Argeria
????????? ????????? ??????????? ??????? ??????? ????????? ????????? ?????????
Bandiera d'Argeria Armas d'Argeria
Imne : [ Sououd-e-Melli
Devisa : La revolucion del poble e pel poble
Administracion
Capitala	Argier 36° 42′ N 3° 13′ E
Forma de l'Estat	Republica
President  - Primier ministre	Abdelmadjid Tebboune Aymen Benabderrahmane
Lengas oficialas	arabi ¹
Geografia
Vila principala	Argier
Superficia	Classat 11 en
? Totala	2 381 741 km²
? Aiga (%)	Negligible %
Punt culminant	Tahat
Demografia
Populacion	Classat 35 en
? Totala	36 423 000 [1] ab. (2010)
? Densitat	13,5 ab./ km²
Gentilici	Argerian, Argeriana
Istoria
Independencia	de Franca
Data	5 de julhet de 1962
Economia
Moneda	dinar argerian DZD
Autras informacions
Indicatiu telefonic	213
Fus orari	+1
Domeni internet	.dz
1 Lo berber es reconegut coma lenga del pais. E mai lo frances es forca espandit

Argeria ^[2] o Algeria ^[3] (en arabi : ???????, Barr al Jazair ; en tamazight : ?????, Dzayer ), oficialament la Republica Argeriana Democratica e Populara (en arabi : ????????? ????????? ??????????? ???????; en tamazight: ??????? ???????? ???????? ?????????, Tagduda tamegdayt ta?erfant tazzayrit ), es lo pais mai grand d' Africa del Nord . Confronta Tunisia al nord-est, Libia a l'est, Niger al sud-est, Mali al sud, Mauritania al sud-oest e Marroc a l'oest. Es bordat per la Mar Mediterranea al nord.

Sa capitala es Argier e lo gentilici es argerian -a o algerian -a .

Istoria [ modificar | Modificar lo codi ]

Preistoria [ modificar | Modificar lo codi ]

Lei cavaments arqueologicas an mostrat que la presencia de l'estre uman e de sei ancessors sus lo territori argerian acomencet i a dos milions d'annadas. Diversei culturas preistoricas i aparegueron entre -100 000 e -20 000 pendent lo Paleolitic. Aquo contuniet durant lo Neolitic gracias a un clima pus umid que lo clima contemporaneu ambe la cultura capsiana dins lo nord-est dau pais e unei movements similars dins lo sud.

Antiquitat [ modificar | Modificar lo codi ]

Pendent l'Antiquitat, la region foguet magerament dominada per lei berbers e per la vila de Cartage. Durant lei guerras punicas, Massinissa formet l'estat de Numibia dins lo nord dau pais e s'aliet ambe lei Romans per luchar contra lo poder de Cartage que foguet finalament destrucha en 146 avC. Pasmens, a la mort de Massinissa en 148 avC , se debanet una crisi de succession encoratjada per Roma que va entrainar la division dau reiaume entre sei dos eiretiers. En 112 avC, l'invasion de Numibia orientala e l'execucion d'unei marchands romans per lei Numibians occidentaus de Jugurtu entrainet l'intervencion directa de l'armada romana que capturet Jugurta en 104 avC ambe l'ajuda de Mauretania. Numibia es alora devesida entre Mauretania per la mitat occidentala e un rei vassau de Roma per la partida orientala.

Durant la guerra civila entre Cesar e Pompea, la region sostenguet lo segond e foguet brevament ocupada directament per lei Romans apres sa desfacha. Un rei vassau foguet tornarmai installat en 25 avC mai la realitat dau poder foguet exercida per un legat roman. Fins a la fin de l' Emperi Roman , la region sera sota lo contrarotle d'un representent direct de l'emperaire en causa de diversei revoutas contra la dominacion romana.

