Parto de serio pri
Scienco
Formalaj sciencoj Logiko Matematiko Matematika logiko Matematika statistiko Teoria komputila scienco
Fizikaj sciencoj Fiziko Klasika fiziko Moderna fiziko Aplikata fiziko Eksperimenta fiziko Teoria fiziko Komputada fiziko Termodinamiko Me?aniko Solida me?aniko Klasika me?aniko Kontinua?a me?aniko Reologio Me?aniko de fluida?o Plasmo Atoma fiziko Fiziko de kondensita materio Kvantuma me?aniko Nuklea fiziko Partikla fiziko Speciala relativeco Kvantuma kampa teorio ?enerala relativeco Kordoteorio ?emio Redoksa reakcio Alkemio Analiza kemio Astrokemio Biokemio Kristalografio Media kemio Man?a?okemio Geokemio Verda kemio Neorganika kemio Materiala in?enierarto Molekula fiziko Nuklea kemio Organika kemio Fotokemio Fizika kemio Radiokemio Solidstata kemio Stereokemio Supermolekula kemio Surfacoscienco Teoria kemio Astronomio Astrofiziko Kosmologio Galaksiastronomio Planeda geologio Planedoscienco Stela astronomio Tersciencoj Meteorologio Klimatologio Ekologio Media scienco Geodezio Geologio Geomorfologio Geofiziko Glaciologio Hidrologio Limnologio Oceanografio Paleoklimatologio Paleoekologio Polenoscienco Pedologio Edafologio Fizika geografio Spaca scienco
Vivosciencoj Biologio Anatomio Astrobiologio Bio?emio Biogeografio Biologia in?enierarto Biofiziko Konduta ne?roscienco Biotekniko Botaniko ?elbiologio Konservobiologio Kriobiologio Disvolvi?-biologio Ekologio Etnobiologio Etologio Evolubiologio ) Genetiko  ( Enkonduko al genetiko ) Gerontologio Imunologio Limnologio Marbiologio Mikrobiologio Molekula biologio Ne?roscienco Paleontologio Parazitologio Fiziologio Radiobiologio Edafo Sociobiologio Sistematiko Toksologio Zoologio
Sociaj sciencoj Antropologio Arkeologio Kriminologio Demografio Ekonomiko Edukado Internaciaj rilatoj Juro Lingvistiko Politika scienco Psikologio Sociologio Soci-ekonomia geografio
Aplikataj sciencoj In?enierarto Aerospaca scienco Agrikultura Biomedicina Kemia in?enierarto Civila in?enierarto Komputila scienco Komputika in?enierarto Elektra in?enierarto Fajroprotekto Gente?niko Industria in?enierarto Me?anika in?enierarto Milita in?enierarto Mineja in?enierarto Nuklea in?enierarto Operacia esploro Programada in?enierarto Robotiko TTT-in?enierarto Sanscienco Biologia in?enierarto Dentokuracado Epidemiologio Sankuracado Medicino Flegado Farmacio Socia laboro Veterinara medicino
Interfakeco Aplikata fiziko Artefarita intelekto Bioetiko Biokomputiko Biomedika in?enierarto Biostatistiko Kognoscienco Kompleksaj sistemoj Komputada lingvoscienco Kulturaj sciencoj Kibernetiko Mediscienco Media socia scienco Mediaj studoj Etnaj studoj Evolua psikologio Forstado Sano Bibliotekscienco Matematika kaj teoria biologio Matematika fiziko Militistiko Retscienco Neurona in?enierarto Ne?roscienco Sciencaj studoj Scienco, te?nologio kaj socio Scienca modelado Semiotiko Sociobiologio Statistiko Sistemscienco Transdisciplino Urba planado TTT-sciencoj
Filozofio kaj historio de scienco Civitanoscienco Mar?enscienco Historio de scienco Filozofio de scienco Protoscienco Pse?doscienco Scienca libereco Scienca politiko Scienca metodo Te?noscienco
?enerala?oj Kategorio
v ? d ? r

Ekonomiko a? ekonomiscienco estas socia scienco , kiu studas ekonomion : produktadon , distribuon kaj konsumadon de servoj kaj varoj . Ekonomiko komparas anka? diversajn kaj e? kontra?dirajn teoriojn de ekonomiaj sistemoj. ?efa celo de studado de ekonomikistoj estas homa konduto kaj bonstato. ?enerale oni dividas la ekonomikon en makroekonomikon kaj mikroekonomikon .

Tre gravaj aspektoj en ekonomiko estas ekspluatado de krudmaterialoj , produktado , distribuo en komercajn cirkvitojn kaj konkurenco , kontentigante la socio bezonojn .

La vorto ekonomiko eliras el grekaj vortoj oikos (domo) kaj nomos (le?o, normo). ^[1] 'Politika ekonomio' estis la pli frua nomo por la fako, sed ekonomikistoj fine de la 19a jarcento sugestis la pli mallongan esprimon "ekonomiko" por la "priekonomia scienco" por starigi ?in kiel separata fako ekster la politika scienco kaj aliaj sociaj sciencoj. ^{[2] [3]}

Ekonomikisto estas la sciencisto kiu fakulas pri ekonomiko

Mikroekonomiko [ redakti | redakti fonton ]

Mikroekonomiko a? entrepren-ekonomiko estas parto de ekonomiko kiu studas la konduton de konsumaj unuoj ( individuoj kaj familioj ) flanke al tio de la firmaoj kaj la estigon de prezoj de hava?oj, servoj kaj produktaj faktoroj.

