Domo estas konstrua?o a? strukturo konstruita de homoj por uzado de tiuj a? de aliaj bestoj ^{[1] [2]} , kiu ?enerale havas murojn kaj tegmenton , sed povas inkludi simplajn lo?ejojn range el toskaj kabanetoj a? tendoj de nomadoj al kompleksaj strukturoj komponitaj el multaj sistemoj ^{[3] [4]} . ?i ?irmas kontra? polvo , pluvo , vento , varmo , malvarmo kaj invadantaj homoj a? aliaj bestoj . Kiam ?i estas la regula lo?ejo de iuj homoj, ?i estas nomata ilia hejmo ; tiam oni subkomprenas ke temas pri familia unuo, sed povas utili anka? por aliaj grupoj a? unuopuloj. Homoj eble forestas de sia hejmo dum la tago pro la laboro a? hobioj, sed ?enerale almena? dormas hejme. Domo havas minimume unu enirejon, ?enerale pordon , kaj povas havi iom ajn da fenestroj , e? neniujn.

Apartaj formoj estas arba domo , ne?a domo , kaverno kaj domboato .

Historio de domoj [ redakti | redakti fonton ]

La historio kaj evoluo de domoj iel apudas al la historio de la urbo . ?i ne estas homogena, nek la kvalito de la konstrua?oj estas ascenda por ?iuj lo?antoj, ?ar en ?iuj epokoj kunestis ekzemploj de ri?aj domoj kiuj kontrastas kun la enorma abundo de malri?egaj lo?eja?oj.

La kabanoj de ?asistoj, anta?a?o de la unuaj domoj, simplaj portempaj ?irmejoj el bran?oj kaj arbustoj, estis konstruitaj de la plej fruaj prauloj, anta? almena? 300 000 jaroj. Oni trovis resta?ojn de tendoj de ?asistoj konstruitaj el feloj kaj ostoj de mamuto , de ?irka? 35 al 10 000 a.K. La porvintraj kampadejoj el ligno por grandaj familiaj grupoj de nomadaj ?asistoj el E?ropo datas el ?irka? 12 000 a.K.

Aperis la unuaj konataj setlejoj ?irka? 6000 a.K., en la fruktodonaj bordoj de la grandaj riveroj de Mezoriento , ligitaj al agrikultura agado. En la regionoj de la Mediteraneo ?irka? 5500 a.K., oni konstruis domojn el adobo apud la kultivkampoj. Sude de la duoninsulo Anatolio trovi?as la ku?ejo Catalhoyuk , nome urba setlejo de la periodoj de Neolitiko kaj Kalkolitiko. Estis formita de ortangulaj domoj el adobo, la enirado estis farata tra la tegmentoj ?ar la domoj estis amasigitaj kvaza? abelsvarmo.

Antikveco [ redakti | redakti fonton ]

En la Antikva Egipto ties lo?antoj konstruis lo?ejojn jam ?irka? 3000 a.K. kiuj estas similaj al la kampardomoj de postaj jarcentoj, kun muroj el adobo kaj tegmentoj el " ligno " el palmoj . La ri?uloj konstruigis palacetojn. En la nova urbo Amarna de A?naton oni konstruis domojn kun centra korto.

En la valo de Induso , urboj kiel Mohenjo-Daro , Kalibangan kaj Harappa , havis grandajn domojn kun korto (?irka? 1800 a.K.). La palaco de la re?o Minoo datas el 1700 a.K.

Estas ankora? palafitoj (domoj sur fostoj) meze de lagoj, en diversaj partoj de Centrameriko. ?irka? la jaro 1300 a.K. aperis la civilizacio de olmekoj . La olmekoj de Centrameriko konstruis domojn el koto, el kiuj kompreneble apena? restas io.

La keltoj de Norde?ropo konstruis ?irka? la jaro 500 a.K. cirkloformajn domojn el ?tono , kun tegmento el pajlo . En la grekaj urbo-?tatoj oni konstruis domojn kun korto ?irka? la jaro 400 a.K. Oni ?irka?kalkulas, ke Aleksandrio en la jaro 200 a.K. havis ?irka? 300 000 lo?antojn, kio povas havigi ideojn pri kiom da domoj estas.

