"Y Tri Mawr" yn eistedd gyda'i gilydd yn Yalta. O'r chwith i'r dde: Churchill, Roosevelt, Stalin.
Cynhadledd gan y
Cynghreiriaid
yn ystod
yr Ail Ryfel Byd
oedd
Cynhadledd Yalta
a gynhelwyd yn y cyfnod 4?11 Chwefror 1945 yn
Yalta
yn y
Crimea
. Yno bu cwrdd tri prif arweinydd y Cynghreiriaid:
Franklin D. Roosevelt
, Arlywydd
yr Unol Daleithiau
;
Winston Churchill
, Prif Weinidog
y Deyrnas Unedig
; a
Joseff Stalin
, Prif Arweinydd
yr Undeb Sofietaidd
. Nod y gynhadledd oedd i gynllunio gorchfygiad a meddiannaeth
yr Almaen Natsiaidd
a dyfodol
Ewrop
wedi'r rhyfel.
Trafododd y Tri Mawr, ymhlith pethau eraill, y gweithrediadau milwrol olaf yn erbyn yr Almaen yn Ewrop a'i thynged ol-rhyfel, mater
Gwlad Pwyl
a'i system wleidyddol ac economaidd ol-rhyfel, achosion
troseddwyr rhyfel
y Natsiaid, ac ymwneud yr Undeb Sofietaidd ag ymladd yn erbyn Ymerodraeth Japan gan gynnwys meysydd y gan yn Asia a'r Mor Tawel.
Rhagflaenwyd Cynhadledd Yalta gan
Gynhadledd Tehran
(28 Tachwedd - 2 Rhagfyr 1943) 1943 gyda'r un cyfranogwyr. Y Gynhadledd olaf o'r natur yma oedd
Cynhadledd Potsdam
) 17 Gorffennaf - 2 Awst 1945) pan nodwyd prif fframwaith ffiniau mewnol ac allanol yr Almaen a'i thaliadau ac ymdriniaeth wedi iddi golli'r Rhyfel.
[1]
Erbyn Potsdam cymerodd yr yr
Unol Daleithiau
Arlywydd
newydd,
Harry Truman
le diweddar,
Franklin D. Roosevelt
ac roedd gan Brydain
Brif Weinidog
hanner ffordd drwy'r Gynhadledd,
Clement Attlee
, yn lle
Winston Churchill
. Nodwyd y gynhadledd mewn dogfennau cyfrinachol gyda'r enw cod "Argonaut".
Yng Nghynhadledd Yalta, daethpwyd i gytundeb ar sawl prif bwynt:
- y byddai'r Almaen, ar ol buddugoliaeth y Cynghreiriaid, yn cael ei rhannu'n barthau meddiannaeth a lywodraethir gan un o bedair talaith y Cynghreiriaid: Prydain Fawr, yr Unol Daleithiau, yr Undeb Sofietaidd, a Ffrainc. Sefydlwyd "Comisiwn Rhaniad yr Almaen" swyddogol, a oedd yn bwriadu rhannu'r Almaen yn hyd at chwe thalaith,
- i gyflawni dadfyddino a dad-ddynodi milwrol, economaidd a gwleidyddol yr Almaen ar ol y rhyfel a sicrhau talu iawndal - y gellir ei godi hefyd ar atafaelu eiddo preifat yr Almaen a llafur gorfodol,
- i ddychwelyd llywodraethau cyn y Rhyfel mewn gwledydd a ryddhawyd o feddiannaeth yr Almaen, ac eithrio
Bwlgaria
,
Rwmania
a
Gwlad Pwyl
- lle'r oedd yr Undeb Sofietaidd eisoes wedi gosod llywodraethau lloeren. O ran Ffrainc, cydnabyddir llywodraeth Ffrainc Rydd,
- bod yr Undeb Sofietaidd i feddiannu oddeutu 40% o diriogaeth Gwlad Pwyl cyn y rhyfel, a feddiannwyd gan yr Undeb Sofietaidd ym 1939 yn yr ymddygiad ymosodol Almaenig-Sofietaidd ar y wlad honno a gynhaliwyd yn unol a
Cytundeb Molotov?Ribbentrop
. Bydd colli tiriogaeth i Wlad Pwyl yn cael ei ddigolledu gan ran o diriogaeth yr Almaen, yr Almaenwyr yn byw ynddi'n bennaf. Nid gwestiynwyd penderfyniadau’r Undeb Sofietaidd i feddiannu
Estonia
,
Latfia
,
Lithwania
a
Moldofa
(Bessarabia),
- ildio dinasyddion
Iwgoslafia
a'r Undeb Sofietaidd (milwyr wedi eu carcharu, ffoaduriaid ayyb) i awdurdodau'r gwledydd hynny, waeth beth fo'u caniatad,
- y bydd y Cenhedloedd Unedig yn cael eu sefydlu ar ol diwedd y rhyfel,
- y byddai'r Undeb Sofietaidd yn dechrau gweithgareddau rhyfel yn erbyn Japan cyn pen 90 diwrnod ar ol trechu'r Almaen,
- y byddai'r Cynghreiriaid yn cydweithredu yn erlid troseddwyr rhyfel y Natsiaid,
- bod y cynghreiriaid yn gweithio ac yn gweithredu'n gytun yn y gwledydd rhydd.