Funkcio de elementa merkato [ redakti | redakti fonton ]

Kompreno de elektoj de individuoj kaj grupoj estas centra en mikroekonomiko . Ofte elekto de unu alternativo subkomprenas rezignon de alia alternativo. Ekonomikistoj emas akcepti ne elektitan alternativon kiel kosto de eventualeco. Por ekzemplo, lernado de iu scipovo implicas maldedi?on de tempo al alia arto . En fako de merkato , manko de ia varo estas esprimita pere de prezaj interrilatoj. Oni difinas la individuan demandon kiel la kvanto de iu ajn hava?o kiu la konsumanto volas konsumi en iu ajn tempoperiodo.

Teorio pri demando derivi?is de hipotezo pri la elekto de konsumanto inter la hava?oj kiujn ties monon permesas akiri. Tiu individua demando dependas de prezo de hava?o ; prezo de aliaj hava?oj; persona rento kaj emoj a? preferoj. Preska? ?iuj varoj obeas la le?on de malkreskanta demando, la? kiu, la kvanto da varo ser?ata malkreskas kiam ?ia prezo pligrandigas. Tio okazas ?ar la individuoj emas a?eti pli malmultkostajn varojn.

Teorie, ekvilibro de ofertado kaj mendado en konkureca merkato okazus kiam la prezo ekvilibras la forton de ofero kaj demando. Ekvilibra prezo okazus kiam la demandata kvanto estas ekzakte la sama ol la ofera kvanto. Kompreneble estas multaj faktoroj kiu ne permesas tion okazi kaj la merkato nur ekvilibri?as relative.

Krome, estas du tipoj da varoj: varoj de elasta demando kaj varoj de malelasta demando. Varoj de elasta demando estas tiuj kiuj ne estas nepraj al survivo de konsumantoj , kiel luksa?oj , juveloj , kolekta?oj , hobia?oj , ktp. Varoj de malelasta demando, male, estas tiuj kiuj estas nepraj al survivo, kiel man?a?on , medikamentojn , ktp. Kompreneble, tiu nepra?o dependas ne nur de naturo , sed anka? de kulturo . Ekzemple, vino kaj oleo estas nepraj en multaj E?ropaj landoj , sed ne rizo kaj kafo , male, en Brazilo , rizo kaj kafo estas nepraj, sed vino kaj oleo estas luksa?oj.

Varoj de elasta demando sekvas la t. n. le?on de ofero kaj demando ?ar se la prezo kreskas, la demando malkreskas, sed varoj de malelasta demando ne sekvas tiun le?on, ?ar homoj pagos kion ili povas por havigi ili. Al vendanto estas grava scii se la demando de lia varo estas elasta a? ne. Se ?i estas elasta, li devas malgrandigi la prezon por grandigi siajn profitojn , male, se ?ia demando estas malelasta, li ne devas malgrandigi la prezon por ne malgrandigi la profiton.

Makroekonomiko [ redakti | redakti fonton ]

Makroekonomiko estas teoria aliro, kiu pristudas ekonomikon tra la rilatoj inter la grandaj aroj ekonomikaj, kiel la gajno, la investo , la konsumo , la senlaborul-kvoto, la inflacio ktp. ?i estas grava ilo por analizi la politikajn ekonomikojn de la ?tatoj a? de internaciaj organiza?oj .

John Maynard Keynes [ redakti | redakti fonton ]

Estas ofte opiniita, ke la unua kiu vere "makroekonomikis" estis Keynes . Tiu ekonomikisto influis la "New Deal" de Roosevelt, kaj la ?eneralan mondan ekonomion ?is la 1970aj jaroj . El vendcela vidpunkto, la makroekonomikajn cirkonstancojn devas akcepti entrepreno kiel ne?an?eblaj, ?ar ?i ne povas rekte influi ilin. Estas nur nerekte, tra la lobioj , ke ?i povas provi influi ilin.

Liaj ideoj fundamente ?an?is la teorion kaj praktikon de moderna makroekonomiko kaj la ekonomiajn politikojn de registaroj. Li konstruis kaj ege plibonigis sian pli fruan verkaron pri la ka?zoj de la negocaj cikloj , kaj estas amplekse konsiderata kiel unu el la plej influaj kaj famaj ekonomikistoj de la 20a jarcento kaj la kreinto de la moderna makroekonomiko. ^{[4] [5] [6] [7]} Liaj ideoj estas la bazo por la skolo de pensmaniero konata kiel Kejnsisma Skolo a? Kejnsisma ekonomiko kaj ties variaj sekvoj. Lia ekonomika skolo estis kaj estas politike tre influa en multaj landoj.

