Sistema solar

Editar as ligazons
Este é un dos 1000 artigos que toda Wikipedia debería ter
1000 12/16
Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
(Redireccion desde ≪ Sistema Solar ≫)

Planetas do sistema solar.

O sistema solar [ 1 ] e o conxunto de corpos celestes na galaxia chamada Via Lactea , que desenvolven os seus movementos en torno ao Sol . Inclue os planetas como corpos principais, o Sol e outros corpos celestes como asteroides , cometas e satelites . Outro xeito de consideralo e como a zona na que o Sol e a estrela de influencia predominante, se ben este segundo concepto abrangue unha zona de extension moito maior, na que se supon que existen moitos corpos desconecidos ata o momento, incluindo a Nube de Oort , considerada como o berce dos cometas.

O sistema solar formouse hai uns 4600 millons de anos , [ 2 ] a partir do colapso gravitatorio dunha nube molecular interestelar xigante. O material residual orixinou un disco circunestelar protoplanetario no que tiveron lugar os procesos fisicos que levaron a formacion dos planetas. A inmensa maioria (99,86%) da masa do sistema solar esta embutida no Sol, coa maior parte da masa restante contida no planeta Xupiter . Os catro planetas do sistema interno ? Mercurio , Venus , Terra e Marte ?son planetas terrestres , estando compostos principalmente por rochas e metal . Os catro planetas xigantes do sistema exterior son substancialmente mais grandes e mais masivos que os terrestres. Os dous mais grandes , Xupiter e Saturno , son xigantes gasosos , e estan compostos principalmente por hidroxeno e helio ; os dous seguintes, Urano e Neptuno , son xigantes de xeo , estando compostos principalmente por substancias volatiles con puntos de fusion relativamente altos, en comparacion co hidroxeno, helio, auga , amoniaco e metano . Os oito planetas tenen case orbitas circulares que se atopan preto do plano da orbita da Terra , chamada ecliptica .

Hai un numero desconecido de planetas ananos ademais de pequenos e innumerables corpos orbitando arredor do Sol. [ a ] Seis dos planetas principais, os seis planetas ananos mais grandes posibles e moitos dos corpos mais pequenos estan orbitados por satelites naturais , comunmente chamados "luas" despois da Lua . Dous satelites naturais, a lua de Xupiter Ganimedes e a lua de Saturno Titan , son mais grandes pero non mais masivos que Mercurio, o planeta terrestre mais pequeno, e a lua de Xupiter Calisto e case igual de grande. Cada un dos planetas xigantes e alguns corpos mais pequenos estan rodeados por aneis planetarios de xeo, po e luas. O cinto de asteroides , que se atopa entre as orbitas de Marte e Xupiter, conten obxectos compostos por rocha, metal e xeo. Mais alo da orbita de Neptuno atopanse o cinto de Kuiper e o disco disperso , que son poboacions de obxectos compostos principalmente por xeo e rocha.

Nos confins do Sistema Solar atopase unha clase de planetas menores chamados obxectos separados . Hai un gran debate sobre cantos obxectos deste tipo habera. [ 8 ] Alguns destes obxectos son o suficientemente grandes como para terse redondeado baixo a sua propia gravidade e, polo tanto, ser clasificados como planetas ananos. Os astronomos xeralmente aceptan uns nove obxectos como planetas ananos: o asteroide Ceres , os obxectos do cinto de Kuiper Pluton , Orcus , Haumea , Quaoar e Makemake , e os obxectos transneptunianos : Gonggong , Eris e Sedna . [ a ] Diversas aglomeracions de corpos pequenos, como os cometas , os centauros e as nubes de po interplanetarias , viaxan libremente entre as rexions do Sistema Solar.

O vento solar e un fluxo de particulas cargadas que flue cara o exterior desde o Sol, crea unha rexion similar a unha burbulla de medio interplanetario no medio interestelar conecida como heliosfera . A heliopausa e o punto no que a presion do vento solar e igual a presion oposta do medio interestelar; estendese ata o bordo do disco disperso. A nube de Oort , que se cre que e a fonte dos cometas de periodo longo , tamen pode existir a unha distancia aproximadamente mil veces maior que a heliosfera. O Sistema Solar atopase no brazo de Orion , a 26.000 anos luz do centro da galaxia da Via Lactea que conten a maioria das estrelas visibles no ceo nocturno . As estrelas mais proximas estan dentro da chamada burbulla local , a mais proxima e Proxima Centauri , a 4,2441 anos luz.

Descubrimento e exploracion [ editar | editar a fonte ]

Vexase tamen : Historia da astronomia .

Durante milleiros de anos, a humanidade, cunha poucas excepcions notables, non reconeceu a existencia do Sistema Solar. A xente cria que a Terra estaba inmobil no centro do universo e era categoricamente diferente aos obxectos divinos ou etereos que se movian a traves do ceo. Ainda que o filosofo grego Aristarco de Samos especulou cunha reordenacion heliocentrica do cosmos, Nicolao Copernico foi o primeiro en desenvolver un sistema heliocentrico matematicamente preditivo. [ 9 ] [ 10 ]

Os seus sucesores do seculo XVII , Galileo Galilei , Johannes Kepler e Isaac Newton , desenvolveron un entendemento da fisica que levou a aceptacion gradual da idea de que a Terra moviase ao redor do Sol e que os planetas estaban gobernados polas mesmas leis fisicas que gobernaban a Terra. Ademais, a invencion do telescopio levou ao descubrimento de novos planetas e satelites. En tempos recentes, melloras no telescopio e o uso de naves non tripuladas permitiron a investigacion de fenomenos xeoloxicos, como montanas e crateres, e fenomenos meteoroloxicos estacionais, como nubes, tormentas de po e casquetes de xeo noutros planetas.

