Michel de Montaigne

Imi? i nazwisko	Michel Eyquem de Montaigne
Data i miejsce urodzenia	28 lutego 1533 Chateau de Montaigne
Data i miejsce ?mierci	13 wrze?nia 1592 Chateau de Montaigne
Narodowo??	francuska
Dziedzina sztuki	pisarz
Epoka	renesans
Wa?ne dzieła
Proby
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wiki?rodłach
Cytaty w Wikicytatach

Michel Eyquem de Montaigne (wym. [ m i ? ? l e k ? m d ? m o ' t ? ? ] ^[1] , rownie? Michał de Montaigne ; ur. 28 lutego 1533 w Chateau de Montaigne koło Saint-Michel-de-Montaigne , zm. 13 wrze?nia 1592 tam?e) ? francuski pisarz i filozof - humanista ; jeden z głownych przedstawicieli renesansu ; 1557 ? 1570 radca parlamentu (s?du) w Bordeaux , 1581 ? 1585 burmistrz tam?e, szlachcic ^[2] . Głowne dzieło: Essais (Proby) wydane w 1580 r. we Francji, w 1676 r. trafiło na indeks ksi?g zakazanych ^[3] . Montaigne uwa?any jest za tworc? eseju (od ?Essais”), jako nowego gatunku literackiego.

?ycie [ edytuj | edytuj kod ]

Młodo?? [ edytuj | edytuj kod ]

Michel Montaigne urodził si? w 1533 roku na zamku Montaigne. Pochodził z rodziny kupcow z Bordeaux o nazwisku Eyguem. Dopiero jego pradziadek zakupił posiadło?? ziemsk? i zamek w Montaigne w prowincji Perigord . Michel był pierwszym z Eyguemow, ktory zarzucił stare nazwisko i zacz?ł u?ywa? jako nazwiska nazwy zamku. Jego ojciec Pierre Eyguem prowadził ju? szlachecki tryb ?ycia. Wiele lat sp?dził we Włoszech , towarzysz?c krolowi Franciszkowi I w jego wyprawach wojennych. Utwierdził w ten sposob swoje szlachectwo i nawi?zał liczne znajomo?ci w?rod dostojnikow pa?stwowych. Lata sp?dzone we Włoszech zaowocowały rownie? fascynacj? nowymi pr?dami umysłowymi. Najstarszego syna postanowił wychowa? w całkiem nowy sposob ^[4] .

Michel otrzymał jako rodzicow chrzestnych ludzi najubo?szych, a na okres karmienia został oddany na wie?, aby zwi?za? go z warstw? społecznie najni?sz?. Kiedy zacz?ł mowi?, ojciec sprowadził wychowawc? Niemca, ktory nie mowił po francusku, znakomitego latynist? . Po łacinie musieli te? zwraca? si? do dziecka domownicy i słu?ba. Aby zapewni? synowi swobodny rozwoj ojciec wychowywał go w duchu łagodno?ci, bez stosowania przymusu. Nie stosował kar cielesnych, a nawet, by unika? szkodliwego wstrz?su, nakazał budzi? syna łagodnymi d?wi?kami muzyki. W wieku sze?ciu lat Michel został oddany do kolegium w Bordeaux , w tym czasie prawdopodobnie najlepszej szkoły we Francji. Na specjalne ?yczenie ojca Michel został zwolniony z wielu przepisow regulaminu i otoczony opiek? prywatnych nauczycieli. Ze wzgl?du na znakomit? znajomo?? łaciny został przyj?ty do jednej z wy?szych klas. Poniewa? nie znał francuskiego, nie nawi?zał kontaktu z rowie?nikami, nie mogł te? czyta? popularnych wowczas powie?ci rycerskich. Jego pierwszymi lekturami stały si? Metamorfozy Owidiusza , Eneida Wergiliusza oraz komedie Terencjusza i Plauta . Grał te? w łaci?skich tragediach pisanych przez jego profesorow ^[5] .

