Viyana Wien
Bajar Paytext
Wien
Ala Ni?an Coat of arms
Viyana li ser nex?eye
Viyana
Koordinat: 48°12′30″Bk 16°22′21″Rh  /  48.20833°Bk 16.37250°Rh  / 48.20833; 16.37250
Parzemin	Ewropa
Dewlet	Awistirya , First Republic of Austria, Imperatoriya Awistirya-Mecaristane , Republic of German-Austria, imperatoriya Awistiryaye, Federal State of Austria, Almanyaya Nazi , Habsburg monarchy, Archduchy of Austria, Duchy of Austria, Margraviate of Austria, Duchy of Bavaria, Allied-occupied Austria
Paytexta	Awistirya Imperatoriya Romaye ya Piroz Imperatoriya Awistirya-Mecaristane Lower Austria (Q2451590, –1921) imperatoriya Awistiryaye Habsburg monarchy Federal State of Austria First Republic of Austria Kingdom of Hungary Archduchy of Austria Duchy of Austria Republic of German-Austria Cisleithania Reichsgau Wien
Dema avabune	Sedsala 1an b.z.
Damezriner	Kelt
Idari
? ?aredar	Michael Ludwig (2018–)
Qada ruerde
? Gi?ti	414.78 km 2 (16.015 sq mi)
Bilindahi	151 m (495 ft)
Nifus	1.973.403 (2022)
Dem	UTC+1 UTC+2 Central European Time
Koda telefone	01
Plakaya erebeye	W
Malper	www .wien .gv .at/
biguhere  -  Wikidaneye biguhere

Viyana (bi almani : Wien ) bajare paytext, bajare heri mezin u yek ji neh parezgehen Awistriya ye. Viyana bajare heri qerebalix e Awistriya ye u bajare seretayi ye ku li qada bajari 2 milyon ni?tecih (2,9 milyon di nav devera metropole de ku neziki seyeka nifusa Awistirya ye) u navenda candi, abori u siyasi ye Awistiryaye ye. Bajer ji hela nifuse ve di Yekitiya Ewropaye de 6em bajare heri mezin e ku bajare heri mezine li perava Ceme Dunabe hatiye avakirin.

Heya destpeka sedsala 20an, Viyana bajare heri mezin e almaniaxive li cihane bu ku beri percebuna Imperatoriya Awistirya-Mecaristane di ?ere Cihane ye Yekem de, 2 milyon runi?tevanen bajer hebun. Bajer iro pi?ti Berline duyem bajare heri mezin e almaniaxiv e. Navenden gelek rexistinen navneteweyi yen mezin li bajer heme ku di nav van rexistinan de Neteweyen Yekbuyi, OPEC u OSCE heye. Bajar li rojhilate Awistiryaye cih digire u neziki sinoren Komara Cek , Slovakya u Mecaristane ye. Ev herem bi hev re heremeke bi sinoriya Ewropaya Navendi ye. Li gel Bratislava ku neziki Viyanaye ye, heremek metropoliya bi 3 milyon ni?tecihan ava kiriye. Di sala 2001an de, navenda bajer weki Mirateya Cihani ya UNESCO hatiye destni?ankirin.

Viyana ji ber mirateya xwe ya muzike ji bo ku gelek muzikjenen klasik en navdar en weki Beethoven u Mozart ji Viyanaye ne bajer weki "Bajare Muzike" te zanin. Di heman deme de te gotin ku Viyana "Bajare Xelan" e, ji ber ku Viyana bajare yekem psikanaliste cihane Sigmund Freud e. Koka kesen viyanayi ni?tecihen destpeke yen Kelti u Romayi ne. Bajer weki navendek muzika Ewropi ya pe?eng, ji temene Klasikizma Viyanaye heya destpeka sedsala 20an roleke giring listiye. Navenda diroki ya Viyanaye ji hela komen mimari ve dewlemend e ku di nav de qesr u baxceyen Barok u Ringstraße ya dawiya sedsala 19an ku bi avahiyen mezin, abide u bi parkan ve giredayi ye.

Dirok [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Imperatoriya Awistirya-Mecaristan [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Ji dawiya sedsala 19an heya 1938an, bajar navendek cand u modernizme ya bilind ma. Wek paytexta Muzika Cihane, bajar buye male bestekaren weki Brahms, Bruckner, Mahler u Richard Strauss. Bajar ji hela milisen sosyalist Engelbert Dollfuss ve hate dagir kirin, ku pa?e bu serokwezir, u ?ahidiya ?ere navxweyi ye Awistiryaye 1934 bu.