Estrutura e composicion [ editar | editar a fonte ]

A palabra solar significa "pertencente ao Sol", que deriva da palabra latina sol . [ 11 ] O Sol e o membro gravitacional dominante do Sistema Solar, e o seu sistema planetario mantense nun estado de evolucion lenta e relativamente estable seguindo orbitas illadas gravitacionalmente arredor do Sol. [ 12 ]

Orbitas [ editar | editar a fonte ]

Animacions dos planetas interioress e planetas exteriores do Sistema Solar orbitando; esta ultima animacion e 100 veces mais rapida que a primeira. Xupiter esta tres veces mais lonxe do Sol que Marte.

Os planetas e outros obxectos grandes en orbita arredor do Sol atopanse preto do plano da orbita terrestre, conecido como ecliptica. Os obxectos xeados mais pequenos, como os cometas, orbitan con frecuencia en angulos significativamente maiores con respecto a este plano. [ 13 ] [ 14 ] A maioria dos planetas do Sistema Solar tenen sistemas secundarios propios, sendo orbitados por satelites naturais chamados luas. Moitos dos satelites naturais mais grandes estan en rotacion sincrona , cunha cara permanentemente orientada cara ao seu proxenitor. Os catro planetas xigantes tenen aneis planetarios, finas bandas de particulas diminutas que os orbitan ao unisono. [ 15 ]

Como resultado da formacion do Sistema Solar , os planetas e a maioria dos outros obxectos orbitan arredor do Sol na mesma direccion que o Sol esta a xirar. E dicir, en sentido contrario as agullas do reloxo, visto desde enriba do polo norte da Terra. [ 16 ] AAinda que aai excepcions, como a do Cometa Halley . [ 17 ] A maioria das luas mais grandes orbitan arredor dos seus planetas en direccion prograda , coincidindo coa rotacion planetaria; A lua de Neptuno Triton e a mais grande en orbitar no sentido oposto, retrogrado . [ 18 ] A maioria dos obxectos mais grandes xiran arredor dos seus propios eixes na direccion prograda en relacion a sua orbita, ainda que a rotacion de Venus e retrograda. [ 19 ]

Para unha boa primeira aproximacion, as leis de Kepler do movemento planetario describen as orbitas dos obxectos arredor do Sol. [ 20 ] :433?437 Estas leis estipulan que cada obxecto viaxa ao longo dunha elipse co Sol nun foco , o que fai que a distancia do corpo ao Sol varie ao longo do seu ano. A aproximacion mais proxima dun corpo ao Sol chamase perihelio , mentres que o seu punto mais afastado do Sol chamase afelio ). . [ 21 ] :9-6 As orbitas dos planetas son case circulares, pero moitos cometas, asteroides e obxectos do cinto de Kuiper seguen orbitas altamente elipticas. As leis de Kepler so explican a influencia da gravidade do Sol sobre un corpo en orbita, non as atraccions gravitatorias de diferentes corpos uns sobre os outros. A escala de tempo humana, estas perturbacions adicionais podense explicar usando modelos numericos , [ 21 ] :9-6 pero o sistema planetario pode cambiar caoticamente ao longo de miles de millons de anos. [ 22 ]

O momento angular do Sistema Solar e unha medida da cantidade total do momento orbital e rotacional que posuen todos os seus componentes en movemento. [ 23 ] Ainda que o Sol domina o sistema en masa, so representa preto do 2% do momento angular. [ 24 ] [ 25 ] Os planetas, dominados por Xupiter, representan a maior parte do resto do momento angular debido a combinacion da sua masa, orbita e distancia ao Sol, cunha contribucion posiblemente significativa dos cometas. [ 24 ]

Composicion [ editar | editar a fonte ]

A estrutura xeral das rexions cartografiadas do Sistema Solar consiste no Sol, catro planetas interiores mais pequenos rodeados por un cinto de asteroides na sua maioria rochosos e catro planetas xigantes rodeados polo cinto de Kuiper con obxectos na sua maioria xeados. As veces, os astronomos dividen informalmente esta estrutura en rexions separadas. O Sistema Solar interior inclue os catro planetas terrestres e o cinto de asteroides. O Sistema Solar exterior esta mais alo dos asteroides, incluindo os catro planetas xigantes. [ 26 ] Desde o descubrimento do cinto de Kuiper, as partes mais externas do Sistema Solar consideranse unha rexion distinta formada polos obxectos mais alo de Neptuno. [ 27 ]

