Inglistan

Giredanan biguhere
Ji Wikipediya, ensiklopediya azad.
(Ji Ingilistan hat beralikirin)
Ev gotar derbare Ingilistan e. Ji bo dewlete Britani, Keyaniya Yekbuyi binere.
Inglistan
England
Ala Mertal
?uneware England
?uneware England
Paytext
u bajare mezin 		London
51°30′Bk 0°7′Ra  /  51.500°Bk 0.117°Ra  / 51.500; -0.117
Zimanen fermi Inglizi
Ziman naskirin Korni
Demonim Ingliz
(bi  inglizi : English )
Reveberi
 ?  Keybanu Charles III
Ruerd
 ?  Gi?ti 130.279 km 2
Gelhe
 ?  2019 Texminkirin 56,286,961 [1]
 ?  2011 Gi?ti 53,012,500 [2]
 ?  Tirbun 432/km 2 }
Dirav Sterling ( GBP )
Demjimer UTC
 ?  Havin ( DH ) +1 seet ( UTC +1)
Hatucuna ajotine cep
Koda telefone +44
ISO 3166 GB-ENG

Ingilistan , Inglizistan yan ji Ingiltere , (bi ingilizi : England ) welatek e ku be?ek ji Keyaniya Yekbuyi ye. Ingilistan li rojavaye xwe bi Wales u ji aliye bakure ve bi Skotlende re sinoren axe parve dike. Deryaya Irlendaye li bakure rojavaye Ingilistane u li ba?ure rojava ji Deryaya Kelti heye. Welat, girava Britanya Mezin ji he?tan penc e girave ku li bakure Atlantike ye u zedetiri 100 giraven picuktir, wek Giraven Scilly u Girava Wight , vedihewine.

Devera ku niha weki Ingilistan te binavkirin, yekem car di serdema Paleolotika Jorin de ji hela miroven nujen ve hate ni?tecih kirin, le nave xwe ji Angles digire ku qebileyek Alman e ku nave xwe ji nivgirava Anglian girtiye ku di sedsalen 5an u 6an de li devere bi cih bune. Ingilistan di sedsala 10an de bu dewletek yekgirti u ji Serdema Ke?fe re, ku di sedsala 15an de dest pe kir, bandorek candi u qanuni ya giring li cihana berfireh kiriye. [3] Zimane Ingilizi, Dera Anglican u hiquqa Ingilizi - bingeha pergalen dadresi yen gelek welaten din en li caraliye cihane - li Ingilistane pe? ketin u pergala revebiri ya parlemani ya welet ji aliye neteweyen din ve bi berfirehi hate pejirandin. [4] ?ore?a Pi?esaziye di sedsala 18an de li Ingilistane dest pe kir u welat civaka xwe veguherand yekem neteweya pi?esaziye ya cihane. [5]

Toponimi [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Nave Ingilistan ya bi ingilizi "England" ji nave Ingilizi ya Kevin England, ku te wateya "welate Angles" hatiye wergirtin. [6] Angles yek ji e?iren Almani bun ku di Serdema Navin a Destpeke de li Britanyaya Mezin bi cih bune. Angles ji nivgirava Anglia ya li herema Bay of Kiel (dewleta Almanya ya iro Schleswig-Holstein) a Deryaya Baltike hatine. [7] Bikaranina heri zu ya tomarkiri ya tegine, weki "Engla londe", di wergera sedsala nehan a dereng de ya bi Ingiliziya Kevin a Diroka Deri ya Gelen Ingilizi ya Bede ye. Pi?tre re ev tegin ji ya nujen bi wateyek cuda hate bikar anin ku te wateya "erde ku Ingilizi le dijin" u ew miroven ingilizi yen ku niha ba?ur-rojhilate Skotlenda ye le di wi deme be?ek ji Padi?ahiya Ingilizi ya Northumbria ye bun.