En la Antikva Grekio , la domoj estis dekomence, el ligno kaj poste el brikoj a? ?tonoj, sed ?iam tre malgrandaj kaj malri?aj; la domoj estis dividitaj en du partoj:

• unu por la viroj kiuj okupis la tereta?on: nome andronitis .
• alia por la virinoj kiuj okupis la altan eta?on a? la malanta?an parton de la tereta?o: nome gineceo . ^[5]

En la unua jarcento de la kristana epoko, en la grandaj urboj de Romio oni konstruis kompletajn domblokojn de konnstrua?oj de lo?ejoj, nome insula , kaj en la ?irka?aj "kampardomoj" a? "vilaoj". En Romo , la fasado de la multfamiliaj konstrua?oj estis okupita de tendo a? ejo de la pordista sklavo. La vestiblo kondukis al la atrio , ampleksa kvadrata ?ambro, kun malfermejo en la centro tra kiu la pluvakvo falis en akvujo. Tiu estis ?irka?ita de la dependejoj kaj utilis por ricevi la nefamilianojn. Posteulo de tiu atrio estas la andaluza korto . El tie, tra vestiblo ( tablinum ) kaj tra du koridoroj ( fauces ) oni eniris al la "peristilo" iel komponita kiel la atrio kaj el kiu oni aliris al la ?ambroj ( cubicula ) dedi?itaj al la familio. En la tereta?o , estis la ?ambroj por la servistaro ( cenakulum ). ^[5] Oni ?irka?kalkulas, ke la Antikva Romo en 100 a.K., havis ?irka? 450 000 lo?antojn. Tio havigas proksimuman ideon de la kvanto de domoj.

Mezepoko kaj Moderna Epoko [ redakti | redakti fonton ]

Tamen, ?irka? la jaro 700, pro diversaj tialoj, ?u defendaj a? klimataj, multaj lo?antoj vivis en kavoj elfositaj kiel la komunumoj de la Oriento de Centrazio (kelkaj ankora? restas), en ?inio , ktp. Dume ?irka? la jaro 800, la palacoj el ?tono, kiel ?e majaoj , apud domoj el adobo por la popolo, a? el ligno (?e la vikingoj ) indikis la statuson, la klimaton a? la disponeblajn rimedojn. En E?ropo, en la 13-a jarcento, la novaj ri?aj tavoloj (komercistoj, bankistoj kaj ri?aj nobeloj) konstruis grandiozajn domojn el ?tono, dum la popolo plue uzis la kabanojn de lignaj muroj superkovritaj el koto kaj ?irmitaj el pajlo.

En la Mezepoko, depende de la konstrumaterialoj disponeblaj en la regiono, la domoj de kamparanoj estis el adobo kaj nur iom da ?tono kaj konsistis el ampleksa ejo a? ?ambrego, kun ?irmo el pajlo kaj kun fajrujo (fajrejo) kiel centro de la lo?ejo. Estis la lo?ejo de la tuta familio kaj estis uzata anka? kiel grenejo , kaj plej kutime ?i estis anka? la stalo . ?is la 13-a jarcento oni ne kreis apartajn ejojn kaj por la homoj kaj por la animaloj en la interno de la domoj. La tablo estis la esenca ero de la meblaro ?irka? kiu ?iu familiano atingis komfortan lokon, side sur benkoj. Estis bretoj por stoki la malmultajn objektojn kiujn oni posedis kaj lignajn hokojn por pendigi la vesta?ojn. Plej ofte ne estis litoj , oni dormis surplanke, plej ofte sur pajlo, a? sur matraca?oj plenplenaj el pajlo.

El la 16-a jarcento ?enerali?is la uzado de brikoj el bakita koto por konstrui domojn en Norde?ropo. Aperis la unuaj senjoraj e?ropaj domegoj. En la 18-a jarcento, en multaj e?ropaj kaj amerikaj urboj, oni starigis konstrua?ojn la? "elegantaj stiloj" por la tiea nova bur?aro.

La 19-a kaj 20-a jarcentoj [ redakti | redakti fonton ]

Komence de la 19-a jarcento la urboj estis plenplenaj je laboristoj kiuj elmigris el la kamparo por ser?i laborpostenon en fabrikoj a? minareoj. Ili lo?is en la nomitaj "malaltaj kvartaloj", amasigitaj, en malsanigaj kondi?oj, sen ta?gaj man?ado, nutrado, varmigado kaj vestoj, la majoritato en totala malri?ego. Fine de la 19-a jarcento aperis la unuaj lo?ejaj kvartaloj, la domblokoj de eklektika stilo, la ?aledoj kaj la ?ardenurboj por la bur?aro. Kelkaj historiistoj konsideras la Ru?an Domon de Philip Webb (1859) la unua dezajno de "moderna domo".

