Oorlog
is een gewapende strijd tussen minstens twee partijen,
volkeren
of
staten
. Als etnische of religieuze groepen binnen dezelfde staat met elkaar een gewapende strijd voeren spreekt men van een
burgeroorlog
. Men spreekt van een
wereldoorlog
als een meerderheid van de grootste en sterkste landen over de hele wereld bij de oorlog betrokken is.
Oorlogen tussen staten onderling kwamen tot en met de
20e eeuw
geregeld voor. De eerste helft van de 20e eeuw stond bovendien in het teken van twee grote wereldoorlogen, de
Eerste
en de
Tweede Wereldoorlog
. In de
21e eeuw
zijn dit soort oorlogen tot nu toe wat zeldzamer geworden.
Tegenover oorlog staat
vrede
, een toestand waarin volkeren en naties elkaars bestaan respecteren of zelfs waarderen. Tussen oorlog en vrede zijn allerlei tussenvormen denkbaar, zoals de
Koude Oorlog
of de
wapenstilstand
.
Vanaf het begin is oorlog voeren al onderworpen geweest aan
wetten
en reglementen, al zijn die in de loop der tijd wel veranderd. Er is met name veel nagedacht over de rechtvaardiging van een oorlog. Sinds 1945 is volgens het
internationaal recht
het zonder meer voeren van een oorlog geen gerechtvaardigd middel meer voor het oplossen van conflicten. Pas als alle diplomatieke middelen zijn uitgeput, kan worden besloten tot de inzet van gewapende middelen.
Alle internationale wetgeving ten spijt, worden tegenwoordig sommige conflicten nog steeds met wapens beslecht, zonder dat alle diplomatieke middelen uitputtend zijn benut.
Om de confronterende term 'oorlog' te omzeilen worden ook wel
eufemismen
als 'gewapend conflict' of 'speciale militaire operatie' gebruikt.
De definitie van oorlog is niet vastgelegd. In 1960 stelde
Lewis Fry Richardson
[2]
dat 1 dode een moord is en 1000 doden een gewapend conflict (oorlog op de klassieke manier van slagvelden is verboden door het
internationaal recht
en de term refereert hieraan).
Singer & Small (1972)
[3]
en Deutsch & Senghaas (1973)
[4]
stelden voor om het over "oorlog" te hebben als het fenomeen voldeed aan de volgende drie criteria:
- Grootte: het resulteert in minstens 1000 doden op het slagveld (niet meegeteld de indirecte slachtoffers door hongersnood, gebrek aan onderdak en ziekten).
- Voorbereiding: het is van tevoren voorbereid en/of wordt onderhouden door grootschalige sociale organisaties door middelen als rekrutering, training en opstelling van troepen; de aanschaf, opslag en distributie van wapens en munitie.
- Legitimatie: het wordt gewettigd door een opgezette regeringsorganisatie, zodat de moord op grote schaal niet als misdaad maar als plicht wordt gezien.
Daarnaast definieerde Eckhardt (1989 en 1992)
[5]
[6]
oorlog als "elk gewapend conflict waarbij een of meer overheden betrokken zijn en dat 1000 of meer slachtoffers per jaar kost". Volgens Frankel (1977) leek oorlog in het algemeen alleen de grote conflicten in te houden, "gewoonlijk tellen de conflicten waarin minder dan 50.000 strijdkrachten meedoen niet mee".
[7]
Alle genoemden waren het erover eens dat de telling van de doden zowel burgers als militaire slachtoffers inhoudt, maar Frankel telde ook de doden die indirect vielen ten gevolge van hongersnood of epidemieen en ziekten, en ook de oorlogsgerelateerde slachtingen.
In de
prehistorie
bestonden er al kleinschalige schermutselingen. De helft van de mensen die werden opgegraven in een
Nubische
begraafplaats van de
Qadancultuur
dat kon worden gedateerd op ongeveer 12.000 jaar geleden, was overleden aan geweld. Lawrence H. Keeley, professor aan de Universiteit van Illinois, zegt dat 90-95% van de samenlevingen die in de loop van de geschiedenis zijn bestudeerd, ten minste af en toe op oorlogspad gingen. Gemiddeld meer dan een derde van de
Yanomamomannen
uit het
Amazonebekken
overleed als gevolg van oorlogshandelingen. In sommige samenlevingen leefde men voortdurend in een sfeer van oorlogvoering. Zo waren er 633 gedocumenteerde gevechten tussen
Maoristammen
in de periode 1801 en 1840.
