Wikipedia, Entziklopedia askea
Estatu kolpea
indarrean dagoen boterearen usurpazioari deritzo, pertsona talde baten partetik, nagusiki indar armatu matxinatuak edo gizarteko sektore haserreak, horretarako
Estatuaren
legezkotasuna bortxatuz.
Estatu kolpeak
diktadura
baten ezarpenarekin amaitzen dira nagusiki, baina ez da beti horrela izaten. Definizioz, edozein gobernu motaren aurka egin daiteke, autoritarioa izan edo ez. Zentzu peioratiboan, ordea, diktaduraren bat ezartzeko saiakerak aipatzeko erabiltzen da.
Herrialde baten legezkotasunaren eta burujabetzaren aurkako eraso horrek berauen erakunde gordetzaileen bahiketa eskatzen du. Erakunde horiek gobernua edo parlamentua dira, herrialde demokratikoetan, edo erregea edo diktadorea, bestelako gobernu sistemetan. Komunikabideen kontrola, oposizioaren debekua eta zuzenbide estatuaren kentzea ere ohikoa da.
Estatu kolpeak nahiko ohikoak izan dira XIX. eta XX. mendeetan mundu osoan.
Ondorengo hauek XX. mendean estatu-kolpea egin zuten:
- 1913
: Victoriano Huerta,
Mexikon
.
- 1913
: Gazte Turkiarrak,
Otomandar Inperioan
.
- 1914
: Oscar R. Benavides,
Perun
.
- 1917
:
Alderdi boltxevikea
,
Errusian
.
- 1919
:
Augusto B. Leguia y Salcedo
,
Perun
.
- 1923
:
Adolf Hitler
(
Garagardotegiko Putscha
),
Alemanian
, (arrakastarik gabe).
- 1923
:
Miguel Primo de Rivera
,
Espainian
.
- 1926
:
Jozef Pilsudski
,
Polonian
.
- 1930
:
Hipolito Yrigoyenen
gobernuaren erorketa,
Argentinan
.
- 1932
:
Jose Sanjurjo
,
Espainian
(arrakastarik gabe).
- 1932
:
Txilen
Txileko Errepublika Sozialista ezarri zen.
- 1933
: Gabriel Terra,
Uruguaiko Ekialdeko Errepublikan
.
- 1935
:
Grezian
.
- 1936
:
Francisco Franco
k eta beste hainbat eskuindar eta faxistak
Espainiako Bigarren Errepublikaren
kontrako
gerra zibila
piztu zuten.
- 1943
: Arturo Rawson,
Argentinan
.
- 1944
:
Bulgarian
,
SESBren
babesarekin.
- 1944
:
El Salvadorren
, Maximiliano Hernandez Martinezen diktadore militarraren erorketa.
- 1945
:
Venezuelan
,
Isaias Medina Angaritaren
kontra.
- 1947
:
Anastasio Somoza
,
Nikaraguan
- 1947
:
Thailandian
.
- 1948
: Manuel A. Odria,
Perun
.
- 1952
:
Egipton
.
- 1952
:
Fulgencio Batista
,
Kuban
.
- 1953
:
Gustavo Rojas Pinilla
jenerala,
Kolonbian
- 1954
:
Alfredo Stroessner
,
Paraguain
.
- 1955
:
Argentinan
Juan Domingo Peronen aurka.
- 1960
:
Turkian
.
- 1961
: Park Chung Hee,
Hego Korean
.
- 1962
:
Argentinan
Arturo Frondiziren
aurka.
- 1962
:
Myanmarren
- 1962
: Ricardo Perez Godoy,
Perun
.
- 1963
,
Dominikar Errepublikan
.
- 1963
:
Hego Vietnamen
Ngo Dinh Diemen
aurka.
- 1963
:
Ekuadorren
.
- 1963
:
Sirian
.
- 1963
:
Iraken
.
- 1964
:
Brasilen
, Joao Goularten aurka.
- 1964
:
Hego Vietnamen
, Duong Van Minhen aurka.
- 1965
:
Mobutu Sese Seko
,
Kongoko Errepublika Demokratikoan
(Zaire).
- 1966
:
Ghanan
.
- 1966
:
Argentina
, Arturo Umberto Illiaren aurka.
- 1967
:
Grezian
.
- 1968
:
Baath alderdia
,
Iraken
.
- 1968
: Juan Velasco Alvarado,
Perun
.
- 1968
:
Panama
, Arnulfo Ariasen aurka.
- 1969
:
Muammar al Kadafi
,
Libian
.
- 1970
:
Bolivian
.
- 1971
:
Marokon
(arrakastarik gabe).
Turkian
.
- 1973
:
Juan Maria Bordaberry
,
Uruguain
.
- 1973
:
Augusto Pinochet
,
Txilen
.
- 1974
:
Portugalen
.
- 1975
:
Francisco Morales-Bermudez
,
Perun
.
- 1976
:
Ekuadorren
.
- 1976
:
Argentinan
, Isabel Peronen aurka.
- 1979
:
El Salvadorren
.
- 1979
:
Chun Doo-hwan
,
Hego Korean
.
- 1980
:
Turkian
.
- 1980
:
Bolivian
.
- 1981
:
Espainian
(arrakastarik gabe).
- 1991
:
Sobietar Batasunean
,
Mikhail Gorbatxeven
aurka (arrakastarik gabe).
- 1992
:
Alberto Fujimori
,
Perun
.
- 1992
:
Hugo Chavez
,
Venezuelan
(arrakastarik gabe).
- 1997
:
Zambian
.
- 1999
:
Pakistanen
.
- 2000
:
Fijin
.
- 2000
:
Ollanta Humala
,
Perun
(arrakastarik gabe).
- 2002
:
Venezuelan
,
Hugo Chavezen
aurka (arrakastarik gabe).
- 2002
:
Boli Kostan
(arrakastarik gabe).
- 2002
:
Afrika Erdiko Errepublikan
.
- 2003
:
Mauritanian
.
- 2003
:
Sao Tome eta Principe
n.
- 2003
:
Ginea Bissaun
.
- 2004
:
Haitin
,
Jean-Bertrand Aristideren
aurka.
- 2005
: Antauro Humala,
Perun
, (arrakastarik gabe).
- 2005
:
Mauritanian
.
- 2006
:
Filipinetan
,
Gloria Macapagal-Arroyoren
aurka.
- 2006
:
Thailandian
.
- 2006
:
Fijin
.
- 2007
:
Hamas
mugimendua
Gazako
lurraldean (
Palestina
),
Palestinaren Askapenerako Erakundearen
arabera.
- 2008
:
Mauritanian
.
- 2008
:
Ginean
.
- 2009
:
Madagaskarrren
(arrakastarik gabe).
- 2009
:
Hondurasen
.
- 2010
:
Nigerren
.
- 2011
:
Bangladeshen
(arrakastarik gabe).
- 2011
:
Egipton
.
- 2012
:
Malin
.
- 2012
:
Ginea Bissaun
.
- 2012
:
Malin
(arrakastarik gabe).
- 2016
: uztailaren 15ean,
Turkian
,
Erdo?an
presidentearen aurka (arrakastarik gabe).
- 2022
: urtarrilaren 23an,
Burkina Fason
.
- 2022
: irailaren 30ean,
Burkina Fason
.