Aleksandra Mikhailovna Kollontaj
(fædd
Aleksandra Domontovitsj
; 31. mars 1872 ? 9. mars 1952) var
marxisk
byltingarkona ur roðum
mensevika
og siðan
bolsevika
fra arinu 1915. A arunum 1917?1918 var Kollontaj þjoðfulltrui heilbrigðismala i rikisstjorn bolsevika eftir
russnesku byltinguna
. Hun var fyrsta kona i heimi sem hlaut raðherrastoðu i rikisstjorn lands.
[1]
Arið 1922 varð Kollontaj meðlimur i sendinefnd Sovetrikjanna til Noregs og varð bratt formaður hennar. Hun var ein fyrsta kona i heimi sem for fyrir slikri nefnd.
Aleksandra Kollontaj fæddist arið 1872 og var dottir hershofðingja i russneska hernum. Faðir hennar akvað að hun skyldi ekki hljota æðri menntun þar sem hann ottaðist að hun kynni að smitast af byltingarstefnu og af þysku
Weltschmerz-kenningunni
.
[2]
Arið 1896 uppgotvaði russneska logreglan að Aleksandra hefði verið viðriðin verkfall vefnaðarverkamanna i
Sankti Petursborg
. Malið varð mjog viðkvæmt fyrir foður hennar, sem sa til þess að dottir hans flytti með leynd burt fra Russlandi. I utlegð sinni fra Russlandi kynntist Aleksandra hopum russneskra byltingarsinna i
Genf
,
Paris
og
London
, þar a meðal
Georgij Plekhanov
og
Vladimir Lenin
. Aleksandra gekk i
russneska sosialdemokrataflokkinn
og var i fyrstu hlutlaus þegar flokkurinn klofnaði i
bolsevika
og
mensevika
. Hun tok siðar afstoðu með mensevikum.
[2]
Alexandra varði næstu arum sinar viðs vegar um Evropu og hlaut grunnþjalfun fyrir storf i utanrikismalum. Arið 1915 sagði Kollontaj skilið við mensevika og gekk i lið með bolsevikum. Þegar
fyrri heimsstyrjoldin
braust ut var Kollontaj i hopi þeirra jafnaðarmanna sem hofnuðu alfarið nokkrum stuðningi við striðið. Fra 1916 til 1917 atti hun sæti i ritstjorn dagblaðs russneskra byltingarsinna,
Novy Mir
, sem kom ut i New York.
[2]
Eftir
februarbyltinguna
i Russlandi arið 1917 sneri Kollontaj heim til Russlands. I byltingarastandinu þar varð Kollontaj otull talsmaður bolsevismans og tok sæti i framkvæmdarnefnd Petursborgarsovetsins. I juni arið 1917 let rikisstjorn
Aleksandrs Kerenskij
handtaka Kollontaj og aðra byltingarsinna til að treysta sig i sessi en Kollontaj var latin laus eftir að
Maksim Gorkij
greiddi tryggingargjald fyrir hana.
[3]
Eftir að bolsevikar komust til valda i
oktoberbyltingunni
var Kollontaj þann 7. november ein fjortan forystumanna bolsevika sem kjornir voru i forsæti
þjoðfulltruaraðsins
i Petursborg.
[2]
Hun varð þjoðfulltrui i felags- og heilsutengdum malefnum og var þar með i reynd fyrsti kvenraðherra sogunnar.
[4]
A byltingararunum var Kollontaj leiðtogi kvenrettindahreyfinga i Russlandi. Hun lysti þvi yfir að bratt yrði timi hefðbundinna fjolskyldumynstra liðinn og timi frjalsra asta myndi byrja. Hun stoð jafnframt fyrir raðstefnu verkakvenna i Petursborg sem leiddi til stofnunar kvennafylkingarinnar
Zhenotdel
innan kommunistaflokksins. Fylkingunni var ætlað að skipuleggja starf kvenna og fa þær til að taka virkan þatt i uppbyggingu rikisins og sja til þess að rettindi kvenna og barna myndu ekki sitja a hakanum. Sum fyrirheit Kollontaj um frjalslegri hjonabands- og uppeldismenningu urðu að veruleika stuttu eftir byltinguna með loggjof sem auðveldaði mjog hjonaskilnað og bætti rettindi mæðra og oskilgetinna barna.
