Эдийн засаг
(
эрт.грек
. ο?κο? ≪гэр, аж ахуй; + ν?μο? ≪д?рэм≫; шууд утгаар. ? ≪гэрийн аж ахуй эрхлэх≫) -аж ахуйн ?йл ажиллагаа б?г??д ?йлдвэрлэл, хуваарилалт, солилцоо, хэрэглээний тогтолцоонд б?рэлддэг нийгмийн харилцааны цогц ?йл ажиллагааг судалдаг шинжлэх ухаан юм. Энэх?? ?йл ажиллагааны ?р д?нд иргэдийн амьжиргааг хангах ?р ?г??ж тасралтг?й нэмэгдсээр байдаг байна.
Нью-Йоркийн Х?р?нгийн Биржийн
худалдааны давхарт явагдаж буй г?йлгээний явц. Эдгээр х?м??сийн хийсэн эдийн засгийн сонголтууд нь санх??гийн шийдвэр болж байдаг.
Эдийн засгийн ?йл явц нь х?н ба нийгмийн хязгаарлагдмал н??ц, х?ний хязгаарг?й хэрэгцээний з?рчилд??нтэй н?хц?лд явагддаг нарийн т?в?гтэй, б?х з?йлийг хамарсан цогц тогтолцоо юм.
Адам Смит
, эдийн засгийн онолын эцэг гэгддэг,
?ндэстн??дийн Баялаг
буюу "?ндэстн??дийн Баялгийн ??свэр болон шалтгааныг судлах" номын зохиогч.
?йлдвэрлэл ба хуваарилалтын тухай яриа нь
урт т??хтэй
хэдий ч орчин ?еийн утгаараа эдийн засгийн онолыг голдуу 1776 онд
Адам Смитын
?ндэстн??дийн Баялаг
номыг хэвлэгдсэнээс хойш авч ?здэг. Энэ судалгаандаа Смит дараахь сэдвийг тусгасан:
- Улс т?рийн эдийн засаг нь т?рийн т?шээ буюу хууль тогтоогчийн тухай шинжлэх ухааны салбар гэж хэлэгдэх ба нэгд?гээрт ард т?мэнг хангалттай орлого эсвэл бараагаар хангах буюу ил?? тодоруулбал ??рсдийг?? тийм хэмжээний орлого эсвэл амь зуух з?йлсээр хангахад туслах, хоёрдугаарт т?р буюу улс орноо нийгмийн ?йлчилгээ ?з??лэхэд хангалттай орлогоор хангах гэсэн хоёр ?ндсэн ойлголтыг гаргаж ирсэн. Энэ нь ард т?мэн болон т?р засгийг баяжуулахад зориулагдан гарч ирсэн.
Адам Смит нь '
улс т?рийн эдийн засаг
' гэж нэрлэж байсан, гэхдээ 1870 оноос хойш "эдийн засаг" гэсэн нэршил голчлон хэрэглэгдэх болсон.
Х?й нэгдлийн нийгэмд эдийн засгийн х?гжлийн т?вшин доогуур байсан нь хэрэглээ з?вх?н х?ний амь зууж оршин тогтнохын т?л?? тэмцлийн хэмжээнд байв. Анх эртний х?м??с ан агнах, жимс, ногоо цуглуулах т?дийх?н??р амьжиргаагаа залгуулж байсан бол шинэ дэвшилтэд чулуун зэвсгийн хувьсгалын ?р д?нд газар тариалан, мал аж ахуй ??ссэн байна. Нийгмийн х?гжил нь х?д?лм?рийн хувиарлалтад х?ргэсэн - газар тариалангийн болон бэлчээрийн мал аж ахуйн овог аймгууд бий болж, гар урчууд гарч ирсэн б?г??д тэдний анхных нь дархчууд байжээ. Улмаар нийгмийн тэгш бус байдал ??сч, нийгмийн давхарга, т?р бий болсон б?г??д боолчлолын буюу хамжилгат нийгэм ??ссэн байна. Бараа солилцоо (бартер) аажмаар х?гжиж байгаад м?нг? гарч ирснээр худалдаа арилжаа болж хувирсан байна.
Европод "
Загалмайтны аян дайн
" эхэлснээр дундад зууны ?ед
Европт
байхг?й байсан амтлагч, торго болон бусад бараа б?тээгдэх??нийг тэд ??рт?? нээсэн байна. Энэх?? нээлт нь Дорнод-?рн?дийн орнуудын хоорондох худалдааг ?рг?ж??лж, худалдааны ?рс?лд??нийг нэмэгд??лэхэд х?ргэсэн юм.