En la 1930-aj jaroj, Keynes pioniris revolucion en ekonomika pensaro , defiante la ideojn de la Novklasika Skolo kiu tenis, ke libera merkato je mallonga al mezlonga limdato a?tomate havigus plenan dungadon, kondi?e ke la laboristoj estu flekseblaj je siaj salajraj postuloj. Li male asertis, ke agregita mendado determinis la ?eneralan nivelon de ekonomia aktiveco kaj ke malta?ga agregita mendado povus konduki al plilongigitaj periodoj de alta senlaboreco . La? la Kejnsisma ekonomiko, interveno fare de la ?tato estas necesa por moderigi la oscilajn ciklojn de ekonomia aktiveco. ^[8] Keynes defendis la uzadon de fiska kaj monkontrola politikoj por malgrandigi la negativajn efikojn de la ekonomiaj recesioj kaj depresioj . Sekve la eksplodo de la Dua Mondmilito , la ideoj de Keynes rilataj al la ekonomia politiko estis adoptitaj de la ?efaj okcidentaj ekonomioj.

Evoluo de ekonomika pensado [ redakti | redakti fonton ]

Oni povas akcepti, ke moderna ekonomiko komenci?is en la fino de la 18-a jarcento kun Adam Smith , kiu fondis la tiel nomatan klasikan ekonomikan skolon , malgra? pli fruaj eltrova?oj ekzemple de hispanaj skolastikuloj a? psikokratoj, kiuj anka? estis gravaj. Aliaj pensas ke fiziokrata skolo estas la unua scienca ekonomika skolo.

En la 19-a jarcento , Karl Marx sintezis diversajn skolojn de ekonomika pensado, socian distribuon de rimedoj kaj verkon de Adam Smith. Uzinte sisteman aliron de filozofo Hegelo , li verkis sian Kapitalon kaj kreis marksismon . Dum la 19-a kaj 20-a jarcentoj lia verko estis vaste kritikata de adeptoj de merkata ekonomio, unue de Neoklasika ekonomika skolo , poste de aliaj skoloj.

Komence de la 20-a jarcento ekonomiko ricevis trajtojn de statistika disciplino, do studado de ekonometrio ekestis gravega.

Evoluo de makroekonomiko el mikroekonomiko ekis kun Keynes en 1920 kaj estis sistemigita en 1930 de Keynes kaj aliaj pensistoj, konkrete kun partopreno de John Hicks . Multaj ekonomikistoj uzas kombina?on de neoklasika mikroekonomiko kaj Keynesa makroekonomiko. Neoklasika skolo rivalis kun monismo , formulita de Milton Friedman kaj asociita kun Universitato de ?ikago .

Klasika ekonomika skolo [ redakti | redakti fonton ]

Klasika ekonomika skolo a? Ekonomika liberalismo estas ekonomika "skolo" kiu komenci?is kun Adam Smith en la fino de la 18-a jarcento . Vere, Klasika ekonomika skolo ne estis skolo la? la senco ke ?iaj teoristoj konscie partoprenis ?in. Vere, oni kreis la nomojn klasika ekonomika skolo a? ekonomika liberalismo nur en 20-a jarcento , male de fiziokratiistoj kiuj konscie formis skolon.

La unua verko de tiu movado estis la influa libro La Ri?o de Nacioj ( 1776 ). Kiam la libro, kiu i?is klasika manifesto kontra? merkantilismo , donis fortan senton favore al libera komerco en Britio kaj Ameriko . ?i tiu sento naski?is el la ekonomiaj suferoj kaj malri?eco ka?zite de la militoj . Tamen, samtempe de la eldonado, ne ?iuj estis tuj konvinkataj pri la avanta?oj de libera komerco: la brita publiko kaj Parlamento ankora? alkro?i?is al merkantilismo por multaj venontaj jaroj. Ekzistas iom da diskutado pri la originaleco de Smith en La Ri?o de Nacioj . Iuj argumentas ke la verko aldonis malmulte al la jam establitaj ideoj de pensuloj kiel David Hume kaj Montesquieu . Malgra? tio, ?i restas kiel unu el la plej influaj kaj gravaj libroj en la fako ?is hodia?.

Vere, Smith kreis teorion tre simila al Fiziokratio . Amba? klopodis trovi naturajn le?ojn aplikeblaj al ekonomiaj fenomenoj. Smith kaj la fiziokratiitoj postulis ekonomikan liberalismon . Sed, Smith sciis, pli bone ol fiziokratiistoj, bazigi la studadon de ekonomiajn problemoj pli vaste en scienco.

Smith havis pli ampleksan vidpunkton ol la fiziokratiistoj, ne limigis ?in al agrikultura produktado, sed adoptis la laboron kiel centran problemon de sia pensado. Per "laboro", li komprenis ?ian produktan agon, (poste marksistoj reelaboros tion koncepton), kaj diris ke produkta ago estus la veran fonton de ?ia ri?eco.

Krom Smith, aliaj a?toroj de klasika ekonomika skolo estis William Petty , Robert Malthus , David Ricardo kaj John Stuart Mill .

Marksisma ekonomiko [ redakti | redakti fonton ]

La esplorobjekto de la marksisma politika ekonomio estas historie disvolvi?antaj kaj anstata?antaj unu la alian sociaj manieroj de produktado, a? sistemoj de produktadaj rilatoj. La metodo de la marksisma politika ekonomio estas la dialektika metodo kiel reflekto de la objektiva dialektiko (?eneralaj le?oj de i?ado, evoluo kaj pereo) de produktadmaniero.