Studia [ edytuj | edytuj kod ]

Po uko?czeniu kolegium Montaigne prawdopodobnie jeszcze przez dwa lata pozostał w Bordeaux, gdzie ucz?szczał na wykłady wydziału sztuk wyzwolonych, czyli filozofii , ktore prowadzili jego nauczyciele z kolegium: Antoine de Gouveia , Nicolas de Grouchy i Marc Antoine Muret ^[5] .

Po uko?czeniu nauki w Bordeaux Montaigne uzupełnił swoje wykształcenie studiami w Pary?u . Nie wiadomo dokładnie, kiedy miał miejsce jego pierwszy pobyt w Pary?u. Wiadomo natomiast, ?e uczył si? wowczas u Adriana Turnebe , filologa klasycznego, ktorego wielokrotnie wspomina w Probach jako swego mistrza. Turnebe był komentatorem sceptyckiego traktatu Cycerona Academia i Lukrecjusza O naturze wszechrzeczy , autorow bardzo cz?sto cytowanych w Probach . Poprzez Turnebe’a poznał te? zapewne Montaigne Ronsarda i du Bellaya . Wiadomo rownie?, ?e słuchał wykładow lekarza krolewskiego Sylviusa oraz ?e znacz?co oddziałało na niego nauczanie Guy de Bresa , gło?nego wowczas przedstawiciela sceptycyzmu ^[6] .

Celem jego pobytu w Pary?u nie były wył?cznie studia, ale w rownym stopniu przygotowanie sobie drogi do przyszłej kariery. W Pary?u poznał m.in. marszałka Piotra Strozziego , kanclerza Franciszka Oliviera , kanclerza Michała de L’Hospital . Sporo czasu po?wi?cał te? ?yciu towarzyskiemu i rozrywkom ^[7] .

Publiczne obowi?zki [ edytuj | edytuj kod ]

Przebywaj?c w Pary?u Montaigne poznał osobi?cie krola Henryka II (1547?1559). Towarzyszył wraz z dworem Franciszkowi II (1559?1560) w jego podro?y do Włoch. Na pocz?tku panowania Karola IX (1560?1574) wzi?ł udział w jego wyprawie przeciwko miastu Rouen (1562). W Rouen spotkał Indian przywiezionych z Ameryki Południowej , co opisze potem w Probach w rozdziale O kanibalach . Dwukrotnie jeszcze znalazł si? w armii. W 1574 roku u boku ksi?cia Ludwika III de Montpensier w obozie pod Saint-Hermin i w 1580 roku podczas obl??enia miasta La Fere . Najbli?sze zwi?zki ł?czyły go z krolem Henrykiem III (1574?1589), ktory powierzał mu wa?ne misje dyplomatyczne i zatwierdził jego wybor na burmistrza Bordeaux. Gdy w 1580 roku ukazało si? pierwsze wydanie Prob , Montaigne osobi?cie wr?czył egzemplarz dzieła krolowi. Politycznie pozostał do ko?ca ?ycia zwi?zany z dworem krolewskim, ratunek dla kraju niszczonego wojnami religijnymi widz?c w mocnej władzy krolewskiej i tradycyjnej religii ^[8] .

Zanim osiadł w Montaigne przez 14 lat pełnił rozmaite funkcje w s?downictwie. Po obj?ciu przez ojca urz?du burmistrza Bordeaux, ktory zrezygnował na rzecz syna z funkcji w s?downictwie, w wieku 21 lat Montaigne został rajc? trybunału podatkowego w Perigueux , stolicy rodzinnej prowincji Perigord. W 1577 roku s?d ten został przył?czony do Parlamentu w Bordeaux. Montaigne nie lubił pracy w s?downictwie. Wydawanie surowych niejednokrotnie wyrokow raziło jego wra?liwo??. W okresie sprawowania funkcji s?dowych głownie podro?ował ^[9] . Najwa?niejszym wydarzeniem z tego okresu była przyja?? z koleg? z s?du, poet? Szczepanem de La Boetie . Poł?czył ich podziw dla staro?ytno?ci, umiłowanie antycznego ideału wolno?ci i podobne pogl?dy polityczne. Nagła ?mier? La Boetiego w 1563 roku przerwała t? przyja??. Montaigne pozostawił pi?kne wspomnienie o przyjacielu w po?wi?conym mu rozdziale O przyja?ni ^[10] . W 1565 roku o?enił si?, miał kilka corek, z ktorych tylko jedna go prze?yła ^[11] . Po ?mierci ojca w 1568 roku Montaigne osiadł w rodzinnym maj?tku i w 1570 roku zrezygnował ze stanowiska radcy w Parlamencie w Bordeaux. W marcu 1571 roku ostatecznie rozstał si? z prac? w s?downictwie ^[10] .

