De
Republiek Panama
(
Spaans
:
Republica de Panama
) is een
land
op de grens van
Centraal-Amerika
en
Zuid-Amerika
dat grenst aan
Colombia
en
Costa Rica
. Panama is vooral bekend door het
Panamakanaal
, dat de doorsteek mogelijk maakt tussen de
Atlantische Oceaan
en de
Grote Oceaan
.
In het Spaans wordt de naam
Panama
uitgesproken met de klemtoon op de laatste lettergreep. In het Nederlands wordt doorgaans de eerste lettergreep beklemtoond.
In het gebied van hedendaags Panama waren verscheidene
precolumbiaanse beschavingen
, waaronder de
Coclecultuur
.
Panama was van 1502 tot 1821 een provincie van Spanje, waarna het na een korte onafhankelijkheid opging in
Groot-Colombia
. Toen de Colombiaanse regering zich verzette tegen de Amerikaanse wens (en bijhorende eisen) om een doorvaart mogelijk te maken tussen de
Atlantische Oceaan
en de
Grote Oceaan
in de
landengte
van Panama, ging de Amerikaanse president
Theodore Roosevelt
in 1903 een Panamese onafhankelijkheidsbeweging steunen. De Amerikaanse vloot maakte het de Colombiaanse troepen onmogelijk om naar
Panama-Stad
te komen, want de weg over land, door de oerwouden, was vrijwel ontoegankelijk. De "vrijheidsstrijders" konden dus bijna ongehinderd de macht grijpen. Dit wordt wel gezien als een staaltje Amerikaanse
kanonneerbootpolitiek
. Manuel Amador Guerrero werd de eerste president van Panama, hij regeerde van 20 februari 1904 tot 1 oktober 1908.
De bouw van het
Panamakanaal
? met Amerikaans kapitaal ? kon daarna van start gaan. Het kanaal en de 16 kilometer brede zone eromheen werd in een verdrag "voor eeuwig" tot Amerikaans eigendom verklaard. Panama ontving in ruil eenmalig 10 miljoen dollar en een jaarlijkse vergoeding van 250.000 dollar.
Het land werd geplaagd door politieke instabiliteit en was feitelijk een
vazalstaat
van de
Verenigde Staten
. Vanaf 1947 wist 'sterke man' en pro-Amerikaanse
kolonel
Jose Remon de macht naar zich toe te halen. Gedurende 10 jaar wist hij met steun van het leger zijn politieke tegenstanders te verslaan. Onder zijn regeertermijnen ? in 1952 won hij de presidentsverkiezing ? nam de
corruptie
af en nam hij stappen de economische basis van het land te verbeteren. Op 2 januari 1955 werd hij vermoord.
In 1968 greep generaal
Omar Torrijos
de macht, die hij behield tot hij in 1981 bij een vliegtuigongeluk om het leven kwam; de oorzaak van dat ongeluk is nooit opgehelderd. Torrijos was de architect van de
Torrijos-Carterverdragen
waarin de overdracht van het Amerikaanse beheer van de kanaalzone werd geregeld.
Na hem werd
Manuel Noriega
de sterke man, zonder daadwerkelijk president te worden. Hij gedroeg zich als een dictator en werd van betrokkenheid bij de narcoticahandel beschuldigd. De binnenlandse spanningen liepen sterk op en de economische bedrijvigheid zakte in. In december 1989 verklaarde Noriega de
Verenigde Staten
de oorlog. Dit werd niet erg serieus genomen, maar vier dagen later werd een Amerikaanse militair doodgeschoten door de troepen van Noriega. De VS besloot Noriega uit het zadel te stoten tijdens
Operatie Just Cause
waarna de democratie terugkeerde.
Op 31 december 1999 kreeg Panama volledige soevereiniteit over het Panamakanaal.