La fonto de la marksisma politika ekonomio estis la politika ekonomio de Adam Smith kaj David Ricardo , speciale, la ellaborita de ili labora teorio de valoro. La ?efa objekto de esploro de Markso kaj Engelso en sfero de politika ekonomio estas la kapitalisma produktadmaniero (kvankam dum ?ia esplorado Markso kaj Engelso metis komencon anka? por politika ekonomio de anta?kapitalismaj produktadmanieroj). La ?efa verko, esploranta la kapitalisman produktadmanieron, estas " La kapitalo " de K. Markso.

Varo kaj valoro, la labora teorio de valoro, konkreta kaj abstrakta laboro [ redakti | redakti fonton ]

La deirpunkto en esploro de kapitalismaj produktadaj rilatoj ?e Markso estis analizo de la varo , ?ar la varo historie kaj logike anta?as la kapitalon , estante ties ?erma formo. Varo estas produkto de laboro , produktita por inter?an?o .

	?  Varo estas, 1-e, a?o, kontentiganta iun bezonon de homo; 2-e, a?o, inter?an?ata al alia a?o. Utileco de a?o faras ?in uzvaloro.  ” —  Lenin [9]

Kiel uzvaloroj varoj diferencas nur kvalite, ?ar ili kontentigas malsamajn bezonojn de homoj, sed ne diferencas kvante, ?ar ili estas heterogenaj kaj rekte ne kunmezureblaj. Valoro de varo fenomene montras sin kiel inter?an?valoro, t. e. kiel eco de varo inter?an?i?i al aliaj varoj.

?  Inter?an?valoro... estas anta? ?io rilato, proporcio en inter?an?o de iu kvanto da uzvaloroj de unu speco al iu kvanto da uzvaloroj de alia speco. ?iutaga sperto montras al ni, ke milionoj kaj miliardoj da tiaj inter?an?oj egaligas ?iam ?iujn kaj ?iajn, plej diversajn kaj nekompareblajn inter si, uzvalorojn unu al la alia. Kio do estas komuna inter tiuj malsamaj a?oj, ?iam egaligataj unu al la alia en difinita sistemo de sociaj rilatoj? Komuna inter ili estas tio, ke ili estas produktoj de laboro. Inter?an?ante produktojn, homoj egaligas plej malsamajn specojn de laboro.  ” —  Lenin [9]

Do, la esenco de valoro estas la realigita kaj materiigita en varo socia laboro de varproduktantoj.

?  Produktado de varoj estas sistemo de sociaj rilatoj, en kiu apartaj produktantoj kreas malsamspecajn produktojn (socia divido de laboro), kaj ?iuj ?i produktoj estas egaligataj unu al la alia dum inter?an?ado. Sekve, tio komuna, kio estas en ?iuj varoj, estas ne konkreta laboro de iu fako de produktado, ne laboro de unu speco, sed abstrakta homa laboro, la homa laboro ?enerale. Tuta labora forto de difinita socio, prezentita en sumo de valoroj de ?iuj varoj, estas la sama labora forto: miliardoj da faktoj de inter?an?ado pruvas tion. Kaj, sekve, ?iu aparta varo montri?as nur kiel certa ono de socie necesa labortempo.  ” —  Lenin [9]

Socie necesa laboro (labortempo) estas laboro, elspezata por produktado de iu varo ?e socie normalaj (mezumaj) kondi?oj de produktado, t. e. ?e:

1. mezuma nivelo de te?niko,
2. mezuma intenseco de laboro kaj
3. mezuma lerteco de laborantoj.

	?  Grandon de valoro determinas kvanto de socie necesa laboro, a? labortempo, socie necesa por produktado de difinita varo, de difinita uzvaloro.  ” —  Lenin [9]

La le?o de vara produktado , regulanta inter?an?adon de varoj konforme al kvanto de socie necesa laboro, elspezita por ilia produktado, nomi?as le?o de valoro . Do, la duecan karakteron de la varo ( uzvaloro kaj ?an?valoro ) determinas la dueca karaktero de laboro de varproduktantoj. Uzvaloro de varo estas rezulto de konkreta laboro, t. e. de iu utila laboro, kreanta a?on, kontentigantan tiun a? alian bezonon de homo. ?uste specifecoj de iu speco de konkreta laboro determinas specifan uzvaloron de ?ia produkto.

Tamen inter?an?an valoron (a? simple valoron) de varo kreas abstrakta laboro. Abstrakta laboro estas laboro ?enerale, laboro en ajna formo kiel elspezo de homaj fortoj; abstrakta laboro estas kvanta karakteriza?o de laboro de produktantoj de malsamaj varoj, abstraktanta kvalitajn diferencojn. Tial ?i permesas egaligi unu al la alia varojn, kiuj estas produktoj de plej malsamaj specoj de laboro. Abstrakta laboro estas socia, ekonomia fenomeno, propra nur al vara produktado. En vara produktado varoj, kiel rezultoj de elspezo de laborforto de senperaj varproduktantoj, plenumas specialan socian funkcion ? ligas produktantojn inter si per merkato.

