Barnarættindasattmalin hja ST (a enskum Convention on the Rights of the Child, stytt UNCRC) sigur at børn hava sjalvstøðug rættindi eins og vaksin og eiga at verða tikin við og hoyrd, ta ið avgerðir verða tiknar, sum avirka tey og umstøður teirra. Barnarættindasattmalin tekur harumframt støði i, at barndomurin hevur virði i sær sjalvum, at børnum tørvar vernd, og at børn hava grundleggjandi borgarlig, buskaparlig, politisk, sosial og mentanarlig rættindi ^[1] .

ST samtykti i 1959 "Yvirlysing um barnarættindi". I yvirlysingini eru 10 greinir, ið skulu verja børn og tryggja teimum vælferð. Men ein yvirlysing er ikki bindandi. Ti skeyt Polland upp i 1979, altjoða barnaarið, at gerast skuldi ein altjoða sattmali um barnarættindi. Lond, ið goðkenna ein altjoða sattmala, binda seg samstundis at halda hann. Tann 20. november 1989 samtykti aðalfundurin hja ST altjoðasattmalan um barnarættindi ^[2] . Sattmalin fekk gildi a heysti 1990, ta fleiri enn 20 lond høvdu staðfest hann.Føroya Løgting setti við kunngerð nr. 90 fra 7. oktober 1993 sattmalan i gildi fra 11. mai 1993. Føroya Løgting setti við kunngerð nr. 90 fra 7. oktober 1993 sattmalan i gildi fra 11. mai 1993. Nu hava fleiri enn 140 lond skrivað undir at halda tær 54 greinirnar i sattmalanum ^[3] .

Yvirlysingin [ rætta | rætta wikitekst ]

• Grein 1: I hesum sattmala er eitt barn at fata sum eitt og hvørt menniskja undir 18 ar, uttan so, at barnið er myndugt aður eftir teirri log, sum er galdandi fyri barnið.

• Grein 2: Sattmalalondini skulu virða og tryggja rættindi, asett i hesum sattmala, fyri øll børn innan fyri sitt rættardømi, uttan at gera mismun og uttan at taka atlit at ættarslagi, huðaliti, kyni, mali, trugv, politiskari ella aðari askoðan, tjoðskaparligum, etniskum ella sosialum uppruna, figgjarviðurskiftum, brekum, føðing ella aðrari støðu. Sattmalalondini skulu taka øll neyðug stig fyri at tryggja, at barnið er vart moti øllum mismuni ella revsing vegna støðu, virki, almannakunngjørdum askoðanum ella trugv hja foreldrum, verjum ella familju.

• Grein 3: I øllum viðurskiftum viðvikjandi børnum, lika mikið um hesi viðurskifti verða avgjørd av almennum ella privatum stovnum fyri sosialari vælferð, domstolum, fyrisitingarmyndugleikum ella loggevandi valdum, skal barnsins tørvur koma i fyrstu røð. Sattmalalondini ataka sær at tryggja barninum ta verju og ta umsorgan, ið er neyðug fyri trivnað barnsins, ta atlit verða tikin at teimum rættindum og skyldum, ið eru galdandi fyri foreldur, verja ella onnur, ið hava løgfrøðiliga abyrgd av barninum, og skulu, við hesum i huga, taka øll neyðug atlit, bæði viðvikjandi loggavu og fyrisiting. Sattmalalondini skulu tryggja, at stovnar og tænastur, ið hava abyrgd av umsorgan ella verju av børnum, skulu vera i samsvari við tey støði, ið eru asett av malførum myndugleikum, serliga við atliti at trygd, heilsu, hoskandi tal av egnaðum starvsfolkum og serkønari umsjon.

• Grein 4: Sattmalalondini skulu taka øll neyðug loggavustig, eins og fyrisitingarlig stig og onnur stig, til tess at tryggja tey rættindi, ið eru viðurkend i hesum sattmala. Ta talan er um figgjarlig, sosial og mentanarlig rættindi skulu sattmalalondini taka slik stig i størst møguligan mun innan fyri tað tilfeingið, ið er til taks, og har tað er neyðugt, innan fyri karmarnar av altjoða samstarvi.

• Grein 5: Sattmalalondini skulu virða ta abyrgd og tey rættindi og skyldur, sum foreldrini hava, ella, har hetta er galdandi, samsvarandi abyrgd, rættindi og skyldur fyri familjuna ella fyri samfelagið i samsvari við siðvenju a staðnum, umframt verjar ella onnur við løgfrøðiligari abyrgd av barninum, til, a ein hatt, sum svarar til avegis menningina av barnsins evnum, at veita hoskandi vegleiðing og stuðul til barnið, meðan tað utinnir tey rættindi, sum eru asett i hesum sattmala.

• Grein 6: Sattmalalondini viðurkenna, at eitt og hvørt barn hevur ein naturligan rætt til livið. Sattmalalondini skulu i størst møguligan mun tryggja, at barnið livir og mennist.

• Grein 7: Barnið skal verða skrasett beint eftir føðing og skal fra føðing hava rætt til eitt navn, rætt til at faa rikisborgararætt og, i tann mun tað ber til, rætt til at kenna og verða ansað av sinum foreldrum. Sattmalalondini skulu tryggja utinnanina av hesum rættindum i samsvari við nationala loggavu og skyldur sinar eftir teimum relevantu altjoða møguleikunum a hesum øki, serliga um barnið annars hevði verið uttan rikisborgararætt.

• Grein 8: Sattmalalondini ataka sær at virða barnsins rætt til at varðveita sin samleika, eisini rikisborgararætt, navn og familjuviðurskifti, sum viðurkend av logini og uttan ologliga uppilegging. Verður partur av ella allur samleiki barnsins fratikin barninum, skulu sattmalalondini veita neyðuga hjalp og verju við ti fyri at eyga at endurvinna barninum samleika sin.

