Гарри Декстер Уайт (?улда),
Джон Мейнард Кейнс
(у?да) Бреттон-Вуд конференция?ында
Вашингтонда
ХВФ-ты? т?п бина?ы
Халы?-ара валюта фонды
,
ХВФ
(
ингл.
International Monetary Fund
,
IMF
) ?
БМО
-ны? махсус учреждение?ы, штаб-фатиры
А?Ш
-та
Вашингтонда
урынлаш?ан.
Берл?шк?н Милл?тт?р Ойошма?ыны? валюта-финанс м?сь?л?л?рен? арнал?ан
Бреттон-Вудс конференция?ында
1944 йылды?
22 июленд? килеше??е? ниге?е эшл?н? (
ХВФ Хартия?ы
). ХВФ концепция?ын эшл??г? британ делегация?ы ет?ксе?е
Джон Мейнард Кейнс
??м А?Ш финанс министрлы?ыны? ю?ары вазифалы хе?м?тк?ре Гарри Декстер Уайт айырыуса ?ур ?л?ш индер?. Килеше??е? ?у??ы вариантына т??ге 29 д??л?т
1945 йылды?
27 декабренд?
? ХВФ барлы??а киле??е? р?сми дата?ында ? ?ул ?уя. ХВФ эшм?к?рлеген
1947 йылды?
1 мартында
Бреттон-Вудс система?ыны? бер ?л?ш? булара? башлай. Шул у? йылды
Франция
беренсе кредитты ала
[1]
. ?леге ва?ытта ХВФ 188 д??л?тте берл?штер?, уны? структураларында 133 илд?н 2500 кеше эшл?й.
Д??л?т т?л?? балансы ?ытлы?ын кисерг?нд?, ХВФ ?ы??а ??м урта м????тле кредиттар бир?. Кредит мен?н берг? шарттар ??м т??димд?р тупланма?ы ла та?ыла.
ХВФ-ты? ??ешт?ге илд?рг? ?арата с?й?с?те ??м т??димд?ре йыш т?н?итл?н?, с?нки был т??димд?р?е ??м шарттар?ы ?т?? ?у??ы сикт? д??л?т и?тисадыны? ??аллылы?ын, тоторо?лоло?он ??м ??ешен т?ьмин ите?г? килтерм?й, ? уны халы?-ара финанс а?ымдарына беркете?г? ген? хе?м?т ит? тип табыла.
ХВФ-ты? ет?ксе директор?ары ара?ында испан, голланд, немец, 2 швед, 6 француз булды.
Халы?-ара Валюта фонды, Килеше??е? 1-се статья?ына ярашлы, ?? алдына т?б?нд?ге ма?саттар ?уя:
Валюта-финанс ?лк??енд? халы?-ара хе?м?тт?шлекте ??тере?.
Халы?-ара сау?аны ки??йте? ??м ??тере?, шуны? и??бен? а?за д??л?тт?р?? м?ш??ллек ??м реаль килемд?р?е? ю?ары ким?лен т?ьмин ите?, шулай у? етештере? ресурстарын ??тере?.
А?за д??л?тт?р ара?ында валюта тоторо?лоло?он ??м т?ртипле валюта режимын т?ьмин ите?, конкуренцияла ??т?нл?к алыу ма?сатында?ы валюталар девальвация?ына юл ?уймау.
А?за д??л?тт?р ара?ында а?ымда?ы операциялар буйынса хисалашыу?ар?ы? к?п я?лы системаларын булдырыу?а, донъя сау?а?ы ??ешен тот?арлаусы валюта сикл????рен ю??а сы?арыу?а яр?амлашыу.
А?за д??л?тт?рг? фондты? д?й?м ресурстарын ?теск? биреп, тейешле гарантиялар?ы ?т?г?н х?лд?, улар?ы? ??-??ен? ышанысын арттырыу, шуны? мен?н улар?ы? т?л?? баланстарында?ы тайпылыштар?ы т???те? м?мкинлеген т?ьмин ите?.