Nur per inter?an?o de varoj surbaze de la le?o de valoro i?as ebla socia takso de rezultoj de mastrumado de apartaj produktantoj. Tiamaniere, ekonomiaj rilatoj inter homoj en kondi?oj de vara produktado , bazitaj sur privata proprieto, neeviteble ricevas formon de rilatoj inter a?oj. Okazas tiel nomata materiigo de produktadaj rilatoj, vara feti?ismo, mistika rilato al varo kiel al supernatura forto; ?in naskas la vara formo, kiu ?irmas tion, ke varproduktantoj dependas de la merkato .

Mono [ redakti | redakti fonton ]

Mono estas speciala varo , en kiu esprimi?as valoro de ?iuj aliaj varoj kaj kiu inter?an?i?as al ili ( universala ekvivalento ). Historie la rolo de universala ekvivalento fiksi?is ?e noblaj metaloj, kiuj i?is mono. Valoro de varo, esprimita en mono, estas ?ia prezo .

En kondi?oj de vara produktado merkataj prezoj deflanki?as de la valoro rezulte de konkurenca lukto , sub influo de mendado kaj ofertado (postulado kaj proponado). Levi?o de merkata prezo super la valoron stimulas kreskon de ofertado , kaj sekve, ? kreskon de produktado de varoj . Deflanki?o de merkata prezo sub la valoron ka?zas redukton de produktado de varoj. Rezulte prezoj oscilas ?irka? la valoro, kiu estas "la gravita centro" de prezoj.

Funkcioj de mono estas jenaj:

1. Mezurilo de valoro .
   Mono kiel universala ekvivalento mezuras valoron de ?iuj aliaj varoj. Tamen ne mono faras varojn kunmezureblaj, sed socie necesa laboro, elspezita por produktado de varoj, kreas kondi?ojn de ilia egaligo. Entenata en varo socie necesa laboro difini?as dum produktado per kunmezurado de varoj unu kun alia anta? momento de ilia vendo.
2. Rimedo de cirkulado .
   Partopreno en agoj de a?etado kaj vendado . Malsame de la unua funkcio, kie varoj estas idee taksataj en mono anta? komenco de ilia cirkulado, dum cirkulado de varoj mono devas ?eesti reale. Vara cirkulado inkludas:
   1. vendon de varo, t. e. transformon de ?i en monon (V → M), kaj
   2. a?eton de varo, t. e. transformon de mono en varojn (M → V).
      En tiu procezo mono ludas rolon de peranto en inter?an?o. Funkciado de mono kiel rimedo de cirkulado kreas kondi?ojn, por ke varproduktanto superu individuajn, tempajn kaj spacajn limojn, kiuj karakterizas rektan inter?an?on de varo al varo. Mono ?iam restas en inter?an?ado kaj sen?ese ?in priservas. Tio signifas, ke mono akcelas evoluon de vara inter?an?ado.
3. Rimedo de akumulado kaj konservado .
   Mono, estante universala ekvivalento, t. e. garantiante al ?ia posedanto ricevon de ajna varo, i?as universala reali?o de socia ri?o. Tial al homoj aperas strebo al ilia akumulado kaj konservado. Por kreado de trezoroj mono estas eligata el la cirkulado.
4. Rimedo de pagado .
   Varoj ne ?iam estas vendataj kontra? kontanta mono . Aperas neceso de a?etado kaj vendado de varo kun prokrasto de pago, t. e. kredite . Mono kiel rimedo de pagado havas specifan formon de movi?o: V → ?, kaj post anticipe kondi?ita tempo ? → M (kie ? estas ?uldatesto). En tia inter?an?o ne ekzistas renkonta movi?o de mono kaj varo, amortizo de ?uldo estas fina etapo en la procezo de a?eto-vendo.
5. Monda mono .
   Rimedo de kontado inter ?tatoj.

?ar en kapitalismo mono rolas kiel universala formo de ri?o , tio ka?zas monan feti?ismon (kulton de mono) ? disvolvitan formon de vara feti?ismo.

Kapitalo kaj plusvaloro [ redakti | redakti fonton ]

"Sur certa ?tupo de evoluo de vara produktado mono i?as kapitalo. Formulo de vara cirkulado estis: V (varo) → M (mono) → V (varo), t. e. vendo de unu varo por a?eto de la alia. ?enerala formulo de kapitalo estas, male, M → V → M', t. e. a?eto por vendo (kun profito). Markso nomas plusvaloro tiun kreskon de komenca valoro de mono, sendata en cirkuladon . La fakto de tiu "kresko" de mono en kapitalisma cirkulado estas komune konata. ?uste tiu "kresko" transformas monon en kapitalon, kiel specialan, historie determinitan, socian rilaton de produktado" ^[9] . Do, kapitalo estas valoro , donanta plusvaloron .

