Musika
arte
eta jarduera
kultural
mota bat da, denboran zehar antolatutako
soinua
bitarteko duena. Musikaren definizio orokorrek elementu komunak dituzte, hala nola
tonua
(
melodia
eta
harmonia
zuzentzen dituena),
erritmoa
(eta
tempo
,
metrika
eta
artikulazioari
lotutako kontzeptuak),
dinamika
(bolumena eta leuntasuna) eta
tinbrearen
eta
testuraren
soinu-ezaugarriak (batzuetan soinu musikal baten "kolorea" esaten zaie).
Musika-estilo edo -mota
desberdinek elementu horietako batzuk nabarmendu, leundu edo alde batera utz ditzakete. Musika
instrumentu
eta teknika sorta zabalarekin interpretatzen da,
kantutik
hasi eta
rap
estilora doazenak; badira
pieza instrumentalak
,
bakar-bakarrik bokalak
diren piezak (akonpainamendu instrumentalik gabeko kantuak, esaterako) eta kantua eta instrumentuak uztartzen dituzten piezak. Hitza grezieratik dator μογσικυ (mousike; "musen artea")
[1]
.
Bere erarik orokorrenean, musika
arte
edo jarduera kultural gisa deskribatzen duten jarduerek barne hartzen dituzte musika lanen sorrera (
abestiak
,
melodiak
,
sinfoniak
),
musikaren kritika
,
musikaren historiaren
azterketa eta
musikaren azterketa estetikoa
.
Antzinako greziar
eta indiar filosofoek musika horizontalki melodia eta bertikalki harmonia bezala ordenatutako tonu bezala definitzen zuten. "
Esferen harmonia
" eta "nire belarrietarako musika da" moduko esaera arruntek musika sarri entzuteko ordenatua eta atsegina dela adierazten dute. Hala ere,
John Cage
XX. mendeko konpositoreak edozein soinu musika izan daitekeela pentsatu zuen, esanez, adibidez, "Ez dago zaratarik, soinua bakarrik"
[2]
.
Musikaren sorkuntza, interpretazioa, esanahia eta definizioa ere aldatu egiten dira kulturaren eta testuinguru sozialaren arabera. Izan ere, historian zehar, musika molde edo estilo berri batzuk "hori ez da musika" esanez kritikatuak izan dira, besteak beste,
Beethovenen
Grosse Fuge
soka laukotea
1825ean
[3]
,
jazz goiztiarra
XX. mendearen hasieran
[4]
eta
punk
hardcore
a 1980ko hamarkadan
[5]
. Musika mota asko daude,
herri musika
,
musika tradizionala
,
musika artistikoa
,
elizkizun erlijiosoetarako idatzitako musika
eta
chanteyak
bezalako
lan abestiak
barne. Musika hertsiki antolatutako konposizioetatik (XVIII. eta XIX. mendeetako
musika klasikoaren
sinfoniak, adibidez), berez jotako musika inprobisatura (jazza, adibidez) eta XX. eta XXI. mendeetako
zorian oinarritutako
musika garaikidearen
estilo
abangoardistetara
doa.
Musika
generotan
bana daiteke (adibidez,
country
musika) eta generoak azpigeneroetan bana daitezke (adibidez,
country bluesa
eta
pop countrya
country azpigenero ugarietako bi dira), nahiz eta banaketa-lerroak eta musika-generoen arteko harremanak askotan sotilak izan, batzuetan interpretazio pertsonalera irekiak, eta batzuetan eztabaidagarriak. Adibidez, zaila izan daiteke 1980ko hamarkada hasierako
hard rockaren
eta
heavy metalaren
arteko lerroa trazatzea. Arteen barruan, musika
arte eszeniko
, arte eder edo entzumen-arte gisa sailka daiteke. Musika
rock
kontzertu
batean edo
orkestra
aurkezpen batean zuzenean jo edo abestu eta entzun daiteke, obra dramatiko baten parte bezala zuzenean entzunda (
antzerki musikaleko
ikuskizun bat edo
opera
bat), edo
irrati
batean,
MP3
erreproduzitzaile batean,
CD
erreproduzitzaile batean,
telefono
adimentsu batean edo
film
partitura
edo
telebista saio
batean grabatu eta entzun daiteke.
