Вайна?  ? грамадска-пал?тычная з’ява, спецыф?чны змест якой ? узброеная барацьба груп?ровак (дзяржа?, партый ? ?нш.); працяг пал?тык? гвалто?ным? сродкам?. Гл. таксама : клас?ф?кацыя войн у навуках .

Апроч узброенай барацьбы, дзеля дасягнення паста?леных пал?тычных мэта? у вайне ?жываюцца таксама эканам?чныя , дыпламатычныя , ?дэалаг?чныя ? ?ншыя сродк? ? адпаведныя ?м формы барацьбы.

Гало?ным ? вырашальным спосабам вядзення ?зброенай барацьбы з’я?ляюцца узброеныя с?лы , а таксама ?ншыя ваен?заваныя фарм?раванн? .

Клас?ф?кацыя войн [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Клас?ф?кацыя войн ? падзел войн на групы на падставе тоеснасц? ?х аднародных ?стотных прыкмета? ? сацыяльна-г?старычных, ваенна-тэхн?чных, маштабавых ? ?ншых.

У маркс?сцк?х навуках адрозн?ваюць, паводле сацыяльна-г?старычных прыкмет, а найперш ? паводле пал?тычнага зместу, войны справядл?выя ? несправядл?выя, прагрэс??ныя ? рэакцыйныя; ацэнка даецца асобна для кожнага боку. Паводле тых самых прыкмета? вызначаюць месца вайны ? г?сторы? ? аднос?ны да яе розных класа?. На падставе сацыяльных супярэчнасця?, як?я развязваюцца ? ходзе ?зброенай барацьбы, ? як?я характэрныя для кожнай эпох?, вызначаюцца пэ?ныя тыпы война?, як?я характэрныя для дадзенай эпох?, ? адэкватна ? ?ншых г?ст. умовах не па?тараюцца. Так, для сучаснай эпох? характэрныя так?я асно?ныя тыпы война?: пам?ж дзяржавам? розных сацыяльных с?стэма?; аднолькавых сацыяльных с?стэма?; грамадзянск?я; нацыянальлна-вызваленчыя.

Паводле ваенна-тэхн?чных прыкмета? адрозн?ваюць: войны з выкарыстаннем звычайных (канвенцыйных) сродка? барацьбы ? з выкарыстаннем збро? масавага паражэння; паводле спосабу вядзення ваенных дзеяння?  ? мане?раныя ? паз?цыйныя; паводле маштабу ? сусветныя ? лакальныя; паводле працягласц? ? хуткацечныя ? зацяжныя; паводле складу бако?, што ваююць ? двубаковыя ? каал?цыйныя .

?снуюць таксама ? часткавыя прыкметы клас?ф?кацы? война?.

Г?сторыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Верагодна, на пачатку разв?цця цыв?л?зацый вайна прадста?ляла сабою нейк?я дробныя набег?. Самым ранн?м сведчаннем аб пачатку ваенных дзеяння? з’я?ляюцца нуб?йск?я мог?лк?, дзе яшчэ 12 000 год таму был? пахаваны людз?, як?я памерл? ад гвалто?най смерц? ^[1] . Ужо 5 000 год назад ваенныя канфл?кты пачынал? ?зн?каць у розных кутках зямнога шара ^[2] . Вынаходн?цтва пораха ? тэхн?чны прагрэс прывял? да сучаснай вайны.

Некаторыя вучоныя сцвярджаюць, што пам?ж 3 500 годам да н.э ? 20 ст. адбылося каля 15 000 войн, як?я ?несл? 3 500 000 чалавечых жыцця?, пак?ну?шы тольк? 300 гадо? м?ру ^[3] . Апошн?я сусветныя войны стал? самым? разбуральным? ? г?сторы? чалавецтва. Гарантам недапушчальнасц? вайны пав?нна была стаць ААН, канцэпцыю якой падтрымала большасць кра?н свету. Аднак пасляваенная гонка выкл?кала бяспеку ядзернай вайны. На шчасце, магчымая трэцяя сусветная вайна ? наш час ужо не л?чыцца прымальнай большасцю.

10 самых зн?шчальных войн г?сторы?