[1]
[8]
Ondanks de onmiskenbare bloedbaden en de dodelijke effectiviteit van de moderne oorlogvoering blijkt uit dit soort onderzoek dat stammenoorlogen (percentueel) gemiddeld 20 keer dodelijker zijn dan de oorlogen van de 20e eeuw.
Er zijn een aantal manieren om oorlogvoering te categoriseren. Een categorisering is
conventioneel
tegenover
onconventioneel
, waarbij conventionele oorlogvoering goed geidentificeerde en bewapende krachten impliceert die elkaar bevechten op een vrij open en ongecompliceerde manier zonder massavernietigingswapens. Onconventioneel verwijst naar andere soorten oorlog die elementen als
guerrilla
en
terrorisme
kunnen omvatten. Deze categorie omvat tevens chemische of biologische oorlogvoering.
Elk van deze categorieen vallen gewoonlijk in een van twee bredere categorieen: hoge intensiteits- en lage intensiteits-oorlogvoering. De hoge intensiteits-oorlogvoering is tussen twee grootmachten of grote landen die voor politieke redenen vechten. De lage intensiteitsoorlogvoering impliceert guerrillaoorlogvoering en gespecialiseerde soorten troepen die om revolutie vechten.
Het voeren van een oorlog is volgens het
internationaal recht
in beginsel onrechtmatig.
[9]
Ook het dreigen met
geweld
valt onder dit artikel. De landen zijn allemaal
soeverein
en gelijk en het zou een inbreuk maken op de soevereiniteit van een land als er gedreigd wordt met oorlog of als er oorlog gevoerd wordt. Slechts in twee gevallen is het gerechtvaardigd om een oorlog te voeren en deze twee gevallen staan ook in het
VN-Handvest
.
De eerste mogelijkheid om een gerechtvaardigde oorlog te beginnen is als er een mandaat van de
VN-Veiligheidsraad
is op grond van artikel 39 van het VN-Handvest.
[10]
De Veiligheidsraad stelt vast of er sprake is van een bedreiging van de
vrede
, verbreking van de vrede of een
daad van agressie
en kan aanbevelingen doen of maatregelen treffen.
Allereerst zal er een oplossing gezocht moeten worden tussen de partijen. De middelen die de partijen ter beschikking hebben zijn de
onderhandelingen
, feitenonderzoek,
bemiddeling
,
conciliatie
,
arbitrage
, goede diensten van derde landen en rechterlijke beslissingen (bij een vast
tribunaal
of een ad-hoctribunaal).
Mochten deze middelen geen oplossing bieden dan kan de Veiligheidsraad maatregelen nemen, met of zonder geweld.
In de praktijk delegeert de Veiligheidsraad de bevoegdheid om tot geweld over te gaan aan een of meer landen. De
Verenigde Staten
hebben als rijk en machtig land een aantal keer van deze bevoegdheid gebruik kunnen maken.
De andere mogelijkheid om een gerechtvaardigde oorlog te beginnen is als er sprake is van
zelfverdediging
.
[11]
Dit kan zowel individuele zelfverdediging zijn als collectieve zelfverdediging.
[12]
Zelfverdediging is ook mogelijk als de ambassade van een staat in een ander staat aangevallen is (vgl. de
Iraanse gijzelingscrisis
).
Er zijn een zestal voorwaarden om rechtmatig gebruik te maken van zelfverdediging:
- Er moet een gewapende aanval op de staat hebben plaatsgevonden.
- Deze gewapende aanval moet toerekenbaar zijn aan een andere staat en niet aan bijvoorbeeld een rebellengroep.
- De zelfverdedigingsactie moet direct na een aanval plaatsvinden. Er kan dus geen periode van een aantal maanden tussen een eerste aanval zitten en een zelfverdedigingsactie die verband houdt met de eerste aanval. Als er niet direct adequaat gereageerd wordt, vervalt het recht op zelfverdediging.