[3]
Þegar hun var 45 ara giftist Kollontaj herforingjanum
Pavel Dybenko
, fyrsta flotamalaraðherra russnesku sovetstjornarinnar. Kollontaj var motfallin
friðarsattmalanum i Brest-Litovsk
sem sovetstjornin gerði við Þjoðverja arið 1918 og gagnryndi
Lenin
fyrir að gera með honum ?svivirðilegt og sviksamlegt samkomulag við hina þysku heimsvaldssinna“. Kollontaj sagði upp sæti sinu i þjoðfulltruaraðinu vegna andstoðu sinnar við samninginn og gagnryndi byltingarstjornina fyrir aukið
skrifræði
a næstu arum.
[2]
Vegna ymissa agreiningsefna gekk hun arið 1920 i lið með ?
andstoðu verkamannanna
“ sem gagnryndu flokksforystuna. Verkamannaandstaðan krafðist meðal annars lyðræðislegar stjornunar folksins sjalfs og yfirraða verkalyðsins yfir framleiðslu landsins en gagnryndi aukna
miðstyringu
og
tækniveldishyggju
flokksforystunnar.
[3]
I agreiningnum urðu Kollontaj og skoðanasystkini hennar undir og ahrif hennar ryrnuðu mjog. Kollontaj dro ur innanflokksstarfi sinu en akvað þo að vinna afram i þagu byltingarstjornarinnar þratt fyrir galla hennar.
[2]
Siðasta skiptið sem hun reyndi opinberlega að hafa ahrif a innanrikismal i Sovetrikjunum var arið 1925 til að andmæla breytingum a logunum um fjolskyldumal og hjuskap fra arinu 1918. Hun aleit fyrirhugaðar breytingar, sem festu i sessi formlegan hjuskap og hertu a akvæðum um framfærsluskyldu, illframkvæmanlegar og orettlætanlegar. Hun lagði til að stofnaður yrði tryggingasjoður sem stæði undir greiðslum til barna og illra staddra mæðra en hugmyndir hennar hlutu ekki hljomgrunn.
[3]
Kollontaj var eini meðlimur miðstjornar bolsevikaflokksins fra dogum oktoberbyltingarinnar sem lifði af
hreinsanirnar miklu
eftir valdatoku
Stalins
.
[1]
Eiginmaður hennar, Pavel Dybenko, var hins vegar meðal fornarlamba hreinsananna en arið 1938 var hann handtekinn og tekinn af lifi vegna asakana um að vera fylgismaður
Trotskij
.
[5]
Arið 1923 varð Kollontaj sendifulltrui Sovetmanna i
Noregi
. Hun var um stutt skeið sendiherra Sovetmanna i
Mexiko
en var siðan færð aftur til Noregs. Fra arinu 1930 var Kollontaj sendiherra Sovetrikjanna i
Sviþjoð
. Sem sendiherra atti Kollontaj nokkurn þatt i að tryggja hlutleysi Svia i
Vetrarstriði
Sovetrikjanna við
Finnland
og i að semja um friðarsamninga við
Juho Kusti Paasikivi
, þaverandi sendifulltrua Finna i Stokkholmi.
[2]
Kollontaj let af sendiherrastorfum arið 1945 og flutti til Moskvu, þar sem hun vann sem raðgjafi við utanrikisraðuneytið og stundaði ritstorf. Hun lest arið 1952 i Moskvu.
[3]
- ↑
1,0
1,1
?Orlog byltingarmanna: Leikrit Alexondru Kollontaj a fjollunum i Stokkholmi“
.
Þjoðviljinn
. 4. juli 1979. bls. 8.
- ↑
2,0
2,1
2,2
2,3
2,4
2,5
2,6
?Sendiherra Russa i Stokkholmi ? Alexandra Kollontay“
.
Alþyðublaðið
. 18. mars 1944. bls. 5-6.
- ↑
3,0
3,1
3,2
3,3
3,4
Soffia Guðmundsdottir (1. april 1985).
?Alexandra Kollontay: Sendiherra byltingarinnar“
.
Rettur
. bls. 96-108.
- ↑
?Alexandra Kollontaj“
.
Þjoðviljinn
. 16. mars 1980. bls. 14; 21.
- ↑
Vladimir Petrov (3. november 1955).
?Madame Kollontay undir russneskri smasja“
.
Morgunblaðið
. bls. 22-23.