Dum la 20-a jarcento la denseco de lo?ejoj en urboj pligrandi?as, kaj la nombro de domoj malplii?is dum plii?is la nombro de eta?oj a? lo?ejoj en alteco. La unufamiliaj domoj transloki?is al la plej ri?aj kvartaloj en la periferio de la urboj. Ili oftas anka? kiel dua lo?ejo, por ferioj kaj semajnfinoj kaj la konceptoj de ekstera kaj interna dekoracio pligravi?is.

Interne de la domo [ redakti | redakti fonton ]

Kompono [ redakti | redakti fonton ]

Ideale, arkitektoj de domoj dezajnas ?ambrojn por solvi la diversajn bezonojn de la homoj kiuj vivos (lo?os) en la domo. Tia fasonado, konata kiel "interna arkitekturo", fari?is populara temo en universitatoj kaj aliaj studinstitucioj. ?efaj elementoj, kiujn oni devas konsideri por la dezajno (desegno), estas la grando kaj ebeneco a? malebeneco de la tereno disponebla, la media ?irka?o, la situo de la sudo a? de la flanko de kie venas la sunradioj kaj la plej oftaj ventoj kaj pluvoj.

Feng?uo , originale ?ina metodo de lo?ado la? tiaj faktoroj kiel pluvo kaj mikroklimatoj, ?us vastigis sian amplekson por trakti la dezajnon de internaj spacoj, kun vido al anta?enigado de harmoniaj efikoj al la homoj vivantaj ene de la domo. Feng?uo anka? povas signifi la "a?ron" en a? ?irka? lo?ejo. Farante ?in komparebla al la dom-a?-tera vendokoncepto de "endoma/eksterdoma fluo".

La kvadrata plano de domo en Usono raportas la areon de "vivejo", ekskludante la gara?on kaj aliajn ne-vivejajn spacojn. La cifero por "kvadrataj metroj" de domo en E?ropo raportas la areon interne de la muroj ?irka?barantaj la hejmon, kaj tiel inkludas ajnan fiksitan gara?on kaj ne-vivejajn spacojn. La koncerna koncepto estas "konstruita surfaco". La nombro da eta?oj, a? niveloj konsistigantaj la domon povas klare influi la kvadratan mapon de hejmo. ?ardenoj ja restas ekster la doma surfaco, kvankam ene de la disponebna tereno por la hejmo.

Partoj [ redakti | redakti fonton ]

Multaj domoj havas plurajn grandajn ?ambrojn kun specialaj funkcioj kaj plurajn pli malgrandajn lokojn por aliaj diversaj kialoj. Tiuj povas inkludi vivejan areon a? man?areon, dormareon, kaj (se ta?gaj instala?oj kaj servoj ekzistas) apartan a? kombinitan lav- kaj necesej-areojn . Plie, kuraclok?ambro, endoma na?ejo , endoma basketbalejo, kaj tiel anta?en. En tradiciaj agrikultur-orientitaj socioj, bredbestoj kiel ekzemple ge kokoj a? pli granda brutaro (kiel bovoj a? ?afoj ) ofte kunhavas parton de la domo kun homoj. La plej multaj konvenciaj modernaj domoj minimume enhavos dormo?ambron , ban?ambron , kuirejon a? kuiradareon, studejon kaj lo?o?ambron. Tipa "kvarangula domo" (kiel imagita) okazis ofte en la frua historio de Usono , kiel ekzemplo de nova socio, kie ili estis plejparte konstruitaj, kun ?tuparo en la centro de la domo, ?irka?ita de kvar ?ambroj, kaj ligita al aliaj sekcioj de la hejmo (en pli lastatempaj epokoj gara?o).

Historio de la interno [ redakti | redakti fonton ]

Malmulto estas konata pri la plej frua origino de la domo kaj ?ia interno, sed ?i povas esti spurita reen al la plej simpla formo de ?irmejoj. La teorioj de romia arkitekto Vitruvio postulis la unuan formon de arkitekturo kiel kadro de ligno-bran?oj finita en koto , anka? konsiderata kiel la primitiva kabano . ^[6] Philip Tabor poste deklaras la kontribuon de 17-a-jarcentaj nederlandaj domoj kiel la fondo de nuntempaj domoj.