Dziedzic Montaigne [ edytuj | edytuj kod ]

Osiadłszy w Montaigne pisarz przygotował sobie miejsce do pracy w stanowi?cej cz??? murow obronnych zamku dwupi?trowej wie?y. Wie?a na parterze mie?ciła kaplic?, na pierwszym pi?trze ? izb? mieszkaln?, a na drugim pi?trze ? pracowni?. Wzdłu? ?cian pracowni Montaigne umie?cił swoj ksi?gozbior, a na belkowaniu podtrzymuj?cym strop pi??dziesi?t siedem sentencji łaci?skich i greckich szczegolnie mu drogich ^[12] . Ksi?gozbior Montaigne’a nale?ał do najbogatszych bibliotek prywatnych tych czasow. Liczył około tysi?ca tomow, głownie ksi?g historycznych, pami?tnikow, dzieł geograficznych, filozoficznych, moralnych i politycznych, głownie autorow łaci?skich, rzadziej greckich, włoskich, neołaci?skich i francuskich, nadto Bibli?, dzieła ?wi?tego Augustyna , z dzieł naukowych trafiła tam tylko Historia naturalis Pliniusza ^[13] . Pomi?dzy 1571 a 1580 rokiem powstały tu dwie pierwsze ksi?gi Prob . W 1588 roku uzupełniła je ksi?ga trzecia o charakterze bardziej autobiograficznym i kilkaset uzupełnie? do ksi?g poprzednich ^[12] .

Lata 70. XVI wieku były we Francji okresem szczegolnie zajadłych walk religijnych. Montaigne kilkakrotnie mediował mi?dzy zwa?nionymi obozami. Umieszczon? w trzecim tomie Prob Apologi? Rajmunda Sebond dedykował Małgorzacie Valois , siostrze krola Henryka III , a ?onie wodza protestantow, krola Nawarry Henryka , ktory w 1577 roku mianował Montaigne’a swym szambelanem ^[14] .

W 1580 roku Montaigne udał si? w trwaj?c? rok podro? do Włoch. Po drodze zwiedził Niemcy, Szwajcari? i Tyrol austriacki. Ukoronowaniem jego pielgrzymki ?ladami zabytkow staro?ytno?ci, było zwiedzanie Rzymu i uzyskanie przeze? obywatelstwa tego miasta. W Rzymie został przyj?ty na specjalnej audiencji przez papie?a Grzegorza XIII , poddał te? cenzurze ko?cielnej swoje dzieło. Podczas pobytu w wiecznym mie?cie zainteresował si? te? mocno rzymskimi ceremoniami Wielkiego Tygodnia . Podro? miała rownie? charakter leczniczy. Montaigne od lat cierpiał na kamic? nerkow? , odwiedzał wi?c po drodze miejscowo?ci słyn?ce z wod leczniczych. Przebywaj?c w uzdrowisku Bagni della Villa pod Florencj? otrzymał wiadomo?? o wyborze na burmistrza Bordeaux ^[15] .

Schyłek ?ycia [ edytuj | edytuj kod ]

Urz?d burmistrza pełnił Montaigne przez dwie kadencje. W trakcie trwania drugiej kadencji sytuacja w mie?cie bardzo si? skomplikowała. Skrajne stronnictwo katolickie zwane Lig? popadło w konflikt z krolem i probowało opanowa? miasto. Montaigne’owi udało si? jednak utrzyma? je w posłusze?stwie krolowi. Gdy w lecie 1585 roku wybuchła w mie?cie zaraza, Montaigne, ktoremu ko?czyła si? kadencja, był ju? w mie?cie nieobecny i nie wrocił nawet na wybory swego nast?pcy ^{[16] [17]} .

