'A
Danemarca
(nomme ufficiale:
Regno 'e Danemarca
) e 'o Stato cchiu piccerillo d''a
Scannenavia
e pure chillo situato cchiu a sudd. Se truova a nord 'e ll'uneco Stato a isso cunfinante via terra, 'a
Germania
, a sudd-ovest d''a
Sguezia
e a sudd d''a
Norvegia
. Cunfina pure cu' 'o
Mar Balteco
a est e 'o Mare d''o Nord a ovest.
'A capitale d''a Danemarca e
Copenaghen
, cita ca sta ngoppa n'isola chiammata
Sjælland
. 'A Danemarca e azzeccata 'a
Sguezia
grazzie a nu ponte ca aunisce 'a capitale soja c''o territorio sguedese. Fanno parte d''a Danemarca pure ll'
Isole Faroe
e 'a
Groenlandia
. 'A lengua ufficiale soja e 'o
danese
.
'A Danemarca fa parte 'e ll'
Aunione europea
. Essa trasette int''a ll'Aunione int'o 1973.
'A Danemarca nun vulette ausa ll'
Euro
comme muneta soja, infatti 'a muneta corrente e 'a
Curona Danese
.
Attuorno 'o V seculo D.C populazziune scandinave culonizzareno 'a Danemarca, aroppo 'a cchiu e dujeciento anne 'e danese abbiarono a conquista la
Ngreterra
.
'Int'o IX seculo D.C 'a Danemarca se spannette, conquistanno 'a Norvegia e quacche reggione d''a
Germania
settentriunale, e quacche anne cchiu annanze se conquistarra tutta 'a
Gran Vretagna
.
Attuorno a ll'inzio d''o 1300 'a Danemarca se spannette verz' 'e paise d''o
Mar Balteco
, e verzo ll'inizio d''o 1400 'a Danemarca se conquistaje tutta 'a
Sguezia
, ma 'int'o 1523 'a Sguezia se ribellaje e addevnette nnepennente.
'Int'o '600 'a Danemarca se cunvertette o Protestantesimo, 'e arrepijaje 'e cunflitte cu 'a Sguezia, 'e ddoje nazziune se facetteno guerra, 'a guerra fernette cu 'a vittoria d''a Sguezia, e 'a Danemarca arrefunnette 'e paise baltece. Aroppo a 'sta scunfitta 'a Danemarca addeventaje na monarchia assoluta.
Quanno accumincaje ll'800 'a Danemarca s'alleaje cu Napoleone, ma 'st'alleanza custaje 'a Norvegia, ca, cu 'o trattato 'e Kiel, addventava territorio svedese. 'Int'o 1848 'a Danemarca addventa monarchia costituzionale. 'Int'o 1864 ll'
Austria
e 'a
Prussia
, dichiarajeno guerra a Danemarca, cu chesta guerra 'a Danemarca arrefunette 'e territorie d''o sudd, ca furono date a ll'Austria e 'a Prussia.
Cu 'o scoppio d''a primma guerra munniale 'a Danemarca se dichiara neutrale, 'int'o 1920 'a ll'
Islanna
'a nnepennenza, e s'arrepija 'o territorio d''o Schleswig settentriunale. 'Int'a
sicunna guerra munniale
'a Danemarca ven'invasa 'a 'e Germanese cu tutto ca s'era dichiarata neutrale, ma grazzie a quacche gruppo 'e resistenza armata, se riesce 'a libbera.
'A Danemarca cumprenne 'a maggiuranza d''a penisula d''o
Jutland
(
Jylland
pe danese), e cchiu 'e 400 isule, nfra 'e cchiu grosse nce stanno chelle la d''a
Zelanda
(Sjælland) e d''a
Fionia
(Fyn), autre isule mpurtante songo Lolland, Falster, Langeland e Møn, n'ata isula mpurtante e Bornholm cchiu vicina e ccoste sguedese, ppe jonta pure ll'isule
Far Oer
e 'a
Groenlandia
songo culonie danese. 'O territorio danese e pe 'a maggiuranza pianeggiante. 'A muntagna cchiu grossa d''o paise e 'o Yding Skovhøj (172 metre). 'E ccoste danese se sparteno 'int'a divierze tipe. 'A costa cchiu inospitale e chella d''o nord, pecche e suggietta a inundaziune, 'e ccoste danese songo, pero, caratterizzate e fiurde, nzenature piccerelle, ca se ncasano int'e spigge. 'E sciumme danese songo ppe 'a maggiuranza curte,'o cchiu luongo e 'o
Gudena
('mmerzo 150 km).