O componente principal do Sistema Solar e o Sol, unha estrela de pouca masa que conten o 99,86% da masa conecida do sistema solar e que o domina gravitacionalmente. [ 28 ] Os catro corpos orbitais mais grandes do Sol son os planetas xigantes que representan o 99% da masa restante, sendo Xupiter e Saturno xuntos mais do 90%. Os obxectos restantes do Sistema Solar (incluindo os catro planetas terrestres, os planetas ananos, as luas, os asteroides e os cometas) comprenden en conxunto menos do 0,002% da masa total do Sistema Solar. [ b ]

O Sol esta composto por aproximadamente un 98% de hidroxeno e helio, [ 32 ] do mesmo xeito que Xupiter e Saturno. [ 33 ] [ 34 ] Existe un gradiente de composicion no Sistema Solar, creado pola presion do calor e da luz do Sol primitivo; aqueles obxectos mais proximos ao Sol, que se ven mais afectados pola calor e a presion da luz, estan compostos por elementos con puntos de fusion elevados. Os obxectos mais afastados do Sol estan compostos en gran parte de materiais con puntos de fusion mais baixos. [ 35 ] O limite no Sistema Solar mais alo do cal esas substancias volatiles poderian fusionarse conecese como lina de conxelacion , e atopase aproximadamente a cinco veces a distancia da Terra ao Sol. [ 36 ]

Os obxectos do Sistema Solar interno estan compostos principalmente por materiais rochosos, [ 37 ] como os silicatos , o ferro ou o niquel. [ 38 ] Xupiter e Saturno estan compostos principalmente de gases con puntos de fusion extremadamente baixos e alta presion de vapor , como hidroxeno, helio e neon . [ 38 ] Os xeos da auga, do metano, amoniaco, sulfuro de hidroxeno e dioxido de carbono , [ 37 ] tenen puntos de fusion de ata alguns centos de graos kelvin . [ 38 ] Podense atopar como xeos, liquidos ou gases en varios lugares do Sistema Solar. [ 38 ] As substancias xeadas comprenden a maioria dos satelites dos planetas xigantes, asi como a maior parte de Urano e Neptuno (os chamados " xigantes de xeo ") e os numerosos pequenos obxectos que se atopan mais alo da orbita de Neptuno. [ 37 ] [ 39 ] Xuntos, os gases e os xeos denominanse volatiles . [ 40 ]

Distancias e escalas [ editar | editar a fonte ]

A unidade astronomica [UA] (150?000?000 km) seria a distancia da Terra ao Sol se a orbita do planeta fora perfectamente circulares. [ 41 ] A modo de comparacion, o radio do Sol e de 0,0047 UA (700 000 km). [ 42 ]

Asi, o Sol ocupa o 0,00001% (10 ?5  %) do volume dunha esfera cun raio do tamano da orbita terrestre, mentres que o volume da Terra e aproximadamente unha millonesima (10 ?6 ) do Sol. Xupiter, o planeta mais grande, esta a 5,2 unidades astronomicas (780.000.000 km) do Sol e ten un radio de 71.000 km (0,00047 UA), mentres que o planeta mais afastado, Neptuno, esta a 30 UA (4,5 × 10 9 km) do Sol. [ 34 ] [ 43 ]

Con algunhas excepcions, canto mais lonxe esta un planeta ou cinto do Sol, maior e a distancia entre a sua orbita e a orbita do seguinte obxecto mais proximo ao Sol. Por exemplo, Venus esta aproximadamente 0,33 UA mais lonxe do Sol que Mercurio, mentres que Saturno esta a 4,3 UA de Xupiter e Neptuno atopase a 10,5 UA de Urano. Fixeronse intentos para determinar unha relacion entre estas distancias orbitais, como a lei de Titius-Bode [ 44 ] e o modelo de Johannes Kepler baseado nos solidos platonicos , [ 45 ] pero os descubrimentos en curso invalidaron estas hipoteses. [ 46 ]

Alguns modelos do Sistema Solar intentan transmitir as escalas relativas implicadas no Sistema Solar en termos humanos. Alguns son de pequena escala (e poden ser mecanicos -chamados planetario mecanico ), mentres que outros estendense por cidades ou areas rexionais. [ 47 ] O modelo a escala mais grande deste tipo e o sistema solar de Suecia que utiliza o Ericsson Globe de Estocolmo de 110 metros como substituto do Sol e, seguindo a escala, Xupiter e unha esfera de 7,5 metros que esta no Aeroporto de Estocolmo-Arlanda , a 40 km de distancia, mentres que o obxecto actual mais afastado, Sedna , e unha esfera de 10 cm que esta en Lulea , a 912 km de distancia. [ 48 ] [ 49 ]

Se a distancia Sol-Neptuno se escalase a 100 metros, enton o Sol teria uns 3 cm de diametro (aproximadamente dous terzos do diametro dunha pelota de golf), os planetas xigantes terian todos menos de 3 mm e o diametro da Terra xunto co dos outros planetas terrestres seria menor que unha pulga ou sexa menos de 0,3 mm nesta escala [ 50 ]

Obxectos do sistema solar [ editar | editar a fonte ]

Estrela central [ editar | editar a fonte ]