15-р зууны с??лчээс шинэ газарз?йн томоохон нээлтийн эрин ?е эхэлсэн нь дэлхийн эдийн засаг ??сч, анхдагч хуримтлалын эрин ?еийг бий болгосон гэж ?здэг байна.
18-р зууны с??лийн хагаст Европт
аж ?йлдвэрийн хувьсгал
эхэлсэн б?г??д энэ нь хамгийн ?нд?р х?гжилтэй орнуудад 19-р зууны эцэс гэхэд х?н амын дийлэнх нь х?д?? аж ахуйд ажиллахаа больж аж ?йлдвэрт шилжиж ажиллах болсон юм.
20-р зуунд хэд хэдэн оронд захиргаа-командлалын /ЗХУ, БНМАУ, БНХАУ зэрэг орнууд/ социалист эдийн засаг бий болсон. Бусад ихэнхи оронд капитализм х?гжиж байсан.
20-р зууны хоёрдугаар хагаст шинжлэх ухаан, мэдээллийн технологийн хувьсгал эхэлсэний улмаас ?нд?р х?гжилтэй орнуудын аж ?йлдвэрийн нийгэм (industrial) нь аж ?йлдвэрийн дараах нийгэм (postindustrial) болон хувирч байна.
- зах зээлийн,
- т?вл?рс?н т?л?вл?г??т,
- уламжлалт,
- холимог,
Микро эдийн засаг
нь бизнес болон ?рхийн аж ахуй гэх мэт
оролцогчдын
эдийн засгийн зан байдал болон нэгж зах зээл б?рт ?г?гдс?н хомсдол болон
засгийн газрын зохицуулалтад
тулгуурлан тэдний хоорондын харилцааг судалдаг. Микро эдийн засагт,
ер?нхий тэнцвэрийн
онол нь тэнцвэр л?? чиглэсэн х?д?лг??н болон харилцааг багтаан
нийт
зах зээлийг нэгтгэдэг.
Товчоор: П??с компаниуд болон банк санх??гийн дотор явагдах ?йл ажиллагаа.
Макро эдийн засаг
нь улс орны дотоод нэгж хэсэг, т??ний хэсэгчлэгдсэн ойлголтыг нэгтгэн авч ?здэг б?г??д эдийн засгийн х?гжлийг б?хэлд нь болон х?гжлийг тодорхойлж байгаа эдийн засгийн ?йл явцуудын харилцан хамаарлыг судалдаг. ??р??р хэлбэл, эдийн засгийн ?зэгдлийг улс ?ндэстний т?вшинд авч судалж байгаа ?йл явцыг макро эдийн засаг гэнэ. Н?г?? талаасаа эдийн засгийн механизмуудыг нийлмэл байдлаар судлана.
Товчоор бол Улсад н?л??тэй болон олон улсын эдийн засаг судлана.жишээ нь:Хямрал,ажилг?йдэл гэх мэт...
Холбогдох салбар ухаан, бусад ?в?рм?ц онцлог
[
засварлах
|
кодоор засварлах
]
эдийн засаг нь х?ний амьдралд амин чухал з?йлсийг т?л?вл?ж,эмх цэгцтэй амьдралыг цогцлоож ?гд?г.
Эдийн засгийн шинжлэх ухаан нь ихэнхидээ геометрын арга, м?н т??нчлэн х??рнэх аргуудыг ашигладаг. Эдийн засгийн буюу эдийн засгийн ухааны нарийн шинжилгээ хийхэд бусад ер?нхий математикийн болон тооны аргуудыг ?рг?н ашигладаг. ??нд дараахь аргууд багтана.
- Ёс суртахуун ба эдийн засаг
- Нийгэмд ?з??лэх н?л??
Эдийн засаг бол бизнес, улс т?р, боловсрол, б?тэгдэх??нийг хэлнэ.
- Frontiers in Economics
- ed. K. F. Zimmermann, Springer-Science, 2002. - A summary of surveys on different areas in economics.
- The Autistic Economist
-
Yale Economic Review
- How and why the dismal science embraces theory over reality.
- Nature of Things
by
Jean-Baptiste Say
- an essay in which Say claims that economics is not an ethical system that one can simply refute on the basis that one does not accept its
values
: it is a collection of theories and models that explain inductively found principles.