'O crimma d''a Danemarca e nu crimma temperato. 'E vierne nun song' assaje riggede e 'a temperatura a
jennaro
e
frevaro
e attuorno a 'e 0 °C, 'e staggiune songo frische cu temperature medie attuorno 'e 15.7 °C int'o mese 'e
austo
.
'O viento scioscia cchiu fforte int'o periedo viernale e cchiu debbole int'o periedo estivo.
'E danese festeggiano 'o juorno cchiu ccorto 'e ll'anno e chillo cchiu luongo, 'o primmo se festeggia avvicino 'o juorno 'e
Natale
, 'o siconno, mmece, e 'o juorno 'e miezza staggione, ca vene chiammato 'a 'e danese
Sankthansaften
('A notte 'e San Juanno).
'A populazzione danese e 'e 5.413.392 crestiane, pe 'a maggiuranza tuttuquante 'e etnia danese, urtimamente 'a populazzione se sta arrecchenno 'e magrebine, turche e asiateche, nce stanno pure gruppe 'e sguedese e germanese.
'E femmene songo leggieremente cchiu assaje d''e mascule, 'o leviello 'e l'arfabbetizzazzione e d''o 98.2 %, chillu la d''a ferteleta e 'e 1,74 figliuole pe femmena, nummere assaje basse ca stanno facenno addeventa a populazzione sempe cchiu viecchia.
Ll' 83 % d''e danese fa pparte d''a cchiesa Luterana nazziunale, 'a
Chiesa d''o popolo danese
(Den Danske Folkekirke) canosciuta pure comme cchiesa 'e Danemarca. 'O riesto d''a populazzione crere a religgione crestiane, 'o rummanente 4 % e 'e religgione musulmana.
Mmerze 'o 7 % d''e danese se dichiara
ateo
. Int'a Danemarca nce sta 'a libberta 'e religgione, e a pparte 'a cchiesa ufficiale nce stanno pure ati communeta piccerelle e sette religgiose.
'Int'o paise se parla 'o
danese
, pure se nu gruppo piccerillo 'e perzone avvicino 'o cunfine cu 'a
Germania
parla 'o
germanese
. 'A lengua straniera cchiu canosciuta e 'o
ngrese
'n particulare nfra 'e crestiane d''e cita cchiu 'rosse e nfra 'e giuvane ca 'a scola stureano comme minemo ddoje lengue straniere. 'E firme fanno 'mpara cchiu meglio 'o ngrese pecche nun veneno duppiate.
'A Danemarca e spartuta 'int'o 5 reggione (pe danese
regioner
), ca tenono 98 comune. 'E reggione hanno state criate 'o
primmo 'e Jennaro
d''o
2007
, pe miezo d''a Riforma Ammenistrativa Danese d''o 2007, e hanno pigliato 'o posto d''e 13 contee tradiziunale (
amter
).
'E cinche nove reggiune songo:
O stessu tiempo 'e commune cchiu picerille (
kommuner
) s'hanno aunite p'addeventa cchiu 'rosse, acalanno accussi 'o nummero lloro 'a 279 a 98. 'A rrobba cchiu 'mpurtante ca e stata data a chisti commune e 'a cura d''o servizio sanitario nazziunale. Diverzamente 'e chello ca succereva cu 'e vecchie contee 'e reggiune nun se ponno piglia 'e tasse.
Ogne cunsiglio reggionale e furmato 'a 41 membre eliggiute cu 'e ll'eleziune communale d''o
2005
.