"Tiom kiom la ideo de la hejmo estas koncerna, la hejmo de la hejmo estas Nederlando . La kristali?o de tiu ideo eble estos datita al la unuaj tri kvaronoj de la 17-a jarcento , kiam la holanda Nederlando amasigis la senprecedencan kaj unikan amasi?on de kapitalo , kaj malplenigis siajn monujojn en hejman spacon." ^[7]

La posta historio de la homaro konsistas en kiel la domoj suferis la plej diversajn transformojn, normale al plibonigoj, sed ne nepre. Krome tio i?is unu el la plej gravaj fakoj de la tutmonda ekonomio . Ja domo estas universala neceso: ?iu persono bezonas domon, e? nomadoj .

Komunumaj ?ambroj [ redakti | redakti fonton ]

En la Mezepoko , la grandaj bienoj faciligis malsamajn agadojn kaj okaza?ojn. Krome, la domoj gastigis multajn homojn, inkluzive de familio, parencoj, dungitoj, servistoj kaj siaj gastoj. Iliaj vivstiloj estis plejparte komunumaj, kiam areoj kiel ekzemple la grandaj salonoj permesis la kutimon de man?ado kaj renkonti?oj kaj aliaj permesis komunajn dormolitojn. ^[8] Lastatempe domoj estis adaptitaj pli kaj pli al familiaj unuoj kaj e? al unuopaj soluloj, kio certe kondi?igis la strukturojn kaj servojn de domoj.

Interligante ?ambrojn [ redakti | redakti fonton ]

Dum la 15-a kaj 16-a jarcentoj , la palacoj de la Itala Renesanco konsistis el abundaj ?ambroj de konektebleco. Male al la kvalitoj kaj uzoj de la grandaj bienoj, la plej multaj ?ambroj de la palaco enhavis neniun celon, ankora? ?uis plurajn pordojn. Tiuj pordoj ?islimis ?ambrojn kiujn Robin Evans priskribas kiel "matricon de diskretaj sed ?isfunde interligitaj kameroj." ^[9] La dispono permesis al lo?antoj libere piediri el ?ambro al ?ambro de unu pordo al alia, tiel rompante la limojn de privateco.

"Foje ene de ?i estas necesa pasi de sur ?ambro al la venonta, tiam al la plej proksime a? trapasu la konstrua?on. Kie trairejoj kaj ?tuparoj estas utiligitaj, tiel neeviteble ili estas, ili preska? ?iam ligas nur unu spaceton al alia kaj neniam funkcias kiel ?eneralaj distribuiloj de movado. Tiel, malgra? la preciza arkitektura reteno ofertita per la aldono de ?ambro sur ?ambro, la vilao estis, la? okupo, malferma plano, relative penetrebla al la multaj membroj de la domanaro." ^[9]

Kvankam tre publika, la malferma plano apogis societemon kaj konekteblecon por ?iuj lo?antoj.

Koridoro [ redakti | redakti fonton ]

Frua ekzemplo de la apartigo de ?ambroj kaj sekva pliigo de privateco povas esti trovita en 1597 ?e la Beaufort House enkonstruita en Chelsea . ?i estis dezajnita fare de angla arkitekto John Thorpe kiu skribis en siaj planoj, "A Long Entry through all" (Longa eniro al ?io). ^[10] La apartigo de la trairejo de la ?ambro evoluigis la funkcion de la koridoro . Tiu nova etenda?o estis revolucia tiutempe, permesante la integri?on de po unu pordo por ?ambro, en kiu ?io universale ligi?as al la sama koridoro. Angla arkitekto Sir Roger Pratt deklaras "la? la komuna maniero en la mezo tra la tuta longo de la domo, [evitas] la oficoj de unu molestante la aliajn pro kontinua pasado tra ili." ^[11] Sociaj hierarkioj ene de la 17-a jarcento estis altagrade rigarditaj, kiam arkitekturo estis kapabla karakterizi la servistojn kaj la superan klason. Pli da privateco estas ofertita al la lo?anto kiam Pratt plue postulas, "la ordinaraj servistoj neniam povas publike aperi preterpase tien kaj reen por siaj okazoj tie." ^[11] Tiu socia disigo inter ri?ulo kaj senhavuloj preferis la fizikan integri?on de la koridoro en lo?igon ekde la 19-a jarcento.