• Grein 9: Sattmalalondini skulu tryggja, at barnið ikki verður skilt fra foreldrum sinum moti vilja foreldranna, uttan so at malførir myndugleikar, hvørs avgerðir kunnu skjotast inn fyri ein domstol, i samsvari við galdandi log og siðvenju avgera, at ein slikur skilnaður er neyðugur við atliti at barnsins tørvi. Slik avgerð kann vera neyðug i serligum førum, t.d. vegna misnytslu foreldranna ella vanrøkt av barninum, ella um foreldrini liva hvør sær, og avgerð skal takast um barnsins bustað. I viðgerðini av einum og hvørjum mali eftir stk. 1 skulu allir ahugaðir partar hava høvi at luttaka i sakarmalsviðgerðini og framføra sini sjonarmið. Sattmalalondini skulu virða rættin hja einum barni, ið er skilt fra øðrum ella baðum foreldrum sinum, at hava regluligt personligt samband og beinleiðis samband við bæði foreldrini, uttan so, at hetta striðir moti barnsins tørvi.

Um ein slikur skilnaður er urslit av eini gerð, ið er sett i verk av einum sattmalalandi, so sum fongsling, utvising, forvising ella deyði (eisini deyði av einhvørjari orsøk, meðan personurin er i varðveitslu landsins) av einum ella baðum foreldrum ella av barninum, skal sattmalalandið eftir aheitan geva foreldrunum, barninum ella, um neyðugt, einum øðrum i familjuni, avgerandi upplysingarnar um, hvar hesi eru, uttan so at hesar upplysingar eru til skaða fyri trivnað barnsins. Sattmalalondini skulu harumframt tryggja, at slik aheitan ikki i sjalvum sær hevur við sær skaðiligar avleiðingar fyri foreldrini ella barnið.

• Grein 10: I samsvari við skyldurnar hja sattmalalondunum eftir grein 9, stk. 1, skulu umsoknir fra einum barni ella foreldrum tess um innferð til ella utferð ur einum sattmalalandi við familjusamanføring fyri eyga, viðgerast jaliga, menniskjansliga og skjott av sattmalalandinum. Sattmalalondini skulu harumframt tryggja, at slik umsokn ikki hevur við sær neiligar avleiðingar fyri umsøkjaran og familju hansara. Eitt barn, hvørs foreldur hava bustað i ymiskum londum, skal hava rætt til, uttan so at serligar umstøður eru galdandi, at hava regluligt personligt og beinleiðis samband við bæði foreldrini. Við hesum i huga, og i samsvari við skyldur sinar eftir grein 9, stk. 1, skulu sattmalalondini virða barnsins og foreldranna rætt at fara ur einum og hvørjum landi, eisini egnum landi, og til at koma inn i egið land. Rætturin at fara ur einum og hvørjum landi skal bert verða avmarkaður, um hetta er asett i log og um henda avmarkan er neyðug i einum demokratiskum samfelag fyri at verja nationalu trygdina, almenna landaskilið (ordre public), folkaheilsuna ella siðalagið, ella rættindi og frælsi hja øðrum, og sum er i samsvari við tey rættindini, sum eru viðurkend i hesum sattmala.

• Grein 11: Sattmalalondini skulu gera fyriskipanir, ið forða fyri, at børn ologliga verða flutt til ella ikki koma aftur ur utlondum. Við hesum fyri eyga skulu sattmalalondini arbeiða fyri at seta i verk millumtjoða avtalur ella at taka við avtalum, ið longu eru gjørdar.

• Grein 12: Sattmalalondini skulu tryggja einum barni, ið er ført fyri at hava egin sjonarmið, rættin til fritt at geva hesi sjonarmið til kennar i øllum viðurskiftum, ið hava við barnið at gera; sjonarmiðum barnsins skulu veitast ta tyngd, ið er hoskandi i mun til aldur tess og buning. Við hesum fyri eyga skal barnið serliga faa høvi at geva sjonarmið sini til kennar, antin beinleiðis ella gjøgnum umboð ella gjøgnum hoskandi stovnar i samsvari við tær mannagongdir, ið eru asettar i nationalari loggavu, ta mal, ið viðvikja barninum, verða viðgjørd av dømandi myndugleika ella fyrisitingarligum myndugleika,

• Grein 13: Barnið skal hava framsøgufrælsi; hesin rættur, ið ikki er avmarkaður av landafrøðiligum mørkum, fevnir um at søkja, faa og geva viðari upplysingar og hugsanir av einum og hvørjum slag, antin munnliga, skrivliga ella a prenti, sum list ella a ein og hvønn annan hatt, sum barnið velur. Hesin rættur kann verða avmarkaður, men bert i tann mun hetta er asett i loggavu, og i tann mun hetta er neyðugt: 1) i mun til rættindi og umdømi hja øðrum; ella 2) i mun til nationala trygd, landaskil (ordre public), folkaheilsu ella siðalag.

• Grein 14: Sattmalalondini skulu virða barnsins rætt til hugsanar-, samvitsku- og truarfrælsi. Sattmalalondini skulu virða rættindi og skyldur foreldranna, og, um so er, hja verjum, til, a ein hatt, ið samsvarar stigvisu menningina hja barninum, at geva barninum leiðreglur, soleiðis at barnið kann utinna sin rætt. Frælsið at utinna sina trugv ella sannføring kann bert verða avmarkað i tann mun, hetta er asett i log, og i tann mun tað er neyðugt til tess at verja nationalu trygdina, landaskilið, folkaheilsuna, siðalagið ella grundleggjandi rættindi og frælsi hja øðrum.

• Grein 15: Sattmalalondini viðurkenna barnsins rætt til felagsfrælsi og frælsi tess at luttaka i friðarligum samkomum. Utinnanin av hesum rættindum ma ikki verða avmarkað, uttan i tann mun hetta er asett i log, og i tann mun tað er neyðugt fyri at verja nationalu trygdina, landaskilið (ordre public), folkaheilsuna, siðalagið ella grundleggjandi rættindi og frælsi hja øðrum.

• Grein 16: Einki barn ma verða fyri tilvildarligari ella ologligari uppilegging i sitt privat- ella familjuliv, sitt heim ella brævasamskifti ella fyri ologligum alopi a æru ella umdømi. Barnið hevur rætt til logarverju moti slikari uppilegging ella slikum alopi.

