| ?лы Отан со?ысы
|
|
Жо?ар?ы сол жа?та са?ат т?л?мен:
ке?ест?к Т-34 танктер? Берлинге шабуыл жасайды; Курск шай?асы кез?нде нем?с Tiger I танктер?;
1943 жыл?ы желто?сан, Шы?ыс майданда?ы "Stuka" нем?с с??гу?р бомбардирлер?;
Ивангородты? Айнзац тобыны? сурет?, онда нем?с ?л?м жаса?тары Украинада?ы еврейлерд? ?лт?ред?;
нем?с тапсыру акт?с?не ?ол ?ой?ан Вильгельм Кейтель;
Сталинград шай?асында?ы ке?ес ?скерлер?.
|
| Дата
|
22 маусым
1941 жыл
?
9 мамыр
1945 жыл
|
|---|
| Орын
|
Еуропа
(
Шы?ыс Еуропа
),
Кавказ
|
|---|
| Н?тиже
|
КСРО же??с?; Германияны? с?зс?з тапсырылуы.
|
|---|
| ?арсыластар
|
|---|
|
|
| ?олбасшылары
|
|---|
|
|
|
^
КСРО-?а айтарлы?тай к?мект? А?Ш ж?не ?лыбритания (Ленд-лиз) к?рсетт?. Рейхт?? ода?тастары, жалпы ал?анда, Германияны? табыстарына ?здер?н?? ресурстарымен, ?скерлер?мен ж?не бас?а да к?мектер?мен айтарлы?тай ?лес ?осты. Сондай-а? со?ысты? ек? жа?ында да мемлекеттерд??/тараптарды? азаматтары ? ?арсыластар (нем?с коммунистер?) со?ысты.
|
|
|
|
?лы Отан со?ысы
(
22 маусым
,
1941 жыл
?
9 мамыр
,
1945 жыл
) ? Еуропалы?
"Ось" елдер?н??
Ке?ес Ода?ына
, Польша мен ?ал?ан Ода?тас елдерге ?арсы ?скери ?рекет театры бол?ан. ?а?ты?ыс 22 маусым 1941 - 9 мамыр 1945 уа?ыт аралы?ында ?т?п, шай?астар
Орталы? Еуропа
,
Шы?ыс Еуропа
,
Солт?ст?к-Шы?ыс Еуропада
(
Балты? елдер
) ж?не О?т?ст?к-Шы?ыс Еуропада (
Бал?ан
) орын ал?ан. ?лы Отан Со?ысы ?
Ек?нш? Д?ниеж?з?л?к Со?ысыны?
шешуш? майданы болып, н?тижес?нде
Нацист?к Германияны?
??лауыны? басты себеб? бол?ан.
≪?лы Отан со?ысы≫ ??ымы 1941 жыл?ы ш?лден?? 3-?нде
Сталинн??
радио ар?ылы с?йлеген с?з?нен кей?н пайда болды. Сталин ?з с?з?нде ≪?лы≫ ж?не ≪Отан≫ деген с?здерд? б?лек-б?лек, б?р-б?р?мен байланыстырмай ?олданды. ≪?лы Отан со?ысы≫ с?з т?ркес? к?птеген бас?а т?лдерде де ?олданылады (
орыс.
Вели?кая Оте?чественная война?
). Елдерд?? к?б?с?нде б?л ?а?ты?ысты
≪Ек?нш? Д?ниеж?з?л?к со?ысты? шы?ыс майданы≫
деп атайды, ал нем?с пен украин тарихтануында о?ан
≪герман-ке?ест?к со?ыс≫
деген атауын берген.
Ек? басты ?арсылас ? Нацист?к Германия мен Ке?ес Ода?ыны? арасында?ы шай?астар д?ниеж?з?л?к тарихында?ы е? ?р? ?скери конфронтациясын ??р?ан. Со?ыс Нацист?к ?скерлерд?? Ке?ес Ода?ты? батыс шекарасынан басып к?ру?нен басталып, екп?ндей елд?? батыс айма?ын жаулап ал?ан.
??рама Штаттары
мен
?лыбритания
т?келей ?а?ты?ыста ?атыспаса да, оларды?
Ленд-лиз
ба?дарламасы ар?ылы, олар Ке?ес Ода?ты? Германияны же?у?нде ?лкен ?лес ?ос?ан. Со?ыс бастал?ан со?,
Финляндия
?ыс?ы Со?ысты?
жал?асы рет?нде, Германия мен
Италияны?
?олдауымен Ресейд?? солт?ст?к-шы?ысына басып к?рген. Б?л майданда ?за?-?ткен
Ленинград Блокадасы
?ткен.
Со?ысты? ал?ышарттары
Германия
1929 жылы бастал?ан б?к?лд?ниеж?з?л?к экономикалы? да?дарысты?
салдарынан 1933 жылы Германияда бил?к басына NSDAP (
≪?лтшыл-социалист?к нем?с ж?мысшы партиясы≫
) келд?. Германияда
Б?р?нш? Д?ниеж?з?л?к со?ыста
ж?бер?п ал?ан есес?н ?айтару?а дайынды??а к?р?с?п кетт?.
Б?р?нш? д?ниеж?з?л?к со?ыста же??ске жеткен елдер (
А?Ш
,
?лыбритания
,
Франция
) ж?рг?зген араласпау саясатыны? ар?асында Германия ?з?не Версаль кел?с?м?нде ?ойыл?ан талаптарды орындауды м?лдем то?татты. Оны? ?ст?не А?Ш-ты? компаниялары Германияны? ?арулануына ?олайлы жа?дай жаса?ан ?аржы ж?не материалдарды ж?бер?п отырды. 1926-33 жылдары Ке?ес Ода?ын Липецк ж?не ?азан ?алаларында?ы полигондарда герман ?арулы к?штер?н?? офицерлер?н дайындау?а атсалысты.
1936 жылы Германия Версаль кел?с?м?н?? б?р бабын б?зып, Рейн айма?ына ?скерлер?н к?рг?зд?. Сол жылы ол
Испанияда?ы азамат со?ысына
араласып, б?л?к шы?ар?ан
Франконы?
?скерлер?не ?скери ?олдау к?рсете бастады.