• 60 000 000 ? 72 000 000 ? Другая сусветная вайна (1939?1945) ^{[4] [5]}
• 36 000 000 ? Па?станне Шы (К?тай, 755?763) ^[6]
• 30 000 000 ? 60 000 000 ? мангольск?я заваёвы (13 стагоддзе) ( мангола-татарск?я набег? ) ^{[7] [8] [9]}
• 25 000 000 ? барацьба пам?ж дынастыям? Цын ? М?н (К?тай, 1616?1662) ^[10]
• 20 000 000 ? Першая сусветная вайна (1914?1918)
• 20 000 000 ? Па?станне тайп?на? (К?тай, 1850?1864)
• 20 000 000 ? Другая япона-к?тайская вайна (1937?1945) ^[11]
• 8 000 000 ? 12 000 000 ? Дунганскае па?станне (К?тай, 1862?1877)
• 7 000 000 ? 20 000 000 Заваёвы Тамерлана (1370?1405) ^{[12] [13]}
• 5 000 000 ? 9 000 000 ? Грамадзянская вайна ? Рас?? ? замежная ?нтэрвенцыя (1917?1922) ^[14]

Вайна ? пал?тыка [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Вайна ёсць працяг пал?тык?, як унутранай, так ? знешняй, як?я знаходзяцца ? цеснай узаемасувяз? ? фарм?руюцца на агульнай сацыяльна-эканам?чнай базе. Падчас вайны ? пры яе падрыхто?цы знешняя пал?тыка выступае на першы план ? набывае вырашальнае значэнне; мяняюцца не тольк? суаднос?ны пам?ж унутранай ? знешняй пал?тыкам?, але ? формы ?х ажыцця?лення.

Пал?тыцы належыць вырашальная роля пры распрацо?цы ваеннай дактрыны дзяржавы ? пры вызначэнн? мэта? вайны, што вырашальным чынам уплывае на яе змест ? вядзенне. Пал?тыка ?здзейн?чае на планаванне вайны, вызначэнне чарговасц? ? с?лы ?дара? па прац??н?ку. Праз стратэг?ю пал?тыка ?плывае ? на разв?ццё ваенных дзеяння?. Пал?тыка вызначае неабходныя меры для маб?л?зацы? людск?х рэсурса? ? матэрыяльных рэсурса? кра?ны.

Вайна не тольк? залежыць ад пал?тык?, але ? сама акты?на ?плывае на яе. Унутрыпал?тычнае жыццё дзяржа?, што ваююць, ? м?жнародныя аднос?ны церпяць ?стотныя змяненн? ? залежнасц? ад ходу вайны.

Два бак? вайны [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Як асобы стан грамадства, вайна з’я?ляе сабой складаную спецыф?чную грамадска-пал?тычную з’яву, якая падпарадко?ваецца сва?м законам.

Два ?заемазвязаныя бак? (аспекты) вайны ? сацыяльна-пал?тычны ? ваенна-тэхн?чны.

Сацыяльна-пал?тычны аспект вайны выражае дачыненне вайны да асно?най тэндэнцы? г?старычнага разв?цця ? да асно?нага зместу эпох?, яе адпаведнасць ?нтарэсам сацыяльных груп?ровак. Гэты аспект паказвае, як?я груп?ро?к? ? дзеля чаго вядуць вайну, якое дачыненне да вайны маюць розныя сацыяльныя с?лы ? ?нш.

Ваенна-тэхн?чны аспект адлюстро?вае тыя матэрыяльныя сродк?, ваенную тэхн?ку ? людск?я масы, як?я выкарысто?ваюцца ва ?зброенай барацьбе, а таксама формы ? спосабы вядзення ваенных дзеяння?.

Ход ? вын?к вайны, формы ? спосабы яе вядзення залежаць ад уро?ню разв?цця вытворчых с?л ? эканам?чнага ладу дзяржа?, што ваююць (гл. эканам?чны патэнцыял ), узро?ню разв?цця навук? ? тэхн?к? (гл. навуковы патэнцыял ), сацыяльна-пал?тычнага ладу (гл. сацыяльны патэнцыял ), ад ?дэалог?? ? маральнага духу народу ? арм?? (гл. маральна-пал?тычны патэнцыял ), ад баявой моцы узброеных с?л (гл. баявы патэнцыял , ваенны патэнцыял ).

Рэал?зацыя эканам?чных, сацыяльна-пал?тычных, навукова-тэхн?чных ? ваенных магчымасцей у ходзе вайны забяспечваецца пал?тычным к?ра?н?цтвам ? ваенным камандаваннем .

