bli?niaczy
brat/siostra lub po prostu
bli?ni?
). Z mnogiej ci??y mog? si? urodzi? (przy wzrastaj?cej liczbie): bli?ni?ta, trojaczki, czworaczki, pi?cioraczki itd.
Dzieci rodze?stwa rodzicow (w czwartym stopniu) wspołcze?nie w wielu regionach Polski nazywa si?
kuzynami
. Tradycyjna nazwa takiej relacji, u?ywana nadal w niektorych regionach Polski, to
rodze?stwo cioteczne
(po siostrze rodzica) lub
stryjeczne
(po bracie ojca, czasem nieprawidłowo tak?e po bracie matki; rzadziej
wujeczne
, to ju? bez zastrze?e? dla obojga rodzicow) ?
brat cioteczny
,
siostra cioteczna
,
brat stryjeczny (wujeczny)
,
siostra stryjeczna (wujeczna)
.
Krewni dalszych stopni w linii bocznej rownej (wspolni pradziadkowie lub dalej) to
drugie
i dalsze
kuzynostwo
(drugi, trzeci... kuzyn, druga, trzecia... kuzynka).
Dla u?ci?lenia podaje si? relacj? pomi?dzy rodzicami, tak wi?c dzieci braci ciotecznych s? rodze?stwem cioteczno-stryjecznym, dzieci braci stryjecznych stryjeczno-stryjecznym itp.
W przypadku krewnych
z ro?nych pokole?
linii bocznej (pokrewie?stwo w linii bocznej nierownej), wspołcze?nie coraz cz??ciej dla wszystkich stopni stosuje si? jednolit? nazw?:
wujostwo
(wuj/wujek, ciotka/ciocia). Dotyczy to zarowno czyjego? krewnego (rodze?stwo rodzica, rodze?stwo dziadka itd.) jak i mał?onka tego krewnego, ktory jest ju? powinowatym (patrz ni?ej).
Nadal stosuje si? jednak w trzecim stopniu pokrewie?stwa (tj. dla rodze?stwa rodzicow)
ze strony ojca
okre?lenie
stryjostwo
?
stryj/stryjek
(brat ojca), czasem tak?e
stryjenka/stryjna
na ?on? stryja, czyli bratow? ojca (nieprawidłowo na siostr? ojca). St?d wywodzi si?
rodze?stwo stryjeczne
(w czwartym stopniu). Rodze?stwo matki to zawsze
wuj
lub
ciotka
, ktore to okre?lenia mog? rownie? oznacza? rodze?stwo ojca
[1]
. Podobnymi terminami okre?la si? powinowatych mał?onkow krewnego wuja/ciotki (patrz ni?ej).
W tradycyjnej terminologii, w czwartym stopniu krewnymi w linii bocznej nierownej (rodze?stwo dziadkow) s?
dziadkowie cioteczni lub stryjeczni
. Dalsze pokrewie?stwa okre?la si? podobnie jak w przypadku dalszych kuzynow, tak wi?c cioteczny brat dziadka to dziadek cioteczno-stryjeczny itp.; potocznie jednak wszystkich krewnych z poprzednich pokole? w linii bocznej nierownej nazywa si? wujkami i ciotkami.
Dzieci brata to
bratanek
i
bratanica
, a dzieci siostry to
siostrzeniec
i
siostrzenica
. Tradycyjnie w przypadku m??czyzny wnuki brata to
wnuk stryjeczny
/
wnuczka stryjeczna
, a wnuki siostry to
wnuk wujeczny
/
wnuczka wujeczna
lub te?, w przypadku kobiety wnuki brata/siostry to
wnuk cioteczny
/
wnuczka cioteczna
Uwaga: okre?lenia
kuzynostwo
,
wujostwo
i
stryjostwo
u?ywane s? najcz??ciej do nazwania nie ogołu osob spokrewnionych w jaki? jeden sposob (wszyscy kuzyni albo wszyscy wujowie i ciotki), lecz okre?la si? nimi kuzyna/wuja/stryja
i jego mał?onk?