Destura heri pe?in a pejirandi ya Angles di xebata sedsala 1an de ji aliye Tacitus ve di pirtuka Germania de, ku te de peyva latini Anglii te bikar anin, pek te. [8] Etimolojiya nave e?ire bi xwe ji aliye lekolineran ve te niqa?kirin; hatiye pe?niyar kirin ku ew ji awaye nivgirava Angeln , ji awaya go?eyi te. Cawa u cima tegeheke ku ji nave e?ireke ku ji yen din kemtir e giringtir buye, wek Saksonan, ji bo tevahiya welat u gelen wi ku hatiye bikaranin, naye zanin, le xuya ye ku ev bi edeten bangkirine ve giredayi ye. Dibe ku nav ji aliye gele almani yen li Britanyaye Angli Sakson yan ji Saksonen Ingilizi ji bo ku wan ji Saksonen parzemini (Eald-Seaxe) yen Saksonya kevin di navbera cemen Weser u Eider de li Almanyaya bakur cuda bikin, hatibe bikaranin. [9]

Dirok [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Pe?dirok u serdema kevnar [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Stonehenge, birdariya neolitik.
Ditina zozanen ciyaye pe?kevti ye Kela Maiden, Dorset.
  Gotara bingehin: Diroka Ingilistane

Delilen heri kevn en naskiri yen hebuna mirovan li devera ku nuha weki Ingilistan te zanin ew Homo antecessor e ku nezi 780.000 sal bere ye. Hestiyen heri kevn en proto-mirovan en ku li Ingilistane hatine ke?fkirin 500.000 sal bere ne. [10] Her cend ni?tecihen mayinde tene di nav 6.000 salen dawi de hatibe damezrandin ji ku weki miroven nujen tene zanin di serdema Paleolotika Jorin de li hereme jiyan kirine. [11] Pi?ti serdema qe?aye ya dawin tene ajalen bi pesiri yen mezin en weki Mammoth, Bizon u Gagirdanen bi hiri mane. Neziki 11.000 sal bere, dema ku qe?aye dest bi pa?veki?ine kir, mirovan li hereme ji nu ve dest bi ni?tecihiye kirine; lekolinen genetiki destni?an dike ku ni?tecihen hereme ji bakure nivgirava Iberyaye hatine. Asta deryaye ji ya iro kemtir dibe u Britanya bi perceyen bejayiye bi perceyen bejayi yen Irlanda u Ewrasyaye ve te giredan. [12] Pi?ti carek dine bilindbuna deryaye, 10.000 sal bere ji Irlanda u pi?ti du hezar sal bere ji ji Ewrasyaye hatiye veqetandin.

Serdema navin [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Kopi ya helmeta merasima Sutton Hoo ya sedsala 7an ji Padi?ahiya Rojhilata Anglia.

Veki?inen le?keri yen Romaya Britanya ji dagirkirina pagan, ?erkeren deryavan en ji bakur-rojavaye parzemina Ewropaye , bi taybeti Sakson , Angles , Jutes u Frisyan re vekiri hi?tin ku demek direj eri?i peraven parezgeha Romaye kiribun. [13] Pi?tre van koman di sedsalen pencemin u ?e?an de, di destpeke de li be?a rojhilate welet, bi hejmareke zede dest pe kir ku bi cih bibin. Di dawiya sedsala 6an de, pe?kevtina wane bi dehsalan pi?ti serkeftina Britani li ?ere Ciyaye Badon hate rawestandin, le pi?tre ji nu ve dest pe kir, dor li de?ten bi bereket en Britanyaye girt u devera di bin kontrola Britani de daxist rezek dorpecen cihe yen li welate dijwartirin en li rojava. Nivisaren hemdem en ku ve serdeme vedibejin pir kem in, ji ber ve yeke wesifkirina ve serdeme weki Serdemek Tari tene zanin. Ji ber ve yeke cewher u pe?vecuna runi?tina Ingilistane ya Anglo-Saksoni di nav nakokiyen berbicav de ye; lihevhatina ku derketiye hole ev e ku ew li ba?ur u rojhilat di astek mezin de cebu, le li bakur u rojava kemtir giring bu, ku zimanen kelti ji li deveren di bin kontrola Anglo-Sakson de berdewam bun. [14] Xiristiyaniya serdest a Romaye , bi gelemperi, li heremen dagirkiri ji hela paganizma Anglo-Sakson ve hatibu veguheztin, le ji sala 597an u pe ve ji hela misyoneren ji Romaye ve bi reberiya Augustinus ve hate vegerandin. [15]