En 256, lo crestianisme s'espandiguet dins la region e la mager part de populacion se convertiguet durant lo segle IV. Pasmens, en causa dei tensions malaisadas entre la provincia e lo poder centrau, se desvolopet l'eresia donastista causant lo mandadis d'un cors expedicionari roman per la reprimir dins leis annadas 310. Apres de tensions novelas causadas per una secta extremista dei donadonistas, lo movement foguet declarat eretic per l'emperaire en 409 e exterminat durant la premiera mitat dau segle V. Pasmens, en 430, lo nord d'Africa foguet envait per lei Vandals qu'i formeron un estat e i installet lo crestianisme arian. Vengut una poissanca regionala importanta, lo reiaume vandal foguet conquist e destruch per lei Bizantins en 533 - 534 .

Edat Mejana [ modificar | Modificar lo codi ]

Au segle VII, la feblesa dau poder centrau bizantin en facia de l'expansion musulmana entrainet la conquista de la region per leis armadas arabias. Lei tribus berberas assaieron de luchar mai fogueron finalament vencudas en 708 . Argeria va pauc a pauc s'islamizar. Apres lo declin dau poder abbassida, diverseis estats se formeron dins la region qu'eran vassaus teorics dau Califa de Bagdad o oficialament independents. Una tiera de conflictes se debaneron au segle XI entre lei tribus berberas dau sud e leis estats mai urbans dau nord. En 1152 , aquel ensems foguet unificat per leis Almohades que dirigigueron lo Magreb e Al Andalus fins a 1269 .

Pasmens, leis Almohades s'afondreron sota la pression dau movement de la Reconquista. Au segle XIII, la region foguet alora devesida entre lo Sultanat d'Abd al-Wadid ocupant lo centre de Magreb e lo Sultanat Hafsida centrat sus la Tunisia e l'est d'Argeria. Au segle XVI, degueron faciar leis atacas europeas d'apres la Reconquista e l'invasion deis Otomans. Lei premiers capiteron d'ocupar unei ports que fogueron solidament fortificats e lei segonds prengueron lo contrarotle complet de la region a la fin dau segle XVI.

Lo periode de la Regencia [ modificar | Modificar lo codi ]

En 1515 , foguet creat la Regencia d'Argier qu'era un estat vassau de l'Emperi Otoman que va dominar Argeria fins a 1830 . Dins aquo, en causa de la feblesa numerica dau contingent turc ocupant Argeria, lo govern d'Argeria deguet obtenir lo sosten de tribus localas. Ansin, lo poder centrau demoret relativament feble e aguet de dificultats regularas per dominar totei lei caps locaus dins lei montanhas o lo desert. Per exemple, unei reiaumes cabils vengueron independents e lo demoreron fins ai segles XVIII e XIX. De mai, l'economia dau pais foguet totjorn fragila e en partida dependenta dei profiechs de la pirataria. Ansin, la Regencia aguet de relacions tesadas ambe leis autreis estats mediteraneus. En revenge, l'absencia d'interes economics importants e la distancia a respect dei centres dau poder otoman permeteron a la Regencia de venir progressivament independenta ^[4] .

La colonizacion francesa [ modificar | Modificar lo codi ]

Au comencament dau segle XIX, la Regencia deguet faciar de dificultats grossas quand son sosten a la pirataria entrainet de reaccions militaras importantas deis Estats Units e de certaneis estats europeus. Dins leis annadas 1820, lei relacions se degraderon fortament ambe Franca a prepaus dau pagament d'un deute contractat per lo govern revolucionari e de la fortificacion d'un entrepaus argerians utilizats per lei marchands frances. En 1827 , un incident diplomatic entre un consul frances e lo dey d' Argier foguet utilizat coma pretexte per una invasion francesa que son objectiu era de restaurar l'imatge de Franca e de sa familha reiala.

En 1830 , un cors expedicionari frances conquistet Argier e comencet la conquista dau pais que sera longa e murtriera. Leis etapas majoras d'aquela conquista fogueron la guerra contra l'emir Abd el-Kader (1839-1847), lo setge de Zaatcha (1848), la capitulacion dei Beni-M’zab (1852) e l'invasion de Cabilia que se revoutet sensa succes unei cops fins a 1872. Lo Sahara sera conquistat en 1902 .