Tekiliyen Awistirya - Osmani [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Viyana di diroka xwe de du caran ji aliye Imperatoriya Osmani ve hat dorpeckirin. Yekem di 1529 de Sileman e Zindi , u ya duyem ji ji aliye Kara Mustafa Pa?a di sala 1683 de. Di her du dorpecan de her du ali ji xisaren mezin ditin. Pi?ti dorpeca duyemin pa?veki?ina Imperatoriya Osmani ya ku ledaneke giran le hat kirin, li Viyanaye wek ?ikestineke hat qebulkirin u ji bo ku ev tekcun nemir bike, Katedrala Eziz Stefan , peykere le?kereki osmani ku di bin lingan de hatiye pelkirin. Herweha Katedrala Eziz Stefan di dema dorpeckirina Imperatoriya Osmani de ji bo gele Viyanaye bu penagehek u ew demeke direj di hundire katedrale de man ku nekevin. ?err. Ev katedral ji ber ku ?ahidiya gelek ?eran buye, buye sembola azadiya Viyanaye. Zengila Pumerine, ku bi nave zengila Tirki ji te zanin, li ser berhevkirina ti?ten metal en ku di dema dorpeca duyemin de u helandina ti?ten metal en berhevkiri de ji aliye Imperatoriya Osmani ya pa?ve veki?iyayi ve hi?tibun, hatiye avakirin. Di sala 1711an de, 300 perceyen cihereng (top, top, ?ur u malzemeyen din en Imparatoriya Osmani) ji aliye mamosteye zengile Johannes Archamer ve di zengileke mezin a bi bejahiya 316 santimetre u giraniya we 22,5 ton hatin helandin. . Zengil, di 26e cileya pa?ina (January) 1712-an de li ser birca ba?ure katedrale hati cekirin, ?ere Cihani ye Yekem u tevlibuna Avusturya di ?ere dewleten mezin en weki Amerika , Almanya u Rusya de, ziyareke mezin dit. Di ve heyame de katedral ji gelek xisar dit, bane we ?ewiti u Pummerin Belli ket erde u ?ikest. Li ?una zengila ?ikesti, ew Zengila Pummerin ji bajare Sankt Florian ya li parezgeha Awistiryaya Jorin ji nu ve ava dikin, ku disa bist ton giran e u buye zengila heri mezin a welat. Zengila ku cekirina we di sala 1952'an de bi dawi bu, di 5'e cotmeha 1957'an de di encama hewldanen direj de li ser birca bakur a ku cihe we ye niha ye hate danin. Seren ceni ji hesin li ser zengil u II. Weneyek ku dorpeca Viyanaye tine bira mirov hat cekirin. Le?kerek heta sala 1956-an li neziki zengile ma, ji bere de pe hesiya ku Calakvanen Osmani ya ku di sala 1534-an de hatiye afirandin, nezik dibe, da ku zengile lexe. Di sala 1956an de dema ku meclisa bajare Viyanaye diyar kir ku xeteriya Osmaniyan nemaye, le?kere li keleka zengile ji kar hat avetin. ^[1]

• I. Dorpekirina Viyanaye
• II. Dorpekirina Viyanaye

Anschluss u ?ere cihani ye duyem [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Di sala 1938an de, Adolf Hitlere jidayikbuyi Awistirya ji balkona Neue Burg a li Heldenplatz, pi?ti ketina wi ya serketi ( Anschluss ) a Awistiryaye (be ?er) Nasyonalsosyalizma Awistiryayi diktator kir. Pi?ti ve pe?vecune, Viyana heta dawiya ?ere Cihani ye Duyem statuya paytexta xwe winda kir. Di 2'e nisana 1945an de Sovyete bajar dorpec kir u li diji Almanan Eri?a Viyanaye dest pe kir. Di eri?en hewayi yen Keyaniya Yekbuyi u DYAye de xizmeten tramvaye, belavkirina av u elektrike qut bun u avahiyen gi?ti u yen taybet hatin hilwe?andin an ji zirar ditin. Pi?ti ?er, yanzdeh roj ?unda Viyana ket u Awistirya ji Almanyaya Nazi veqetiya u Viyana disa paytexta komare ragihand. Bajar heta sala 1955an ji aliye arte?a DYA, Inglistan , Fransa u Yekitiya Sovyete ve hate parvekirin.

Erdnigari [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Weke yek ji mezintirin bajaren Ewropaya Navendi , Viyana pe?vecuna xwe bi girani deyndare cihe xwe ye erdnigari ye. Bajar li herema bakur-rojavaye Hevza Viyanaye , li bakure rojhilat Alp herema kembuyi ye. Bajare diroki li ba?ure Ceme Dunaye ye. Iro bajar bi awayeki berfireh ber bi perave din e cem ve cuye. Viyana li xacereya riyen bazirganiye yen kevin en li rojhilat-rojava u bakur-ba?ur hate damezrandin. Dunub li Viyanaye bi re ve dice, ji ber ku ji ber giravan li De?ta Viyanaye di nav gelek ?axan de parce dibe.

Ji ber hilwe?ina Bloka rojhilate di 1989 de, tekiliyen bazirgani u abori yen Awistiryaye bi ciranen we yen bakur u rojhilat re xurt bune. Nezikbuna erdnigari ya Viyanaye bi welaten Bloka rojhilate ya bere re di ve wateye de balke? e. Bo nimune, Viyana 60 km duri Bratislava , paytexta Slovakya ye. Rastiya ku her du paytext ewqas nezi hev in (tekiliya Vatikan ) li Ewropaye yekta ye.

Demografi [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Din [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

• Roma Katolik %49,2
• be din %25,6
• Islam %7.8
• Ortodoks %6,0
• Protestani %4,7
• Cihuti %0,5

Galeri [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

• 
  View from Upper Belvedere
• 
  Upper Belvedere
• 
  Burgtheater
• 
  Operaya Dugele
• 
  City Hall
• 
  Parlamen
• 
  Hofburg
• 
  Qesra Schonbrunne
• 
  Katedrala Eziz Stefan li Viyanaye

Cavkani [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Giredanen derve [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Li Wikimedia Commons medyayen di ware Viyana de hene

Ev gotara li ser bajareki ?itleke ye. Heke tu bixwazi berfireh biki pe li biguhere bike. (Cawa?) n g b