Kultura askotan, musika pertsonen bizimoduaren zati garrantzitsu bat da, funtsezko papera betetzen baitu
erritu erlijiosoetan
, igarotzeko errituzko zeremonietan (adibidez,
graduazioa
eta
ezkontza
), gizarte-jardueretan (adibidez,
dantza
) eta hainbat kultura-jardueretan, izan
karaokeko
kantuen zaleen bilkura bat,
funk
-banda batean edo komunitateko
abesbatza
batean kantatzea. Jendeak
hobby
gisa musika egin dezake, gazte orkestra batean
biolontxeloa
jotzen duen nerabe batek bezala, edo
musikari
edo
abeslari
profesional gisa lan egin.
Musikaren industriak
honako hauek biltzen ditu: abesti eta musika-pieza berriak sortzen dituzten pertsonak (adibidez,
konpositoreak
eta abestigileak), musika interpretatzen duten pertsonak (orkestrako musikariak, abeslariak eta
orkestra-zuzendariak
, jazz-banda eta rock-banda barne), musika grabatzen duten pertsonak (
musika-ekoizleak
eta
soinu-ingeniariak
), kontzertu-birak antolatzen dituzten pertsonak eta bezeroei grabazioak edo partiturak saltzen dizkieten pertsonak.
Musika hitza grezieratik dator: μουσικ? (mousike; musen artea")
[1]
Greziar mitologian, bederatzi musak literatura, zientzia eta arteak inspiratu zituzten jainkosak ziren, eta Greziako kulturaren poesia, abesti eta mitoen ezagutzaren iturriak ziren.
≪
|
Musika
terminoa
musike
tik dator, XIII. mendearen erdialdekoa, Frantziako musika zaharretik (XII. mendea) eta zuzenean latinezko
musika arte
tik dator, poesia ere barne hartzen duena. Euskaraz musika, italieraz musika, goi aleman zaharrez mosica, alemaniarrez musika, neerlanderaz musika, danieraz musika, gaztelaniaz musica). ≪...Grezieraz mousike (techne) "musen (artea)" esaeratik eratorria da, mousikosen femeninotik ≪musena≫, Mousatik ≪Musa≫.
|
≫
|
Ortografia modernoa 1630eko hamarkadakoa da.
Grezia klasikoan
,
musika
terminoak musak buru ziren arteari egiten dio erreferentzia, baina, bereziki, musikari eta poesia lirikoari
[6]
.
Bi “metodo” daude musika definitzeko: ikuspegi intrintsekoa (
immanentea
) eta ikuspegi estrintsekoa (funtzionala). Ikuspegi intrintsekoan, musika musikagilearengan existitzen da baita entzun aurretik ere; izate bat ere izan dezake berez, naturan eta naturalki (ibaiko musika, txoriena... gizakiaren esku-hartzerik behar ez duena). Ikuspegi estrintsekoan, musika proiektatutako funtzioa da, pertzepzioa, soziologikoa berez.
Zentzumen
guztiak ditu, eta harago, baina batean bakarrik hautematen da:
hegaztien musika
ez da bere horretan musika, eman nahi zaion kalifikazioagatik bakarrik.
Izakia musika dela dioen ideia zaharra da, eta
Aristotelesen
arabera
pitagorikoengan
jatorria du. Bere
Metafisikan
honela dio: ≪Zeruko fenomenoekin, haren zatiekin eta haren ordenantza osoarekin konbentzitzen dudan zenbakietan eta musikan erakuts zezaketen guztia jaso zuten, eta sistema bat osatu zuten; eta zerbait falta bazen, sistema ondo eta osorik egon zedin ordeztu zuten≫.
Esan beharra dago pitagorikoen soinu-zientziaren definizioa ≪aurkakoen konbinazio harmonikoa, anizkoitzen bateratzea eta aurkakoen adostasuna≫ dela. Soinuen zientzia neurriaren lau zientzietako bat da,
matematikarena
baino handiagoa, zuzentasunean oinarritzen baita; izan ere, matematikan 10 zati 3 egiteko eragiketa amaitzen saiatuz gero ez dugu inoiz amaituko, baina musika-denborak ahalbidetzen du.