Apres lei victorias francesas, la region venguet una colonia de poblament europeu e de departaments i fogueron creats a partir de 1848 . De regimes de leis separadas fogueron adoptadas per lei ciutadans europeus magerament frances e leis abitants indigens. A partir dau comencament dau segle XX, d'intellectuaus argerians indigens acomenceron de revendicar l'independia dau pais. Inicialament feble, aqueu movement se renforcet apres l'afebliment frances consecutiu a la Segonda Guerra Mondiala . En 1954 , la desfacha francesa contra lo Vietminh e l'independencia d' Indochina entrainet l'acomencaca de l'insureccion independista sota la direccion dau FLN (Front de Liberacion Nacionala). Forca saunosa, s'acabet en 1962 per una desfacha francesa novela e la reconoissanca de l'independencia d'Argeria dins sei frontieras contemporaneas.

La Republica d'Argeria democratica e populara [ modificar | Modificar lo codi ]

Argeria venguet independenta lo 3 de julhet de 1962. Pasmens, de tensions e de conflictes aparegueron rapidament entre lei caps de l'insureccion e entre lo govern centrau e certanei minoritats coma lei Cabils. Lo 19 de junh de 1965, lo president Ahmed Ben Bella foguet rebutat per un cop d'estat dirigit per lo ministre de la Defensa Houari Boumediene. Decidiguet de gardar lo sistema de partit unic de son predecessor e chausiguet de renforcar l'independencia dau pais per la nacionalizacion d'industrias estrategicas (petroli, gas...) e de s'inspirar dei principis socialistas per desvolopar l'economia. A sa mort en 1978 , Boumediene foguet remplacat per Chadli Bendjedid que diririguet lo pais fins a 1992 . Durant aqueu periode, la diplomacia argeriana obtenguet diversei succes coma lo melhorament dei relacions ambe Franca mai lo caracter autocratic dau regime entrainet una agitacion interna que forcet lo regime d'acceptar una democratizacion e l'organizacion d'eleccions liuras.

Lo 26 de decembre de 1991, la victoria deis islamistas dau FIS au premier torn deis eleccions legislativas entrainet la demission dau president Chadli. Un Aut Comitat d'Estat foguet creat per lo remplacar e lo proces electorau foguet arrestat. Aquo marquet lo comencament de la guerra civila argeriana que s'acabet en 2002 . D'eleccions presidencialas fogueron organizadas en 1994 e vegueron lo succes de Liamine Zeroual maugrat d'accusacions de fraudas massivas puei d'Abdelaziz Bouteflika en 1999 totjorn ambe d'accusacions similaras.

Geografia [ modificar | Modificar lo codi ]

Geografia fisica [ modificar | Modificar lo codi ]

Argeria es lo pais pus grand d'Africa amb una superficia egala a 2 381 741 km² e dau monde arabi. Lo nord es dominat per lei cadenas de montanhas de l' Atlas e lo sud per lo desert saharian .

Au nord, lei montalhas deis Atlas tellenc e saharian, mai au sud, forman dos ensems de releus quasi parrallel que se reunisson dins l'est dau pais. Entre lei doas cadenas, se situan de plans e de plateus auts. Lo ponch culminant d'aqueu sistema montanhos se situa dins sa region orientala au mont Chelia (2 328 m).

La partida sahariana dau sud representa 80% de la superficia d'Argeria. La region nord d'aqueu desert es compausada d'ergs que son separats per de plateus rocassos. D'autreis ergs se situan dins lo sud-oest. Au sud, lo massis montanhos d'Hoggar assosta la cima pus auta dau pais au mont Tahat (3 003 m). A l'est d'Hoggar, se troba lo plateu de Tassili n'Ajjer qu'es un ensems geologic forca arid e rocassos amb una altitud mejana d'aperaqui 1 000 m.

Clima [ modificar | Modificar lo codi ]

Lo clima d'Argeria seguis la division fisica dau territori. Lo nord ten un clima mediterraneu e lo sud ten un clima desertic amb una amplitud termica importanta. Lei vents son forca variables au nord e au sud mai sei velocitats agantan rarament mai de 120 km/h. Son relativament presents dins la region de Sahara.