?  Plusvaloro ne povas aperi el vara cirkulado, ?ar tiu konas nur inter?an?on de ekvivalentoj, ne povas ?i aperi anka? el altigo de prezo, ?ar reciprokaj perdoj kaj gajnoj de a?etantoj kaj vendantoj ekvilibri?us, dum temas ?uste pri amasa, mezuma, socia fenomeno, sed ne pri individua. Por ricevi plusvaloron, ≪posedanto de mono devas trovi en merkato tian varon, kies uzvaloro mem havus originalan econ esti fonto de valoro≫, tian varon, procezo de uzado de kiu estus samtempe procezo de kreado de valoro. Kaj tia varo ekzistas. Tio estas labora forto de homo. ?ia uzado estas laboro, kaj laboro kreas valoron. Posedanto de mono a?etas laborforton kontra? ties valoro, kiun determinas, samkiel valoron de ajna alia varo, socie necesa labortempo, necesa por ties produktado (t. e. valoro de vivtenado de laboristo kaj de lia familio). A?etinte laborforton, posedanto de mono rajtas uzadi ?in, t. e. laborigi ?in dum tuta tago, ekzemple, dum 12 horoj. Tamen laboristo dum 6 horoj ("necesa" labortempo) kreas produkton, kompensantan lian vivtenadon, kaj dum sekvaj 6 horoj ("plusa" labortempo) kreas nepripagitan de kapitalisto "plusan" produkton a? plusvaloron. Sekve, en kapitalo, el vidpunkto de produktada procezo, necesas distingi du partojn: konstantan kapitalon, elspezatan por produktadaj rimedoj (ma?inoj, laboriloj, kruda materialo k. t. p.) ? ?ia valoro (tuj a? po partoj) sen?an?e transiras al preta produkto ? kaj varian kapitalon, elspezatan por laborforto. Valoro de tiu kapitalo ne restas sen?an?a, sed kreskas en procezo de laboro, kreante plusvaloron. Tial por esprimo de grado de ekspluatado de laborforto fare de kapitalo necesas kompari plusvaloron ne kun tuta kapitalo, sed nur kun varia kapitalo. Kvoto de plusvaloro, kiel nomas Markso tiun rilaton, estos, ekz., en nia ekzemplo 6/6, t. e. 100%.  ” —  Lenino [9]

Kapitalo aperas sur tia ?tupo de vara produktado , kiam laborforto i?as varo.

?  Historia premiso de apero de kapitalo estas, unue, akumulo de certa monsumo en manoj de apartaj personoj ?e relative alta nivelo de evoluinteco de vara produktado ?enerale kaj, due, ekzisto de laboristo, "libera" en du sencoj, libera de ajnaj baroj a? limigoj de vendado de laborforto kaj libera de tero kaj ?enerale de produktadaj rimedoj, senmastruma laboristo, laboristo-"proleto", kiu ne povas ekzisti alie, ol per vendo de sia laborforto.  ” —  Lenino [9]

K. Markso demonstris kvalitan diferencon inter konstanta kaj varia kapitaloj, t. e. inter tiu parto de komence avancita kapitalo, kiu estas destinita por akiro de produktadaj rimedoj, kaj tiu ?ia parto, kiu estas uzata por a?eto de laborforto. Li montris, ke produktadaj rimedoj mem ne kreas novan valoron. En procezo de produktado ilia valoro nur estas transportata al nove kreata produkto (varo) sen ajna alkresko. Novan valoron kreas specifa varo ? laborforto en procezo de ?ia uzado, t. e. rezulte de laboro de dungitaj laboristoj. Tiamaniere, valoro de produktadaj rimedoj (konstanta kapitalo ? c) restas en procezo de produktado sen?an?a, kaj valoro de laborforto (varia kapitalo ? v) kreskas je grando de plusvaloro (m). Dum konstanta kapitalo servas nur kiel premiso por kreo de plusvaloro , varia kapitalo kreas plusvaloron. La divido de kapitalo al konstanta kaj varia unuafoje estis farita de Markso. ?i montras, ke nur dunga laboro kreas plusvaloron, senkompense alproprigatan de kapitalisto; la fonto de kapitalisma profito kaj de enspezoj de ?iuj ekspluatantaj klasoj estas nepripagita laboro de dungataj laboristoj.

	?  Pligrandigo de plusvaloro eblas per du ?efaj artifikoj: per plilongigo de labortago ("absoluta plusvaloro") kaj per mallongigo de necesa labortago ("relativa plusvaloro ").  ” —  Lenino [9]

Mezuma profitkvoto kaj prezoj de produktado [ redakti | redakti fonton ]

En la 3-a volumo de "La kapitalo" estis solvita la demando pri krei?o de mezuma profitkvoto surbaze de la le?o de valoro .

Oni diskutas, ke kapitaliston ne interesas diferenco inter konstanta kaj varia kapitaloj, ?ar por li ili amba? estas nur investo de mono. Tial kapitaliston interesas precipe profitkvoto ? rilato de plusvaloro ( profito ) al la tuta kapitalo , investita en la entreprenon.

En diversaj fakoj de produktado kapitaloj povas doni diversajn profitkvotojn. Tamen ?iu kapitalisto strebas ricevi pli grandan profiton rilate al tuta investita kapitalo (sendepende de ties konsisto). Tial ?e eblo de libera transiro de kapitalo el unu fako en alian okazas transfluo de kapitalo el fako kun malpli granda profitkvoto en fakon kun pli granda profitkvoto. En tiuj fakoj, en kiujn okazas alfluo de kapitalo, kreskas produktado de varoj kaj pro konkurenco okazas malkresko de prezoj; kaj inverse, en la fakoj, el kiuj okazis forfluo de kapitalo, produktado malkreskas, sekve, prezoj kreskas kaj okazas alti?o de profitkvoto. Tiamaniere, konkurenco inter kapitaloj kaj ilia libera transirado el unu fako en alian kondukas profitkvoton al la mezuma.