, a wi?c krewnego i powinowatego (kuzyn + ?ona = kuzynostwo; wuj + ?ona = wujostwo; stryj + ?ona = stryjostwo).
Linia prosta powinowactwa
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Powinowactwo rozszerza rodzin? m.in. o krewnych osoby bior?cej ?lub z probantem. Je?eli
mał?e?stwo
zawiera sam probant, to ze
wspołmał?onkiem
(
m??
lub
?ona
) nie ł?czy go ani pokrewie?stwo ani powinowactwo (co do zasady).
Rodzice m??a lub ?ony to wspołcze?nie
te?ciowie
(te??, te?ciowa), ale spotyka si? jeszcze swoiste okre?lenie na rodzicow samego m??a:
?wiekra
i ?wiekr (?wiekier). Dla rodzicow jednego ze wspołmał?onkow drugi z nich to
zi??
(m?? corki) lub
synowa
(?ona syna).
Je?eli wspołmał?onek probanta ma dzieci z poprzednich zwi?zkow, to dla probanta s? to
pasierb
(syn) lub
pasierbica
(corka), a probant jest dla tych dzieci
ojczymem
(m?? matki) b?d?
macoch?
(?ona ojca). Tacy rodzice i dzieci nazywani s?
przybranymi
(
przybrany ojciec, matka, syn, corka
), a rodzina ?
rodzin? przybran?
.
Linia boczna powinowactwa
[
edytuj
|
edytuj kod
]
W linii bocznej powinowactwo:
- ł?czy probanta z jakim? krewnym jego mał?onka albo
- ł?czy poprzez osob? krewnego probanta mał?onka tego krewnego z probantem.
Szwagier
to brat mał?onka/?ony lub m?? siostry.
Szwagierka
to siostra wspołmał?onka,
bratowa
to ?ona brata. Zwyczajowo nazywa si? rownie? szwagrem brata bratowej lub szwagra albo m??a szwagierki, analogicznie szwagierk? siostr? bratowej, szwagra lub szwagierki albo ?on? szwagra. Osob tych nie ł?czy ju? jednak stosunek prawny powinowactwa.
Mał?onek kuzyna, kuzynki, wuja i ciotk nazywa si? na ogoł
tak samo
, np. m?? kuzynki (czyli cioteczny lub stryjeczny szwagier) to po prostu kuzyn. ?on? stryja jest
stryjenka
lub
stryjna
. ?ona wuja to
wujenka
lub
wujna
.
Wuj
/wujek jest te? okre?leniem m??a ciotki; zanikło obecnie swoiste okre?lenie m??a ciotki
pociot
(rzadziej
naciot
), po ktorym zostało tylko słowo
pociotek
, oznaczaj?ce ?artobliwie dalekiego krewnego lub powinowatego.
Rzadko stosuje si? jakie? inne, swoiste wyrazy dla np. dziadka od ?ony, wujka od m??a, m??a babki ciotecznej itp. Bardzo cz?sto (zwłaszcza dla par posiadaj?cych wspolne dzieci) rodzicow, dziadkow, kuzynostwo czy wujostwo ka?dego z mał?onkow (rodzicow) w kontaktach osobistych nazywa si? (po prostu) ojcem, babci?, kuzynem, cioci? itd.
W ?wietle przepisow
prawa
powinowactwo
ko?czy si? na relacji pomi?dzy wspołmał?onkiem probanta a krewnymi probanta oraz na relacji pomi?dzy samym probantem a krewnymi jego wspołmał?onka. Pozostałe relacje ?argonowo nazywane s?
zimnym powinowactwem
i nie s? brane pod uwag? przez prawo jako powinowactwo, ale ?ycie rodzinne jest bardziej zło?one i dopuszcza i nazywa tak?e dalsze relacje rodzinne, w ktorych ro?ne rodziny przenikaj? si? wzajemnie (
koligacje
).