Soinua
, soinu-gorputzen bibrazio mugimenduak sortzen dituen presio-aldaerak jasotzean,
belarriak
hautematen duen sentsazioa da. Inguratzen dituen medioak transmititzen du, hau da, oro har,
atmosferako
aireak
. Soinurik ez hautematea,
isiltasuna
da, sentsazio erlatiboa den arren,
naturan
erabateko isiltasuna ez baita gertatzen.
Soinuak oinarrizko lau parametro ditu:
- Altuera soinu-gorputz batek sortzen duen
maiztasunaren
emaitza da; hau da, segundoko igortzen diren bibrazio-ziklo edo emititzen diren
hertz
(Hz) kopurua. Horren arabera, soinuak baxu eta altu gisa defini daitezke. Zenbat eta maiztasun handiagoa izan, orduan eta altuagoa (edo baxuagoa) izango da soinua.
Uhin-luzera
, mugimendu-egoera bera duten bi punturen artean, uhinen hedapenaren norabidean neurtzen den distantzia da; Hau da, momentu berean iristen dira maximo eta minimoetara
[7]
.
- Iraupena
soinua sortzen duten bibrazioek irauten duten denborari dagokio. Soinuaren iraupena
erritmoarekin
lotuta dago. Iraupena uhinean dituen segundoen bidez adierazten da.
- Intentsitatea soinu bat sortzen den indarra da, eta energiaren araberakoa da. Intentsitatea uhin batean anplitudearen bidez adierazten da.
- Tinbrea
instrumentu
edo ahots desberdinak bereizteko aukera ematen duen kalitatea da, nahiz eta tonu, iraupen eta intentsitate bereko soinuak sortzen diren. Entzuten ditugun soinuak konplexuak dira. Hau da, aldibereko soinuen (tonuak, tonuanitzak eta
harmonikoak
) multzo baten emaitza dira, baina bat bezala hautematen ditugunak (oinarrizko soinua). Tinbrea soinu batek duen harmoniko kopuruaren edo uhinaren formaren eta horietako bakoitzaren intentsitatearen araberakoa da; horri espektroa deritzo. Tinbrea uhin batean irudikatzen du marrazkiak. Soinu purua, oinarrizko maiztasuna edo tonu bakoitza, adibidez, uhin
sinusoidal
batez irudikatzen da, eta soinu konplexua, berriz, uhin sinusoidal hutsen batura da. Espektroa maiztasun-ardatz batean banatutako barra bertikalen segida bat da, tonu bakoitzari dagozkion sinusoideetako bakoitza irudikatzen duena, eta haien altuerak bakoitzak sortzen duen soinuari zenbat ekarpen egiten dion adierazten du.
Musikak bi elementu ditu: material akustikoa eta ideia intelektuala. Biak ez dira forma eta eduki gisa uztartzen, baizik eta musikan konbinatu egiten dira irudi unitario bat osatzeko. Ideia intelektualaren garraiatzaile bihurtzeko, material akustikoak musikaren aurreko prestaketa bat jasaten du, hautaketa eta ordenatze prozesu baten bidez
.?
Soinuaren egiturak, soinu harmonikoen eskalak, asmo intelektualaren garraiatzaile izatera predestinatzen duen ordenamendu bat erakusten du jada. Aurretiazko ulermen orokor bat lortzeko, hainbat sailkapen aurkitzen ditugu musika antolatzeko material akustikoen barruan, eta, horien barruan, musika melodia, harmonia eta erritmotan banatzen duena da ingurune akademikoetan ohikoena
[9]
. Printzipio horiek definitzeko eta aplikatzeko modua aldatu egiten da kultura batetik bestera (denborazko aldaerak ere badaude).
- Melodia
edo doinua soinu-eremu jakin baten barruan sortutako soinuen multzoa da, bata bestearen atzetik segidan soinua ateratzen dutenak (kontzepzio horizontala), eta nortasun eta esanahi propioarekin hautematen direnak. Isiluneak ere doinuaren egituraren parte dira ≪diskurtso melodikoan≫ etenaldiak jarriz. Emaitza, semantikoki eta gramatikalki, ondo eraikitako esaldi baten antzekoa da. Eztabaidagarria da ?zentzu horretan? hamabi tonuko sekuentzia bat melodiatzat har daitekeenetz. Aldibereko bi doinu edo gehiago daudenean,
kontrapuntu
deritzo.