Organizacion politica e forma de l'estat [ modificar | Modificar lo codi ]

Forma de l'Estat [ modificar | Modificar lo codi ]

Argeria es una republica caracterizada per un poder presidenciau fort que seis institucions son organizadas per una constitucion adoptada lo 10 de setembre de 1963 e revisats tres cops en 1976 , 1989 e 1996 .

Lo poder executiu es dirigit per lo President de la Republica qu'es tanben lo cap suprem dei forcas armadas e lo Ministre de la Defensa. A lo drech de nomar lo cap dau govern e sei ministres sus prepausicion dau Premier Ministre. Es elegit au sufragi universau direct per cinc annadas. Dempuei 2008 , i a plus de limitacion au nombre de mandats presidenciaus successius.

Lo Parlament es compausat de doas chambras que son :

• lo Parlament de la Nacion qu'es l'assemblada auta. Es compausat de 144 membres que lo terc son designats per lo President de la Republica e lo resta per leis autoritats municipalas e regionalas. La duracion dau mandat es de sieis annadas e la mitat dau Parlament es renovelada cada tres ans.
• l'Assemblada populara nacionala qu'es l'assemblada bassa. Es compausat de 389 membres elegits au sufrafi universau direct per cinc annadas.

Lo Parlament contrarotla l'accion dau govern. L'iniciativa dei leis es tenguda per lo cap dau govern e per lei deputats.

Dins aquo, se fau notar lo rotle important dei forcas armadas dins lei proces de presa de decision. Tenon totjorn un poder important en causa dau mantenement de sei drechs especiaus dins lo quadre de la lucha anti-terrorista contra lo Grop Salafista per la Predicacion e lo Combat e d'autrei movemens islamistas. De mai, la corrupcion es un problema regular deis institucions argerianas, especialament en causa d'accusacions de frauda pendent leis eleccions. Ansin, l'indici de percepcion de la corrupcion argerian era egau a 2,9 en 2011 ^[5] .

De mai, l'independencia de la Justicia qu'es dirigida per una Cors Suprem es relativament recenta car adoptada ambe la revision constitucionala de 1996. Son influencia es donc encara limitada per lo caracter recent de son independencia, per lei drechs de l'armada en materia de repression dei movements de guerilha armats e per la corrupcion de la societat.

Simbols de l'estat [ modificar | Modificar lo codi ]

Lo drapeu modern d'Argeria foguet inicialament lo drapeu oficiau dau FLN. Foguet adoptat en 1962 e sei caracteristicas defenidas l'annada seguenta. Foguet format per la mescla d'unei drapeus adoptats per lei movements nacionalistas de la premiera mitat dau segle XX e una forma forca similara foguet utilizat durant lei chaples de Setif en mai de 1945. Es utilizat sus totei lei bastiments oficiaus militars o civius.

L'imne argerian es dich Kassaman . Foguet escrich per Moufdi Zakaria en 1955 durant la guerra d'independencia. La musica es l'obra de l'Egipcian Mohamed Fawzi .

Organizacion territoriala [ modificar | Modificar lo codi ]

Tres niveus d'unitats territorialas existisson sus lo territori argerian que son :

• lei 48 provincias dichas wilayas .
• lei 553 districts dichs dairas .
• lei 1 541 municipalitats dichas baladiyahs .

Segon la Constitucion, lei provincias tenon una autonomia economica limitada e d'assembladas proprias elegidas per cinc annadas au sufragi universau direct. Cada provincia ten tanben un representant dau poder executiu centrau dich wali .

Lengas [ modificar | Modificar lo codi ]

La lenga nacionala e oficiala d'Argeria es l'arabi classic. Lo tamazight o berber a l'estatut de lenga nacionala dempuei abriu de 2002. Aquelei doas lengas tenon una varietat dialectala importanta. L'arabi quotidian pus utilizat es un dialecte dich dardja que ten d'estructuras e de mots venent dau berber, dau frances, dau turc e de l'espanhou. Lei percentatges de locutors d'aquelei lengas son mau coneguts. S'estima que l'arabi es parlat per 70 a 85% de la populacion e lo berber per 35 a 50%.

