- В?к?пэдыя мае артыкулы пра ?ншых асоба? з прозьв?шчам
К?пель
.
В?та?т К?пель
(30 тра?ня 1927,
Менск
? 3 сьнежня 2022, ЗША) ?
беларуска
-
амэрыканск?
грамадзк? дзяяч ? публ?цыст. Бы? адным з к?ра?н?ко?
ска?цкага
руху беларуса? у эм?грацы? ? амэрыканскага ска?цкага руху.
У 1933 годзе В?та?т К?пель разам з мац? пераеха? у г. Нал?нск (пазьней
Молата?ск
)
Вяцкай вобласьц?
, каб быць бл?жэй да бацьк?,
Я?х?ма К?пеля
, якога арыштавал? ? 1930 годзе (бы? асуджаны на 5 гадо? ссылк? як ≪нацдэм≫). У 1935 годзе яго сям’я пераехала ? Арол (пакольк? ?м было забаронена вяртацца ? Беларусь). У тым самым годзе бацьку па?торна арышто?ваюць ? засуджваюць яшчэ на 5 гадо? лягеро? у Байкала-Амурск?м Кра?.
У 1936 годзе мац? зарэг?стравала В?та?та пад прозьв?шчам Зубко?ск? (ейнае дзявочае прозьв?шча), каб пазьбегчы магчымых далейшых перасьледа? сям’? ды мець магчымасьць паслаць сына ? школу без та?ра сына ≪ворага народу≫. Прозьв?шчам Зубко?ск? В?та?т карыста?ся ?се свае школьныя гады да 1942 году.
У г. Арле, дзе ён навуча?ся з 1935 году, закончы? 6-ю клясу ? 1941 годзе. Далей, у 1942?1944 гадах, вучы?ся ?
Менску
чаргова ? народнай школе (дыр. Пётра К?сель), наста?н?цкай сэм?нары? (дыр. Саломен?к) ? праг?мназ?? (дыр. Аляксандар Аканов?ч).
У 1945?1948 гадах вучы?ся ? Беларускай г?мназ?? ?мя Янк? Купалы ?
Нямеччыне
, у горадзе Рэгенсбургу,
Баварыя
(матурыст ??? выпуску). У 1948?1949 гадах вучы?ся на мэдычным факультэце Цюб?нгэнскага ?н?вэрсытэту, а ? 1949?1953 гадах на геаляг?чным факультэце Лювэнскага ?н?вэрсытэту ?
Бэльг??
. У 1953 годзе атрыма? ступень маг?стра, а ? 1955 годзе абаран?? доктарскую дысэртацыю па м?нэралёг?? з суправаджальнай (≪меншай≫) тэзай з палеанталёг??. У тым сама годзе выеха? ?
ЗША
. У 1956 годзе ажан??ся з
Зорай Савёнак
(сябро?ка яшчэ па г?мназ?? ? ?н?вэрсытэце).
У ЗША В?та?т К?пель нейк? час працава? ? гал?нах геялёг?? й геах?м??, супрацо?н?ча? са спэцыял?заваным? навуковым? часоп?сам? ≪
Chemical Abstracts
≫, ≪
Engineering Index
≫, ≪
Economic Geology
≫. У 1962?1963 гадах закончы? б?бл?ятэказна?ства ? Ратгэрск?м ун?вэрсытэце ? штаце
Нью-Джэрз?
. К?пель 26 гадо? працава? на розных пасадах у навуковым аддзеле
Нью-ёрскай
публ?чнай б?бл?ятэк? (пачынаючы ад найн?жэйшай прафэс?йнай прыступк? да пасады загадчыка навуковага аддзелу), ён укамплектава? гэты аддзел больш чым стотысячным зборам новых навуковатэхн?чных выданьня?. У 1982?1985 гадах рэдагава? месячны б?бл?яграф?чны бюлетэнь ≪
New Technical Books
≫. Разам са сваёй жонкай
Зорай
В?та?т разбудава? ? папо?н?? беларуск? збор у славянск?м аддзеле б?бл?ятэк?.
Дзейнасьць у беларускай дыяспары. Ска?цкая справа
[
рэдагаваць
|
рэдагаваць крын?цу
]
В. К?пель увесь час дапасо?ва? сваё жыцьцё да грамадзк?х вымога? беларускай дыяспары.
У
Нямеччыне
прыма? акты?ны ?дзел у беларуск?м ска?тынгу, у аб’яднаньн? ≪
Згуртаваньне беларуск?х ска?та? на чужыне
≫, як адз?н зь ягоных к?ра?н?ко? ? арган?затара?: наведва? дзясятк? лягеро?
ДП
зь беларуск?м? групам? й засно?ва? у тых лягерох ска?цк?я адз?нк?.
У
Бэльг??
В. К?пель працава? у студэнцк?м згуртаваньн?, пасьля ?
Саюзе беларуса? Бэльг??