'A maggiuranza d''e commune nove tene na populazzione 'e minemo 20.000 crestiane.
'A
Groenlandia
e ll'
Isule Fær Øer
fanno parte d''a Danemarca ma tenono na particulare autonomia. Tutte 'e ddoje teneno 'o deritto 'e allieggere 'e membre d''o Parlamento Danese.
'A cita cchiu pupulata d''a Danemarca e 'a capitale
Copenaghen
, ca cu 'a ll'area metropolitana d''a soja tene 1.084.885 crestiane, ati cita mpurtante songo
Arhus
,
Odense
e
Aalborg
. 'A cita cchiu mpurtante d''a
Groenlandia
e
Nuuk
, mmece, chella 'e ll'
Isule Faroe
e
Torshavn
.
'O sistema adducativo danese e assaje buono e ll'acciesso a scola pubbreca e pe senza niente nfino a 'e scole superiore, e pure pe 'a maggiuranza d''e curse universitarie. Mmerz''o 99 % d''a populazzione fa 'a scola elementare (ca fernesce a 9 o 10 anne). Ll'86% se fa pure 'a siconnaria, e 'o 41% continua a sturea.
'A scola elementare danese se chiamma
den Danske Folkeskole
('A scola pubbleca danese), se cumpone 'e 10 grade/anne ('o 10° anno e facultativo). Se po pure gghi a na "
Friskole"/"Privatskole
", cioe scole ca nun songo cuntrullate 'a 'e commune, comme 'a "scola Steineriana", n'ata scola e 'a "
Efterskole
", ca se po traducere litteralmente comme
Doposcuola
, 'sta scola nun e obbligatoria e se po fa 'a ll'8° anno a 'o 10°, e na specie 'e culleggio addo 'e membre se stanno spisso sulo pe n'anno, pure si cocche ististuto permette 'a scrizione pure pe n'ato anno. 'A maggiuranza d''e guagliune se scrive o decemo anno, ma coccheduno 'o ffa pure o nono. Dint'a 'sti scole se fa na particulare attenzzione ngopp'a na materia specifeca, comme ll'adducazzione fiseca e 'e llengue. 'A differenza cchiu 'rossa nfra n'
Efterskole
e nu culleggio e ca ll'alunne teneno libberta cchiu 'rosse.
N'ata mpurtanta scola danese e 'a
Folkehøjskole
, nventata 'int'o
XIX seculo
'a N.F.S Grundtvig. Traducibbele comme
Scola superiore d''o popolo
'a Folkehøjskole e na particulare scola addo nce stanno esame, ma se sta accuorte, mmece, a 'a cultura generale d''e guagliune, a d''e ffa mpara e penza currettamiente. Assaje giuvane fanno 'a Folkehøjskole cocche mese addoppo ca se songo diplomate a 'o
Gymnasium
(fosse 'a scola superiore) primma 'e se scrivere a ll'univerzeta. Visto ca 'e Folkehøjskole songo scole d''o popolo se po gghi 'int'a ogne mumento d''a vita. Cierte songo specializzate 'int'e materie specifeche comme 'o sport, 'a museca o 'a prutezzione 'e ll'ambiente, 'int'a maggiuranza d''e scole se mpara pure ll'arte.
Addoppo 'o diploma d''e "Folkehøskolen" se ponno ffa assaje scole comme 'o
Gymnasium
, ll'HF (simile a 'e Gymnasium ma cchiu curte 'e n'anno) 'e ll'HHX (sture cummerciale) e pure ate.
'E fforze armate d''a Danemarca se chiammeno
"Det Danske Forsvar"
("Forze 'e difesa danese"). A tiempo 'e pace 'o ministero d''a difesa tene 15.450 uommene 'int'o ll'esercito, 5.300 'int'a marina, 6.050 'int'a ll'aeronautica militare e 'e ate 55.000 ca stanno facenno 'o servizio 'e leva. D''o
1962
pure 'e femmene ponno gghi a fa 'o servizio militare, pure si 'a primma 'o facette sulo 'int'o
1971
.