1933 жылы бил?к басына ?лтшыл-социалистер келгеннен кей?н Германияда антикоммунист?к ж?не антике?ест?к к?з?арастар к?шейе бастады. 30-шы жылдарды? ортасынан бастап герман ?к?мет? м?ндетт? т?рде жа?ын арада КСРО-мен со?ыс болатыны туралы жариялай бастады. Германияны? ?скери доктринасы Ке?естер Ода?ын ы?тимал ?арсылас рет?нде ?арастыра бастады. 1938 жылы герман армиясында ЖШ??-н?? (≪Ж?мысшы ж?не шаруаларды? ?ызыл ?скер?≫) ?скери техникасы, ?скери ?ызметкерлер?н??айырым белг?лер? ж?не тактикасы зерттеле бастады.
1938
жылды? наурыз айында Австрияда референдум ?тк?з?л?п, Германия оны ?з?не ?осып алды (?ара?ыз:
Аншлюс
). 1938 жылы Германия, Италия, Англия мен Франция арасында жасал?ан
Мюнхен кел?с?м?
бойынша Германия?а
Чехословакияны?
Судет айма?ында т?ратын нем?стерд? ?ор?ау ма?сатымен сол айма?ты ?з?не ?осып алу?а р??сат берд?. Кей?н Германия Чехословакияны? ?ал?ан б?л?г?н де оккупациялады (Польшаны? ?атысуымен).
1939 жылды? ?ысында Германия Польша?а ≪Данциг м?селес?н≫ шешуд? ?сынды. Польша бас тартты.
Адольф Гитлер
осы м?селен? Польша?а ?арсы со?ысу ?ш?н ?олданды.
1939 жыл?ы тамыз айында Германия мен Ке?естер Ода?ыны? арасында шабуыл жасаспау туралы кел?с?м жасалды. Кел?с?мн?? ??пия ?осымшасы бойынша
Германия
мен
КСРО
Еуропаны
?зара ы?палдар айма?ына б?л?с?п алды.
1939 жыл?ы ?ырк?йект?? 1-?нде Германия
Польша?а ?арсы со?ыс бастады
. Б?дан кей?н ?лыбритания мен Франция Германия?а со?ыс жариялап Польша?а ?олдау к?рсетт?.
Ек?нш? д?ниеж?з?л?к со?ыс
басталып кетт?. Герман ?скерлер? 2 аптаны? ?ш?нде поляк ?арулы к?штер?н тал?андап, поляктар ?оныстан?ан шы?ыс шекарасы
Керзон сызы?ына
дей?н жетт?.
1940 жылы Германия Дания мен Норвегияны (
Дания-Норвегия операциясы
), сосын Бельгия, Недерланд, Люксембургт? ж?не Францияны? жартысын жаулап алды. Франция т?зе б?гуге м?жб?р болды (
Франция жоры?ы
).
Францияны? т?зе б?гу?нен кей?н ?лыбритания Германияны? жал?ыз ?арсыласы болып ?алды. Германия о?ан б?т?м жасасу?а ?сынды, б?ра? ?лыбритания б?л ?сынысты ?абылдамай тастады. 1940 жыл?ы ш?лден?? 16-сында Гитлер ?лыбританияны? жер?не басып к?руд? ?йымдастыру туралы директива?а ?ол ?ойды (
≪Те??з арыстаны операциясы≫
). Б?ра? герман
?скери те??з к?штер?н??
басшылы?ы британиялы? те??з к?штер?н?? ?уатыны? зор екенд?г?не ж?не вермахтта десантты? операциялар т?ж?рибес?н?? жо?ты?ын т?лге тиек ет?п,
?скери ?уе к?штер?н??
?уеде басымдылы??а ие болуын талап етед?. ?лыбританияны? ?скери-экономикалы? ?леует?н ?лс?рету ?ш?н, хал?ыны? са?ын сындыру ?ш?н, басып к?руге дайынды? ?ш?н ж?не британиялы?тарды? ?арсыласу?а деген ерк?н жою ?ш?н 1940 жылды? тамызынан бастап нем?стер британиялы? ?алаларды ?уеден бомбылау нау?анын бастайды (
Британия шай?асы
).
А?ылшындар бомбылауды? н?тижес?нде бейб?т т?р?ындарды? арасында к?п адам шы?ынын бастан кеш?руге м?жб?р болса да, олар нем?с ?скери ?уе к?штер?н к?п шы?ын?а ?шыратып, ≪Британия шай?асынан≫ же??мпаз болып шы?ты. 1940 жылды? желто?сан айынан бастап ауа райыны? к?рт нашарлауынан герман ??К (Л?фтваффен??) шабуылдарыны? ?ар?ыны ?атты б?се?с?д?. Нем?стер ?здер?н?? басты ма?саттары ? ?лыбританияны б?т?мге келуге м?жб?р етуге ?ол жетк?зе алмады.
1940 жыл?ы ш?лден?? 31-нде жо?ар?ы ?скери басшылы?пен ?тк?зген ке?ес?нде гитлер Ресейд? 1941 жылды? к?ктем?нде тал?андау керек, себеб? егер Ресей тал?андалса, онда ?лыбританияны? со??ы ?м?т? ?шед?, с?йт?п ол да т?зе б?гуге м?жб?р болады деп жариялады
[1]
. 1940 жылды? ш?лде-желто?сан айларында КСРО-мен со?ысты? б?рнеше жоспары ?арастырыла бастады, соны? ?ш?нде ОК?-ны? (?скерд?? бас штабы), генерал Э. Марксты?, Зоденштернн?? жоспарлары ж?не та?ы бас?а жоспарлар ?арастырыла бастады. К?п тал?ылауды?, ?скери-штабты? ойындарды? ж?не Гитлерд?? ?з ке?сес?нде, ??рлы? ?скер?н?? штабында ж?не бас?а да штабтарда ?тк?з?лген тал?ыласуларды? н?тижес?нде 1940 жыл?ы желто?санны? 5-?нде генерал-полковник Ф. Гальдер ?сын?ан жоспарды? (≪Отто жоспары≫) т?бегейл? жобасы ма??лданды.