Sociologo Witold Rybczynski skribis, "la subsekcio de la domo en tagnokton uzas, kaj en formalaj kaj neformalaj areoj, komenci?is." ^[12] ?ambroj estis ?an?itaj de publikaj al malpublikaj kiam ununuraj enirejoj devigis nociojn de enirado de ?ambro kun specifa celo.

Labor-libera hejmo [ redakti | redakti fonton ]

Komparita al la grandaj ?tuparaj domoj en Anglio kaj de la Renesanco, la 17-a-jarcenta nederlanda domo estis pli malgranda, kaj estis nur lo?ita fare de ?is kvar al kvin membroj. ^[6] Tio ?uldi?is al ilia ampleksa "memfido", ^[6] kontraste al la dependeco de servistoj, kaj dezajno por vivstilo centri?is ?irka? la familio. Estis grave ke la nederlandanoj apartigis laboron de hejmeco, kiam la hejmo i?is fu?o kaj loko por komforto. Tiu vivmaniero kaj la hejmo estis tre simila al la nuntempa familio kaj iliaj lo?ejoj. Domplano anka? asimilis la ideon de la koridoro same kiel la gravecon de funkcio kaj privateco.

Anta? la fino de la 17-a jarcento , la domplano balda? estis transformita por i?i labor-libera, devigante tiujn ideojn por estonteco. Tio povis atendi favoron de la industria revolucio , akirante grandskalan fabrikproduktadon kaj laboristojn. ^[6] La domplano de la nederlandanoj kaj ?iaj funkcioj da?re estas signifa ankora? hodia?. La nomoj de partoj de domo ofte e?igas la nomojn de partoj de aliaj konstrua?oj, sed povis tipe inkludi:

• 
  Farmo en Butano
• 
  ?mera hejmo en Kambo?o
• 
  Tradicia hejmo en Kolombio
• 
  Tradiciaj domoj en Faza , Kenjo
• 
  Tradicia vila?aj domoj en Banaue , Filipinoj
• 
  Domo en Brgule, Serbio

Teknologio kaj privateco [ redakti | redakti fonton ]

La enkonduko da teknologio kaj elektronikaj sistemoj ene de la domo pridubis la impresojn de privateco same kiel la apartigon de laboro disde hejmo. Teknologiaj progresoj de kontrolo kaj komunikado permesas komprenon de personaj kutimoj kaj privatajn vivojn. ^[6] Kiel rezulto, la "malpubliko da?re i?as pli publika, [kaj] la deziro al protektaj familivivaj plii?oj, instigitaj fare de la amaskomunikilaro mem kiuj subfosas ?in" Hill skribas. ^[6] Laboro anka?, estis ?an?ita pro la plii?o de komunikadoj. La "diluvo de informoj", ^[6] esprimis la klopodojn de laboro, komforte akirante aliron ene de la domo. Kvankam allaborirado estas reduktita, "la deziro apartigi funkciadon kaj vivi restas." ^[6] En la libro Immature Architecture de Jonathan Hill, li identigas tiun novan privatecofendon kiel Elektromagneta Vetero. Natura a? homfarita vetero restas samtempe interne a? ekster la domo, ankora? la elektromagneta vetero povas generi ene de amba? pozicioj. Aliflanke, kelkaj arkitektoj dezajnis hejmojn en kiu man?i, funkciadi kaj vivadi estas faritaj kune.

Komence de la 21-a jarcento , tamen la evoluo ?an?is direkton kaj profesiuloj kiuj laboras ne per grandaj ma?inoj a? rimedoj en grandaj fabrikoj , sed en oficejoj tre ofte per malgrandaj komputiloj a? aliaj altteknologiaj aparatetoj, kiuj povas esti facile transportitaj al hejmo a? e? jam ili estas tie, povas parte a? tuttempe labori hejme. Tio iom ?an?is la koncepton de la familia domo. Unuflanke tute necesas aparta ?cambro, kiu funkciu kiel laborejo, do anstata? la iama ateliero , pro kio oni nuligas la koncepton de provateco en hejmo. Aliflanke infanoj ekzemple ne rajtas veni al tiu neprivata ejo de la privataj hejmoj.