Uwolniwszy si? od obowi?zkow burmistrza Montaigne oddał si? pisaniu trzeciej ksi?gi Prob . Wojna o sukcesj? po Henryku III, w zwi?zku z wyga?ni?ciem dynastii Walezjuszow , nie oszcz?dziła stron rodzinnych pisarza. Kilkukrotnie w obawie o własne ?ycie chronił si? wraz z rodzin? u znajomych. Pod koniec ?ycia Montaigne zaprzyja?nił si? z młod? szlachciank? Mari? de Gournay, ktora na pro?b? wdowy po pisarzu przygotowała po?miertne wydanie Prob . Montaigne zmarł w 1592 roku, w swoim zamku otoczony rodzin? ^[17] .

Dzieło [ edytuj | edytuj kod ]

Geneza ?Prob” [ edytuj | edytuj kod ]

Montaigne wyznaje w swym utworze, ?e pocz?tkowo zamierzał jedynie zło?y? hołd zmarłemu przyjacielowi Szczepanowi La Boetie. Napisane przeze? rozdziały miały stanowi? ram? dla traktatu przyjaciela O dobrowolnej niewoli . Porzuciwszy obowi?zki publiczne nie umiał jednak znale?? spokoju ducha, zacz?ły go dr?czy? najdziwaczniejsze my?li, o wiele bardziej dokuczliwe ni? wcze?niejsze obowi?zki. Powzi?ł wowczas zamiar, by spisywa? przychodz?ce mu do głowy my?li, w nadziei, ?e gdy je potem odczyta i ujrzy ich niedorzeczno?? zostanie od nich uwolniony ^[17] . Pocz?tkowo zamierzał nada? dziełu form? listow, ostatecznie wybrał jednak form? całkiem now?, ktor? nazwał essais : ?pierwsza proba” dzieła lub ?wyprobowanie” (swych zdolno?ci). Pierwsze rozdziały napisał w 1571 roku. W 1580 roku opublikował swe dzieło w dwoch ksi?gach pod tytułem: Proby Pana Michała pana de Montaigne, kawalera Orderu Krolewskiego i kamerdynera zwyczajnego Jego Krolewskiej Mo?ci ( Essais de Messire Michel seigneur de Montaigne, Chevalier de l’Ordre du Roi, et Gentilhomme ordinaire de sa Chambre ). Dzieło miało tak wielkie powodzenie, ?e przedrukowano je w Pary?u. W 1588 roku przy okazji pi?tego (lub czwartego) wydania Prob Montaigne wprowadził liczne poprawki i dodał autobiograficzn? trzeci? ksi?g?. Na egzemplarzu z 1588 roku pisarz a? do ?mierci nanosił poprawki, ktore potem stały si? podstaw? wydania z 1595 roku przygotowanego przez Mari? de Gournay ^[18] .

Kompozycja [ edytuj | edytuj kod ]

Najstarsze rozdziały s? najkrotsze. Montaigne układa je na wzor kompilacji, bardzo wowczas popularnych (najsłynniejsz? stanowi? Adagia Erazma z Rotterdamu ). Prawdopodobnie prowadził, jak wielu jemu wspołczesnych, rejestr ?przykładow i maksym zaleconych przez retoryk?”. Zestawia anegdoty zaczerpni?te z autorow staro?ytnych oraz historii ?redniowiecznych i wspołczesnych, przetykaj?c je cytatami z poetow łaci?skich i rzadziej wspołczesnych ( Dantego , Petrarki , Ariosta ). Refleksje osobiste ograniczaj? si? do kilku linijek. Z czasem ta bezosobowo?? przestaje mu odpowiada?. Rozdziały staj? si? obszerniejsze, w czym Montaigne wzoruje si? na dziełach moralnych Plutarcha , ktore zacz?ł czyta? od 1572 roku we francuskim przekładzie Amyota. Za przykładem Seneki , Plutarcha, Horacego , mno?y refleksje, analizuje swoje uczucia, si?ga do wspomnie? ^[19] .