Panama is het meest zuidelijk gelegen land van Centraal-Amerika. Ten noorden van het land ligt de
Caribische Zee
, ten zuiden de
Grote Oceaan
en de
Golf van Panama
. Voor beide kusten liggen een aantal eilanden, waaronder de
San Blas-eilanden
. Op het smalste punt tussen beide zeeen ligt het
Panamakanaal
, dat nu de beide Amerika's scheidt. Zo ligt het westelijke deel van Panama in Noord-Amerika en het oostelijke deel in Zuid-Amerika. Staatkundig behoort geheel Panama tot Noord-Amerika (Centraal-Amerika). In het westen grenst Panama aan
Costa Rica
, de grens is 330 kilometer lang en in het oosten deelt het een 225 kilometer lange grens met
Colombia
. De kustlijn is bijna 2.500 kilometer lang.
Over de volledige lengte van het land loopt een
bergkam
. Dit vormt tevens een
continentale divide
, ten noorden hiervan stromen de rivieren naar de
Caraibische Zee
en ten zuiden naar de
Grote Oceaan
. In het grensgebied met
Costa Rica
ligt het
Cordillera de Talamanca
gebergte
. Hier ligt ook de
Volcan Baru
, met 3.474 meter het hoogste punt van het land. Verder naar het oosten worden de bergen lager en verandert de naam in
Serrania de Tabasara
. In dit lagere gedeelte ligt ook het
Panamakanaal
. De hele door vulkanen gevormde bergrug tussen Costa Rica en het kanaal wordt ook wel
Cordillera Central
genoemd. Aan de andere kant van het kanaal worden de bergen weer hoger. De kustgebieden zijn veelal vlak.
Het land telt ongeveer 500 rivieren, waarvan er zo’n 300 uitmonden in de
Grote Oceaan
[4]
. Er zijn maar een paar rivieren bevaarbaar zoals de
Chagres
, die grotendeels is opgegaan in het
Panamakanaal
, en de
Tuiro
. Deze laatste stroomt in de meest oostelijke provincie
Darien
. De
Chagres
telt twee
dammen
en is een belangrijke bron van waterkracht voor het land. De
Chepo
speelt ook een belangrijke rol in de elektriciteitsvoorziening van het land. De
waterkrachtcentrale
in de Bayano dam werd in 1976 in deze rivier aangelegd.
Panama heeft een tropisch, zeer vochtig klimaat, met een
droge periode
tussen
januari
en
mei
. In de regenperiode regent het gemiddeld 20 dagen per maand en de hoeveelheden zijn groot. In Nederland valt gemiddeld zo'n 600 a 700 millimeter neerslag per jaar, maar in Panama ligt het gemiddeld driemaal zo hoog. De temperatuur varieert weinig over de seizoenen en ligt gemiddeld rond de 23°
C
. In het oosten van het land valt de meeste neerslag en hier zijn uitgebreide
tropische bossen
.
Weergemiddelden voor Panama-Stad
Maand
|
jan
|
feb
|
mrt
|
apr
|
mei
|
jun
|
jul
|
aug
|
sep
|
okt
|
nov
|
dec
|
Jaar
|
Gemiddelde temperatuur (°C)
|
22
|
22
|
23
|
23
|
24
|
24
|
23
|
24
|
24
|
23
|
23
|
23
|
23
|
|
Neerslag
(mm)
|
48
|
25
|
10
|
63
|
239
|
180
|
199
|
216
|
200
|
305
|
268
|
151
|
1.904
|
Bron: Climatetemp:
[1]
|
Ten tijde van de ontdekking van Panama door de Spanjaarden waren er drie grote bevolkingsgroepen, de
Kuna
, Guaymi en Choco. De Kuna woonden in het midden van het land, de Guaymi in het westen tegen de grens van
Costa Rica
en de Choco ten slotte aan de grens van
Colombia
aan de kust met de Grote Oceaan. Alle drie groepen leefden van de landbouw, er waren gemeenschappelijke gronden die gezamenlijk werden bebouwd. Verder leefden zij van visserij en de jacht.