- Harmoniak
, sonoritatearen ikuskera bertikalean, zeinaren oinarrizko unitatea
akordea
edo
triada
den, aldi berean soinua egiten duten soinuen arteko adostasuna eta ondoko soinuekin duten lotura arautzen du.
- Erritmoa
aurreko elementuen azken emaitza da, batzuetan oso aldakuntza nabarmenekin, baina, estimazio oso orokor batean, kontrastea sortzeko gaitasuna da musikan; hori dinamika, tinbre, ehundura eta soinu ezberdinek eragiten dute. Praktikan, soinuaren azentuazioari eta hasiera eta amaiera arteko denborazko distantziari edo, bestela esanda, iraupenari egiten dio erreferentzia.
- Artikulazioak
soinu bat nola jotzen den aipatzen du, baita bi nota (edo gehiago) arteko trantsizioari ere. Historian zehar garatu diren artikulazio-molde ezberdinen artean, legatoa, staccatoa, portatoa, tenutoa, azentua, marcatoa eta calderona nabarmentzen dira batez ere.
Era berean, ideia intelektualak (gaur egun garuna-gorputza-gogoa deitzen duguna sar dezakegu) arte bihurtzen du material akustikoa, eta, horrela, musikak historia bereganatzen du denborarekin lotuz eta denboragabe bihurtuz.
XX. mendean hedatutako material akustikoa txertatzeak, zenbaitetan, informazio-zailtasunak sortu zituen aldez aurretiko ulermen-sistema baliozkorik ez zegoelako, eta, horregatik, beste elementu batzuk hartzen dira kontuan musikaren fenomenoa aztertzeko eta estudiatzeko orduan, hala nola forma, instrumentazioa, ehundura, etab. Elementu horietatik guztietatik, antolamendu- eta konposizio-aukerarako printzipio berriak sortzen dira
.
Musika asmo askotarako osatzen eta interpretatzen da, plazer estetikotik, asmo erlijioso edo zeremonialetatik edo merkatuarentzako entretenimenduzko produktu gisa. Musika
partituren
bidez soilik eskuragarri zegoenean,
garai klasiko
eta
erromantikoetan
bezala, musika maite zutenek beren pieza eta abesti gogokoenen partiturak erosten zituzten
pianoan
etxean interpretatu ahal izateko.
Soinu grabazioa
iristearekin batera, kantu herrikoien
disko fonografikoak
, partituren ordez, musika maite zutenek euren abesti kuttunenak gozatzeko modu nagusi bihurtu ziren. 1980ko hamarkadan
etxeko grabagailuak
eta
1990eko hamarkadan
musika digitala
heldu zirenean, musika maite zutenek euren abesti gogokoenak erreproduzitzeko zintak edo zerrendak egin zitzaketen eta
kasete
eramangarrien erreproduzitzaile batean edo
MP3ko
erreproduzitzaile batean eraman. Musika maite duten zenbaitek beren abesti gogokoenak nahasteko
zintak sortzen dituzte
, "autorretratu, adiskidetasun keinu, festa ideal baterako errezeta... gisa balio dutenak; giro hori sutsuen maitatzen den horretan datza soilik"
[10]
.
Musikari afizionatuek musika konposatu edo interpreta dezakete beren gozamenerako, eta euren diru sarrerak beste leku batean lortu.
Musikari
profesionalak hainbat talde eta erakundek erabiltzen dituzte, besteak beste,
indar armatuek
(martxako
musika-bandak
,
kontzertu-bandak
eta
herri-musikako taldeak
),
elizek
eta
sinagogek
,
orkestra sinfonikoek
, irrati-difusioko enpresek edo filmak ekoizteko enpresek eta
musika-eskolek
. Musikari profesionalek
autonomo
gisa edo saioko musikari gisa egiten dute lan batzuetan,
kontratuak
eta konpromisoak bilatuz hainbat ingurunetan. Sarritan lotura asko daude musikari afizionatuen eta profesionalen artean. Musikari hasiberriek musikari profesionalekin hartzen dituzte eskolak. Inguru komunitarioetan, musikari afizionatu aurreratuek musikari profesionalekin jarduten dute, kontzertu komunitarioetako bandetan eta orkestra komunitarioetan, besteak beste.