• Grein 17: Sattmalalondini viðurkenna tydningarmikla leiklutin hja fjølmiðlunum og skulu tryggja, at barnið hevur atgongd til kunning og tilfar fra ymiskum nationalum og altjoða keldum, serliga teimum keldum, hvørs endamal tað er at fremja barnsins sosialu, andaligu og moralsku vælferð og kropsligu og salarligu heilsu. Við hesum endamali skulu sattmalalondini: 1) eggja fjølmiðlunum at breiða ut kunning og tilfar, ið er av sosialum og mentanarligum virði fyri barnið og i samsvari við andan i grein 29; 2) eggja til altjoða samstarv og framleiðslu, umskiftan og spjaðing av slikum upplysingum og tilfari fra ymiskum mentanarligum, nationalum og altjoða keldum; 3) eggja til framleiðslu og spjaðing av barnabokum; 4) eggja fjølmiðlunum til at taka serlig atlit at malsliga tørvinum hja børnum, ið eru partur av einum minniluta ella einum upprunafolki; 5) eggja til menningina av hoskandi leiðreglum fyri at verja barnið moti upplysing og tilfari, sum skaðar vælferð barnsins, jvb. asetingarnar i greinunum 13 og 18.

• Grein 18: Sattmalalondini skulu stremba eftir at tryggja viðurkenningina av meginregluni um, at bæði foreldrini hava felags abyrgd fyri uppalingini og menningini av barninum. Foreldrini, ella um so er, verjin, hava meginabyrgdina fyri uppalingini og menningini av barninum. Barnsins tørvur skal fyri tey koma i fyrstu røð. Við ti fyri eyga at tryggja og fremja tey rættindi, ið asett eru i hesum sattmala, skulu sattmalalondini veita hoskandi hjalp til foreldur og verjar, ta hesi utinna skyldur sinar sum uppalarar av børnum, og skulu tryggja menningina av stovnum, skipanum og tænastuveitingum, ið veita umsorgan fyri børnum. Sattmalalondini skulu taka øll neyðug atlit til tess at tryggja, at børn, hvørs foreldur arbeiða, hava rætt til at faa lut i teimum umsorganarfyriskipanum, ið tey hava rætt

• Grein 19: Sattmalalondini skulu skulu taka øll neyðug loggavu- og fyrisitingarlig atlit, eins og sosial og utbugvingarlig atlit til tess at verja barnið moti øllum sløgum av kropsligum ella salarligum agangi, skaða ella vannytslu, vanrøkt, ringari viðgerð ella misnytslu, heruppii kynsligari misnytslu, meðan barnið er hja foreldrum, verjum ella øðrum. Slik verjandi atlit eiga i hoskandi mun at fevna um leiðreglur, bæði fyri gerð av sosialum skipanum, ið kunnu veita neyðuga stuðulin til barnið og til tey, ið barnið er hja, eins og til onnur sløg av fyribyrging og eyðmerking, fraboðan, avising, kanning, viðgerð og eftirviðgerð av tilburðum av barnamisnytslu sum fragreitt omanfyri og, um neyðugt, rættarsokn.

• Grein 20: Eitt barn, ið fyribils ella støðugt er burturi fra familjuni ella sum, fyri sitt egna besta, ikki kann vera i hesum umhvørvi, hevur rætt til serliga verju og hjalp fra landinum. Sattmalalondini skulu i samsvari við nationalan rætt tryggja slikum barni aðra umsorgan. Slik umsorgan kann millum annað vera, at barnið verður fostrað upp aðrastaðni, Kafalah ella islamiskur rættur, ættleiðing ella, um neyðugt, at barnið verður sett i hoskandi barnastovn. Ta mett verður um møguligar loysnir, skal neyðugt fyrilit takast fyri ynskinum um samanhang i barnsins uppvøkstri og fyri etniska, truarliga, mentanarliga og malsliga bakstøði barnsins.

• Grein 21: Tey sattmalalond, sum viðurkenna og/ella loyva ættleiðing, skulu tryggja, at tørvurin hja barninum hevur avgerandi tydning, og skulu: tryggja, at ættleiðingin av barninum bert kann verða goðkend av malførum myndugleikum, sum, i samsvari við galdandi rætt og siðvenju og grundað a allar tyðandi og alitandi upplysingar, loyva ættleiðing, ta mett verður um støðu barnsins i mun til foreldur, avvarðandi og verjar, og, um neyðugt, at tey, ið verða merkt av ættleiðingini, a fullgoðum grundarlagi hava boðað fra samvitan sini um ættleiðingina við støði i neyðugu raðgevingini; viðurkenna, at altjoða ættleiðing kann verða ein hattur at hava umsorgan fyri einum barni, um barnið ikki kann verða tikið til fosturs ella ættleitt til eina familju, ella um tað ikki a annan hatt ber til at hava umsorgan fyri barninum i heimlandi tess; tryggja, at barnið, ta talan er um altjoða ættleiðing, er vart eftir reglum, ið eru i samsvari við tær reglur, sum eru galdandi fyri nationala ættleiðing; um talan er um altjoða ættleiðing, taka øll neyðug atlit til tess at tryggja, at ættleiðingin ikki gevur teimum, ið hava virkað við til ættleiðingina, ohoskandi figgjarligan vinning; fremja, har tað er hoskandi, endamalini við hesi grein við at gera millumtjoða skipanir ella avtalur og skulu, innan fyri hesar karmar, stremba eftir at tryggja, at ættleiðingin av barninum i einum øðrum landi verður framd gjøgnum avvarðandi myndugleikar o.l.

• Grein 22: Sattmalalondini skulu taka neyðugt atlit til tess at tryggja, at eitt barn, sum søkir um flottafolkastatus, ella sum er at meta sum flottafolk eftir galdandi altjoða ella nationalum rætti og siðvenjum, likamikið um barnið er einsamalt ella saman við foreldrum ella øðrum, fær nøktandi verju og neyðhjalp og fær tey rættindi, sum eru asett i hesum sattmala og i øðrum altjoða reglum um mannarættindi ella neyðhjalp, har viðkomandi land luttekur. Við hesum fyri eyga skulu sattmalalondini, i tann mun tað verður mett hoskandi, samstarva um eitt og hvørt atak hja Sameindu Tjoðum og øðrum millumtjoða felagsskapum ella privatum felagsskapum, sum samstarva við Sameindu Tjoðir, og sum hava fyri eyga at verja og hjalpa hesum barni og at finna foreldur ella aðra familju hja einum og hvørjum barni, sum er flottarfolk, við ti endamali at faa til vega upplysingar, sum eru neyðugar til tess at barnið kann verða sameint við familjuni. Um so er, at hvørki foreldrini ella onnur familja eru at finna, skal barnið, i samsvari við henda sattmala, faa somu verju sum eitt og hvørt annað barn, sum, lika mikið hvør orsøkin er, støðugt ella fyribils ikki er saman við familju sini.