Plan ?redniej długo?ci rozdziałow przypomina rozet? , ich tre?? narasta wokoł punktu centralnego. Montaigne podejmuje interesuj?c? go kwesti?, przechodzi od niej do innej z ni? zwi?zanej, wyczerpawszy j? podejmuje nast?pn?, pokrewn? poprzedniej lub powraca do głownego w?tku (?aby powroci? do tego co ju? powiedziałem”). W rozdziale O wychowaniu dzieci ( Institution des enfants ) najpierw zastanawia si? nad wyborem wychowawcy i jego prac?, ktora ma polega? raczej na rozwijaniu umiej?tno?ci rozumowania ni? na gromadzeniu wiedzy, nast?pnie przechodzi do rozwa?a? nad tym jak uczy? filozofii, by zako?czy? własnymi wspomnieniami dotycz?cymi znienawidzonego ?ycia w kolegium i idealnego wychowania zaplanowanego dla niego przez ojca. W rozdziale Kanibale ( Cannibales ) Montaigne w formie mowy obro?czej przedstawia obyczaje Indian brazylijskich, jednocze?nie broni tezy o ?dobrym dzikusie” (?le Bon Sauvage”), doskonało?ci pierwotnego stanu rzeczy, wspomina o warto?ci, jak? ma ?wiadectwo zmysłow, o odkryciu nowych, bogatych krajow. Nie przeszkadzaj? mu przerwy w opowiadaniu, odej?cia od tematu, powtorzenia, byleby mogł w pełni wypowiedzie? to wszystko, co przychodzi mu na my?l ^[20] .

Przy tworzeniu trzeciej ksi?gi, Montaigne niech?tny wszelkiemu pedantyzmowi, chc?c zachowa? swobod? i naturalno??, znamionuj?ce szlachcica, poczyna sobie jeszcze kapry?niej, czytelnikowi zostawiaj?c trud odkrycia pod takim czy innym tytułem prawdziwego tematu rozdziału i w?tku my?li. W?tek my?lowy jest teraz budowany na zasadzie motywow muzycznych. W rozdziale O pojazdach ( Choches ) mowi o sobie i pojazdach (ja i choroba morska, ja i strach, bł?d Plutarcha odno?nie do choroby morskiej, bł?d Arystotelesa w innej materii), o pojazdach cesarzy rzymskich (szalone wydatki władcow, przepych igrzysk cesarskich), o niezmiernych bogactwach Meksyku i Peru (okrucie?stwa Hiszpanow zwi?zane z podbojem, wysoka kultura Meksykanow), o przepychu wielkiej drogi peruwia?skiej, braku pojazdow u krolow Peru. Poszczegolne partie tekstu wi??? słowa: ?pojazd”, ?zbytek”, ?Meksyk” i ?Peru” ^[20] .

Charakterystyka metody tworczej [ edytuj | edytuj kod ]

Montaigne jak nikt przed nim poddał samego siebie wnikliwej introspekcji. Badał nie tylko swoje uczucia i my?li, ale te? wpływ na swoj humor ? trawienia, snu, choroby, złego kroku; analizuj?c powolny powrot do ?wiadomo?ci po upadku z konia wprowadził do literatury tematyk? pod?wiadomo?ci . Wspołcze?ni doceniali nowo?? i warto?? tej metody. Port-Royal b?dzie mu w nast?pnym wieku zarzucał, ?e odmalowuje siebie ze zbytnim upodobaniem. Montaigne powiadamia bowiem czytelnika, ?e niekiedy nie posługuje si? ły?k? i widelcem, ?e jego broda ma odcie? kasztanowaty. Gdy wspołcze?ni mu morali?ci przedstawiali człowieka w ogolno?ci, on skupiał si? na tym, ktorego znał najlepiej, to jest na samym sobie, twierdz?c przy tym, ?e analiza, ktorej dokonuje ma warto?? ogoln?, gdy? ka?dy człowiek nosi w sobie całkowit? posta? ludzkiego stanu . W zmiennym ?wiecie maluje nie byt, ale przej?ciowo?? , swoje niestałe ja, ktore odmienia ?powiew wydarze?” ^[21] .