Domotipoj [ redakti | redakti fonton ]

Lo?domo estas domo precipe uzata por lo?ado, do por kontinua protekto de homoj tie vivantaj kontra? klimataj malhelpoj kiaj bruo, polvo, pluvo, ne?o, vento, forta sunbrilo, kontra? atakado fare de bestoj a? de aliaj homoj kaj kontra? ?telado de la tieaj hava?oj. Lo?domo povas konsisti el unu a? el pluraj lo?ejoj, kaj sekve povas tre diferenci la? grandeco.

• ?eneralaj terminoj: Lo?ejo , Hejmo , Kabano
• Tipoj la? la asocio kun aliaj lo?ejoj:
  • Kolektiva lo?ejo : Apartamento , Mansardo , Duplekso , Loft .
  • Unufamilia lo?ejo : Vilao , ?aleto , ?aledo , Bangalo , Palaco .
• Specifaj tipoj de lo?ejoj de diversaj kulturoj kaj geografiaj regionoj: Kampardomo , Da?o , Iglo , Palafito , Tipio , Jurto .
• Asociaj al terkultura uzado: Ran?o , Farmo -domo.
• Provizoraj lo?ejoj a? infralo?ejoj: Tendo , Favelo , Okupita domo , Kaverno , Ruldomo .

La? Francisko Azorin domo estas simple Lo?ebla konstrua?o. ^[13] Kaj li indikas etimologion el greka domos , el domeo (konstrui), kaj de tie la latina domus . Li referencas anka? la rilatajn terminojn ludomo, komerca domo, urbodomo , urba domo, kampa domo, biendomo, stacidomo , doma?o, dometo, domaro, domego, lignodomo, terdomo, hundodomo. ^[14]

Identigi domojn [ redakti | redakti fonton ]

Kun la kresko de densa setlado, homoj dezajnis manierojn identigi domojn kaj/a? terpecojn. Individuaj domoj foje akiras proprajn nomojn ; kaj tiuj nomoj povas akiri en sia victurno konsiderindajn emociajn implicojn: vidu ekzemple la domon de Howards End a? la kastelon de Brideshead Revisited . En areoj de duaj lo?ejoj, somerdomoj, distraj ripozejoj ktp., en kelkaj landoj estas ofta kutimo nomi la domojn per la nomo de ina familiano, plej ofte edzino, patrino ktp., a? per rimarkinda a? menciinda elemento. Ekzemple "Villa Ana" en Hispanio , "Quinta da Laranjeira" en Portugalio , ktp. Plej ofte arkitektura afi?o montranta tiun nomon videblas el la strato.

Pli sistema kaj ?enerala aliro al identigado de domoj povas uzi diversajn metodojn de domnumerado (la?strate, la? stratoflanko, la?urbe ktp.) per cifera nombrado. Tiel plej ofte la ?efa adreso de persono a? familio konsistas el nomo de strato plus numero de domo, krom la urbonomo, po?ta kodo ktp.

Animalaj domoj [ redakti | redakti fonton ]

Homoj ofte konstruas "domojn" por bred- a? sova?aj bestoj, ofte similaj al pli malgrandaj versioj de homaj domiciloj. Konataj bestaj domoj konstruitaj fare de homoj inkludas birdejojn, kokejojn kaj hundejojn (hundobredejoj); dum enhavantaj agrikulturajn bestojn pli ofte estas kiel garbejoj kaj staloj. Tamen, homa intereso en konstruado de domoj por bestoj ne ?esas ?e la breddorlotbestoj. Homoj konstruas vespertodomojn, nestadejojn por anasoj kaj aliaj birdoj, abeldomojn ( abelujoj ), ?irafdomojn, kanguruodomojn, vermodomojn, ermitkrabajn domojn, same kiel ?irmejojn por multaj aliaj bestoj.

Domoj kaj simboleco [ redakti | redakti fonton ]

Domoj povas esprimi la cirkonstancojn a? opiniojn pri siaj konstruantoj a? siaj lo?antoj. Tiel, vasta kaj kompleksa domo povas funkcii kiel signo de okulfrapa ri?a?o, dum malkosta domo konstruita el reciklitaj a? facile kaj proksime disponeblaj materialoj povas indiki subtenon de energi?paro .

Domoj de speciala historia signifo (iamaj lo?ejoj de famuloj, ekzemple, a? e? ?us tre malnovaj domoj) povas akiri protektitan statuson en urboplanado kiel ekzemploj de finkonstruita hereda?o kaj/a? de strattertigo. Memortabuloj povas marki tiajn strukturojn. Sen neceso de aparta informo kelkaj domoj estas tutmonde konataj kiel la Blanka Domo a? la Rozkolora Domo , kiel centroj de povo.