Pro tio, kvankam "sumo de valoroj de ?iuj varoj de donita socio egalas al sumo de prezoj de varoj" ^[9] , tamen "en apartaj entreprenoj kaj apartaj fakoj de produktado varoj, sub influo de konkurenco, estas vendataj ne la? iliaj valoroj, sed la? prezoj de amasproduktado (a? produktadaj prezoj), kiuj egalas al elspezita kapitalo plus mezuma profito" ^[9] .

Tiamaniere, ?ar profito, ricevata de kapitalistoj de aparta fako, i?as ne egala al plusvaloro, produktata en tiu fako, evidenti?as, ke kapitalistoj de unuj fakoj alproprigas parton de plusvaloro, produktita en aliaj fakoj. Tio signifas, ke la klaso de kapitalistoj entute ekspluatas la klason de laboristoj entute.

?  Alti?o de rendimento de laboro signifas pli rapidan kreskon de konstanta kapitalo kompare kun la varia. Kaj ?ar plusvaloro estas funkcio de nur sola varia kapitalo, do estas kompreneble, ke profitkvoto (rilato de plusvaloro al la tuta kapitalo, sed ne al ties nur varia parto) havas tendencon al malkresko. Markso detale analizas tiun tendencon kaj vicon da ?irmantaj ?in a? kontra?agantaj al ?i cirkonstancoj.  ” —  Lenino [9]

Kapitalismo [ redakti | redakti fonton ]

Kapitalismo , el la vidpunkto de marksismo, estas soci-ekonomia formacio, bazita sur privata proprieto de produktadaj rimedoj kaj sur ekspluatado de dunga laboro fare de kapitalo .

La ?efaj distingiloj de kapitalismo estas: dominado de var-monaj rilatoj kaj de privata proprieto de produktadaj rimedoj, ekzisto de evoluinta socia divido de laboro , kresko de kolektivigo de produktado, transformo de laborforto en varon, ekspluatado de dungitaj laboristoj fare de kapitalistoj. La celo de la kapitalisma produktado estas alproprigo de plusvaloro, kreata de laboro de dungitaj laboristoj.

Kiel la?le?a stadio en historia evoluo de la socio, kapitalismo ludis siatempe progresan rolon. ?i detruis patriarkajn kaj fe?dajn rilatojn inter homoj, kiuj bazi?is sur persona dependo, kaj anstata?igis ilin per monaj rilatoj. Kapitalismo kreis grandajn urbojn, draste plimultigis urban lo?antaron per la vila?a, neniigis fe?dan diserigitecon, kio ka?zis krei?on de bur?aj nacioj kaj centrigitaj ?tatoj, levis sur pli altan ?tupon rendimenton de socia laboro.

La ?efa kontra?eco de kapitalismo estas la kontra?eco inter socia karaktero de produktado kaj privatkapitalisma formo de alproprigo de ?iaj rezultoj. Tiu kontra?eco naskas anarkion de produktado, senlaborecon , ekonomiajn krizojn , nepacigeblan batalon inter la ?efaj klasoj de la kapitalisma socio ? la proletaro kaj la bur?aro ? kaj kondi?as historian kondamnitecon de la kapitalisma sociordo, kreante objektivajn premisojn de nova sociordo, bazita sur socia proprieto de produktadaj rimedoj.

Novklasika ekonomika skolo [ redakti | redakti fonton ]

Ekde 1870 , la bur?a ekonomika penso transiris nebulan periodon anta? marksismo . La klasika skolo , bazita sur Adam Smith , kaj fiziokratio ne proponis sufi?ajn respondojn al kritikoj de Karl Marx . Tiam aperis, sub influo de Pozitivismo , la Novklasika skolo , kiu modifis la metodojn de ekonomikaj studoj, ?efe per la uzo de statistiko . La? tiu teorio, homo estas racia, do ekvilibrigas siajn enspezojn kaj elspezojn. La novklasika skolo solidigis la liberalan penson. ?i postulas konkurencan ekonomian sistemon kiu emas, a?tomate, al ekvilibro.

Subskoloj [ redakti | redakti fonton ]

Oni povas dividi ?i tiun skolon en kvar subskolojn:

• Skolo de Vieno , a? A?stra Psikologia skolo ;
• Skolo de Lausanne , a? Matematika Skolo ;
• Skolo de Cambridge ;
• Sveda Novklasika skolo .

La unua formulis novan teorion pri valoro, bazitan sur uzebleco (teorio de subjektiva valoro), t. e., la valoro ne estas determinata nur de kvanto, sed anka? de kvalito. Oni kreis tiun teorion por kontra?i la teorion pri valoro de Marx. La teorio pri valoro estas samtempe la bazo kaj la plej malforta parto de marksisma teorio. Se oni akceptas la marksisman teorion pri valoro, ne eblas nei la tutan teorion, kiu estas tre logika disvolvo de teorio pri valoro. La novklasika skolo diris, ke la valoro de laboro dependas de la valoro de varo, ?ar akiranto povas akcepti la prezon a? ne.

La Skolo de Lausane anka? nomata teorio de ?enerala ekvilibro , emfazis la interdependeco de ?iuj prezoj en ekonomia sistemo por konservi la ekvilibron.