Od czasu opublikowania Prob wielokrotnie probowano przypisa? Montaigne’a do jakiego? systemu filozoficznego: głownie do stoicyzmu , epikureizmu , a zwłaszcza do sceptycyzmu . W XX wieku du?? popularno?? zdobyła teza, dzisiaj ju? raczej zarzucona, o trzech okresach w jego rozwoju my?lowym: stoickim, ?ataku sceptycyzmu” i epikurejskim czy naturystycznym ^[21] .

Montaigne niew?tpliwie, jak wielu jego wspołczesnych zachwycał si? pismami Seneki. Na?ladował jego krotkie zdania, ?ywy styl, pełne siły sentencje. Podziwiał jego znajomo?? człowieka i surow? moralno??. Pochwalał heroiczne samobojstwo ^[22] . Był jednak raczej wyznawc? Seneki ni? stoikiem . Nie podzielał stoickiego zaufania do rozumu ludzkiego, odmawiał filozofii władzy u?mierzania bolu. Pisał w epoce, kiedy coraz wi?cej ksi??ek pozwalało pozna? dziwne obyczaje ro?nych krajow i przecz?ce sobie wzajemnie doktryny filozoficzne; w epoce gwałtownych konfliktow, prowadz?cych do trwaj?cych latami wojen domowych. Na oczach Montaigne’a humanizm oparty na nauce i rozumie załamał si? i klimat tej kl?ski przenikał do literatury i filozofii. W Apologii Rajmunda Sebond zamieszczonej w Probach Montaigne wielokrotnie posługuje si? słowami ?wierzy?”, ?przedwczesny s?d”, ?zarozumiało??”, ?pro?no??”, konkluduj?c: Zgub? dla człowieka jest prze?wiadczenie, i? wie . Dlatego pot?pia nowinkarstwo, wytwory ludzkiej pychy rujnuj?ce pa?stwo i religi? i mimo uprzejmych, a czasem nawet serdecznych stosunkow z hugenotami , pot?pia herezj? protestantow, zarzucaj?c ich teologom, ?e zaufali samym sobie i zakre?lili granice władzy Boga ^[23] .

Jego sceptycyzm miał jasno zakre?lone granice i swoisty odcie?. Nie rozci?gał si? na zagadnienia wiary. Montaigne twierdził wr?cz, ?e doktryna Pyrrona przygotowuje człowieka do otrzymania wiedzy boskiej . Przede wszystkim za? oczy?ciwszy teren przedstawia metod? poznania i sposob ?ycia. Montaigne ka?e mie? si? na baczno?ci przed przes?dami i uprzedzeniami ? głownymi przyczynami bł?dow. Zach?ca do obserwacji i eksperymentowania. Zamiast szukania przyczyn zaleca badanie samych rzeczy. Przy czym interesuje go tylko poznanie człowieka. Nauki przyrodnicze, astronomia, matematyka, fascynuj?ce wspołczesnych mu humanistow, s? mu oboj?tne, w czym zbli?a si? do XVII-wiecznych moralistow. Odkrycia Bacona i Galileusza , odrzucaj?ce autorytet staro?ytnych, jako sprzeczny z wynikami obserwacji, pomija milczeniem. Wspomina teori? heliocentryczn? Kopernika , ale niewiele go obchodzi czy jest prawdziwa ^[24] .

Styl [ edytuj | edytuj kod ]

Szlachcic Montaigne pogardza metodami rozumowania i zasadami stylu nauczanymi w kolegiach. Lubi mow? ?ołniersk? , krok poetycki, skoczny i posuwisty . Nie ukrywa jednak swojej wiedzy i umiej?tno?ci: ch?tnie i cz?sto cytuje autorow staro?ytnych, posługuje si? kilkoma rodzajami stylu. Cytowani autorzy dostarczaj? mu my?li, sformułowa?, a przede wszystkim obrazow. Cz?sto bawi si? umieszczaniem cytatow w zmienionych kontekstach, przekształcaj?c ich sens. Kiedy czyta Listy moralne do Lucyliusza Seneki jego zdania staj? si? krotkie, nerwowe, wyostrzaj? si? w antytezy. Pod wpływem Tacyta pisze klarownie i dostojnie. Kiedy si? gniewa lub wzrusza zdania osi?gaj? rozmiary okresu cyceronia?skiego. Przemawiaj?c, nie korzysta z rzymskich wzorow. Jego ruchliwa my?l wyra?a si? w swobodnej konstrukcji zda?, cz?sto podrz?dnych, w skrotach imiesłowowych i dopowiedzeniach w nawiasach. Montaigne unika przesady, unika puent , neologizmow . D??y do prostoty stylu, pisze: Obym mogł posługiwa? si? tylko słowami u?ywanymi w halach paryskich ^[25] .