Artigo principal : Sol .
O Sol na sua cor branca verdadeira

O Sol e a estrela unica e central do Sistema Solar e, con moito, o seu componente mais masivo; polo tanto e a estrela mais proxima a Terra e o astro con maior brillo aparente . A sua gran masa (332.900 masa terrestre ), [ 51 ] que comprende o 99,86% de toda a masa do sistema solar, [ 52 ] produce temperaturas e densidades no seu nucleo o suficientemente altas como para manter a fusion nuclear de hidroxeno en helio. [ 53 ] Isto libera unha enorme cantidade de enerxia , na sua maior parte irradiada ao espazo en forma de radiacion electromagnetica que alcanza o seu maximo en luz visible . [ 54 ] [ 55 ]

Como o Sol fusiona hidroxeno en helio no seu nucleo , e unha estrela de secuencia principal. Mais concretamente, e unha estrela de secuencia principal de tipo G2 , onde a designacion do tipo refirese a sua temperatura efectiva . As estrelas da secuencia principal mais quentes son mais luminosas. A temperatura do Sol e intermedia entre a da estrelas mais quentes e a das estrelas mais frias. As estrelas mais brillantes e quentes que o Sol son raras, mentres que as estrelas substancialmente mais tenues e frias, conecidas como ananas vermellas , constituen preto do 75% das estrelas da Via Lactea . [ 56 ] [ 57 ]

O Sol e unha estrela de poboacion I ; ten unha maior abundancia de elementos mais pesados que o hidroxeno e o helio (" metais " en linguaxe astronomica) que as estrelas mais antigas de poboacion II.. [ 58 ] Os elementos mais pesados que o hidroxeno e o helio formaronse nos nucleos de estrelas antigas e en explosion, polo que a primeira xeracion de estrelas tivo que morrer antes de que o universo puidese enriquecerse con estes atomos. As estrelas mais antigas contenen poucos metais, mentres que as nadas mais tarde tenen mais. Crese que esta maior metalicidade foi crucial para que o Sol desenvolvese un sistema planetario , xa que os planetas formanse a partir da acrecion de "metais". [ 59 ]

A sua presenza ou a sua ausencia no ceo terrestre determinan o dia e a noite e a enerxia que radia e aproveitada polos seres fotosinteticos, que constituen a base da cadea trofica , e polo tanto e a principal fonte de enerxia da vida. O Sol e unha estrela que se atopa na fase denominada secuencia principal , cun tipo espectral G2, que se formou hai uns 5000 millons de anos, e permanecera na mesma fase aproximadamente outros 5000 millons de anos.

A pesar de ser unha estrela mediana, e a unica da que se pode apreciar a simple vista a sua forma circular, cun diametro angular de 32' 35" de arco no perihelio e 31' 31" no afelio , o que da un diametro medio de 32' 03". Casualmente, a combinacion de tamanos e distancias do Sol e a Lua respecto da Terra, fai que se vexan aproximadamente co mesmo tamano aparente no ceo. Isto permite unha ampla gama de eclipses solares distintos (totais, anulares ou parciais).

Planetas [ editar | editar a fonte ]

Os planetas son corpos que xiran formando orbitas arredor da estrela, tenen suficiente masa para que a sua gravidade supere as forzas do corpo rixido, de xeito que asuman unha forma en equilibrio hidrostatico (practicamente esferica), e limparon a vecinanza da sua orbita de planetesimais ( dominancia orbital ).

O sol e os planetas (en galego ).

Os oito planetas do Sistema Solar son:

Os planetas interiores son Mercurio, Venus, Terra e Marte, que tenen a sua superficie solida. Os planetas exteriores son Xupiter, Saturno, Urano e Neptuno, tamen denominados planetas gasosos porque contenen nas suas atmosferas gases como o helio , o hidroxeno e o metano , e non se conece con seguridade a estrutura da sua superficie.

O 24 de agosto de 2006, a Union Astronomica Internacional (UAI) excluiu a Pluton como planeta do Sistema Solar e clasificouno como planeta anano . A principios do ano 2016 publicouse un estudo segundo o cal pode existir un noveno planeta no Sistema Solar, ao que se lle deu o nome provisorio de Phattie. Este estudo centrouse na explicacion das orbitas de moitos dos obxectos do cinto de Kuiper , que difiren moito coas orbitas que se calculan, incluidos obxectos ben conecidos como Sedna. Xurdiu enton a idea da existencia dun obxecto desconecido que perturbaba esas orbitas. Empregando modelos matematicos realizaronse simulacions por ordenador e determinouse que o hipotetico planeta teria unha orbita excentrica a unha distancia de entre 700 e 200 UA do Sol, e tardaria uns dez ou vinte mil anos en dar unha volta. [ 60 ] [ 61 ]

Planetas ananos [ editar | editar a fonte ]

Os planetas ananos son aqueles que, a diferenza dos planetas, non limparon a vecinanza da sua orbita. Os cinco planetas ananos do Sistema Solar, de menor a maior distancia respecto do Sol, son:

Pouco despois do seu descubrimento en 1930, Pluton foi clasificado como planeta pola Union Astronomica Internacional (UAI). Poren, tralo descubrimento doutros grandes corpos, abriuse un debate co obxecto de reconsiderar esa decision. O 24 de agosto de 2006, na XXVI Asemblea Xeral da UAI en Praga , decidiuse que o numero de planetas non se ampliase a doce, senon que debia reducirse de nove a oito, e creouse a nova categoria de "planeta anano", na que se incluiria a Pluton, xa que, por tratarse dun obxecto transneptuniano pertencente ao cinto de Kuiper , non limpou a vecinanza da sua orbita de obxectos pequenos.