Domposedo okazigas komunan mezuron de prospero en ekonomio . Kontrastu la gravecon de domdetruo, tendlo?ejo kaj domrekonstruado en la sekvo de multaj naturkatastrofoj .

La "House for the Dance of Death" (Domo por la Danco de Morto) de Peter Olshavsky ^[15] disponigas 'patafizikan' varion pri domo.

Domo kaj arto [ redakti | redakti fonton ]

Oni povas kompreni, ke arkitekturo estas la esenca arto rilate al domoj, sed certe ?i ne estis la unua. Plej frue, kiam homoj ankora? e? konstruis nek domon nek ion ajn, ili iel dekoris la murojn de la kavernoj a? naturaj ?irmejoj, kie ili rifu?i?is. Oni ne povas certi pri kion sentis tiuj unuaj artistoj kaj ?is kioma grado ili konsideris la lokon domo a? e? hejmo. Sed la certo estas estas, ke ili lo?is en ejoj kies muroj estis ornamitaj per rokpentra?oj . Multaj jarcentoj poste, simila ornamado aperis en plej luksaj domoj, nome tiuj de la reganta klaso en diversaj civilizacioj de Mezoriento . Sen en tiuj palacoj jam aperis anka? kaheloj, artaj ceramika?oj , basreliefoj , skulpta?oj ktp., enkalkulante jam kompreneble la arton arkitekturo por konstrua?oj el kiuj kelkaj ankora? vizitendas. Anka? en Orienta Azio simila lukso aperis en palacoj ekzemple de ?inio , sed ne nur. Tie krome aperis diversaj ornamaj artoj , ekzemple por ceramiko, artoplenaj mebloj ktp. Tiel oni atingis la punkton, ke domoj ne nur plenumis la bazajn necesojn de lo?ado, sed anka? la spiritan pla?on al arta kontemplado.

Ege kortu?a atingo en tiu direkto estis la Piramidoj de Egipto , ne nur simplaj tomboj, sed anka? iel "domoj" de mortintoj. Ja tia estis le kredo, ke la mortintoj pluvivas en la alia vivo kaj pro tio multaj arta?oj estis entombigitaj kun la mortinta faraono , sed anka? la enormeco de la konstruado mem de la grandaj piramidoj montras grandegan organizadon kaj disponon de laborfortoj. En aliaj civilizacioj de la Antikveco simile oni konstruis artajn palacojn kaj templojn, kiuj montru la superecon de la diversaj regantaj klasoj: imperiestroj, sacerdotoj ktp. Eble estis en la Romia epoko , kiam domoj de mezklasanoj jam povis inkludi artajn murpentra?ojn, mozaikojn ktp. Dekomence tiu lukso eble estis aparta?o de plej altaj klasoj, sed dum la Romia Imperio disvasti?is kaj ampleksi?is, certe tiu kutimo ornami kaj murojn kaj plankojn estis adoptitaj de nenobelaj mezklasanoj, komercistoj ktp.

En la Mezepoko tri proksimaj kaj interkonektitaj civlizacioj montris apartajn konsiderojn pri la rilato inter arto kaj domoj. En la Bizanca Imperio , kultura heredanto de la Orienta Romia Imperio kaj de la greka civilizacio, la emo al lukso en palacoj (kaj religiaj konstrua?oj) rezultis en granda ornamema tendenco pere de murpentraj mozajkoj, ora?oj, ornamaj artoj ktp. Kompreneble palacoj markis diferencojn kun la domoj de la malri?a popolo, kiuj ne povis disponi el tiaj superflua. En la kristana E?ropo arto rifu?i?is en pre?ejoj kaj mona?ejoj , dum e? palacoj kaj kasteloj mem apena? enkondukis artajn ornamerojn kaj nur arkitekturajn elementojn necesajn por la praktikaj postuloj: turoj, kreneloj ktp. Malofte oni nomas palacojn a? kastelojn en la kategorio domo, kvankam ja tiuj utilis anka? por lo?aj celoj. Anka? en E?ropo la domoj de malri?uloj estis simple evoluoj de kabanoj, kun iom da ?tono por fundamentoj, adobo kaj lignaj traboj, kaj tegmentoj de vegetalaj materialoj norde kaj el tegoloj sude. Tie apena? estis loko por arta?oj. Kaj trie en la landoj kie Islamo disvasti?is, la religiaj konstrua?oj ( moskeoj ) disponis el prilaborita arkitekturo (iel heredita el Bizanco) kaj pentrarto, koncentrita ?efe en azule?oj kaj aliaj ceramika?oj, kiuj ne montris personajn bildojn kaj ja multe da geometriaj, vegetalaj kaj ornamaj elementoj. Tio povis facile eniri ne nur en palacoj de la regantaj klasoj, sed anka? de mezklasaj domoj,. kie ili trovis naturan kongruon, same kiel pri la ?ardenoj . Ekzemple la konstruo de malgrandaj banujoj a? akvujoj pasis de la ofta romia domo al la araba domo, kaj same pri la apartigo de viroj kaj virinoj, kio disvastigis la arton de la ?aluzio .