Modern a dereng u hemdem [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Di bin Padi?ahiya Britaniya Mezin a nu damezrandi de, encamen Civata Qraliyete u destpe?xeriyen din en Ingilizi bi Ronakbiren Skotlendi re li hev kirin da ku di zanist u endezyariye de nubunen biafirinin, dema ku mezinbuna mezin a bazirganiya Britani ya li derveyi welat ku ji hela Heza Deryayi ve hatiye parastin re li ber damezrandina Imperatoriya Britani vekir. Li hundure we ?ore?a Pi?esaziye ajot, serdemek guherinek kur di ?ert u mercen sosyoekonomik u candi yen Ingilistane de, di encame de candiniya pi?esazi, cekirin, endezyar u madene u her weha toreyen nu u pe?eng en re, rehesin u ave ji bo hesankirina berfirehkirin u ge?epedana wan. [16] Vekirina Qenala Bridgewater a Bakur-rojavaye Ingilistane ya sala 1761an de serdema qenalan li Britanyaye da destpekirin. [17] Di sala 1825an de yekem rehesine rewiyan en bi lokomotifen hilme yen domdar en cihane - Trena Stockton u Darlington - ji gel re vebu. [18]

Demografi [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Ni?tecih [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Nifusa Ingilistan u Wales li gori deveren idari.

Bi zedetiri 53 milyon ni?tecihen li Ingilistan e heta niha welate heri qelebalix e Keyaniya Yekbuyi ye ku ji sedi 84e tevheviya ni?tecihan pek tine. [19] Ingilistan weke yekineyeke ku li hemberi dewleten navneteweyi were pivandin , ji aliye nifuse ve dibe welate heri mezin 25em a cihane.

Delilen genetiki destni?an dikin ku ji sedi 75?95 di xeta bav u kalan de ji ni?tecihen pe?diroki yen ku bi esle xwe ji Nivgirava Iberi hatine u her weha ji sedi 5 ji be?dariyen ji Angles u Saksonan u hemanek giring ji ji Skandinavya (Viking) ye. [20] Lebele genetikzanen din texminen genetike almani dikin ku heta nivi-cih digire.

Ziman [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Ingilizi ku iro ji hela sed milyon miroven ku li caraliye cihane ve te axaftin, li ckhe ku iro ya Ingilistan e ku li wir zimane sereke dimine, derketiye. Li gori serjimariya sala 2011an, zimane ingilizi ji hela nifusa Ingilistane ji sedi 98 ji nifuse ve ba? yan ji pir ba? te axaftin. [21] Ingilizi zimaneki Hind-Ewropi ye ku ki ?ax a ingilizi-frisi ya malbata cermeni ye. [22]

Ziman Axaftvanen xwemali

(hezar)

Ingilizi 46,937
Polandi 529
Pencabi 272
Urduyi 266
Bengali 216
Gujarati 212
Erebi 152
Fransi 145
Portekizi 131
Galerki 8
Cornish 0.6
Yen din 2,267
Gi?tiya ni?tecihan 51,006

Binere [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Cavkani [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