Askotan,
zuzeneko entzulego batentzat
interpretatutako musikaren eta
estudio
batean interpretatzen den musikaren arteko bereizketa egiten da, musika saltzeko sistemaren edo irrati-difusioko sistemaren bidez grabatu eta banatu ahal izateko. Hala ere, kasu askotan, zuzeneko emanaldi bat ere publiko baten aurrean grabatzen eta banatzen da. Zuzeneko kontzertuen grabazioak ohikoak dira, bai musika klasikoan, bai musika herrikoiaren formetan, baita rockean ere, non
legez kanpo grabatutako zuzeneko kontzertuak
oso preziatuak baitira musika maite dutenentzat.
Jam banden
eszenan, zuzeneko
jam saio
inprobisatuak estudioko grabazioak baino gustukoagoak dira.
Musika soinu-konbinazio edo -mintzaira da; soinuak giza organo fonatzaileek (ahots musika) edota horretarako diseinaturiko musika tresnek sortuak (musika instrumentala) dira, zibilizazio batetik bestera aldatzen diren printzipio teknikoen arabera landuak eta antolatuak.
Herri musikaren jatorria
historiaurrean
dago. Segur aski, hasiera batean
erlijioari
oso estu loturik izango zen, eta eginkizun estetikoa baino areago magiko-sinbolikoa izango zuen. Musika mota hori talde etniko eta kultural guztiek dute, gehienbat ahozko tradizioz transmititzen da, eta bere garapenak eta eboluzioak bide desberdinak jarraitu dituzte zibilizazio bakoitzean, baina, betiere, teknikoki nahiz instrumentalki sinplea izaten da, eta gai jakin baten inguruan
bariazioak
inprobisatzeko aukera ematen du. Musika horren barruan sartzen dira, hasi tribu primitiboen abestietatik eta gaur egungo jazzeraino, herrialde desberdinetako folklorea eratzen duten manifestazio musikal guztietatik igarota.
Mendebaldean
, musika jasoaren garapena
Grezian
eta
Erroman
hasi zen, eta handik
Europa
osora zabaldu zen, bi bide erabiliz: musika profanoa eta erlijiosoa. Azken hori, kristautasunaren hedapenari zuzenean lotua.
Gregoriar kantua
VI. mendean
sortu zen. Jarraian etorri zen,
VII. mendean
,
polifonia
(grekotik dator hitza, eta ≪ahots asko≫ esan nahi du). Pentagrama edo paper pautatuan musika idazteko modua
XI. mendean
asmatu zen.
XII. mendeaz
gero, musika instrumentala polifonikoaren euskarritzat garrantzia hartzen hasi zen, eta gailurrera iritsi zen
Palestrinaren
eta
Orlando di Lassoren
(
XVI. mendea
) konposizioekin,
Berpizkunde
bete-betean.
Barrokoan
(1600-1750), teknika berriak asmatu ziren, hala nola monodia lagundua, errezitatiboa eta baxu jarraitua. Aro hartan jaio zen
opera
ere.
Bach
eta
Haendel
bezalako maisuek musika polifonikoak lortua zuen perfekzioa erakutsi zuten.
Barrokoaren handitasun-aroaren ondoren, estilo galaitsuagoko musika edo
rokokoa
etorri zen, ponpoxoago eta finagoa. Gero etorri zen haren ordezkoak, Vienako eskolak (1770-1830), sinfonia eta kamara musikaren hainbat forma bideratu zituen. Garai hartako musika sorkuntzako ahalmen handiaren erakusgarri bikain ditugu
Haydn
,
Mozart
eta
Beethoven
.
Erromantizismoko musikan (1830-1900) subjektibismoa, poesia eta irudimena ditugu.
Schubertekin
hasi zen aldi hark
Wagner
eta
Liszt
izango zituen gorenean, eta korronte nazionalista erromantikoak iristean amaitu zen.
XX. mendean
, musikaren joera ohiko arau formalak eta konposizioarenak haustea izan da, atonalitatea eta dodekafonismoa bezalako joeren bidez.
Estatu Batuetan
jazza
sortzearekin eta aurrerapen teknologikoekin, musika konkretua eta elektronikoa etorri ziren.
1950eko hamarkadan
berrikuntza handiak izan ziren, eta disko jogailuaren eta irratiaren zabalkundeak maisu zahar eta konpositore berrien obrak hedatu zituzten mundu osoan.