• Grein 23: Sattmalalondini viðurkenna, at eitt salarliga ella kropsliga brekað barn eigur at hava eitt innihaldsrikt og virðiligt liv undir viðurskiftum, sum tryggja virðing, fremja sjalvsalit og virka fyri barnsins luttøku i samfelagslivinum. Sattmalalondini viðurkenna, at tað brekaða barnið hevur serligan rætt til umsorgan, og skulu, innan fyri teir karmar, ið eru tøkir, arbeiða fyri at tryggja barninum og teimum, sum varða av barninum, ta hjalp, ið søkt er um, og sum er rimilig i mun til støðu barnsins og i mun til umstøðurnar hja foreldrunum ella øðrum, ið ansa barninum. Asannandi, at brekað barn hevur serligan tørv, skal hjalp, ið verður veitt eftir stk. 2, vera okeypis, ta hetta er gjørligt, og ta atlit verða tikin at figgjarligu orkuni hja foreldrunum ella øðrum, ið eru um barnið, og skal verða skipað fyri ti fyri eyga at tryggja, at tað brekaða barnið hevur oavmarkaða atgongd til og fær undirvising, utbugving, heilsurøkt og endurutbugving, verður fyrireikað til arbeiðslivið og fær møguleikar fyri fritiðarvirksemi, alt a ein tilikan hatt, sum best fremur barnsins sosialu tillaging og personligu menning, eisini barnsins mentanarligu og andaligu menning.

Sattmalalondini skulu, eftir andanum i altjoða samstarvinum, fremja umskifting av hoskandi kunning um fyribyrgjandi heilsurøkt og heiliraðsviðgerð, salarfrøðiliga og funktionella viðgerð av brekaðum børnum, eisini spjaðing av og atgongd til kunning um ymiskar endurutbugvingar, undirvising og arbeiðsvegleiðing, til tess at gera tað gjørligt hja sattmalalondunum at betra um orku og vitan sina og at økja um sinar royndir a hesum økjum. I hesum sambandi skulu serlig atlit takast at tørvinum hja menningarlondunum.

• Grein 24: Sattmalalondini viðurkenna barnsins rætt at hava best møguligu heilsustøðu, at hava atgongd til sjukuviðgerð og til endurbygging av heilsuni. Sattmalalond skulu stremba eftir at tryggja, at einki barn missur rætt sin til atgongd at faa slika viðgerð og røkt. Sattmalalondini skulu arbeiða fyri at gjøgnumføra henda rætt og skulu serliga arbeiða fyri at: 1) minka um smabarna- og barnadeyða; 2) at tryggja veitingina av neyðugari læknaligari hjalp og heilsurøkt til øll børn, við serligum denti a menningina av primeru heilsurøktini; 3) at niðurberja sjuku og hungur, og eisini, innan fyri karmarnar av primeru heilsurøktini, millum annað at nyta tøka tøkni og at veita hoskandi dygdarmat og reint drekkivatn, við atliti at teimum vandum, ið eru knyttir at umhvørvisdalking; 4) at tryggja kvinnum nøktandi viðgongu- og barsilsrøkt; 5) at tryggja, at allir bolkar i samfelagnum, serliga foreldur og børn, verða upplyst um og hava atgongd til undirvising og verða stuðlað i nytsluni av grundleggjandi vitan um heilsu og føðslu hja børnum, fyrimunir við brostageving, reinføri og reingerð av umhvørvinum og fyribyrging av ohappum; 6) at menna fyribyrgjandi sjukrarøkt, raðgeving av foreldrum og undirvising og vegleiðing i sambandi við barnaavmarking.

Sattmalalondini skulu taka øll nøktandi atlit til tess at beina burtur øll siðbundin ritual, sum skaða heilsuna hja børnum. Sattmalalondini binda seg til at fremja og stuðla altjoða samstarvi við ti endamali stigvist at faa fulla utinnan av teimum rættindum, sum eru asett i hesi grein. I hesum sambandi skulu takast serlig atlit at tørvinum hja menningarlondunum.

• Grein 25: Sattmalalondini viðurkenna rættin hja einum barni, sum av myndugleikunum er tikið til fosturs, er tikið til verju ella fær viðgerð vegna sina kropsligu ella salarligu heilsu, til javnan at faa eftirmett ta viðgerð, sum barnið fær, og til at faa eftirmett aðrar umstøður i hesum sambandi.

• Grein 26: Sattmalalondini skulu viðurkenna rætin hja einum og hvørjum barni at hava sosiala trygd, eisini sosiala trygging, og skulu taka neyðugu atlitini fyri oavmarkað at faa til vega henda rætt i samsvari við nationalan rætt. Har tað verður mett hoskandi eigur hjalpin at verða givin soleiðis, at atlit verða tikin at galdandi umstøðunum fyri barnið og tey, sum hava abyrgdina av barnsins undirhaldi, og at atlit verða tikin at øllum øðrum umstøðum, sum hava tydning, ta barnið søkir um hjalp ella ta søkt verður um hjalp vegna barnið.

• Grein 27: Sattmalalondini viðurkenna rættin hja einum og hvørjum barni til tey livikor, sum krevjast til kropsligu, salarligu, andaligu, moralsku og sosialu menningina hja barninum. Foreldrini ella onnur, sum hava abyrgd av barninum, hava høvuðsabyrgdina av, eftir evni og figgjarligari orku, at tryggja tey livikor, sum eru neyðug fyri at barnið kann verða ment. Sattmalalondini skulu, i samsvari við national viðurskifti og innan fyri evni og figgjarligu orku sina, taka hoskandi atlit fyri at hjalpa foreldrunum og øðrum við abyrgd av barninum at fremja henda rætt og skulu, um tørvur er a ti, veita materiella hjalp og gera stuðulsskipanir, serliga við atliti at føðigoðsku, klæðum og bustaði.