1940
жыл?ы
?ырк?йект?? 27
-с?нде
Германия
,
Италия
мен
Жапония
≪?шт?к пакт≫
деп аталатын кел?с?мге ?ол ?ойды. Ол кел?с?м бойынша осы елдер ы?пал ж?рг?зу айма?тарын б?л?с?п алып, ?зара ?скери к?мек к?рсетуге кел?ст?.
1940
жылды? ?араша айында ?тк?з?лген ке?ес-герман кел?сс?здер?нде нем?с дипломаттары осы пакт?а ?осылуды Ке?естер Ода?ына да ?сынды. Ке?ес ?к?мет? егер Германия Ке?естер Ода?ыны? ?з ?скерлер?н
Румыния
,
Болгария
,
Финляндия
ж?не
Т?ркия?а
енг?зуге кел?ссе, онда ?осылу?а дайынбыз деп жауап берд?. Нем?стер б?л шарт?а кел?спед?.
Осыдан кей?н Гитлер КСРО-?а шабуылды? жоспарын бек?тт?. 1940 жыл?ы желто?санны? 18-нде ?арулы к?штерд?? (ОКВ-ны?) бас ?олбасшылы?ы Гитлерд?? ?з? ?ол ?ой?ан, КСРО-мен болайын деп жат?ан со?ысты? нег?зг? ма?ынасы ж?не стратегиялы? ба?ыт-ба?дары баяндал?ан № 21 директиваны ж?берд? (
≪Барбаросса≫ жоспары
). КСРО-мен со?ысты? жоспары 1941 жыл?ы
?а?тарды? 31
-?нде шы?арыл?ан ≪?скерлерд? стратегиялы? топтау мен орналастыру туралы директива≫ деген директивада егжей-тегжейл? баяндалды. О?ан ?ол ?ой?ан ??рлы? ?скер?н?? бас ?олбасшысы В.Браухич болды.
1940 жылды? ая?ында нем?с ?скерлер?н басып алын?ан Польшаны? жер?не жылжыту басталды. Сонымен б?рге осы ?скерд? жылжыту ?лыбритания?а басып к?руд? б?ркемелеуге арнал?ан операция ?ана деп Ке?ес ?к?мет?н алдап-арбау?а ба?ыттал?ан
дезинформация
нау?аны басталды.
[1]
?арашаны? 20-сында ?шт?к ода??а
Мажарстан
, ?арашаны? 23?нде ?
Румыния
, ?арашаны? 24-?нде ?
Словакия
, 1941 жылы ?
Болгария
,
Финляндия
ж?не
Испания
?осылды.
1941 жыл?ы наурызды? 25-?нде ода??а
Югославия
да ?осыл?ан болатын, б?ра? наурызды? 27-с?нде британиялы? жансыздарды? т?ртк?с?мен
Белградта
?скери т??кер?с орын алып, бил?к басына
Симовичты?
?к?мет? келд?. Ол ?к?мет жас
??-ш? Пётрд?
патша деп жариялап, Югославияны? бейтарапты?ын жариялады. с?у?рд?? 5-?нде Югославия КСРО-мен досты? ж?не шабуыл жасаспау туралы кел?с?мге ?ол ?ояды. Германия соны болдырмау ?ш?н Югославияда ?скери жоры? ?тк?з?п,
Грекияда
же??л?ске ?шырап жат?ан Италия ?скерлер?не к?мектесуд? шешед?. Сол себепт? КСРО-?а шабуыл кей?нге ысырылды.
1941 жыл?ы с?у?рд?? 6-сында ?р? ?алаларды, тем?р жол жел?лер?н ж?не аэродромдарды жой?ын бомбыла?аннан кей?н
Германия
мен
Мажарстан
Югославия?а
басып к?рд?. Осы кезде италиян ?скерлер? нем?стерд?? ?олдауымен
Грекияда
шабуыл?а к?шт?. Югослав ?скер? с?у?рд?? 17-с?нде т?зе б?кт?.
Югославияны тал?анда?аннан кей?н нем?стер мен италиянды?тар бар к?штер?н Грекия?а тастады.
Афины
?аласы с?у?рд?? 27-с?нде жау ?олына т?ст?.
1941 жыл?ы мамырды? 1-?нде Гитлер КСРО-?а шабуыл маусымны? 22-с?нде бастауды т?бегейл? шешт?.
[2]
Нег?з?, бар орыс ?скер? б?зд?? шекараларымызда шо?ырланып т?р. Ауа райы жылы?ан кезден бер? к?п жерлерде ?ор?аныс ж?мыстары ж?рг?з?л?п жатыр. Егер жа?дайларды? ?ысымымен мен нем?с авиациясын Англия?а ?арсы ж?бере ?алатындай болсам, онда Ресей о?т?ст?к пен солт?ст?ктен б?зге ?ысым жасай бастайды деген ?ау?п бар. Солай бола ?ал?ан жа?дайда ?уеде басымды? б?зде жо? бол?анды?тан мен тек ?ндемей шег?не беруге ?ана м?жб?р боламын. Авиацияны? жетк?л?кт? ?олдауынсыз мен Шы?ыста?ы дивизияларды? к?мег?мен орыстарды? ?ор?аныс бек?н?стер?не шабуылды жасай алмас ед?м. Осы ?ау?пке назар аудармаса, онда б?з б?к?л 1941 жылды жо?алтып алуымыз ы?тимал, соны? ?з?нде де жа?дай жа?сы?а ?арай ?згермес ед?. Кер?с?нше, Англия ?з?н?? орыс сер?ктес?не сен?п, б?т?мге келуге одан бетер ?арсыласатын болады. Оны? ?ст?не оларды? осы ?м?ттер? орыс ?арулы к?штер?н?? дайынды?ы арт?ан сайын к?шей берет?н болады. Ал 1942 жылдан бастап америкалы?тарды? со?ыс материалдарын жаппай ж?нелту? басталатынын алы?ыз…
А?ыр со?ында мен с?зге та?ы б?рде?ен? айт?ым кел?п ед?… Мен осы шеш?мге келгел? бер? ?з?мд? ?штей азат сез?н?п отырмын. Мен осы шиелен?ст? шешуге ?аншалы?ты талпынсам да, Ке?естер Ода?ымен ынтыма?тас болу мен?? ?з?мд? з?рде ?ылатын ед?. Себеб? б?л мен?? б?к?л ?ткен ?м?р?ме, мен?? д?ниетанымыма, ?з?мн?? б?рын?ы барлы? борыштарыма ?арама-?айшы келет?н. Осы ауыр ж?ктен енд? ??тыл?аныма ба?ыттымын.