Cytunodd y cytundeb hwn hefyd ar rannu cylchoedd dylanwad gwleidyddol ar ol y Rhyfel, a oedd mewn egwyddor yn dilyn cyrhaeddiad y parth a orchfygwyd gan y
Fyddin Goch
yn Ewrop - a oedd ar yr adeg honno deirgwaith cymaint o fyddinoedd ar gyfandir Ewrop a'r Unol Daleithiau a Phrydain gyda'i gilydd.
Map rhannu'r Almaen a'i thiriogaethau coll
Yn ol y cynllun Sofietaidd ar gyfer Dwyrain Ewrop, Gwlad Pwyl oedd un o'r prif themau; Disgrifiodd
Stalin
y sefyllfa Sofietaidd fel a ganlyn:
“I boblogaeth Rwsia, mae cwestiwn Gwlad Pwyl nid yn unig yn gwestiwn o anrhydedd, ond hefyd yn gwestiwn o ddiogelwch. Trwy gydol hanes, mae Gwlad Pwyl wedi bod yn goridor y mae'r gelyn wedi goresgyn Rwsia drwyddo. Ddwywaith yn ystod y deng mlynedd ar hugain diwethaf, mae ein gelynion, yr Almaenwyr, wedi goresgyn trwy'r coridor hwn. Mae er budd Rwsia i Wlad Pwyl fod yn gryf a chadarn, yn barod i amddiffyn y fynedfa i'r ardal ar ei phen ei hun. Mae'n hanfodol bod Gwlad Pwyl yn rhydd, yn annibynnol ac yn gryf. Felly mae hyn nid yn unig yn fater o anrhydedd, ond hefyd o fywyd a marwolaeth i'r wladwriaeth Sofietaidd."
Yn ol rhai haneswyr a sylwebyddion, fe wnaeth Churchill, ac yn enwedig Roosevelt, ildio Dwyrain Ewrop i'r unben Stalin yn rhy rhwydd. Dadleir y gallai yr Unol Daleithiau, yn enwedig, fod wedi defnydio ei grym economaidd anferthol, i rwymo tueddiadau imperialaidd a dicellgar Stalin:
[2]
"Yalta ... it was certainly a betrayal, the betrayal of half of Europe. It is a legend. Of which in the post-war period of divided Europe, some statesmen, like General de Gaulle, were assiduous propagandists ... It is the key question: that compromise between Western democracies and Stalin was not inevitable. Washington and London were not forced by the situation to surrender the whole of Eastern Europe to the Kremlin. During the ongoing war, they still had a formidable tool of pressure in their hands: mainly US military supplies, without which the Red Army would not have been able to fight and advance. If only they had threatened to block supplies, history would perhaps have taken a different course. They didn't, out of blindness. I don't understand how Churchill was so blind."
- ↑
Melvyn Leffler,
Cambridge History of the Cold War
, Volume 1 (Cambridge University Press, 2012),
p. 175
- ↑
Great, yes, but not the greatest. Paul Johnson reviews Franklin Delano Roosevelt by Conrad Black
, 24 Tachwedd 2003, ≪
The Daily Telegraph
≫