En fora de l'arabi e dau berber, lo frances es relativament present. Ambe 16 milions de locutors francofons, Argeria sera lo segond pais francofon dau monde apres Franca . Ansin, meme se lo govern a una politica activa d'arabizacion e es pas membre de l'Organizacion de la Francofonia, aquela lenga demora totjorn utilizada per leis eleits de la societat. Enfin, se fau notar l'existencia d'una minoritat de locutors espanhous dins la vila d'Oran que foguet conquista e ocupada per Espanha de 1509 a 1792 .

Economia [ modificar | Modificar lo codi ]

Dempuei 1962 , lo govern argerian a desvolopat una economia planificada fortament centralizada que seis objectius era de permetre l'independencia economica dau pais. Per aquo, se debanet una tiera de nacionalizacions d'entrepresas, magerament estrangieras. Puei, un esforc d'industrializacion foguet acomencada. Dins aquo, a partir de 1986 , la demenicion dau pretz de petroli entrainet de dificultats financieras per lo govern centrau que deguet acceptar un plan d'ajustament estructurau dau FMI en 1988 e s'engatjar vers l'adopcion d'un regime economic mai liberau.

Au comencament dau segle XXI, Argeria es caracterizada per l'importancia de l'industria de petroli e leis exportacions d'idrocarburs son la basa de l'economia representant 46% dau PIB argerian en 2006 . Ansin, lo pais es lo 4 ^en exportator de gas naturau e lo 9 ^en de petroli. En fora d'aquelei sectors, existis de jaciments de ferre importants dins lo sud-oest e d'aur, de zinc e d'urani dins lo sud. L'agricultura ten tanben una placa importanta e representava 8% dau PIB en 2006 . Pasmens, aquela produccion es gaire exportada mai magerament destinada au mercat interior argerian.

L'industria non ligada a l'esplecha d'idrocarburs es un sector limitat de l'economia que representava solament 5% dau PIB en 2006 . Lei servicis representavan lo resta, sia 41%. Lei domenis principaus son lei servicis marchands e lo sector de la construccion.

Cultura [ modificar | Modificar lo codi ]

Gracias a son istoria vielha e sa riquessa linguistica, Argeria ten un patrimoni cultura important e dinamic. D'efect, lo pais assosta un nombre grand de vestigis arqueologics que sept son classats au patrimoni de l'UNESCO ^[6] . De mai, lo torisme ten tanben pas de politica de desvolopament propria e la manca d'infrasturas adaptadas au torisme internacionau es forca importanta, subretot en comparason dei vesins marroquin e tunisian.

Leis autreis aspects culturaus an una situacion melhora gracias a la riquessa etnica dau pais e sa posicion de crosiera entre leis influencias europeas, magerament francesa, e africanas. Ansin, Argeria foguet una font d'inspiracion per lei pintors frances tre lo segle XIX e la pintura es demorada activa apres l'independencia ambe d'artistas coma Mohammed Racim . Lei domenis dau teatre e dau cinema son tanben relativament dinamics. Pasmens, leis arts pus famos de la cultura argeriana son la literatura e la musica. Lo premier foguet inicialament fortament inspirat per lo besonh d'afirmar l'identitat nacionalau dau pais ambe d'autors coma Mohammed Racim o Katem Yacine . Puei, leis escribans fogueron marcats per la guerra civila dins d'obras coma Le Serment des Barbares de Boualem Sansal o L’Attentat de Yasmina Khadra. Se fau notar qu'aquela literatura ten un nombre important d'autors en frances qu'an un succes grand dins aqueu pais. De son caire, la musica d'Argeria ten diverseis estils forca diferents. Lei pus coneguts son la musica classica d'inspiracion arabo-andalosa, lo rai aparegut au comencament dau segle XX e la musica cabila.