In 1960 telde Panama ruim 1 miljoen inwoners en in de decennia daarna is dit aantal gestaag gegroeid naar circa 3,5 miljoen in 2010. Hiervan woont ongeveer 75% in de steden, en 25% in de hoofdstad
Panama-Stad
. De gemiddelde levensverwachting van een Panamees is 75 jaar.
Er is volgens de
grondwet
godsdienstvrijheid
. Het overgrote deel van de bevolking (ca. 84 %) is
katholiek
. In 1925 werd het aartsbisdom Panama opgericht, dat sinds 1955 tevens zetel van de
metropoliet
van de kerkprovincie is. Van 1946 tot 1963 was de Nederlander
Frans Beckmann CM
aartsbisschop van Panama. De kerkprovincie omvat thans een
aartsbisdom
, vijf
bisdommen
en een vrije
prelatuur
.
Het merendeel van de
protestanten
(ca. 6% van de bevolking) is
baptist
. De oorspronkelijke Indianenbevolking is vrijwel niet tot het christendom bekeerd en hecht aan
natuurreligies
.
Panama is opgedeeld in tien provincies (
provincia
) en drie Indiaanse gemeenschappen (
comarca indigena
).
De 10 Provincies
- Bocas del Toro
-
Chiriqui
-
Cocle
-
Colon
-
Darien
-
Herrera
-
Los Santos
-
Panama
-
Panama Oeste
[5]
-
Veraguas
De 3 Comarca's
- Embera
-
Guna Yala
[6]
-
Ngobe-Bugle
Panama is een
republiek
. Aan het hoofd van het land staat de president, die voor vijf jaar gekozen wordt. In juli 2019 werd
Laurentino Cortizo
in deze functie geinstalleerd. Panama heeft een eenkamerparlement met 71 leden, die ook voor vijf jaar worden gekozen. Er bestaat
stemplicht
voor iedere persoon vanaf de leeftijd van 18 jaar, maar er staat geen boete op niet stemmen.
Aan het einde van de jaren 40 van de twintigste eeuw was landbouw de belangrijkste economische activiteit.
[7]
Slechts een klein deel van de vruchtbare grond werd gebruikt. De belangrijkste landbouwproducten waren
bananen
, rietsuiker,
rijst
, cassave,
koffie
en
cacao
. Gebrek aan goede transportmogelijkheden beperkte de houtkap in de uitgebreide bossen in het oosten van het land. Van de vezels van de
Toquillapalm
werden
panamahoeden
gemaakt.
[7]
Er was 170 kilometer
spoorweg
, de
Panamaspoorweg
was de belangrijkste lijn en er was een klein
smalspoornetwerk
in
Chiriqui
. Verder waren er 1.500 kilometer verkeerswegen, niet veel voor een land ter grootte van de
Benelux
. Panama had geen eigen
koopvaardijvloot
, maar veel schepen voeren onder de
Panamese vlag
.
[7]
De Panamese regering nam altijd deel aan internationale conferenties en stemde voor alle ontwerpconventies, maar ratificeerde deze nooit.
[7]
Panama ontving circa
US$
430.000 per jaar uit hoofde van het
Panamakanaal
; in 1949 voeren bijna 4.800 schepen door het kanaal.
[7]
De
handelsbalans
vertoonde een groot tekort, de
export
van goederen lag ver onder de import. Hierbij speelde wel een rol dat verkopen aan schepen die het Panamakanaal gebruikten niet tot de export van Panama werd gerekend en de bestedingen van het Amerikaanse personeel van het kanaal en militairen ook niet.
[7]
Belangrijke exportproducten waren bananen,
cacao
en
abaca
.