Kiam protestantismo enradiki?is en Nederlando kaj aliaj areoj, novaj konceptoj pri la vivo aperis. La nederlandaj pentrarto kaj skolo montris novajn scenojn pli proksimaj al la bur?oj kiuj mendis iliajn pentra?ojn, tiel domoj ekaperis en bildoj pri popolaj festoj kaj e? internoj de domoj aperis kiel etoso por la familia vivo. Tio videblas anka? en la flandra pentrarto, kiel en "La geedzoj Arnolfini" de Jan van Eyck a? "La laktistino" de Johannes Vermeer . Tiuepoko aperas en pentrarto kiel rezulto de sia propra hegemonio en la urba vivo la emo al la fasado . La fasado estis ?irmilo de la privata vivo ene de la domo, sed anka? montro de la potenco de la familia unuo a? de la posedanta gravulo. Tiel nova intereso venis al arkitektoj, kiuj jam ne estos simplej metiistoj, konstruistoj, sed anka? artistoj. Pordoj kaj fenestroj estis la esencaj elementoj de tiu nova artosento.

Domo en literaturo kaj fikcio [ redakti | redakti fonton ]

En la dua duono de la 19-a jarcento disvasti?is nova tendenco el la franca literaturo , nome "realisma romano" kiu fokusi?is en la priskribo de la bur?aj familioj, kompreneble en la etoso de la familia domo. Tiele plimulti?is romanoj kies agado okazas en domaj etosoj kaj foje e? la vorto "domo" aliras al la titolo, tiel ?e Bleak House de Charles Dickens , ?e la novelo The Fall of the House of Usher de la usona verkisto Edgar Allan Poe ^[16] kaj ?e la teatra?o La casa de Bernarda Alba de la hispana poeto Federico Garcia Lorca . En Hispanameriko menciindas La casa de los espiritus de la ?ilia verkistino Isabel Allende , kiu i?is german-nederland-portugala filmo Das Geisterhaus . Alidirekte "La ?okolada nomo" estas en kelkaj lingvoj alternativa nomo por la rakonto Hansel und Gretel de la Fratoj Grimm .

Proverbo [ redakti | redakti fonton ]

Ekzistas pluraj proverboj pri domo en la Proverbaro Esperanta de L. L. Zamenhof , inter ili ^[17] :

• 	?   Aliaj domoj, aliaj homoj.   ”

• 	?   En la propra sia domo ?iu estas granda homo.   ”

• 	?   Tola?on malpuran lavu en la domo.   ”

Vidu anka? [ redakti | redakti fonton ]

• Dompasero
• Domspirito
• Domtroglodito
• Esperanto-domo kun listo de diversaj Esperanto-domoj
• Eta domo movado

Bibliografio en Esperanto [ redakti | redakti fonton ]

• Amery, Heather kaj ilustris Stephen Cartwright.: Mil unuaj vortoj en Esperanto. Bilda vortlibro . Esperanto-Asocio de Britio, s.d. pp. 4?13. ^[18]
• Chaves, Sylla, Originala Esperanta Bild-vortaro, Esperanto-Asocio de San-Pa?lo, 1993. Bildoj 55-59. ^[19]
• Ledon, G.R.: Konstruu vian domon . Campos de Jordao, SP, Brazilo, 2002.

Referencoj [ redakti | redakti fonton ]

Eksteraj ligiloj [ redakti | redakti fonton ]

• Bildoj Esperanto-domo
• En Jutubo
• Lo?ado tra jarcentoj , animacio de The Atlantic
• En tiu ?i artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Casa en la hispana Vikipedio.