?
Гитлерд??
Муссолиниге
жолда?ан
хаты
,
1941
ж.
мамырды? 21
.
Германияны? экономикасы мен бар т?рш?л?г?н?? милитаризациясы, жаулап ал?ан елдер?н?? ?нерк?с?б? мен стратегиялы? ?орларыны? нем?стерд?? ?олына т?су?, жаулап алын?ан ж?не ода?тас елдерд?? арзан
ж?мыс к?ш?н
?олдану Германияны? ?скери-экономикалы? ?уатыны? елеул? т?рде артуына ?келд?.
?лы Отан со?ысыны? ?арса?ында Германияны? ?з?нде ж?не жаулап алын?ан елдер мен ода?тас елдерде жылына 439 млн тонна к?м?р, 31.8 млн тонна болат ?нд?р?л?п, 11 мы? зе?б?рек пен миномет, 11 мы? ?ша? шы?арылатын
[3]
, ал 1941 жылды? 1-ш? жартысында 1 621 танк пен ?зд?г?нен ?оз?алатын артиллерия ?ондыр?ысы шы?арылды
[4]
. Б?л деректерден Германияны? ?нерк?с?п ?уаты жа?ынан КСРО-ны? ?ст?нен басымдылы??а ие бол?анды?ы аны? к?р?нед?. Б?ра? ?ару-жара? шы?ару жа?ынан Германия д?л сондай басымдылы??а ие бол?ан жо?.
КСРО
КСРО-ны? жалпы жа?дайы
КСРО болаша?та болатын жой?ын со?ыс?а 30-шы жылдарды? басынан бастап дайындала баста?ан болатын. Тек ауыр ?нерк?с?п ?ана емес, ?м?рд?? т?рл?-т?рл? жа?тары, идеология, б??аралы? а?парат ??ралдары, т?пт? орта б?л?м беру салалары да милитаризацияланды.
Жеделтелген индустриализацияны? ар?асында 30-шы жылдары КСРО-да ?уатты ауыр ?нерк?с?п пайда болды. Ол жедел т?рде ?ару-жара? ?нд?р?с?не ауыса алатындай ет?п ?йымдастырылды. Б?ра? со?ан ?арамастан болат, шойын ?орыту, к?м?р, электр энергиясын, химиялы? ?нд?р?с сия?ты салаларда Ке?ес Ода?ы Германиядан артта ?алып отыр ед?.
?ш?нш? Рейхты?
?олына б?к?л Батыс ж?не Орталы? Еуропаны? ?нерк?с?б? т?скен со? б?л артта ?алу тере?дей т?ст?. Кейб?р техникалы? ба?ыттарда да Ке?ес Ода?ы Германиядан артта ?ал?ан ед?. ?с?ресе байланыс ??ралдарын ж?не автомобиль к?л?ктер?н жасап шы?ару жа?ынан. Ке?ес хал?ыны? басым к?пш?л?г? (66 пайызы) б?л?м де?гей? т?мен д?режедег? шаруалар болатын, ал Германия ?лде?айда урбанизациялан?ан, индустриализациялан?ан ел ед?. К?птеген ?н?м т?рлер?н жасап шы?арудан Ке?ес Ода?ы Германияны артта ?алдыр?ан болатын (танк?лер, ?ша?тар, артиллериялы? ?ару-жара?, минометтер, о? атар ?ару сия?тылар). Ке?ес Ода?ыны? осал жа?ы ? ?скерд?? байланыс ж?не бас?ару ??ралдарымен жара?тануы т?мен де?гейде болды. Б?л жа?ынан Германиядан артта ?алу елеул? болатын.
Б?р айта кетерл?г? ? КСРО-да нег?зг? ?нд?р?ст?к ?орлары мемлекетт?к менш?кте бол?аны себеб?нен ж?не КСРО экономикасы мемлекетт?? ?ата? ?ада?алауында бол?анды?тан ?нерк?с?пт?? милитаризация де?гей? мен со?ыс жа?дайында ж?мыс ат?ару?а ?аб?лет? Германия экономикасына ?ара?анда ?лде?айда жо?ары болатын. Ал Германияны? экономикасы ж?мылу де?гей? жа?ынан 1944 жылы ≪тотал со?ыс≫ жариялан?аннан кей?н ?ана ке?ес экономикасына жа?ындай алды. Сонды?тан со?ысты? басында КСРО экономикасыны? ти?мд?л?г? жо?арыра? де?гейде болды.
КСРО-ны? партиялы? жетекш?л?г?н?? Азаматты? со?ыс кез?нде ?алыптасып, т?тенше жа?дайларда шаруашылы? ж?не ?скери бас?аруды? мол т?ж?рибес?не ие бол?анын да естен шы?армау керек. Экономикасы ?ата? орталы?тандырыл?ан, жетекш?л?г? ≪т?тенше≫ шаралар ар?ылы ?ске асырылатын, жеке менш?к атымен жо? КСРО со?ыс?а Германия?а ?ара?анда ?лде?айда ?тымды жа?дайда болды. Осы себептер КСРО-ны? сол со?ыста же??ске жеткен?н?? себептер?н?? б?р? болды.
Со?ан ?арамастан ЖШ?? ?з?н?? жер?нде ?р? ?ор?аныс со?ысын ж?рг?зуге дайын емест?г?н к?рсет?п алды. Кей?н?рек ке?ест?к тарихнамада б?л ≪?скери ??рылыста, со?ысты? басталу уа?ытын аны?тауда ж?бер?лген ?ател?к, ?скерд? мемлекетт?к шекараны? ма?ында орналастыруды кешеу?лдету≫ деп аталды
[5]
.