Grandes satelites do Sistema Solar [ editar | editar a fonte ]

Alguns satelites son tan grandes que, se se atopasen orbitando directamente arredor do Sol, terian que clasificarse como planetas ou como planetas ananos. Os satelites do Sistema Solar que mantenen un equilibrio hidrostatico son: a Lua (satelite da Terra), Io , Europa , Ganimedes e Calisto (satelites de Xupiter), Titan , Tetis , Dione , Rea , Iapeto , Mimas e Encelado (satelites de Saturno), Miranda , Ariel , Umbriel , Titania e Oberon (satetites de Urano), Triton (satelite de Neptuno) e Caronte (satelite de Pluton).

Corpos menores [ editar | editar a fonte ]

Planetas menores ou planetoides.

Un corpo menor do Sistema Solar e segundo a resolucion da Union Astronomica Internacional) do 22 de agosto de 2006, un obxecto astronomico que orbita arredor do Sol e que non e planeta, nin planeta anano, nin satelite :

Recreacion artistica do nacemento do Sistema Solar (NASA)
Todos os outros obxectos [referido aos que no sexan nin planetas nin planetas ananos nin satelites], e que orbitan arredor do Sol, debense denominar colectivamente "corpos menores do Sistema Solar" (Small Solar-System Bodies).
Estes actualmente incluen a maioria dos asteroides do Sistema Solar, a maioria dos obxectos transneptunianos (OTN), cometas e outros pequenos corpos. [ 62 ]

Segundo esta definicion, son corpos menores do Sistema Solar, independentemente da sua orbita e composicion, os asteroides , os cometas e os meteoroides . Ademais, os corpos menores do Sistema Solar estan agrupados en:

Estudos sobre a existencia de vida no Sistema Solar [ editar | editar a fonte ]

Notas [ editar | editar a fonte ]