Najbardziej charakterystyczn? cech? stylu Montaigne’a jest obrazowo??. Pisarz tworzy wypowied? ze splotu obrazow albo przedłu?aj?c porownanie i wykorzystuj?c wszystkie elementy jego drugiego członu, albo przerzuca si? od obrazu do obrazu. Nadaje swojej swobodnej wypowiedzi pozor naturalno?ci. Niedbało?? jego stylu jest jednak zwodnicza. Dowodz? tego poprawki dokonane na marginesach kolejnych wyda? dotycz?ce formy wypowiedzi. Montaigne dodaje obrazy, wyra?enia ludowe, antytezy , skre?la niepotrzebne lub powtarzaj?ce si? słowa ^[25] .

Recepcja [ edytuj | edytuj kod ]

Znaczenie Prob doceniono wkrotce po ich wydaniu. Jeszcze za ?ycia Montaigne’a wydano je czterokrotnie. Po?niej ich wpływ nie malał, mo?e z wyj?tkiem okresu 1669?1724. Zainteresowanie nimi po?wiadcza wi?kszo?? katalogow bibliotek prywatnych. Ze sformułowa? pisarza korzystały kolejne pokolenia pisarzy poczynaj?c od Mathurina Regniera . Z biegiem lat ka?dy wybierał z tej wielokształtnej ksi??ki to co mu odpowiadało, albo niepokoiło ^[26] .

Wspołcze?ni i bezpo?redni nast?pcy Montaigne’a korzystali z jego dzieła w szerokim zakresie. Florimond de Raemond uwa?ał go za mistrza filozofii stoickiej i chrze?cija?skiej. Apologia Rajmunda Sebond stanowiła ?rodło argumentow w polemikach z protestantami i racjonalistami i lektur? fideistow głosz?cych za Montaigne’m, ?e rozum ludzki jest bezsilny, gdy idzie o osi?gni?cie prawdy, je?li nie jest wsparty wiar? o?wiecon? łask? Bo??. Z ?chrze?cija?skiego sceptycyzmu” autora czerpali Pierre Charron i w młodo?ci biskup Jean-Pierre Camus . Czytał i cytował Montaigne’a Franciszek Salezy ^[26] .

Po Salezym i Camusie przyszedł okres krytyki pogl?dow Montaigne’a ze stanowiska chrze?cija?skiego. Bayle interpretuje stanowisko pisarza jako krytyk? cudow w znaczeniu religijnym. Proby staj? si? ulubion? lektur? libertynow, takich jak Vauquelin des Yveteaux, Naude, La Mothe Le Vayer, Guy Patin, Saint-Evremond, Ninon de Lenclos .

Pascal akceptuje Apologi? i ch?tnie z niej korzysta, ale pot?pia moralno?? Montaigne’a. Dalsza recepcja dzieła Montaigne’a idzie w kierunku kwestionowania moralno?ci. Surowo oceniaj? j? Nicole i Arnauld . Malebranche uwa?a za karygodn? jego pro?no??. Bossuet , je?li mowi o nim, to tylko krytycznie. W 1676 roku Proby zostaj? umieszczone na indeksie w zwi?zku z pot?pieniem fideizmu ^[26] .