1937-1938 жылдары орын ал?ан жаппай ?у?ын-с?рг?нн?? н?тижес?нде ЖШ??-н?? бас?ару буыны ауыр шы?ын?а ?щыра?ан болатын. 5 маршалды? 3-еу?, 15 армия генералыны? 13-?, 9адмиралды? 8-?, 57 комкорды? 50-?, 186 комдивт?? 154-?, 16 ?скер комиссарыны? 16-сы, 28 корпус комиссарыны? 25-? атылу жазасына кес?лд?. ?скери округтар мен ?скери ??рамаларды? басына жас, т?ж?рибес?з бас?арушылар та?айындалды. Мысалы, со?ыс бастал?ан кезде 17 ?скери округ басшыларыны? 7-еу?, 17 округ штаб басшыларыны? 4-еу? ?з ?ызметтер?не та?айындал?андарына жарты жыл толма?ан ед?. 20 армия ?олбасшыларынан 13-?н?? та?айындал?андарына жарты жыл толмай, тек 2-еу? ?ана жылдан астам уа?ыт б?рын та?айындалды. Командирлерд?? 70%-ыны? (полк командир?нен жо?ары) ж?не сол де?гейдег? саяси ж?мысшыларды? 75%-ыны? ж?мыс стажы (?т?л?) жыл?а жетпеген ед?
[6]
[7]
.
Зерттеуш?лерд?? п?к?р?нше, ?у?ын-с?рг?н ?скерд?? ?ор?аныс ?аб?лет?не кер? ?сер?н тиг?зд?
[8]
. Оларды? п?к?р?нше кадр ≪тазалаулары≫ ?скерд?? моралды? жа?дайына кер? ?сер ет?п, кейб?р азаматтарды? ?лы Отан со?ысы кез?нде жау жа?ына ?тулер?н ?у?ын-с?рг?нмен жуып-шаюларын м?мк?н етт?.
[9]
30-шы жылдарды? жаппай ?у?ындарына т?келей ?атыс?ан
Молотовты?
п?к?р?нше, егер 30-шы жылдарды? о?и?алары орын алма?анда со?ысты? кез?нде сат?ындар мен коллаборационистерд?? саны ?лде?айда к?п болар ед?
[10]
.
30-шы жылдарды? ая?ында ?тк?з?лген ЖШ??-н?? инспекторлы? тексер?стер?н?? н?тижес?нде онда?ы ?скери т?рт?п пен ?скери дайынды?ты? ?те т?мен де?гейде бол?аны аны?талды. ЖШ??-н?? бас?арушы буыныны? б?л?м де?гей? де т?мен бол?анды?ы аны? болды. Ке?ес ?нерк?с?б? ?амтамасыз еткен ?уатты ?скери техниканы? к?пт?г? де осы кемш?л?ктерд?? орнын толтыра алмады. ?ару-жара?ты?, ?с?ресе танк ж?не ?ша? со??ы ?осындарында?ы ?ару-жара? м?лшер? бойынша КСРО 30-шы жылдарды? ортасында-а? барлы? бас?а елдерд?? ?скерлер?нен де к?п ед?. Б?ра? со?ысты? басында ЖШ??-н?? ?скери дайынды?ы оны? ?ару-жара?ыны? молды?ына сай келмед?.
КСРО-ны? 1939-1940 жылдарда?ы ке?ею?
17 ?ырк?йекке ?ара?ан т?н? КСРО
Германия мен Ке?ес Ода?ыны? арасында?ы ?зара шабуыл жасаспау туралы кел?с?мн??
??пия протоколдары бойынша Ке?ес Ода?ыны? ы?палы ж?рет?н айма?ыболып белг?ленген Польшаны? ??рамында?ы
Батыс Украина
мен
Батыс Белоруссия?а
ЖШ??-н?? Польша жоры?ы (1939)|басып к?рд?. 1939 жыл?ы ?ырк?йект?? 28-?нде КСРО Германиямен
Досты? ж?не шекара туралы кел?с?м
жасасты. Ол кел?с?м бойынша ек? елд?? арасында?ы шекара ≪б?рын?ы поляк мемлекет?н?? жер?ндег? ек? жа?ты? мемлекетт?к м?дделер? т?й?сет?н≫
[11]
сызы?, я?ни б?рын?ы
Керзон сызы?ы
бойынша белг?ленд?. 1939 жылды? ?азан айында Батыс Украина мен Батыс Белоруссия ресми т?рде Ке?естер Ода?ыны? ??рамына ?абылданды.
1939 жылды? ?ырк?йег?н?? ая?ы ? ?азанны? басында Германия мен Ке?ес Ода?ыны? арасында?ы шабуыл жасаспау туралы кел?с?мн?? ??пия протоколы бойынша КСРО-ны? ы?пал айма?ына жат?ызыл?ан
Эстония
,
Латвия
ж?не
Литва
елдер?мен кел?с?мдер жасалып, сол кел?с?мдерд?? нег?з?нде оларды? жерлер?не ке?ес ?скерлер? орналастырылды.
1939 жыл?ы ?азанны? 5-?нде сол ?осымша ??пия протокол бойынша Ке?естер Ода?ыны? ы?палы ж?рет?н айиа??а жат?ызыл?ан
Финляндия?а
КСРО ?зара к?мек туралы кел?с?м жасасу туралы ?сыныс жасады. Кел?сс?здер ?азанны? 11-?нде басталды, б?ра? Финляндия ?зара КСРО-ны? к?мек туралы ?сынысын да, жер алмасу ж?не аренда?а беру туралы ?сынысын ?абылдамай тастады. 1939 жыл?ы ?арашаны? 30-ында КСРО
Финляндия?а
?арсы со?ыс бастады. Б?л со?ыс 1940 жыл?ы наурызды? 12-с?нде
М?скеу б?т?м?не
?ол ?оюмен ая?талды. Ол б?т?мде Финляндия б?р?атар айма?тарын Ке?естер Ода?ына беруге кел?ст?. Алайда Ке?естер Ода?ы ?з?н?? бастап?ы ма?саты ? Финляндияны? толы? ба?ындыру ма?сатына ?ол жетк?зе алмады. Басында Финляндия ?скер? тез уа?ытта ж?не аз шы?ынмен тал?андалады деп жоспарланса да, ке?ес ?скер?н?? ?с ж?з?ндег? шы?ыны орасан зор болды. ?ызыл ?скерд?? ?уатына бас?а елдер к?м?нмен ?арай бастады. КСРО-да?ы сия?ты, бас?а елдерде де фин армиясын т?мен ба?алап, ?арсыласу?а д?рмен? жетпейд? деп ?арастыратын. Сонды?тан ?ызыл ?скерд?? фин ?скер?н соншама ?за? уа?ыт же?е алмауы оны? ?лс?зд?г? ж?не со?ыс?а дайынды?ыны? т?мен де?гей?н к?рсетед? деп ?арастырыла бастады.