  1. ↑ 1,0 1,1 Segundo as definicions do IAU ( Union Astronomica Internacional ), os obxectos que orbitan ao redor do Sol clasificanse dinamica e fisicamente en tres categorias: planetas , planetas ananos e corpos menores do Sistema Solar .
  2. ↑ A masa do Sistema Solar, excluindo o Sol, Xupiter e Saturno, podese determinar sumando todas as masas calculadas dos seus obxectos mais grandes e utilizando calculos aproximados para as masas da nube de Oort (estimadas en aproximadamente 3 masas terrestres). [ 29 ] o cinto de Kuiper (estimado en aproximadamente 0,1 masa terrestre) [ 30 ] e o cinto de asteroides (estimado en 0,0005 masa terrestre) [ 31 ] para un total, redondeado para arriba, de ~37 masas terrestres, ou o 8,1% da masa en orbita arredor do Sol. Coas masas combinadas de Urano e Neptuno (~31 masas terrestres) restadas, as ~6 masas terrestres restantes de material comprenden o 1,3% da masa total en orbita.
Referencias
  1. ↑ Definicions no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para sistema .
  2. ↑ "La Luna es 100 millones de anos mas joven de lo que se estimaba" , artigo en BBC Mundo , 1 de agosto de 2014 (en castelan )
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 "Resolutions B5 and B6: 'Definition of a Planet in the Solar System' and 'Pluto ' " (PDF) . Resolutions adopted at the General Assemblies . Union Astronomica Internacional. 200. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 6 de xaneiro de 2018 . Consultado o 12 de xuno do 2022 .  
  4. ↑ Lakdawalla, Emily ; et al. (21 de abril de 2020). "What Is A Planet?" . The Planetary Society . Arquivado dende o orixinal o 22 January 2022 . Consultado o 12 de xuno do 2022 .  
  5. ↑ "Pluto and the Developing Landscape of Our Solar System" . Union Astronomica Internacional . Arquivado dende o orixinal o 30 de xaneiro de 2016 . Consultado o 12 de xuno do 2022 .  
  6. ↑ Ekers, Ron. "IAU Planet Definition Committee" . Union Astronomica Internacional. Arquivado dende o orixinal o 3 de xuno de 2009 . Consultado o 12 de xuno do 2022 .  
  7. ↑ "Plutoid chosen as name for Solar System objects like Pluto" . Paris: Union Astronomica Internacional . 3 de xuno de 2009. Arquivado dende o orixinal o 3 de xuno de 2009 . Consultado o 12 de xuno do 2022 .  
  8. ↑ Grundy, W. M.; Noll, K. S.; Buie, M. W.; Benecchi, S. D.; Ragozzine, D.; Roe, H. G. (decembro de 2018). "The Mutual Orbit, Mass, and Density of Transneptunian Binary G?kun??homdima ( (229762) 2007 UK 126 )" (PDF) . Icarus 334 : 30?38. doi : 10.1016/j.icarus.2018.12.037 . Arquivado dende o orixinal o 7 de abril de 2019 . Consultado o 13 de xuno do 2022 .  
  9. ↑ WC Rufus (1923). "The astronomical system of Copernicus". Popular Astronomy 31 : 510. Bibcode : 1923PA.....31..510R .  
  10. ↑ Weinert, Friedel (2009). Wiley-Blackwell , ed. Copernicus, Darwin, & Freud: revolutions in the history and philosophy of science . p.  21 . ISBN   978-1-4051-8183-9 .  
  11. ↑ "solar (adj.)" . Online Etymology Dictionary . Consultado o 13 de xuno do 2022 .  
  12. ↑ Malhotra, R.; Holman, Matthew; Ito, Takashi (October 2001). "Chaos and stability of the solar system" . Proceedings of the National Academy of Sciences 98 (22): 12342?12343. Bibcode : 2001PNAS...9812342M . PMC   60054 . PMID   11606772 . doi : 10.1073/pnas.231384098 .  
  13. ↑ Levison, H.F. ; Morbidelli, A. (27 Nde novembro de 2003). "The formation of the Kuiper belt by the outward transport of bodies during Neptune's migration". Nature 426 (6965). pp. 419?421. Bibcode : 2003Natur.426..419L . PMID   14647375 . doi : 10.1038/nature02120 .  
  14. ↑ Levison, Harold F.; Duncan, Martin J. (1997). "From the Kuiper Belt to Jupiter-Family Comets: The Spatial Distribution of Ecliptic Comets". Icarus 127 (1). pp. 13?32. Bibcode : 1997Icar..127...13L . doi : 10.1006/icar.1996.5637 .  
  15. ↑ Bennett, Jeffrey O.; Donahue, Megan ; Schneider, Nicholas; Voit, Mark (2020). "4.5 Orbits, Tides, and the Acceleration of Gravity". The Cosmic Perspective (Ninth ed.). Hoboken, NJ: Pearson. ISBN   978-0-134-87436-4 . OCLC   1061866912 .  
  16. ↑ Grossman, Lisa (13 de agosto de 2009). "Planet found orbiting its star backwards for first time" . New Scientist . Arquivado dende o orixinal o 1 de xullo de 2012 . Consultado o 14 de xuno do 2022 .  
  17. ↑ Nakano, Syuichi (2001). "OAA computing section circular" . Oriental Astronomical Association. Arquivado dende o orixinal o 21 de setembro de 2019 . Consultado o 14 de xuno do 2022 .  
  18. ↑ Agnor, Craig B.; Hamilton, Douglas P. (maio de 2006). "Neptune's capture of its moon Triton in a binary?planet gravitational encounter" . Nature (en ingles ) 441 (7090). pp. 192?194. Bibcode : 2006Natur.441..192A . ISSN   1476-4687 . PMID   16688170 . doi : 10.1038/nature04792 . Arquivado dende o orixinal o 15 de abril de 2022 . Consultado o 14 de xuno do 2022 .  