In 2018 werd het
bruto binnenlands product
(BBP) geschat op US$ 65,2 miljard (2008: US$ 42,4 miljard)
[8]
. Het BBP per hoofd van de bevolking was US$ 15.679 (2008: US$ 12.503), wordt dit bedrag gecorrigeerd voor koopkrachtverschillen dan lag het iets hoger dan US$ 25.000. De werkloosheid in 2018 werd geraamd op 6,4% (2008: 5,6%) van de beroepsbevolking. Een belangrijke bijdrage aan de overheidsinkomsten wordt geleverd door het
Panamakanaal
; de kanaalbeheerder ACP draagt een groot deel van de tolinkomsten af in de vorm van dividenden en belastingen.
De economie van het land draait grotendeels op de
dienstensector
. In 2017 had deze sector een aandeel van bijna 80% in het BBP. De
primaire sector
had een aandeel van slechts 2%, maar ongeveer een zesde van de beroepsbevolking was in de landbouw werkzaam.
[9]
De belangrijkste importproducten zijn
petroleum
, machinerieen,
chemicalien
en geneesmiddelen. De belangrijkste importlanden waren in 2017 de
Verenigde Staten
(VS, 24%), de
Volksrepubliek China
(10%) en
Mexico
(5%).
[9]
De belangrijkste exportpartners waren de VS (19%), Nederland (17%) en China (7%).
[9]
Er werden vooral landbouwproducten, vis, hout en schroot uitgevoerd.
In 1968 zijn in Noord-Centraal-Panama bij de Petaquilla-rivier
koper
,
goud
,
zilver
en
molybdeen
ontdekt.
[10]
De metalen zijn aangetroffen op zo’n 20 kilometer van de kust met de
Caraibische Zee
. Het ligt in bergachtig terrein, bedekt met
regenwoud
en de regio heeft een vochtig en heet klimaat. Mede vanwege de gebrekkige infrastructuur heeft het tot 2009 geduurd alvorens met de aanleg van de mijn werd gestart. Het erts ligt relatief ondiep en kan door middel van
dagbouw
worden gewonnen. Het mijnbouwbedrijf Inmet Mining had 80% van de aandelen en de rest was in handen van het
Zuid-Koreaanse
bedrijf LS-Nikko Copper.
[10]
Inmet werd in 2013 overgenomen door
First Quantum
, die met het project doorgaat. In november 2017 verhoogde First Quantum het belang naar 90% door LS-Nikko deels uit te kopen. De
Cobre Panama
mijn heeft een levensduur van zo’n 40 jaar en zal gemiddeld ongeveer 300.000 ton koper per jaar produceren.
[11]
Het hele project vergt een
investering
van ruim US$ 7 miljard en de productie start in 2019.
[11]
De exportopbrengst van het koper zal voor Panama een belangrijke extra bron in inkomsten worden naast die van het
Panamakanaal
.
Volgens het
Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties
leeft in Panama 37,3% van de bevolking onder de
armoedegrens
.
[12]
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
(
en
)
Verenigde Naties 2013
- ↑
a
b
(
en
)
Laatste census 16 mei 2010 (via V.N.)
- ↑
Niet-officiele schatting CIA Factbook juli 2020
, berekend door US Bureau of the Census (gearchiveerd)
- ↑
(
en
)
Geografie van Panama, landenstudie, 1987
.
Gearchiveerd
op
27 november 2020
.
- ↑
Nieuwe provincie vanaf 01/01/2014.
- ↑
Instituto Nacional de Estadistica y Censo (INEC); Distribucion territorial (p.13).
- ↑
a
b
c
d
e
f
Handboek voor Internationaal Verkeer en Toerisme, Uitgeverij: Elsevier, Amsterdam, 1957, pag 216
- ↑
(
en
)
IMF WEO database April 2019, geraadpleegd op 7 juni 2019
- ↑
a
b
c
CIA World Factbook: Panama, economy
- ↑
a
b
Inmet
Panama koperproject
, geraadpleegd op 18 april 2013
- ↑
a
b
(
en
)
First Quantum
Annual report 2018
, geraadpleegd op 7 juni 2019 (gearchiveerd)
- ↑
UNDP: Human development indices - Table 3: Human and income poverty (Population living below national poverty line (2000-2007))
|