Sattmalalondini skulu taka øll neyðug atlit til tess at tryggja, at uppihaldspeningur til barnið verður fingin fra foreldrunum ella øðrum, ið hava figgjarliga abyrgd av barninum, bæði innanlands og uttanlands. Serliga i teimum førum har tann, ið hevur figgjarligu abyrgdina av barninum, byr i einum øðrum landi enn barnið, skal sattmalalandið taka undir við altjoða avtalum, ið eru gjørdar, ella gera slikar avtalur, umframt at seta i verk aðrar hoskandi skipanir.

• Grein 28: Sattmalalondini viðurkenna barnsins rætt til utbugving, og skulu, til tess at faa til vega henda rætt og grundað a meginregluna um javnstøðu, serliga: 1) gera grundutbugving fyriskipaða og okeypis atkomiliga fyri øll; 2) eggja til menningina av ymiskum sløgum av utbugvingum, sum koma eftir grundutbugvingina, eisini vanligar og fakligar utbugvingar, gera hesar atkomiligar og naandi fyri eitt og hvørt barn og taka neyðugu atlitini, so sum at skipa fyri okeypis utbugving og tilboð um figgjarligan styrk, um tørvur er a hesum; 3) gera hægri utbugvingar atkomiligar fyri øll innan fyri karmarnar av teirra evnum og við øllum hoskandi møguleikum; 4) gera lestrarvegleiðing og arbeiðsvegleiðing atkomiliga og naandi fyri øll børn; 5) taka neyðugu atlitini fyri at eggja til regluliga luttøku i skulagongd og fyri at avmarka frafall.

Sattmalalondini skulu taka øll neyðug atlit til tess at tryggja, at disiplinin i skulanum verður fyrisitin soleiðis, at tign barnsins sum menniskja verður vird, og at hon er i samsvari við henda sattmala. Sattmalalondini skulu fremja og stuðla altjoða samstarvi um utbugvingarmal, serliga við atliti at faa burtur favitsku og analfabetismu um allan heimin og lætta um atgongdina til visindaliga og tøknifrøðiliga vitan og nymotans undirvisingarhættir. I hesum sambandi skulu serlig atlit takast at tørvinum hja menningarlondunum.

• Grein 29: Sattmalalondini eru samd um, at endamalið við utbugvingini av barninum er at: 1) menna barnsins møguleikar a fullgoðan hatt i mun til personsmensku, evni og salarliga og kropsliga orku; 2) menna virðingina fyri mannarættindunum og grundleggjandi frælsisrættindunum og fyri teimum meginreglum, ið eru asettar i sattmala Sameindu Tjoða; 3) menna virðingina fyri foreldrum barnsins, mentanarliga samleika sinum, mali og virðum og fyri nationalu virðunum i landinum, har barnið byr, og i landinum, haðani barnið upprunaliga er, og fyri mentanum, ið eru øðrvisi enn barnsins egna mentan; 4) fyrireika barnið til eitt abyrgdarfult liv i einum frælsum samfelag við eini fatan av skilningi, friði, tolsemi, javnstøðu millum kynini og vinalagi millum øll folk, etniskar og nationalar bolkar og truarbolkar og við folk, ið eru partur av einum upprunafolki; 5) menna virðingina fyri naturliga umhvørvinum.

Eingin partur av hesi grein ella av grein 28 ma verða tulkaður sum uppilegging i frælsið hja einstaklingum ella felagsskapum at stovna og leiða undirvisingarstovnar. Atlit skulu to altið verða tikin at teimum meginreglum, sum eru asettar i stk. 1 i hesi grein, umframt at atlit skulu verða tikin at krøvunum um, at undirvising a slikum stovnum skal luka tey minstukrøv, ið eru asett av landinum.

• Grein 30: I londum, ið hava etniskar, truarligir ella malsligar minnilutar ella har upprunafolk eru, skal einum barni, ið er partur av einum slikum minniluta ella upprunafolki, ikki verða noktað, saman við øðrum i sama bolki, at nyta egna mentan, at jatta og nyta egna trugv ella at nyta egið mal.

• Grein 31: Sattmalalondini viðurkenna rætt barnsins til hvilu og frælsi, til at spæla og iðka

fritiðaritriv, sum eru hoskandi fyri aldur barnsins, og til fritt at luttaka i mentanarliga og listarliga livinum. Sattmalalondini skulu virða og fremja barnsins rætt til fulla luttøku i mentanarliga og listarliga livinum og skulu eggja til, at til taks eru hoskandi og eins hættir at utinna mentan, list, fritið og rekreation.

• Grein 32: Sattmalalondini viðurkenna barnsins rætt til verju moti figgjarligari misnytslu og moti at gera arbeiði, sum kann vera vandamikið, triva inn i utbugving barnsins, ella kann skaða barnsins heilsu ella kropsligu, salarligu, andaligu, moralsku ella sosialu menning. Sattmalalondini skulu taka loggavu atlit, eins og fyrisitingarlig, sosial og utbugvingarlig atlit til tess at tryggja, at henda grein verður framd. Við hesum fyri eyga og við atliti at viðkomandi asetingum i øðrum altjoða sattmalum o.l., skulu sattmalalondini serliga: 1) aseta minsta aldursmark ella aldursmørk fyri arbeiði; 2) aseta hoskandi skipanir fyri arbeiðstiðir og arbeiðstreytir, og 3) aseta hoskandi revsing ella revsitiltøk fyri at tryggja handhevjanina av hesi grein.

• Grein 33: Sattmalalondini skulu taka øll hoskandi atlit, bæði at loggavu og fyrisiting, umframt sosial og utbugvingarlig atlit, fyri at verja børn moti ologligari nytslu av rusevnum og psykotropum evnum, soleiðis sum hesi eru allyst i viðkomandi altjoða sattmalum, og fyri at fyribyrgja, at børn verða nytt til ologliga framleiðslu av og handil við slikum evnum.

• Grein 34: Sattmalalondini ataka sær at verja barnið moti øllum sløgum av kynsligum agangi og kynsligari misnytslu. Við hesum fyri eyga skulu sattmalalondini serliga taka øll hoskandi stig, bæði national og millumtjoða stig, fyri at forða fyri: 1) at eitt barn verður lokkað ella tvingað til at luttaka i nøkrum ologligum kynsligum virksemi; 2) at børn verða misnytt til skøkjuvirksemi ella annað ologligt kynsligt virksemi; 3) at børn verða misnytt til pornografiskar framsetingar og tilfar.