(дзе некальк? гадо? бы? заступн?кам старшын? гэтай арган?зацы?). Наладжва? новыя кантракты, зьмену працы для беларуск?х работн?ка?, ?х выезды ? Амэрыку. Ладз?? культурна?асьветн?цкую працу: даклады, канцэрты, занятк? беларусаведы для дзяцей.
У
ЗША
ягоная грамадзкая дзейнасьць тольк? пашыралася. В. К?пель бра? акты?ны ?дзел у ≪вонкавым≫ ? пал?тычным ? жыцьц? беларуса? Амэрык?, пал?тычна прыспасабляючыся да рэспубл?канскага боку (у пара?наньн? з дэмакратам? рэспубл?канцы был? менш сх?льныя да ≪патураньня камун?зму≫). Кантакты са шматл?к?м? вядучым? амэрыканск?м? пал?тыкам? й удзел у працы розных кам?тэта? нада? магчымасьць увесьц? беларускае пытаньне на пал?тычную арб?ту ЗША. Беларуская прысутнасьць ? грамадзк?м жыцьц? Амэрык? замацавалася ?дзелам у шматл?к?х м?жнацыянальных (этн?чных) арган?зацыях.
Увесь гэты час перабываньня ? ЗША бы? багаты й на грамадзка?пал?тычную публ?цыстыку В. К?пеля (як на
беларускай
, так ? на
ангельскай
мовах). Шмат артыкула? пра беларуса? у Амэрыцы К?пель зьмяшчае ? квартальн?ку ≪
Heritage Review
≫ (як? ? 1970-х гадох выходз?? у штаце
Нью-Джэрз?
). У В. К?пеля ва ?нутраным эм?грацыйным жыцьц? был? сотн? арган?зацыйных зборак, даклада? ? выступа?, мэмарандума? ? артыкула?. З 1982 году В. К?пель пераймае к?ра?н?цтва ≪
Беларуск?м ?нстытутам навук? й мастацтва
≫. Гэтаксама й далей працягвае навукова-выдавецкую дзейнасьць гэтай установы.
У 1993 годзе В?та?т К?пель атрыма? тытул доктара honoris causa
Гарадзенскага ?н?вэрсытэту
.
У 1997 г. абраны ? склад Прэзыдыюму
Рады БНР
.
[1]
Займа? пасаду Намесьн?ка Старшын? Рады БНР.
[2]
У Амэрыцы грамадзкая акты?насьць В. К?пеля зьвязаная таксама з амэрыканск?м ска?тынгам, у як?м ён дзейн?ча? больш за 12 гадо?. В?та?т скончы? вышэйшыя курсы ?нтэрнацыянальнага ска?тынгу, бы? выкладн?кам на гэтых курсах, арган?зава? ска?цк?я лягеры, некальк? гадо? к?рава? адной з найстарэйшых амэрыканск?х ска?цк?х адз?нак (Troop 161, Tamarack Council, засн. 1910). Ме? некальк? амэрыканск?х ? ?нтэрнацыянальных ска?цк?х узнагарода?.
Памёр 3 сьнежня 2022 году на 96 годзе жыцьця
[3]
.
- Byelorussia under Russian Occupation: Past, present, future (у кн?жцы Russian Empire. Some Aspects of Tsarist and Soviet Colonial Practices, Clevelend, 1985, Institute for Soviet and East European Studies, John Carroll University and Ukrainian Historical Assn.);
- Some Demographic and Industrial Aspects of Soviet Byelorussia during 1965?1975 (у кн?жцы Nationalism in the USSR and Eastern Europe in the Era of Brezhnev and Kosygin, Detroit, The University of Detroit Press, 1977);
- Byelorussians (у кн?жцы Guide to the Study of the Soviet Nationalities ? Non-Russian Peoples of the USSR, Littleton, Colorado, Libraries Unlimited, 1982);
- Byelorussians in New Jersey (у кн?жцы The New Jersey Ethnic Exxperience, Union City, New Jersey, 1977);
- Byelorussian-American Theater (разам з Зорай К?пель у кн?жцы Ethnic Theater in the United States, Westport, Connecticut, Greenwood Press, 1983);
- кн?жка Byelorussian Americans and Their Communities in Cleveland, Cleveland State University, 1982;
- бы? адным зь пяцёх рэдактара? англамо?нае 47тамовае сэры? American Ethnic Groups: The European Heritage, New York, Arno Press, A New York Times Co., 1978?1980.
- разам
Зорай К?пель
адрэдагава? кн?жк?:
- ≪Янка Купала й Якуб Колас на Захадзе: б?бл?яграф?я≫ (Нью Ёрк, Б?Н?М, 1985),
- Byelorussian Statehood (Нью Ёрк, Б?Н?М, 1988)
У 1993 годзе ?
Менску
выйшла манаграф?я В. К?пеля ≪Беларусы ? ЗША≫ ? фундамэнтальны досьлед беларускае дыяспары ? ЗША ад ейных пачатка? да сёньняшняга дня.