1940 жыл?ы маусымны? 14-?нде ке?ес ?к?мет? Литва?а, ал маусымны? 16-сында Латвия мен Эстония?а
ультиматум
жариялады. Оларды? басты талаптары ? б?л мемлекеттер КСРО-?а дос ?к?меттерд? бил?к басына келт?р?п, ?з жерлер?не ке?ес ?скерлер?н?? ?осымша ?осындарын к?рг?зуге ти?ст?г? болды. Б?л талаптар ?абылданды. Маусымны? 15-?нде ке?ес ?скерлер? Литва?а, 17-с?нде Латвия мен Эстония?а к?рг?з?лд?. Жа?а ?к?меттер коммунист?к партияларды? ж?мысына салын?ан тыйымдарды алып тастап, кезектен тыс парламентт?к сайлаулар ?тк?зд?. ?ш мемлекеттег? сайлауларда сайлау т?з?мдер?не енг?з?лген жал?ыз партиялар ? коммунист?к Ж?мысшы халы? блоктары (ода?тары) же??ске жетт?.Жа?адан сайлан?ан парламенттер маусымны? 21-22-лер?нде
Эстон КСР
,
Латыш КСР
ж?не
Литван КСР
жариялап, КСРО-ны? ??рамына ену туралы декларациялар ?абылдады.
1941 жылды? жазында герман шабуылы бастал?ан со? Балты? бойы елдер?н?? т?р?ындары ке?ес ?скерлер?не ?арулы шабуылдар ?йымдастырды. Б?л нем?с ?скерлер?н??
Ленинград?а
жылжуын тездетт?.
1940
жыл?ы маусымны? 26-сында КСРО
Румыниядан
Бессарабия
мен
Солт?ст?к Буковинаны
?з?не беруд? талап етт?. Румыния б?л талап?а кел?с?п, 1940 жыл?ы маусымны? 28-?нде Бессарабия мен Солт?ст?к Буковинаны? жер?не ке?ес ?скерлер? енг?з?лд?. 1940 жыл?ы тамызды? 2-с?нде
КСРО Жо?ар?ы Ке?ес?н??
VII-ш? сессиясында Молдаван Ке?ест?к Социалист?к Республикасыны? ??рылуы туралы за? ?абылданды. Молдаван КСР-сыны? ??рамына мына аума?тар енг?з?лд?:
Кишинев
?аласы, Бессарабияны? 9
уез?н??
6-ы (Бельцы, Бендеры, Кагул, Кишинев, Оргеев, Сорок) ж?не
Тирасполь
?аласы. Б?рын?ы
Молдаван АКСР
-ыны? 14 ауданыны? 6-ы да Молдаван КСР-ыны? ??рамына к?рд?. МАКСР-д?? ?ал?ан аудандары ж?не Бессарабияны? Аккерман, Измаил ж?не Хотин уездер?
Украин КСР
-ыны? ??рамына к?рд?. Украин КСР-ыны? ??рамына Солт?ст?к Буковина да к?рд?.
КСРО-дан кей?н Германияны? ода?тастары
Венгрия
мен
Болгария
да Румыниядан жер талап ете бастады. 1940 жыл?ы тамыз айында Румыния
Трансильванияны?
жартысын дерл?к Венгрия?а, ал ?ырк?йек айында
Добруджаны?
о?т?ст?к б?л?г?н Болгария?а берд?.
Ке?ес барлау мекемелер?н?? ескертулер?
1941 жылды? б?р?нш? б?л?г?нде ке?ес барлауы нем?стерд?? шабуыл дайындап жат?аны туралы хабарлаумен болды. Хабарларда ?арама-?айшылы?тар кездес?п отырды. Мысалы, шабуыл басталатын к?н (мамырды? 1-?, 15-?, маусымны? басы, 22-ш? маусым), со??ыларды? ба?ыттары, со?ыс жоспарлары туралы хабарлар ?рт?рл? болды. Осыны? б?р? Германияны? шынайы а?паратты жал?ан а?паратпен араластырып, т?рл? буындар ар?ылы тарат?аныны? салдары болды.
Ке?ес жетекш?лер? барлаушылар?а ?р?ашан сене берген жо?, себеб? кейде оларды? берген а?параттары (мысалы, Рихард Зорге ж?берген м?л?меттер) расталмай отырды. Кейб?р дерек к?здер? бойынша, Германияны? со?ыс бастайтыны туралы ескертулер ?арама-?айшы (ал ?аз?рг? зерттеулер к?рсет?п отыр?андай, кейде т?пт? жал?ан) м?л?меттер ?амтып отырды. А?парат шынайы бол?ан к?нн?? ?з?нде одан жа?са? ?орытындылар жасалып отырды (мысалы, ?скери барлауды? жетекш?с?
Голиковты?
?ате ?орытындылары). Германиямен жасаспау туралы кел?с?м, нем?с ?скерилер?н??
Британия аралдарына
дайындалып жат?ан шабуыл туралы ??г?мелер?
[12]
1941 жылы со?ыс болмайтын шы?ар деген ?м?т тудырып отырды
[13]
. Германия бас?а шабуылдарыны? ?арса?ында?ыдай, еш?андай саяси талаптар жасамады.
Сталин Германияны? шабуыл жасауы м?мк?н екенд?г? туралы барлау м?л?меттер?не сенбед?.
[2]
Ке?ес Ода?ыны? со?ыс?а дайынды? рет?нде жаса?ан шаралары
1941 жылды? мамыр айында ?скерлер ?шк? округтардан Днепрд?? батысына, шекара?а жа?ыныра? жерге жылжытыла бастады. Шекаралы? дивизияларды толы?тыру ?ш?н запастан 800 000 адам ?скерге ша?ырылды, маусымны? 16-18-дер?нде шекаралы? округтарды? резерв дивизияларын ал?а жылжыту басталды. Олар?а шекараны? ма?ында бек?ну туралы б?йры? бер?лд?. Б?л шаралар тым кеш жасал?анды?ы Германияны? шабуылы бастал?аннан кей?н аны? болды. ?скерлер нем?с шабуылын ж?здеген ша?ырым?а созыл?ан, ?йымдаспа?ан к?йде ?арсы алу?а м?жб?р болды.