Dzieci rodzica przybranego (ojczyma, macochy) z poprzednich zwi?zkow nie s? z probantem spowinowacone, ale czasem nazywa si? je
rodze?stwem przyrodnim
(nieprawidłowo) lub przez analogi?
rodze?stwem przybranym
(
przybrany brat, przybrana siostra
).
Nale?y podkre?li?, ?e o ile przykładowo brat ?ony to szwagier, a jego ?on? nazywa si? czasami rownie?
szwagierk?
, to mi?dzy probantem a ?on? brata ?ony probanta (czyli ow? nieprawidłow? `
szwagierk?
`) nie zachodzi powinowactwo. Podobnie dotyczy to
szwagra
i
bratowej
.
Rodzice zi?cia i synowej bywaj? w niektorych regionach Polski okre?lani jako
swat
i swatowa (swachna, swacha).
Diagram wspołczesnych nazw relacji rodzinnych
[
edytuj
|
edytuj kod
]
|
|
|
|
|
| pradziadek
|
| prababka
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| pradziadek
|
| prababka
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| babka stryjeczna
|
| dziadek stryjeczny (stryj lub wuj)
|
| babka cioteczna (ciotka)
|
| dziadek ojczysty (dziadek)
|
| babka ojczysta (babka)
|
| dziadek wujeczny/ cioteczny (wuj)
|
| babka cioteczna (ciotka)
|
| dziadek macierzysty (dziadek)
|
| babka macierzysta (babka)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| wuj
|
| ciotka
|
| stryj (wuj)
|
| stryjenka (wujenka, ciotka)
|
| ojciec
|
| matka
|
| wuj
|
| ciotka
|
| wuj
|
| wujenka (ciotka)
|
| te??/?wiekr
|
| te?ciowa/?wiekra
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| brat cioteczny (kuzyn)
|
| siostra cioteczna (kuzynka)
|
| brat stryjeczny (kuzyn)
|
| siostra stryjeczna (kuzynka)
|
| brat
|
| bratowa
|
| szwagier
|
| siostra
|
| probant
|
| ?ona/m??
|
| szwagier
|
| szwagierka
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| bratanek
|
| bratanica
|
| siostrzeniec
|
| siostrzenica
|
| syn
|
| synowa
|
| zi??
|
| corka
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| wnuk stryjeczny/ cioteczny
|
| wnuczka stryjeczna/ cioteczna
|
| wnuk wujeczny/ cioteczny
|
| wnuczka wujeczna/ cioteczna
|
|
|
| wnuk
|
| wnuczka
|
| wnuk
|
| wnuczka
|
|
|
Angloj?zyczny system nazewnictwa
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Angloj?zyczny system nazewnictwa
W
j?zyku angielskim
u?ywa si?
stopni
i
przesuni??
oraz nazwy
kuzyn
(np.
1st cousins once removed
to
kuzyni pierwszego stopnia raz przesuni?ci
, co w j?zyku polskim oznacza
dzieci stryjecznych lub ciotecznych dziadkow
. Angielska notacja nie oddaje w nazwie ro?nicy pokole? (kuzynami s? zarowno
nasze
kuzynostwo jak i wujostwo oraz wszyscy ich potomkowie, dla ktorych jest si? wujkiem lub
cioci?
).
Stopie?
nawi?zuje do stopnia pokrewie?stwa ze wspolnym przodkiem (lecz nie jest z nim to?samy), a
przesuni?cie
nawi?zuje do ro?nicy pokole?, aczkolwiek w danym stopniu kuzyn przesuni?ty
w gor?
(dla probanta to wujek lub ciotka) nazywa si? tak samo jak kuzyn przesuni?ty
w doł
(probant jest dla tej osoby wujkiem lub cioci?). W całym tek?cie, ilekro? mowa o stopniach, to chodzi o
nasze
stopnie pokrewie?stwa lub powinowactwa, a
nie
stopnie kuzynostwa anglosaskiego.