• Grein 35: Sattmalalondini skulu taka øll neyðugt stig, bæði national og altjoða stig, við ti fyri eyga at fyribyrgja burturflyting, sølu av og handil við børnum til nakað endamal og av nøkrum slagi.

• Grein 36: Sattmalalondini skulu verja barnið moti øllum sløgum av misnytslu, sum a nakran hatt kann skaða barnið.

• Grein 37: Sattmalalondini skulu tryggja, at 1) einki barn verður pint ella a annan hatt verður viðfarið ella revsað a ein ræðuligan, omenniskjansligan ella nirðandi hatt. Einki barn undir 18 ar kann, fyri logarbrot, verða dømt til deyða ella fongsul fyri livið uttan møguleika fyri leyslating; 2) einki barn ologliga ella tilvildarliga verður fyri frælsisskerjing. Handtøka, eftirhalding ella fongsling av einum barni skal verða framd sambært logini, og ma bert verða nytt sum seinasti møguleiki og bert fyri stytstu tiðina, sum til ber; 3) eitt og hvørt barn, sum er frælsisskert, verður viðfarið a ein menniskjansligan hatt og við virðing fyri naturligu tignini, og ein slikan hatt, ið tekur atlit at tørvi barnsins i mun til aldurin. Serliga skal eitt og hvørt barn, sum er frælsisskert, verða hildið burtur fra vaksnum folki, uttan so at hetta verður mett ikki at tæna barninum, og skal barnið hava rætt til at varðveita samband við familju sina gjøgnum brævaskifti og vitjanir, uttan so at serligar umstøður gera seg galdandi; 4) eitt og hvørt barn, ið er frælsisskert, hevur rætt til skjota løgfrøðiliga og aðra hjalp, umframt rætt til at royna loggildið av frælsisskerjing tess fyri domstoli ella øðrum malførum, sjalvstøðugum og ovildugum myndugleika, og rætt til skjota avgerð i øllum slikum malum.

• Grein 38: Sattmalalondini ataka sær at virða og tryggja virðing fyri teimum asetingum i altjoða humaniterum rætti, sum kunnu verða nyttar i vapnaðum striði, og sum eru av tydningi fyri barnið. Sattmalalondini skulu taka øll neyðug og gjørlig stig fyri at tryggja, at folk undir 15 ar ikki taka beinleiðis lut i striði; Sattmalalondini skulu ikki utvega sær folk, ið ikki eru fylt 15 ar, til herin. Ta folk, ið eru fylt 15 ar, men ikki 18 ar, verða utvegað til herin, skal landi stremba eftir at velja tey elstu fyrst; I samsvari við skyldur sinar eftir altjoða humaniterum rætti at verja almenningin i vapnaðum striði, skulu sattmalalondini taka øll gjørlig atlit til tess at tryggja verjuna og umsorganina fyri børnum, ið eru rakt av einum vapnaðum striði.

• Grein 39: Sattmalalondini skulu taka øll neyðug atlit fyri at fremja kropsliga og salarliga leking og resosialisering av einum barni, ið hevur verið fyri einum og hvørjum slagi av vanrøkt, misbruki ella misnytslu, pining ella øðrum slagi av ræðuligari, omenniskjansligari ella nirðandi viðferð ella revsing ella vapnaðum striði. Slik leking og resosialisering skal fara fram i einum umhvørvi, sum fremur heilsuna, sjalvsvirðingina og tignina hja barninum.

• Grein 40: Sattmalalondini viðurkenna rættin hja einum og hvørjum barni, ið er undir illgruna ella er akært fyri ella dømt fyri brotsverk, til at verða viðfarið a ein hatt, ið fremur fatan barnsins av tign og virði, sum styrkir virðing barnsins fyri mannarættindunum og grundleggjandi frælsisrættindunum hja øðrum, og sum tekur atlit at barnsins aldri og at ynskinum um at barnið verður resosialiserað og atekur sær ein munadyggan leiklut i samfelagnum. Við hesum fyri eyga og við atliti at viðkomandi asetingum i altjoða sattmalum o.l., skulu sattmalalondini serliga tryggja, at: 1) einki barn verður undir illgruna ella verður akært fyri at hava framt brotsverk ella verður mett at hava gjørt seg sekan i slikum; 2) eitt og hvørt barn, sum er undir illgruna fyri ella er akært fyri brotsverk, i minsta lagi hevur hesar tryggingar: at verða mett sakleyst, til skuld er progvað eftir logini; 3) at beinanvegin og beinleiðis at faa upplysingar um innihaldið i akæruni, um neyðugt gjøgnum foreldur sini ella verjar, og at faa løgfrøðiliga ella aðra hoskandi hjalp til fyrireiking og framseting av verju sini; 4) at faa malið avgjørt, uttan seinkingar, av einum malførum, sjalvstøðugum og ovildugum myndugleika ella dømandi myndugleika eftir ovildugari mannagongd eftir logini, meðan løgfrøðiligur ella annar hoskandi raðgevi er til staðar, uttan so, at hetta verður mett ikki at tæna barninum, serliga við atlit at aldrinum a barninum ella støðuni hja barninum, foreldur tess ella verjum; 5) ikki at verða tvingað til at vitna ella at viðganga skuld; rætt til at avhoyra ella faa avhoyrt tey, sum vitna moti barninum, og, fyri egna rokning og við somu treytum, at faa vitni kallað inn til avhoyringar; 6) at faa okeypis hjalp fra tulki, um so er, at barnið ikki skilir tað mal, ið verður nytt; 7) at faa virðing fyri privatlivi sinum gjøgnum allar partar av malinum.