La teorio de parta ekvilbro a? Skolo de Cambridge konsideris ke ekonomiko estas studado pri homa agado en ekonomiaj aferoj, tiel ekonomiko estas scienco pri homa konduto, ne pri ri?eco.

Fine, la Sveda novklasika skolo kunigis la analizon de monsistemo kun analizo de reala sistemo, kion poste faris anka? Keynes .

Ekonomia sociologio [ redakti | redakti fonton ]

Ekonomia sociologio estas studo de sociaj ka?zo kaj efiko de variaj ekonomiaj aferoj. Tiu fako povas esti lar?e konsiderite dividita en klasika kaj nuntempa periodo.

La klasika periodo koncernis partikulare kun moderneco (respektive modernigo) kaj ties konstituaj aspektoj kiuj estas raciigo, sekularigo , urbanizado , socia tavoligo, kaj tiel plu. ?ar sociologio aperis dekomence kiel reago kontra? la kapitalisma modernigo, ekonomiko ludis gravan rolon en multo el la klasika sociologia priser?ado. La specifa termino "ekonomia sociologio" estis la unuan fojon stampita fare de William Stanley Jevons en 1879, poste uzata en verkoj de Emile Durkheim , Max Weber kaj Georg Simmel inter 1890 kaj 1920. ^[10]

Alternativa ekonomio [ redakti | redakti fonton ]

Partoprena ekonomiko estas ekonomia sistemo bazita sur partoprena decidfarado kiel unuaranga ekonomia mekanismo por distribuado de la produktadrimedoj kaj gvidado de produktado en socio. Partoprena decidfarado bezonas la partoprenon de ?iuj personoj en decido de aferoj proporcie al la efiko kiun tiaj decidoj havas sur ties vivoj. Partoprena ekonomiko estas formo de malcentralizita ekonomia planado kaj socialismo implicas la kunposedon de produktadrimedoj. ?i estas proponita alternativo al nuntempa kapitalismo kaj centra planado. Tiu ekonomia modelo estas ?efe asociata kun la proponoj de politika teoriulo Michael Albert kaj ekonomikisto Robin Hahnel, kiu priskribas partoprenan ekonomikon kiel anarkiisma ekonomia vidpunkto.

Vidu anka? [ redakti | redakti fonton ]

Mikroekonomiko [ redakti | redakti fonton ]

• Familia ekonomiko
• Mendado kaj ofertado teorio
• Laboristaj migradoj
• Subenfiltri?a teorio

Makroekonomiko [ redakti | redakti fonton ]

Publika elekto [ redakti | redakti fonton ]

• Balotada paradokso
• Efikeco de Pareto

Rilataj temoj [ redakti | redakti fonton ]

Ekonomikistoj [ redakti | redakti fonton ]

Referencoj [ redakti | redakti fonton ]

Literaturo [ redakti | redakti fonton ]

• McCann, Charles Robert, Jr., 2003. The Elgar Dictionary of Economic Quotations , Edward Elgar. Preview .
• Jean Baptiste Say. (1821) A Treatise on Political Economy: Or The Production, Distribution, and Consumption of Wealth   one . Wells and Lilly.
• Jean Baptiste Say. (1821) A Treatise on Political Economy; Or The Production, Distribution, and Consumption of Wealth   two . Wells and Lilly.
• Alfred Burgin: Zur Soziogenese der Politischen Okonomie . Wirtschaftsgeschichtliche und dogmenhistorische Betrachtungen, 2. Aufl., Marburg 1996.
• Karl Eman Pribram: Geschichte des okonomischen Denkens . Ubersetzung der Originalausgabe. Erster und zweiter Band. Suhrkamp Verlag, Frankfurt/M. 1998, ISBN 3-518-28956-X .
• Adam Smith, An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations (1776).
• Deutsche Ausgabe: Der Wohlstand der Nationen . 1999, ISBN 3-423-30149-X .
• Joachim Starbatty (eld.): Klassiker des okonomischen Denkens: Von Platon bis John Maynard Keynes . Teil 1 und 2 in einer Gesamtausgabe. Hamburg 2008, ISBN 978-3-937872-92-6 .

Eksteraj ligiloj [ redakti | redakti fonton ]

• Tekstoj pri ekonomiko ^{[ rompita ligilo ]}
• Komerca Vortaro en Esperanto - de R. Kreuz & A. Mazzolini, 1927. - [en STEB]
• [www.eventoj.hu/steb/vortaroj/ekofomo.xls Ekonomio, financoj, mono - Ekofomo de E?ropa Komisiono] (1011 esprimoj en Esperanta, franca, angla) - danke al IKEF. Formato XLS - [en STEB]
• Ekonomiko: Borsa terminaro ? Pli ol 1200 fakaj terminoj en 5 lingvoj pri la funkciado de borso. Eldona?o de IKEF.
• Internacia komerca-ekonomika vortaro en 9 lingvoj - 2800 kapvortoj en la angla kaj Esperanto kaj ekvivalentoj en la lingvoj germana, hispana, franca, itala, nederlanda, portugala kaj sveda. - Eldonita en 1974.
• Komerca terminaro - proveldono - H. Wiersch, Antverpeno, 1989. Bazita sur Key words de International Chamber of Commerce. Angla-germana-hispana-franca-itala-esperanta, kun Esperanta indekso.
• Komerca Terminaro: Esperanta Indekso