Religion [ modificar | Modificar lo codi ]

S'existis pas de recensament oficiau en materia de religion, s'estima generalament que 98 a 99% de la populacion es musulmana. Lo sumnisme a l'estatut de religion d'estat e leis afaires religios son dirigidas e organizadas per un Ministeri deis Afaires Religios e un Aut Conseu Islamic que son rotle es definit per la Constitucion. Lo clergat es pagat per lo govern.

La practica religiosa es liura per l'islam mai limitada per leis autreis religions. Lei limitacions principalas regardan lo proselitisme qu'es enebit e la necessitat per lei membres dei clergats d'estre agregats per l'Estat.

Bibliografia [ modificar | Modificar lo codi ]

•  {{{titol}}}. Berti. ISBN 9961-69-027-7 .  
•  {{{titol}}}. Menges. ISBN 2856204317 .  
•  {{{titol}}}. Decouverte (reedicion de 2004). ISBN 2707144665 .  
•  {{{titol}}}. Presses universitaires de France - PUF. ISBN 21304215985 .  
•  {{{titol}}}. Payot et Rivages. ISBN 2228887897 .  
•  {{{titol}}}. Scarecrow Press, Inc.. ISBN 081085340X .  
•  {{{titol}}}. PUF 1958 (reedicion de 2001). ISBN 2-13-052175-4 .  

Ligams externes [ modificar | Modificar lo codi ]

Notas e referencias [ modificar | Modificar lo codi ]

1. ↑ Population and HIV/AIDS - 2010 - Nacions Unidas
2. ↑   Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana (en occitan) p. 121.
3. ↑ Academia Occitana-Consistori del Gai Saber .  Diccionari General de la Lenga Occitana (DGLO) , 2008-2024.  
4. ↑ S'es aquela independencia foguet jamai formalizada per un tractat, era venguda una realitat estent qu'en 1830, l'Emperi Otoman se sentiguet pas regardat per l'invasion francesa.
5. ↑ Se fau notar qu'aquel indici es calculat per l'ONG d'origina alemanda Transparency International e non per una institucion oficiala
6. ↑ Pasmens, se fau notar que lei sites argerians classats per l'UNESCO o per lei servicis dau patrimoni nacionau son gaire entretenguts e son menacats per de degradacions nombrosas. Ansin, l'UNESCO a menacat de suprimir certanei sites argerians de son classament.

v  · m Liga Arabia
Arabia Saudita ? Argeria ? Bahrayn ? Comoras ? Egipte ? Emirats Arabis Units ? Iraq ? Jiboti ? Jordania ? Kowait ? Liban ? Libia ? Mauritania ? Marroc ? Oman ? Palestina ? Qatar ? Somalia ? Sodan ? Siria ? Tunisia ? Iemen

v  · m Paises d' Africa

Africa del Nord Argeria  ? Egipte   1  ? Libia  ? Marroc   3  ? Mauritania  ? Sahara Occidental   4  ? Sodan  ? Tunisia Africa de l'Oest Benin  ? Burkina Faso  ? Cap Verd   2  ? Costa d'Evori  ? Gambia  ? Ghana  ? Guinea  ? Guinea Bissau  ? Liberia  ? Mali  ? Niger  ? Nigeria  ? Senegal  ? Sierra Leone  ? Togo Africa Centrala Cameron  ? Centreafrica  ? Republica de Congo  ? Republica Democratica de Congo  ? Gabon  ? Guinea Equatoriala  ? Sao Tome e Principe  ? Chad Africa de l'Est Burundi  ? Jiboti  ? Eritrea  ? Etiopia  ? Kenya  ? Oganda  ? Rwanda  ? Seichelas   2  ? Sodan del Sud  ? Somalia  ? Tanzania Africa Australa Angola  ? Botswana  ? Comoras   2  ? eSwatini  ? Lesotho  ? Madagascar   2  ? Malawi  ? Maurici   2  ? Mocambic  ? Namibia  ? Sud-Africa  ? Zambia  ? Zimbabwe Autras entitats politicas Azawad  ? Sahara Occidental   4  ? Somaliland 1 parcialament african    2 pais insular    3 non membre de l' Union Africana     4 pas reconegut per l'ensemble de la comunitat internacionala mas membre de l' Union Africana