Amerikako musikari buruzko lehen azterketak
XIX. mendearen
bukaeran hasi ziren; ordurako
Europako
musikaren eragin handia zuen bertakoen musikak. Dena den, arkeologia aztarnegietan aurkituriko tresnen, XVI. eta XVII. mendeetako misiolarien kroniken eta batez ere beste biztanleekin nahastu ez diren indiar talde batzuen gaur egungo musikaren bidez, aztertu ahal izan da bertako musikaren bilakaera. Europarrak heldu aurretik indiarrek ez zuten ezagutzen musika notaziorako sistemarik, musika tresnek laguntzen zioten kantuari, eta musika eta
dantza
batera egiten ziren beti.
Hinduen musikak
veda
testuen edo testu sakratuen irakurketan du jatorria. Indiako musikak erabateko aldaketa izan zuen
K.a. VII. mendean
,
budismoaren
eta
heleniar kulturaren
eraginez; horietatik sortu zen indiar estilo klasikoa,
raga
izenekoa.
Txinako
musika,
Han dinastiaren
garaian (K.a. 206 - K.o. 220), errituzkoa zen; laurogeita hamar musikariz osatutako orkestrek jotzen zuten.
Tan dinastiaren
garaian (618-907) garatu zen, erlijiotik landa, jaialdi eta ospakizunetako musika.
Song dinastian
(960-1279)
Tang dinastiako
musika hobetu, eta errepertorioa zabaldu zen;
Taizong
enperadoreak berak 390 doinu berri ondu zituen.
Ming dinastiaren
garaian (1368-1644) hasi zen jai eta ospakizunetako musika kodetzen eta kontserbatorioetan irakasten.
Garai hartan emakumezkoek osatzen zituzten gorteko
orkestrak
.
Qing dinastiatik
aurrera (XVIII. mendea), Asiako beste herrietako musikak Txinakoaren gainean zuen eragina areagotu zen.
Japonian
garrantzi handia izan zuen
kabuki
eta
no
antzerkientzat egindako musikak;
XX. mendearen
hasieratik japoniar musika asko hurbildu zitzaion Europakoari.
Islamak
Asiako musika tradizio gehienetan izan zuen eragina, bere erritmo berezien eta doinu hautsien bidez.
Afrikako musikari buruzko lehen aipamenak europar bidaiarien kontakizunetan ageri dira; ezin izan da ordea musika mota honen bilakaera ezagutu. Nolanahi ere,
ahozko tradizioan
oinarritzen da, eta alde handiak ditu
etnia
batetik bestera.
Sartaldeko musika
elizako
kantuekin hasi zen, hebrearren eta greziarren eskaletan oinarri harturik. Geroago
organoaz
lagundu ziren kantuak, eta, kontrapuntua landu ahala, aberatsagoak egin ziren. Elizako eta elizaz kanpoko polifonia XV. eta XVI. mendeetako madrigal eta moteteekin iritsi zen maila gorenera.
XVII. mendean
, berriz, tresnetarako musika izan zen nagusi (bariazioak, suiteak); orobat, garrantzi handia izan zuten
Monteverdi
eta
Lullyren
operek,
Schutzen
oratorioek, eta musika idazkeraren sistema berriak.
XVII. mendearen
bukaeran eta XVIII. mendearen hasieran aurrerabide handia egin zuen teklaturako musikak.
Biolin
taldeak antzina biolak izandako lekua hartu zuen sortu berri zen orkestra egituran. Oratorioa heldutasunera iritsi zen (
Bach
,
Haendel
,
Scarlatti
,
Purcell
,
Couperin
).
XVIII. mendean
Bachek
sonata
itxuratu zuen, geroago
Haydn
,
Mozart
eta
Beethovenek
landu zuten sinfoniaren eta harizko kuartetoaren oinarri izan zena.
XIX. mendearen
hasieran Beethovenek, bestalde, hunkigarritasun berria eman zion musikari eta era horretan erromantizismoaren aitzindari izan zen;
Schumann
,
Mendelssohn
,
Verdi
,
Txaikovski
,
Schubert
eta beste hainbat musikarik bete-betean egin zuten musika erromantikoa. Bestalde,
erromantizismoak
ekarri zuen abertzaletasunean oinarritu ziren musikagile asko, hala nola,
Chopin
(Polonia),
Liszt
(Hungaria),
Dvo?ak
(Bohemia),
Musorgski
eta
Rimski-Korsakov
(Errusia),
Granados
eta
Albeniz
(Espainia),
Sibelius
(Finlandia),
Grieg
(Norvegia) eta
Bartok
(Hungaria).