1941 жыл?ы маусымны? 18-?нде КСРО-ны? ?скери те??з флоты мен шекара ?скерлер? ?рыс?а ?з?рл?к жа?дайына келт?р?лд?. ЖШ??-ге б?ндай б?йры? тек
маусымны? 21
-?нде ?анабер?лд?.
Сталинн?? 1941 жылды? мамыр-маусым айларында?ы ?рекеттер?не талдау жаса?анда мына жайттарды есте са?тау керек:
- Мамырды? 5-?нде Сталин ?скери академияларды? т?лектер?н?? алдында с?з с?йлед?, ал содан кей?н ≪сталинд?к бейб?тш?л сырт?ы саясат ?ш?н≫ жасал?ан тос?а былай деп жауап берд?: ≪бейб?тш?л саясат деген жа?сы н?рсе ?ой, б?ра? б?з енд? ?скер?м?зд? ?айта ??рып бол?аннан кей?н, осы заман?ы шай?ас?а сай келет?н техникамен жара?тандырып бол?аннан кей?н, к?шт? болып ал?аннан кей?н, енд? б?з ?ор?аныстан шабуыл?а ?ту?м?з керек. Ел?м?зд?? ?ор?анысын ?ске асыра отырып, б?з шабуылдайтын болуымыз керек. ?ор?аныстан б?з шабуыл?а ?ту?м?з керек≫.
Дерекк?з ?атес?: Жарамсыз
<ref>
белг?шес?;
ма?л?матсыз дерек?здерде атау болуы ?ажет (документ № 437)
- Ресей Федерациясыны? ?ор?аныс министрл?г?н?? Орталы? м?ра?атында ?ор?аныс халы? комиссары
Тимошенконы?
ж?не Бас штабты? басшысы
Жуковты?
атынан,
Василевскийд??
?олымен жазыл?ан, ?ол ?ойылма?ан б?р ?аитынас ?а?азы бар. Б?л ?а?аз 1941 жыл?ы мамырды? 15-?нен б?рын жазылма?ан. ?а?аз Сталинге арнал?ан, онда ≪Германия мен оны? ода?тастарымен со?ыс бол?ан жа?дай?а дайынды? ?ш?н Ке?ес Ода?ыны? ?арулы к?штер?н стратегиялы? орналастырылуы туралы ?сыныс-п?к?рлер≫ келт?р?лген. Онда былай дел?нед?: ≪Германияны? ?скер? са?адай сай дайынды? к?й?не келт?р?л?п, тылдары толы?ымен жазылып-дайындал?анды?тан, ол ?аз?рг? та?да б?зге кенеттен шабуыл жасауы ?бден ы?тимал. Осыны болдырмау ?ш?н ж?не нем?с ?скер?н тал?андау ?ш?н б?з герман ?олбасшылы?ыны? алдын алып, нем?с ?скер? енд? ?ана орналасып, ?л? майдан ж?не ?скер т?рлер?н?? ?зара ?стесу?н ?йымдастыра алмайтын кез?нде ал?аш?ы со??ы беру?м?з керек деп ойлаймын≫. Одан ?р? ?скери ?имылдарды? жоспары баяндалады:
≪Б?р?нш? кезектег? ма?сат ? Висла ?зен?н?? шы?ысында ж?не Краков ба?ытында орналас?ан герман ?скер?н тал?андап, Наров, Висла ?зендер?не жет?п, Катовице аума?ын иемден?п алу. Ол ?ш?н мыналарды ?стеу ?ажет:
а) Германияны о?т?ст?к ода?тастарынан ажырату ?ш?н О?т?ст?к-Батыс майданны? к?штер?мен басты со??ыны Краков, Катовице ба?ытында жасау керек;
?) Варшава ?скер тобын байлап, О?т?ст?к-Батыс майдан?а к?мек к?рсету ?ш?н ?осымша со??ыны Батыс майданны? солт?ст?к ?анаты Седлец, Демблин ба?ытында жасауы керек≫.
- 1965 жылы Г. Жуков ?скери тарихшы В. А. Анфилов?а мынаны айтып берд?:
≪Германияны? шабуылыны? алдын алу туралы ой Тимошенко екеу?м?зде Сталинн?? 1941 жыл?ы мамырды? 5-?нде ?скери академияларды б?т?руш?лерд?? алдында б?з енд? шабуыл жасайтын болуымыз керек деп с?з с?йлегеннен кей?н пайда болды. ?арсылас б?зд?? шекараларымызды? ма?ында ?з ?скер?н шо?ырландырып жат?анда Сталинны? осылай с?з с?йлеген? б?зд? алдын ала со??ы беру туралы директива дайындау керект?г?не сенд?рд?. ??жатты дайындау ж?мысы А. М. Василевскийге тапсырылды. Мамырды? 15-?нде ол директиваны? дайын жобасын ?ор?анысты? халы? комиссарына ж?не ма?ан тапсырды. Б?ра? б?з б?л ??жат?а ?ол ?оймады?, алдымен оны Сталинге к?рсетуд? ?й?арды?. Нем?с ?скерлер?не алдын ала со??ы беру туралы ести салысымен ол б?л?ан-тал?ан болып ашуланды. ≪Сендер немене, нем?стерд? арандат?ылары? келе ме?≫ - деп ?орс ете ?алды. Б?з КСРО-ны? шекарасында ?алыптасып отыр?ан жа?дай туралы, оны? мамырды? 5-?ндег? с?йлеген с?з?нде айтыл?ан ойлар?а нег?зделген?м?зд? айтты?… ≪Мен б?ны сонда?ыларды ж?герленд?ру ?ш?н ?ана, олар б?к?л д?ние ж?з?н?? газеттер? айтатын нем?с ?скер?н?? еш же??лмейт?нд?г? туралы емес, же??с туралы ойласын деп ?ана айттым!≫ - деп Сталин бар? етт?. Осылай алдын ала со??ы беру туралы жоспар ая?сыз ?алды…≫ Жуков д?л осындай о?и?аны ?скери тарихшы Н. А. Светлишинге де айтты.