- De zelfverdediging moet noodzakelijk en proportioneel zijn ten opzichte van de aanval.
- De actie van zelfverdediging moet gemeld worden bij de VN-Veiligheidsraad
- Deze zelfverdediging moet worden beeindigd op het moment dat de VN-Veiligheidsraad de maatregelen heeft genomen die noodzakelijk zijn om de internationale vrede en veiligheid te garanderen.
Volgens het
Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal
betekende het eerste deel van
oorlog
oorspronkelijk "verbreken van een overeenkomst" en betekende het tweede deel "noodlot". In het
Oudnoords
kende men het begrip Ørlog, dat eveneens "noodlot" betekent.
Eveneens wordt
log
verbonden met het Scandinavische
lag
dat "vastliggend" betekende, waaruit de betekenis "orde" voortkwam. Oorlog is dus de ontbinding van de orde. Dit is terug te vinden in het woord
war
dat in het Engels "oorlog" en in het Nederlands "verwarring" betekent en door beide talen van het
Frankische
woord
werra
is overgenomen. In het Frans is het woord verbasterd tot
guerre
,
[13]
in verschillende andere Romaanse talen tot
guerra
.
Het huidige bewustzijn van de waanzin van de oorlog, staat in tegenstelling tot de eeuwenoude beschouwing dat oorlog een normaal politiek instrument was. Eeuwenlang werd oorlog voorgesteld als onvermijdelijk en noodzakelijk, waarbij de overwinning gegarandeerd is, niet zozeer door militair overwicht maar door de rechtvaardigheid en Gods steun.
[14]
Diverse kunstwerken illustreren de normaliteit:
- Peter Paul Rubens
: De verschrikkingen van de oorlog, 1637
- Stefano della Bella: Triomf van de Dood op het slagveld, 17e eeuw
- Henri Rousseau
(le Douanier): De oorlog, 1894
De idee van de waanzinnige oorlog verspreidde zich in de
moderne tijd
. Zo belicht
Goya
in de 19e eeuw het standpunt van de slachtoffers en de overwonnenen,
Picasso
en
Marc Chagall
doen iets gelijkaardigs, respectievelijk met hun
Guernica
(1937) en
De oorlog
(1945).
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
a
b
Keeley, L.H.
1996. War before civilization: The myth of the peaceful savage. Oxford University Press, New York.
- ↑
Richardson, L.F.
(1960):
Statistics of deadly quarrels.
Boxwood Press,
Pacific Grove
(
Californie
).
- ↑
Singer, J. David & Melvin Small (1972):
The Wages of War, 1816-1965: A Statistical Handbook.
John Wiley and Sons, New York.
- ↑
Deutsch, K.W. & D. Senghaas (1973): 'The steps to war: A survey of system levels, decision stages, and research results.' In:
Sage International Yearbook of Foreign Policy Studies
, deel 1, p. 275-329.
- ↑
Eckhardt, W. (1989): 'Civilian Death in Wartime'. In:
Bulletin of Peace Proposals
. 20(1), p. 89-98.
- ↑
Eckhardt, W. (1992):
Civilizations, Empires and Wars: A Quantitative History of War
. Macfarland & Company,
Londen
.
- ↑
Frankel, S.H. (1977):
Money: Two Philosophies. The Conflict of Trust and Authority
. Blackwell,
Oxford
.
- ↑
Genocide: a history
- ↑
Handvest van de Verenigde Naties
, hoofdstuk I, artikel 2, lid 4. Op:
[1]
- ↑
Handvest van de Verenigde Naties
, hoofdstuk VII, artikel 39. Op:
[2]
- ↑
Handvest van de Verenigde Naties
, hoofdstuk VII, artikel 51. Op:
[3]
- ↑
Noord-Atlantisch Verdrag
, artikel 5. Op:
[4]
- ↑
Dun, Frank van
,
Recht en onrecht
. Geraadpleegd op
4 maart 2022
.
- ↑
De Pascale (E.). (2008):
Dood en opstanding.
Ludion,
Gent
, p. 10-15.
|