Historyczne nazwy relacji rodzinnych
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Wszystkie nazwy alfabetycznie
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Odsyłacze prowadz? do
Wikisłownika
.
babka
? babka cioteczna
? babka macierzysta
? babka ojczysta
? babka po k?dzieli
? babka po mieczu
? babka stryjeczna
?
babcia
?
bli?niak
?
brat
? brat cioteczny
? brat stryjeczny
? brat wujeczny
?
bratanek
?
bratanica
?
bratowa
?
ciocia
? cioteczna siostra
?
cioteczny
? cioteczny brat
?
ciotka
?
corka
?
dziadek
? dziadek cioteczny
? dziadek macierzysty
? dziadek ojczysty
? dziadek po k?dzieli
? dziadek po mieczu
? dziadek stryjeczny
?
dziadkowie
?
dziewierz
?
j?trew
?
kuzyn
?
kuzynka
?
kuzynostwo
?
macocha
?
mał?onek
?
mał?onkowie
?
mama
?
matka
?
m??
? naciot
?
ojciec
?
ojczym
?
ojczysty
?
pasierb
?
pasierbica
? pociot
?
po k?dzieli
?
po mieczu
?
prababka
?
prababka
?
pradziad
?
pradziadek
?
pradziadkowie
?
prawnuczka
?
prawnuk
?
prawnuki
? przybrana matka
?
przybrany
? przybrany ojciec
? przyrodnia siostra
?
przyrodni
? przyrodni brat
?
rodze?stwo
? rodze?stwo cioteczne
? rodze?stwo stryjeczne
? rodze?stwo wujeczne
?
rodzic
?
rodzice
?
siostra
? siostra cioteczna
? siostra stryjeczna
? siostra wujeczna
?
siostrzenica
?
siostrzeniec
?
stryj
?
stryjek
?
stryjenka
?
stryjna
?
stryjostwo
?
swachna
?
swat
?
swatowa
?
syn
?
synowa
?
szwagier
?
szwagierka
?
?wiekr
?
?wiekier
?
?wiekra
?
tata
?
te?ciowa
?
te??
?
wnuczka
?
wnuk
?
wnuki
?
wspołmał?onek
?
wuj
?
wujek
?
wujostwo
?
zi??
?
?ona
Relacje rodzinne w tekstach prawnych
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Teksty
aktow normatywnych
(np. ustaw) posługuj? si? niemal wył?cznie
stopniami i liniami pokrewie?stwa i powinowactwa
, bez wyliczania nazw konkretnych relacji. I tak zamiast nazywa? poni?sze relacje,
ustawodawca
napisze zamiast:
- przodek ? wst?pny lub krewny w linii prostej,
- potomek ? zst?pny lub krewny w linii prostej,
- rodzice ? pokrewie?stwo pierwszego stopnia w linii prostej,
- dzieci ? dzieci, ewentualnie zst?pni lub pokrewie?stwo pierwszego stopnia w linii prostej,
- rodze?stwo ? rodze?stwo, ewentualnie pokrewie?stwo drugiego stopnia w linii bocznej,
- (wspoł)mał?onek
- te?ciowie ? powinowactwo pierwszego stopnia w linii prostej,
- dzieci przybrane ? powinowactwo w linii prostej pierwszego stopnia (dzieci mał?onka); tak?e przysposobieni
- szwagrowie ? powinowactwo w linii bocznej,
itd.
Prawo posługuje si? rownie? terminami:
- dziecko
i
rodzice
(
prawo rodzinne
),
- dzieci
,
mał?onek
,
rodzice
,
rodze?stwo
(art. 931
kc
i nn.) oraz
dziadkowie
(np. art. 934 i 938
kc
),
- mał?onek
lub
wspołmał?onek
(prawo podatkowe, socjalne),
Z reguły prawo nie odnosi si? do dalszych stopni pokrewie?stwa.
- ↑
hasło "wujek"
. [w:]
słownik j?zyka polskiego
[on-line]. PWN. [dost?p 2019-06-19].