[14]
[15]
- Б?рын?ы партия м?ра?атында Бас саяси бас?арманы? жетекш?с? А. Щербаковты? уа?ыты 1941 жыл?ы маусымны? басы деп к?рсет?лген ?скери-саяси пропаганданы? жай-к?й? туралы директиваны? жобасы бар. Оны? ?ш?нде та?ы былай дел?нед?: ≪халы?аралы? жа?дай мейл?нше шиелен?ст?, б?зд?? ел ?ш?н ?скери ?атер б?рын?ыдан да т?не т?ст?. Б?л жа?дайда ≪б?тен елд?? жер?нде ?з ел?м?зд? ?ор?ау≫ деген ленинд?к ?ран кез келген мезетте ?с ж?з?не асырыла алады. Ке?ес Ода?ыны? ?м?р?ндег? орын ал?ан т?бегейл? ?згер?стер осындай.
Елде орна?ан осы жа?а жа?дай партия ?йымдарынан ?ызыл ?скерд? ж?не б?к?л ке?ес хал?ын жалынды патриотизм, революциялы? батылды? ж?не д?шпан?а ?арсы жой?ын шабуыл бастау?а ?р?ашан дайын болу рухында т?рбиелеу ?ш?н партиялы?-саяси ж?мысында т?бегейл? бетб?рысты талап етед?≫.
Дерекк?з ?атес?: Жарамсыз
<ref>
белг?шес?;
ма?л?матсыз дерек?здерде атау болуы ?ажет
(документ № 512)
- 1941 жыл?ы маусымны? 13-?нде С. Тимошенко пен Г. Жуков Киев ерекше ?скери округыны? басшыларына 1941 жыл?ы ш?лден?? 1-?не дей?н барлы? ≪тере?де орналас?ан≫ дивизиялар мен корпус бас?армаларын мемлекетт?к шекара?а жа?ыныра? орналас?ан жа?а лагерлерге жылжыту туралы директива шы?арды. Осы сия?ты директива сол кезде Батыс ерекше ?скери округыны? басшыларына ж?бер?лд?.
Дерекк?з ?атес?: Жарамсыз
<ref>
белг?шес?;
ма?л?матсыз дерек?здерде атау болуы ?ажет (документы № 549 и № 603)
Дерекк?з ?атес?: Жарамсыз
<ref>
белг?шес?;
ма?л?матсыз дерек?здерде атау болуы ?ажет
- Маусымны? 14-?нен 19-ына дей?н шекара ма?ы округтарыны? басшылары маусымны? 22-23-?не дей?н майданды? (армиялы?) бас?армаларды далалы? пункттерге шы?ару туралы б?йры?тар ?абылдады.
Дерекк?з ?атес?: Жарамсыз
<ref>
белг?шес?;
ма?л?матсыз дерек?здерде атау болуы ?ажет
К. Рокоссовский
былай деп жаз?ан: ≪Б?зд?? авиацияны? ал?ы шептег? аэродромдарда шо?ырландырылуына ж?не орталы? ма?ызы бар ?оймаларды майдан ма?ында?ы аума?та орналастырылуы ал?а сек?р?с жасау?а ж?рг?з?лген дайынды? сия?ты болып к?р?нд? де, ?скерд?? орналасуы мен ?скерде ж?рг?з?лген шаралар со?ан с?йкес болмады≫.
Б. Шапталов б?л жайттарды былай т?с?нд?ред?: Сталин 1941 жылды? ш?лде-тамыз айларында нем?с ?скер? ?лыбритания?а десант операциясын жасап, басып к?ред? деп к?ткен болатын. Осындай операция жасала салысымен Сталин Польшада?ы нем?с ?скерлер?не со??ы беруд? к?здед?.
?скер шабуыл ?имылдарына дайындалып келгенд?ктен ж?не ау?ымды ?скерлер мен ?оймалар шекараны? ма?ында орналастырыл?анды?тан, б?ра? артиллерия ?л? де полигондарда болып, авиация дала аэродромдарында сирет?л?п орналастырылма?анды?тан, 1941 жыл?ы маусымны? 22-с?нде шекара ма?ында?ы ?скери округтарды? ?скерлер? ти?мд? ?ор?аныс ?йымдастыру?а м?мк?нд?ктер? болмай, шекара ма?ында?ы ?рыстарда тез тал?андалды.
[3]
Алдын алу со?ысына дайынды? туралы болжам
Сталинн?? Германия?а ?арсы шабуыл жасау?а дайындалып келгенд?г? туралы болжам ал?аш рет Гитлерд?? КСРО-?а шабуыл жаса?аннан кей?н Германия хал?ына с?йлеген с?з?нде ж?не Германия елш?с? Шуленбургты? Молотов?а тапсыр?ан ресми нотасында айтылды. КСРО жер?не басып к?руд?? алдында Ке?ес Ода?ы Германия?а шабуыл дайындап жатыр деген ?ауесет герман ?скерлер?нде ж?г?з?лген насихатты? б?р б?л?г? болды. Вермахтты? б?р жауынгер? сол о?и?аларды былай еске алады:
≪Со?ысты? басында б?зге насихаттал?ан басты ой мынау болды: ≪Ресей кел?с?мд? б?зып, Германия?а шабуыл жасайын деп жатыр. Б?з тек жылдамыра? ?рекет етт?к≫. Сол кезде б??ан к?п адамдар сен?п, Сталинн?? шабуылыны? алдын ал?ынымызды ма?тан т?татынбыз. Арнайы майдан газеттер?нде б?л туралы к?п айтылды. Б?з соларды о?ып, офицерлерд? ты?дап, сенет?нб?з≫ ? Гелмут Клаусманн, 111-ш? жаяу ?скер дивизиясы.
Шай?астары ж?не операциялары
?лы Отан со?ысында?ы е? ата?ты операциялар:
Шы?ындар
С?лтемелер
Дерекк?здер
Та?ы ?ара?ыз
Сырт?ы с?лтемелер