  19. ↑ Gallant, Roy A. (1980). Sedeen, Margaret, ed. National Geographic Picture Atlas of Our Universe (1st ed.). Washington, D.C.: National Geographic Society. p. 82. ISBN   0-87044-356-9 . OCLC   6533014 . Arquivado dende o orixinal o 20 April 2022 . Consultado o 14 de xuno do 2022 .  
  20. ↑ Frautschi, Steven C. ; Olenick, Richard P.; Apostol, Tom M. ; Goodstein, David L. (2007). The Mechanical Universe: Mechanics and Heat (Advanced ed.). Cambridge [Cambridgeshire]: Cambridge University Press. ISBN   978-0-521-71590-4 . OCLC   227002144 .  
  21. ↑ 21,0 21,1 Feynman, Richard P. ; Leighton, Robert B. ; Sands, Matthew L. (1989). The Feynman Lectures on Physics, Volume 1 . Reading, Mass.: Addison-Wesley Pub. Co. ISBN   0-201-02010-6 . OCLC   531535 .  
  22. ↑ Lecar, Myron; Franklin, Fred A.; Holman, Matthew J.; Murray, Norman J. (2001). "Chaos in the Solar System". Annual Review of Astronomy and Astrophysics 39 : 581?631. Bibcode : 2001ARA&A..39..581L . arXiv : astro-ph/0111600 . doi : 10.1146/annurev.astro.39.1.581 .  
  23. ↑ Piccirillo, Lucio (2020). Introduction to the Maths and Physics of the Solar System . CRC Press. p. 210. ISBN   9780429682803 .  
  24. ↑ 24,0 24,1 Marochnik, L.; Mukhin, L. (1995). "Is Solar System Evolution Cometary Dominated?". En Shostak, G.S. Progress in the Search for Extraterrestrial Life . Astronomical Society of the Pacific Conference Series. p. 83. Bibcode : 1995ASPC...74...83M . ISBN   0-937707-93-7 .  
  25. ↑ Bi, S. L.; Li, T. D.; Li, L. H.; Yang, W. M. (2011). "Solar Models with Revised Abundance". The Astrophysical Journal 731 (2): L42. Bibcode : 2011ApJ...731L..42B . arXiv : 1104.1032 . doi : 10.1088/2041-8205/731/2/L42 .  
  26. ↑ "The Solar System" . Nine Planets . Arquivado dende o orixinal o 17 de outubro de 2000 . Consultado o 14 de xuno do 2022 .  
  27. ↑ Alexander, Amir (2006). "New Horizons Set to Launch on 9-Year Voyage to Pluto and the Kuiper Belt" . The Planetary Society . Arquivado dende o orixinal o 22 de febreiro de 2006 . Consultado o 14 de xuno do 2022 .  
  28. ↑ Woolfson, M. (2000). "The origin and evolution of the solar system". Astronomy & Geophysics 41 (1): 1.12?1.19. Bibcode : 2000A&G....41a..12W . doi : 10.1046/j.1468-4004.2000.00012.x .  
  29. ↑ Morbidelli, Alessandro (2005). "Origin and dynamical evolution of comets and their reservoirs". arXiv : astro-ph/0512256 .  
  30. ↑ Delsanti, Audrey; Jewitt, David (2006). "The Solar System Beyond The Planets" (PDF) . Institute for Astronomy, University of Hawaii . Arquivado dende o orixinal (PDF) o 29 de xaneiro de 2007 . Consultado o 15 de xuno do 2022 .  
  31. ↑ Krasinsky, G. A. ; Pitjeva, E. V. ; Vasilyev, M. V.; Yagudina, E. I. (July 2002). "Hidden Mass in the Asteroid Belt". Icarus 158 (1): 98?105. Bibcode : 2002Icar..158...98K . doi : 10.1006/icar.2002.6837 .  
  32. ↑ "The Sun's Vital Statistics" . Stanford Solar Center. Arquivado dende o orixinal o 14 de outubro de 2012 . Consultado o 15 de xuno do 2022 .   , citing Eddy, J. (1979). A New Sun: The Solar Results From Skylab . NASA . p. 37. NASA SP-402. Arquivado dende o orixinal o 30 de xullo de 2021 . Consultado o 15 de xuno do 2022 .  
  33. ↑ Williams, David R. (7 de setembro de 2006). "Saturn Fact Sheet" . NASA. Arquivado dende o orixinal o 4 de agosto det 2011 . Consultado o 15 de xuno do 2022 .  
  34. ↑ 34,0 34,1 Williams, David R. (23 de decembro de 2021). "Jupiter Fact Sheet" . NASA Goddard Space Flight Center . Arquivado dende o orixinal o 22 de xaneiro de 2018 . Consultado o 15 de xuno do 2022 .  
  35. ↑ Weissman, Paul Robert; Johnson, Torrence V. (2007). Encyclopedia of the solar system . Academic Press. p.  615 . ISBN   978-0-12-088589-3 .  
  36. ↑ Mumma, M. J.; Disanti, M. A.; Dello Russo, N.; Magee-Sauer, K.; Gibb, E.; Novak, R. (2003). "Remote infrared observations of parent volatiles in comets: A window on the early solar system" . Advances in Space Research 31 (12): 2563?2575. Bibcode : 2003AdSpR..31.2563M . doi : 10.1016/S0273-1177(03)00578-7 .  
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 Podolak, M.; Weizman, A.; Marley, M. (decembro de 1995). "Comparative models of Uranus and Neptune" . Planetary and Space Science 43 (12): 1517?1522. Bibcode : 1995P&SS...43.1517P . doi : 10.1016/0032-0633(95)00061-5 .  
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 38,3 Podolak, M.; Podolak, J. I.; Marley, M. S. (febreiro de 2000). "Further investigations of random models of Uranus and Neptune" . Planetary and Space Science 48 (2?3): 143?151. Bibcode : 2000P&SS...48..143P . doi : 10.1016/S0032-0633(99)00088-4 . Arquivado dende o orixinal o 21 dedecembro de 2019 . Consultado o 25 de agosto de 2019 .  
  39. ↑ Zellik, Michael (2002). Astronomy: The Evolving Universe (9th ed.). Cambridge University Press . p.  240 . ISBN   978-0-521-80090-7 . OCLC   223304585 .  