W XVIII wieku zaczytuj? si? Probami o?wieceniowi literaci i wł?czaj? go do swej krucjaty przeciw zabobonom. J.-J. Rousseau zapo?ycza od autora O wychowaniu dzieci znaczn? cz??? swoich pogl?dow pedagogicznych, podobnie jak wcze?niej John Locke . Chateaubriand umie wiele stron z Prob na pami??, Saint-Beuve zachwyca si? krytycyzmem Montaigne’a, cho? jak na romantyka przystało przydaje mu grymas satanistycznego u?miechu. Protestant Guillaume Guizot mowi o ?duchu poga?stwa” w Probach . Gwałtownie, cho? z ro?nych pozycji atakuj? Montaigne’a Michelet i Veuillot. W XX wieku fascynuje si? nim Gide ^[26] .

Podsumowanie [ edytuj | edytuj kod ]

Zbigniew Gierczy?ski tak charakteryzuje Montaigne’a: Ideał staro?ytnej m?dro?ci, rozpowszechniony przez humanizm w czasach Odrodzenia, znalazł swoj najdoskonalszy wyraz w osobie i w dziele (...) Michała de Montaigne. Ten szlachcic ?yj?cy na południu Francji, ju? za ?ycia otoczony był sław? m?drca, nazywano go Talesem francuskim, rady jego zasi?gali nawet krolowie i u?ywali go ch?tnie jako po?rednika w trudnych sprawach politycznych. Mogł on rzeczywi?cie robi? wra?enie postaci wskrzeszonej z czasow staro?ytnych, gdy go odwiedzano w jego uczonej siedzibie, urz?dzonej w wie?y zamkowej, gdzie otoczony ksi??kami p?dził czas na medytacji filozoficznej, na czytaniu i pisaniu ^[27] .

W polskiej kulturze wspołczesnej jest obecny dzi?ki tłumaczeniu Boya-?ele?skiego , a tak?e ksi??ce Jozefa Hena Ja, Michał z Montaigne...

Ciekawostki [ edytuj | edytuj kod ]

Jehanne de Mons, stryjeczna wnuczka Montaigne’a była ?on? Pierre’a de Lancre’a ? francuskiego prawnika i demonologa , ktory przeprowadził wiele procesow o czary w baskijskim Labourd ^[28] . Tymczasem sam Montaigne niejednokrotnie wypowiadał si? przeciwko prze?ladowaniu czarownic. W eseju O kulawych , wydanym w 1577 roku, pisał: aby zabija? ludzi, trzeba mie? na to oczywiste i jasne ?wiatło: ?ycie nasze jest zbyt realn? i istotn? rzecz?, aby na nim szuka? r?kojmi takich nadnaturalnych i fantastycznych wydarze? . I dalej: b?d? co b?d? bardzo wysok? cen? daje swoim przypuszczeniom, kto dla nich człowieka ka?e upiec ?ywcem ^[29] .

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• Journal de voyage en Italie

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Jerzy Adamski : Historia literatury francuskiej . Wrocław: Ossolineum, 1970, s. 98?104.
• Gustaw Lanson, Paweł Tuffrau: Historia literatury francuskiej w zarysie . Warszawa: Pa?stwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 114?123.
• Raymond Lebegue: Od renesansu do baroku (1580-1630) . W: Literatura francuska . T. 1. Warszawa: Pa?stwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974. brak strony w ksi??ce
• Andrzej Z. Makowiecki, Andrzej Markowski, Włodzimierz Paszy?ski, Tomasz Wroczy?ski, Pami?tajcie o ogrodach... Cz??? 1, s. 284, WSiP, Warszawa 2002
• Jerzy Parvi: Montaigne . W: Mały słownik pisarzy francuskich, belgijskich i prowansalskich . Warszawa: Wiedza Powszechna, 1965, s. 164?167.
• Michel de Montaigne: Proby . T. 1. Warszawa: Pa?stwowy Instytut Wydawniczy, 1985. ISBN  83-06-01115-5 . brak strony w ksi??ce
• Władysław Tatarkiewicz : Historia filozofii . T. 2. Warszawa: Pa?stwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 14?17. ISBN  83-01-08652-1 .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Artykuł w racjonalista.pl
• Utwory Michel’a de Montaigne na Wolnych Lekturach
• Utwory Michela de Montaigne w bibliotece Polona