XIX. mendearen bukaeran,
Wagnerrek
berrikuntza handiak egin zituen orkestran eta
harmoniaren
baliabidetan, eta oro har, musikaren beraren ikuskeran.
XX. mendearen
hasieran,
Debussyk
eta bere ikasleek
inpresionismoa
sortu zuten erromantizismoaren aurkako joera gisa; harrezkero, joerak asko sortu dira;
musika atonala
eta
dodekafonismoa
landu dira, eta abstrakziorako joerak oso nabariak izan dira,
Stravinskiren
eta
Hindemithen
klasizismoan
, besteak beste.
Musika joera nagusiak, sarritan bereizten errazak ez badira ere, aleatorioa, dodekafonikoa, elektronikoa eta konkretua dira.
- Musika aleatorioa
: musika egiterakoan edo jotzerakoan ezusteko edo prestatu gabeko elementuak sartzen dituena, eta zorizko prozeduren bidez (estatistikoak edo konputagailu bidezkoak) ontzen dena.
John Cageren
lanak dira aipagarriak (
Music of Changes
, 1951).
- Musika elektronikoa
: bitarteko elektronikoen bidez sortzen eta emaitza zintetan grabatzen dena. Hasieran horrela deitzen zitzaien elektronikoki sintetizaturiko hotsei soilik, musika elektronikoa eta musika konkretua bereiztearren; musika konkretua ohiko musika eta eguneroko hotsak elkartuz egiten zen. Gaur egun ordea bat egin dute biek. Hots elektronikoak sortzeko lehen saioak
Kanadan
eta Estatu Batuetan egin ziren,
1890
. urtetik aurrera.
XX. mendearen
hasieran Fischinger hasi zen,
Alemanian
, ildo honetatik lanean; Sobietar Batasunean,
1930
. urte inguruan, teknika fotoelektrikoak erabili ziren musika sortzeko. Izan ere, musika elektronikoaren garapena teknika berrikuntzei lotu zaio: telefonoa, bozgorailua, mikrofonoa, gramofono grabazioak, etab. Musikari aipagarriak dira Cage, Stockhausen, Maderna, Berio, Krenek, Eimer, etab.
- ↑
a
b
≪Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon≫
www.perseus.tufts.edu
(Noiz kontsultatua: 2020-01-19)
.
- ↑
(Ingelesez)
Kozinn, Allan. (1992-08-13).
≪John Cage, 79, a Minimalist Enchanted With Sound, Dies≫
The New York Times
ISSN
0362-4331
.
(Noiz kontsultatua: 2020-01-19)
.
- ↑
Kerman, Joseph, 1924-2014..
The Beethoven quartets.
ISBN
978-0-393-00909-5
.
PMC
4494798
.
(Noiz kontsultatua: 2020-01-19)
.
- ↑
Rabaka, Reiland, 1972-. (2012).
Hip hop's amnesia : from blues and the black women's club movement to rap and the hip hop movement.
Lexington Books
ISBN
978-0-7391-7491-3
.
PMC
960888291
.
(Noiz kontsultatua: 2020-01-19)
.
- ↑
Manabe, Noriko. (2016-01-01).
The Revolution Will Not Be Televised.
Oxford University Press
ISBN
978-0-19-933468-1
.
(Noiz kontsultatua: 2020-01-19)
.
- ↑
(Ingelesez)
≪
Music
≫.
Online Etymology Dictionary
. Douglas Harper. 2015-10-27an begiratua.
- ↑
Nettl, B (1985).
Musica folklorica y tradicional de los continentes occidentales
. Madrid: Alianza. p. 33.
- ↑
Musika
, Euskaltzaindiaren Hiztegia, Euskaltzaindia
- ↑
Patterns for college writing : a rhetorical reader and guide.
(12th ed. argitaraldia) Bedford/St. Martins 2012
ISBN
978-0-312-67684-1
.
PMC
772462896
.
(Noiz kontsultatua: 2020-01-19)
.