Sattmalalondini skulu fremja gerð av logum og mannagongdum, og seta a stovn myndugleikar og stovnar, sum serliga eru ætlaðir børnum, ið eru undir illgruna fyri ella verða akærd fyri ella verða mett sek i at hava framt brotsverk; heruppii serliga: 1) at aseta aldursmark, ið hevur við sær, at børn, ið eru yngri enn hetta, ikki verða mett før fyri at fremja brotsgerð; 2) at, har tað er hoskandi og ynskjandi, seta i verk fyriskipanir, ið taka hond um slik børn uttan at blanda uppi rættarstigini, treytað av, at mannarættindi og rættartrygdir verða vard a fullgoðan hatt; 3) Fyriskipanir, so sum umsorgan, vegleiðing og umsjon, raðgeving, royndarleyslating, fostursavtalur, undirvising og arbeiðskunnandi utbugvingarskipanir og onnur alternativ til at verða sett i heim, skulu verða tøkar til tess at tryggja, at børn verða viðfarin a ein hatt, ið tænir teirra tørvi og er hoskandi bæði i mun til teirra personligu viðurskifti og i mun til brotsverkið.

• Grein 41: Einki i hesum sattmala skal hava avirkan a nakra aseting, ið er betri við atliti at fremjanini av rættindum barnsins, og sum kann vera partur av: loggavuni i einum sattmalalandi, ella ti altjoða rætti, sum er galdandi fyri landið.

• Grein 42: Sattmalalondini binda seg til, gjøgnum hoskandi og virknar fyriskipanir, at gera meginreglurnar og asetingarnar i sattmalanum alment kendar fyri bæði vaksin og børn.

• Grein 43: Til tess at kanna tey framstig, sum sattmalalondini gera fyri at luka tær treytir, sum tey hava atikið sær eftir hesum sattmala, verður stovnað ein Nevnd viðvikjandi rættindum barna, ið skal utinna tær uppgavur, ið eru asettar niðanfyri. Nevndin skal verða mannað við tiggju? serfrøðingum við høgum moralskum askoðanum og viðurkendum sakkunnleika til økið, sum hesin sattmali fevnir um. Nevndarlimirnir verða valdir av sattmalalondunum millum rikisborgarar sinar og skulu virka i sinum personliga eginleika, to so, at atlit verða tikin at einum jøvnum landafrøðiligum byti og teimum tydningarmiklastu rættarskipanunum. Nevndarlimirnir verða valdir við loyniligari atkvøðugreiðslu við støði i eini skra yvir folk, ið eru innstillað av limalondunum. Eitt og hvørt sattmalaland kann innstilla eitt folk, sum er rikisborgari i viðkomandi landi.

Fyrsta valið til nevndina skal fara fram i seinasta lagi seks manaðir eftir tann dag, hesin sattmalin fær gildi og eftir hetta annaðhvørt ar. I minsta lagi fyra manaðir fyri dagfestingina av hvørjum vali skal ST-aðalskrivarin skrivliga heita a sattmalalondini um at, innanfyri tveir manaðir, at innstilla valevni til nevndina. Aðalskrivarin ger siðani eina alfabetiska skra yvir øll innstillað valevni við viðmerking um tey sattmalalond, ið hava innstillað tey, og sendir skraina til hini sattmalalondini. Valið fer fram a fundum millum sattmalalondini a ST høvuðsborgini, sum Aðalskrivarin kallar inn. A hesum fundum, sum fyri at vera viðtøkuførir krevja luttøku av 2/3 av sattmalalondunum, verða vald i nevndina tey folk, ið faa flestar atkvøður og avgjørdan meiriluta av atkvøðunum, ið verða givnar av teimum hjastøddu og av atkvøðugreiðandi umboðum fyri sattmalalondini. Nevndarlimirnir verða valdir fyri fyra ar. Hesir kunnu verða afturvaldir um so er, at hesir verða innstillaðir av nyggjum. Nevndarskeiðið er to bert tvey ar fyri fimm av nevndarlimunum, ið eru valdir a fyrsta vali. Beint eftir valið verða hesir fimm nevndarlimir valdir við lutakasti, ið fundarformaðurin skipar fyri.

Um ein nevndarlimur doyr, sigur fra sær starv sitt ella boðar fra, at hann ella hon av aðrari orsøk ikki longur kann røkja skyldur sinar i nevndini, velur tað sattmalalandið, sum innstillaði viðkomandi, to treytað av nevndarinnar goðkenning, ein annan serfrøðing millum rikisborgarar sinar at virka fyri ta tið, ið er eftir av nevndarskeiðinum. Nevndin asetur sjalv sina fundarskipan. Nevndin velur folk at røkja sini alitisstørv i eitt tiðarskeið, ið er tvey ar. Fundir nevndarinnar verða vanliga hildnir a ST-høvuðsborgini ella a øðrum stað, sum nevndin ger av. Nevndin hittist vanliga eina ferð um arð. Longdin av nevndarfundunum verður asett, og verður, um neyðugt, eftirkannað a einum fundi millum tey lond, ið luttaka i sattmalanum, to treytað av goðkenning fra ST-aðalfundinum. ST-aðalskrivarin letur i neyðugan mun starvsfolk og aðrar hentleikar vera til taks fyri nevndina, soleiðis at hendan a fullgoðan hatt kann utinna sitt starv eftir hesum sattmala. Við goðkenning fra Aðalfundinum faa limirnir i nevndini, ið er stovnað eftir hesum sattmala, samsyning av ti fæi, ið Sameindu Tjoðir hava, eftir teimum umstøðum og treytum, sum Aðalfundurin avger.

• Grein 44: Sattmalalondini binda seg til, gjøgnum ST-aðalskrivaran, at geva nevndini fragreiðingar um tey tiltøk, sum eru sett i verk fyri at fremja tey rættindi, ið eru viðurkend i Sattmalanum, og um tey framstig, ið eru gjørd fyri njotingina av hesum rættindum: innan fyri tvey ar, eftir at sattmalin er settur i gildi i viðkomandi sattmalalandi, og siðani fimta hvørt ar. Fragreiðingar eftir hesi grein skulu nagreina viðurskifti og møguligar trupulleikar, ið hava tydning fyri fremjanina av skyldunum eftir hesum sattmala. Fragreiðingarnar skulu eisini hava nog mikið av upplysingum, soleiðis at nevndin kann faa eina neyva fatan av utinnanini av sattmalanum i viðkomandi landi. Eitt sattmalaland, sum hevur latið nevndini eina umfatandi fragreiðing fyrstu ferð, hevur ikki fyri neyðini at endurtaka grundleggjandi upplysingar, sum aður eru latnar, i seinni fragreiðingum eftir stk. 1(b). Nevndin kann heita a londini um at faa neyvari upplysingar um utinnanina av sattmalanum. Nevndin skal annaðhvørt ar, gjøgnum Figgjarliga og sosiala raðið, lata ST-aðalfundinum fragreiðing um virksemi sitt. Sattmalalondini skulu lata fragreiðingar sinar vera tøkar hja almenninginum i egnum landi.