Прычыны войн [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Асно?ная прычына ?зн?кнення войн ? ?мкненне пал?тычных с?л выкарысто?ваць узброеную барацьбу для дасягнення разнастайных знешне- ? ?нутрыпал?тычных мэт. ?снуе мноства тэорый, як?я даюць тлумачэнне глыб?нных прычын пераходу сацыяльнага канфл?кта ? ваенную стадыю.

Эвалюцыйная пс?халог?я сцвярджае, што чалавечыя войны ? аналаг паводз?н жывёл, як?я змагаюцца за тэрыторыю, або канкурыруюць за ежу ц? партнёра. Жывёлы агрэс??ныя па сваёй прыродзе, а ? чалавечым грамадстве агрэс?я выл?ваецца ? вайну.

Дэмаграф?чныя тэоры? прадста?леныя двума асно?ным? нак?рункам?:

• мальтуз?янск?я тэоры? тлумачаць прычыны войн ростам насельн?цтва ? недахопам рэсурса?;
• тэоры? пераважання моладз? ап?сваюць, як спалучэнне вял?кай колькасц? маладых мужчын з недахопам пастаяннай м?рнай працы вядзе да вял?кай рызык? ?зн?кнення вайны (адносяцца да найбольш папулярных у цяперашн? час тэорый). Рэл?г?я ? ?дэалог?я з’я?ляюцца другасным? фактарам? ? служаць для надання вайне лег?тымнасц?. Паводле гэтых тэорый перакос адбываецца, кал? ад 30 да 40 % мужчынскага насельн?цтва кра?ны належыць да ≪выбухованебяспечнай≫ узроставай групы ? ад 15 да 29 гадо?.

Рацыянал?стычныя тэоры? гавораць, што абодва бак? канфл?кта дзейн?чаюць разумна ? адпаведнасц? з жаданнем атрымаць найбольшую выгаду пры найменшых стратах.

Маркс?зм тлумачыць войны канфл?ктам пам?ж класам? ? пам?ж ?мперыял?стычным? с?лам?.

Канчатак вайны [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Любы ваюючы бок можа абвясц?ць аб спыненн? вайны, для далейшага недапушчэння ф?з?чных ? матэрыяльных страт. Прац??н?к? могуць прыняць рашэнне пак?нуць старыя межы або пераглядзець ?х, дамов?цца аб выплаце рэпарацый або ?ншых грашовых кампенсацый. Звычайна канчатак вайны прыводз?ць ваюючыя бак? да заключэння м?рнага дагавора, напрыклад Версальск? м?рны дагавор , як? пакла? канец Першай сусветнай вайне. Таксама ?рэгуляванне канфл?кту можа быць дасягнута шляхам падману, напрыклад канчатак Траянскай вайны .

Кал? ваенная моц аднаго боку шматкратна пера?зыходз?ць патэнцыял другога, то можна казаць аб безумо?най кап?туляцы?, так напрыклад атрывала паражэнне Япон?я , падчас Другой сусветнай вайны.

Шматл?к?я ?ншыя войны канчал?ся по?ным зн?шчэннем проц?леглай тэрыторы?, напрыклад, б?тва за Карфаген у ходзе Трэцяй Пун?чнай вайны , Карфаген бы? зн?шчаны.

Некаторыя ваенныя дзеянн?, так?я як па?станне або грамадзянская вайна, могуць захо?вацца на працягу вял?кага перыяду часу, пры гэтым узровень ваеннай акты?насц? будзе н?зк?. У некаторых выпадках могуць адсутн?чаць перамовы ? дамо?ленасц?, а ? канчатковым вын?ку вайна спын?цца пасля пал?тычных патрабавання? ваюючых груп, пры гэтым прац??н?к? будуць пагражаць ваеннай моцай адз?н аднаму. Як прыклад - К?тайская грамадзянская вайна , якая да?но ?жо спын?лася, аднак К?тайская Народная Рэспубл?ка працягвае дыпламатычна ?заляваць Тайвань . Па гэтай прычыне, некаторыя г?сторык? л?чаць, што вайна не скончылася, а тольк? працягваецца.

Гл. таксама [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• ?нфармацыйная вайна
• Геаф?з?чная вайна

Зноск?

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Военный энциклопедический словарь / Пред. Гл. ред. комиссии Н. В. Огарков . ? М .: Воениздат, 1983. ? 863 с. (руск.)