  1. ^ "Population estimates for the UK, England and Wales, Scotland and Northern Ireland ? Office for National Statistics" . www.ons.gov.uk .
  2. ^ "2011 Census: Population and Household Estimates for England and Wales, March 2011" . www.ons.gov.uk .
  3. ^ "England" . web.archive.org . 16 gulan 2008. Ji orijinale hat ar?ivkirin. Roja ar?ivkirine: 16 gulan 2008 . Roja gihi?tine 24 tirmeh 2022 . {{ cite web }} : CS1 maint: bot: original URL status unknown ( link )
  4. ^ "United Kingdom country profile" . BBC News (bi ingiliziya britani). 7 sibat 2020 . Roja gihi?tine 24 tirmeh 2022 .
  5. ^ "Industrial Revolution" . web.archive.org . 27 nisan 2008. Ji orijinale hat ar?ivkirin. Roja ar?ivkirine: 27 nisan 2008 . Roja gihi?tine 24 tirmeh 2022 . {{ cite web }} : CS1 maint: bot: original URL status unknown ( link )
  6. ^ "england | Etymology, origin and meaning of the name england by etymonline" . www.etymonline.com (bi ingilizi) . Roja gihi?tine 24 tirmeh 2022 .
  7. ^ England, 1866?1869 . University of South Carolina Press. rr. 271?284.
  8. ^ "Tacitus" . Wikipedia (bi ingilizi). 20 gulan 2022.
  9. ^ Massa, Werner (2004). Crystal Lattices . Berlin, Heidelberg: Springer Berlin Heidelberg. rr. 3?11. ISBN   978-3-642-05841-7 .
  10. ^ CA (24 gulan 2007). "500000 BC - Boxgrove" . Current Archaeology (bi ingiliziya ameriki) . Roja gihi?tine 24 tirmeh 2022 .
  11. ^ "Geo-East Special Projects Chalk East - Chalk Economy & Culture" . web.archive.org . 5 adar 2011. Ji orijinale hat ar?ivkirin. Roja ar?ivkirine: 5 adar 2011 . Roja gihi?tine 24 tirmeh 2022 . {{ cite web }} : CS1 maint: bot: original URL status unknown ( link )
  12. ^ "Quaternary Palaeoenvironments Group (QPG) ≫ History of the major rivers of southern Britain during the Tertiary" . www.qpg.geog.cam.ac.uk . Roja gihi?tine 24 tirmeh 2022 .
  13. ^ "BBC - History - Ancient History in depth: Overview: Anglo-Saxons, 410 to 800" . www.bbc.co.uk (bi ingiliziya britani) . Roja gihi?tine 24 tirmeh 2022 .
  14. ^ "Fox?The P-Celtic Place-Names of North-East England and South-East Scotland" . www.heroicage.org . Roja gihi?tine 24 tirmeh 2022 .
  15. ^ "England History - Part 4" . www.picturesofengland.com . Roja gihi?tine 24 tirmeh 2022 .
  16. ^ "BBC - History - The Workshop of the World" . www.bbc.co.uk (bi ingiliziya britani) . Roja gihi?tine 24 tirmeh 2022 .
  17. ^ "Nevell, John (d 1697)" . Oxford Dictionary of National Biography . Oxford University Press. 6 sibat 2018.
  18. ^ "England" . Wikipedia (bi ingilizi). 24 tirmeh 2022.
  19. ^ "Ni?tecih Ingilistan" (PDF) . webarchive.nationalarchives.gov.uk . Roja gihi?tine 24 tirmeh 2022 .
  20. ^ Extended Born-Oppenheimer Approximations . Hoboken, NJ, USA: John Wiley & Sons, Inc. 28 adar 2006. rr. 197?223. ISBN   978-0-471-78008-3 .
  21. ^ "Data Viewer - Nomis - Official Census and Labour Market Statistics" . www.nomisweb.co.uk . Roja gihi?tine 24 tirmeh 2022 .
  22. ^ Arlotto, Pam W.; Irby, Susan P. (5 sibat 2020). "Orchestrating Value" . doi : 10.4324/9780429429507 . {{ cite journal }} : Ji bo journal parametreya |journal= hewce ye ( alikari )

Giredanen derve [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Commons Li Wikimedia Commons medyayen di ware Inglistan de hene.
Ji " https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Inglistan&oldid=1685743 " hatiye standin.