  40. ↑ Placxo, Kevin W.; Gross, Michael (2006). Astrobiology: a brief introduction . JHU Press . p. 66. ISBN   978-0-8018-8367-5 . Arquivado dende o orixinal o 6 de agosto de 2021 . Consultado o 15 de xuno do 2022 .  
  41. ↑ Standish, E. M. (April 2005). Kurtz, D. W., ed. "The Astronomical Unit now". Transits of Venus: New Views of the Solar System and Galaxy, Proceedings of IAU Colloquium #196, Held 7?11 June 2004 in Preston, U.K. (Cambridge: Cambridge University Press) 2004 : 163?179. Bibcode : 2005tvnv.conf..163S . doi : 10.1017/S1743921305001365 .  
  42. ↑ Emilio, Marcelo; Kuhn, Jeff R.; Bush, Rock I.; Scholl, Isabelle F. (2012). "Measuring the Solar Radius from Space during the 2003 and 2006 Mercury Transits". The Astrophysical Journal 750 (2): 135. Bibcode : 2012ApJ...750..135E . arXiv : 1203.4898 . doi : 10.1088/0004-637X/750/2/135 .  
  43. ↑ Williams, David R. (23 de decembro de 2021). "Neptune Fact Sheet" . NASA Goddard Space Flight Center . Arquivado dende o orixinal o 19 de novembro de2016 . Consultado o 15 de xuno do 2022 .  
  44. ↑ Jaki, Stanley L. (1 July 1972). "The Early History of the Titius-Bode Law" . American Journal of Physics 40 (7): 1014?1023. Bibcode : 1972AmJPh..40.1014J . ISSN   0002-9505 . doi : 10.1119/1.1986734 . Arquivado dende o orixinal o 20 April 2022 . Consultado o 2 April 2022 .  
  45. ↑ Phillips, J. P. (1965). "Kepler's Echinus". Isis 56 (2): 196?200. ISSN   0021-1753 . JSTOR   227915 . doi : 10.1086/349957 .  
  46. ↑ Boss, Alan (October 2006). "Is it a coincidence that most of the planets fall within the Titius-Bode law's boundaries?" . Astronomy . Ask Astro 30 (10): 70. Arquivado dende o orixinal o 16 March 2022 . Consultado o 2022-04-09 .  
  47. ↑ Ottewell, Guy (1989). "The Thousand-Yard Model: or, Earth as a Peppercorn" . NOAO Educational Outreach Office . Arquivado dende o orixinal o 10 de xullo de 2016 . Consultado o 15 de xuno do 2022 .  
  48. ↑ "Tours of Model Solar Systems" . University of Illinois. Arquivado dende o orixinal o 12 de abril de 2011 . Consultado o 15 de xuno do 2022 .  
  49. ↑ "Lulea ar Sedna. I alla fall om var sol motsvaras av Globen i Stockholm" . Norrbotten Kuriren (in Swedish). Arquivado dende o orixinal o 15 de xullo de 2010 . Consultado o 15 de xuno do 2022 .  
  50. ↑ Ver, por exemplo, Office of Space Science (9 de xullo de 2004). "Solar System Scale" . NASA Educator Features . Arquivado dende o orixinal o 27 de agosto do 2016 . Consultado o 16 de xuno do 2022 .  
  51. ↑ "Sun: Facts & Figures" . NASA. Arquivado dende o orixinal o 2 January 2008 . Consultado o 6 de abril do 2023 .  
  52. ↑ Woolfson, M. (2000). "The origin and evolution of the solar system". Astronomy & Geophysics 41 (1): 12. Bibcode : 2000A&G....41a..12W . doi : 10.1046/j.1468-4004.2000.00012.x .  
  53. ↑ Zirker, Jack B. (2002). Journey from the Center of the Sun . Princeton University Press . pp.  120?127 . ISBN   978-0-691-05781-1 .  
  54. ↑ "What Color is the Sun?" . Universe Today . Arquivado dende o orixinal o 25 May 2016 . Consultado o 6 de abril do 2023 .  
  55. ↑ "What Color is the Sun?" . Stanford Solar Center. Arquivado dende o orixinal o 30 de outubro de 2017 . Consultado o 6 de abril do 2023 .  
  56. ↑ Palmer, Jason (6 de febreiro de 2013). "Exoplanets near red dwarfs suggest another Earth nearer" . BBC News . Arquivado dende o orixinal o 29 de marzo de 2022 . Consultado o 16 de abril do 2023 .  
  57. ↑ Mejias, Andrea; Minniti, Dante; Alonso-Garcia, Javier; Beamin, Juan Carlos; Saito, Roberto K.; Solano, Enrique (2022). "VVVX near-IR photometry for 99 low-mass stars in the Gaia EDR3 Catalog of Nearby Stars". Astronomy & Astrophysics 660 . pp. A131. Bibcode : 2022A&A...660A.131M . arXiv : 2203.00786 . doi : 10.1051/0004-6361/202141759 .  
  58. ↑ van Albada, T.S.; Baker, Norman (1973). "On the Two Oosterhoff Groups of Globular Clusters". The Astrophysical Journal 185 . pp. 477?498. Bibcode : 1973ApJ...185..477V . doi : 10.1086/152434 .  
  59. ↑ Lineweaver, Charles H. (9 March 2001). "An Estimate of the Age Distribution of Terrestrial Planets in the Universe: Quantifying Metallicity as a Selection Effect". Icarus 151 (2). pp. 307?313. Bibcode : 2001Icar..151..307L . arXiv : astro-ph/0012399 . doi : 10.1006/icar.2001.6607 .  
  60. ↑ Marin, Daniel (20-1-2016). "Estrechando el cerco alrededor del Planeta X (no, no se ha descubierto un noveno planeta del sistema solar)" . Blog Eureka . Consultado o 24-2-2016 .  
  61. ↑ Marin, Daniel (22-1-2016). "Detectando el noveno planeta con la sonda Cassini" . Blog Eureka . Consultado o 24-2-2016 .  
  62. ↑ Resolucions da Asemblea Xeral do 2006 da UAI

Vexase tamen [ editar | editar a fonte ]

Outros artigos [ editar | editar a fonte ]

Ligazons externas [ editar | editar a fonte ]

Traido desde ≪ https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sistema_solar&oldid=6620133 ≫