• Grein 45: Til tess at fremja eina munadygga utinnan av sattmalanum og altjoða samstarvinum a ti øki, ið er fevnt av sattmalanum, skulu serfelagsskapirnir, UNICEF og aðrir ST-stovnar hava møguleika fyri at vera umboðað, meðan tey utinnandi stigini, sum, eftir sattmalanum, eru partar av teirra heimildarøki, verða eftirkannað. Nevndin kann heita a serfelagsskapirnar, UNICEF og aðrar malførar myndugleikar og stovnar, ið nevndin metir vera egnað, at veita sakkøna raðgeving um utinnanina av sattmalanum a økjum, ið eru partur av avvarðandi heimildarøkjum teirra. Nevndin kann heita a serfelagsskapirnar, UNICEF og aðrar ST-stovnar at lata fragreiðing um utinnanina av sattmalanum a økjum innan fyri karmarnar av teirra virkisøki.

Nevndin sendir, ta hon metir tað vera hoskandi, allar fragreiðingar fra sattmalalondunum, ið innihalda umbøn um ella visa tørv a tøkniligari raðgeving ella hjalp, umframt viðmerkingar og møgulig uppskot fra nevndini um slika umbøn ella tørv, til serfelagsskapirnar, UNICEF ella aðrar malførar myndugleikar og stovnar. Nevndin kann heita a Aðalfundin um at biðja Aðalskrivaran, fyri nevndarinnar rokning, at kanna serlig evni viðvikjandi rættindum barna. Nevndin kann seta fram uppskot og almenn viðmæli við støði i teimum upplysingum, ið eru fingnar til vega eftir greinunum 40 og 45 i hesum sattmala. Slik uppskot og almenn viðmæli verða send til eitt og hvørt viðkomandi sattmalaland og verða fraboðað Aðalfundinum, saman við møguligum viðmerkingum fra sattmalalondunum.

• Gein 46: Hesin sattmali kann verða undirritaður av einum og hvørjum landi.

• Grein 47: Hesin sattmali skal verða staðfestur. Staðfestingin skal verða latin ST-aðalskrivaranum i varðveitslu.

• Grein 48: Hesin sattmali skal verða verandi opin fyri staðfesting hja øllum londum. Staðfestingin skal verða latin ST-aðalskrivaranum i varðveitslu.

• Grein 49: Hesin sattmali fær gildi 30. dagin eftir, at 20. staðfestingin er latin ST-aðalskrivaranum i varðveitslu. Fyri eitt og hvørt land, sum staðfestir henda sattmala eftir at 20. staðfestingin er latin ST-aðalskrivaranum i varðveitslu, fær sattmalin gildi 30. dagin eftir at landsins egna staðfesting er latin ST-aðalskrivaranum i varðveitslu.

• Grein 50: Eitt og hvørt sattmalaland kann seta fram broytingaruppskot til sattmalan og kann senda ST-aðalskrivaranum hetta. Aðalskrivarin skal siðani senda sattmalalondunum broytingaruppskotið við umbøn um at hesi boða fra, um tey ynskja, at sattmalalondini verða kallað inn til raðstevnu at viðgera og atkvøða um uppskotini. Um i minsta lagi triðingurin av sattmalalondunum, innan fyra manaðir eftir at broytingaruppskotið er sent sattmalalondunum, seta fram ynski um slika raðstevnu, skal Aðalskrivarin boða til raðstevnuna innanfyri karmar Sameindu Tjoða. Ein og hvør broyting, sum verður samtykt av einum meiriluta av sattmalalondunum, sum eru til staðar og sum atkvøða a raðstevnuni, skal verða løgd fram fyri ST-aðalfundin til goðkenningar. Eitt broytingaruppskot, ið er samtykt i samsvari við stk. 1 i hesi grein, fær gildi, ta tað er goðkent av ST-aðalfundinum og er samtykt við tveimum triðingum av atkvøðunum. Ta ein broyting fær gildi, er hon bindandi fyri tey sattmalalond, ið hava goðkent hana, meðan hini sattmalalondini framvegis eru bundin av asetingunum i hesum sattmala og av øðrum møguligum broytingum, sum tey hava goðkent.

• Grein 51: ST-aðalskrivarin skal taka imoti og senda øllum londum tekstin til tey fyrivarni, sum londini hava tikið, ta staðfestingin for fram. Eitt fyrivarni, sum ikki er sambæriligt við ætlanina og endamalið við hesum sattmala, skal ikki verða loyvt. Fyrivarni kunnu altið verða tikin aftur við at hetta verður fraboðað ST-aðalskrivaranum, sum siðani skal geva øllum londum boð um hetta. Slik fraboðan fær gildi tann dagin, ST-aðalskrivarin tekur imoti henni.

• Grein 52: Eitt sattmalaland kann siga upp henda sattmala við skrivligari fraboðan til ST-aðalskrivaran. Uppsøgnin fær gildi tann dagin, ST-aðalskrivarin tekur imoti henni.

• Grein 53: ST-aðalskrivarin er tilnevndur varðveitari av hesum sattmala.

• Grein 54: Frumskjalið av hesum sattmala, hvørs arabiski, kinverski, enski, franski, russiski og spanski tekstur hevur sama gildi, verður latin ST-aðalskrivaranum i varðveitslu.

Hygg eisini at [ rætta | rætta wikitekst ]

• Altjoða barnarættindadagur
• Barnarættindi
• Mannarættindi

Keldur [ rætta | rætta wikitekst ]

1. ↑ "Archive copy" . https://www.unicef.no/Dette+gj%C3%B8r+vi/Barnekonvensjonen . Heintað 2013-07-01 .  
2. ↑ "Archive copy" . http://www.fn.no/Tema/Menneskerettigheter/Fordypning/Barns-rettigheter . Heintað 2013-07-01 .  
3. ↑ "Archive copy" . http://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-11&chapter=4&lang=en . Heintað 2013-07-01 .