?р?? ?йтелг?нд?рг? ярашлы, д??л?т а?залар?ы? тыш?ы т?л?? баланстары тиге?леге бо?ол?ан осор о?айлылы?ын ?ы??артыу ??м был бо?оу?ар?ы? к?л?мен к?мете?.
- а?са с?й?с?тенд? халы?-ара хе?м?тт?шлекк? булышлы? ите?
- донъя сау?а?ын ки??йте?
- кредиттар бире?
- а?са алмашыу курстарын тоторо?ландырыу
- дебитор илд?рг? (бурыслылар?а) консультациялар бире?
- халы?-ара финанс статистика?ы стандарттарын эшл??
- халы?-ара финанс статистика?ын йыйыу ??м н?шер ите?
ХВФ-ты? ю?ары ет?кселек органы ?
Идарасылар советы
(
ингл.
Board of Governors
), унда ??р а?за илд?н идарасы ??м уны? урынба?ары бар. ????тт? был вазифала ? финанс министр?ары ??м ???к банктар ет?ксел?ре. Совет Фонд эшм?к?рлегене? т?б?нд?ге т?п м?сь?л?л?ре мен?н ш???лл?н?: Килеше? Статьяларына ??г?решт?р индере?, а?за илд?р?е ?абул ите? ??м сы?арыу, капиталда улар?ы? ?л?ш?н билд?л?? ??м ?айтанан ?арау, баш?арма директор?ар ?айлау. Идарасылар ????тт? сессия?а йылына бер тап?ыр йыйыла, л?кин тел?г?н бер ва?ытта ултырыштар ?тк?р? ??м почта аша тауыш бир? ала.
Устав капиталы 217 млрд
СДР
т?шкил ит? (2008 йылды? ?инуарына 1 СДР я?ынса 1,5
А?Ш доллары
т?шкил ит?). Ул а?за д??л?тт?р?е? и??н?л?рен?н хасил була, улар?ы? ??р бере?е ?? квота?ыны? 25%-ы, ?ал?андар 75%-ы ким?ленд? индер?. Квоталар д??м?лен? ?арап, а?за илд?р?е? ХВФ-ты? ет?ксе органдарында?ы тауыштары ?аны билд?л?н?.
Баш?арма совет с?й?с?тте билд?л?й ??м ?арар?ар?ы? к?пселеге ?с?н яуап бир?, ул 24 баш?арма директор?ан тора. Директор?ар?ы и? к?п квоталы ?иге? ил ? А?Ш, Япония, Германия, Франция, Берл?шк?н Короллек, ?ытай, Р?с?й ??м С???д ??р?бстаны ? т???йенл?й. ?ал?ан 176 ил 16 т?рк?мг? берл?шк?н, улар?ы? ??р бере?ен? баш?арма директор ?айлана. М???л?н,
БДБ
-ны? Урта Азия илд?рен?н тор?ан т?рк?мг?
Швейцария
ет?кселек ит?, ул т?рк?мг? Гельветистан тиг?н исем бирелг?н
[2]
. Т?рк?мд?р ????тт? о?шаш м?нф???тт?рг? ??м бер т?б?кт?н булыу?а ?арап т???л?.
ХВФ-та и? к?п тауыш?а эй?л?р (2006 йылды? 16 июнен?): А?Ш ? 17,08 % (16,407 % ? 2011); Германия ? 5,99 %; Япония ? 6,13 % (6,46 % ? 2011); Б?й?к Британия ? 4,95 %; Франция ? 4,95 %; С???д ??р?бстаны ? 3,22 %; ?ытай ? 2,94 % (6,394 % ? 2011); Р?с?й ? 2,74 %. ЕС а?за?ы бул?ан 15 д??л?т ?л?ш? ? 30,3 %,
И?тисади хе?м?тт?шлек ??м ??еш ойошма?ыны?
29 а?за иле 60,35 % тауыш?а эй?. Фонд а?залары ?аныны? 84%-ын т?шкил итк?н ?ал?ан илд?р ?л?ш?н? ни бары 39,65 % тап кил?.
Идарасылар советында ?арар?ар ? ябай к?пселек (ярты?ынан да к?м т?гел), ? ?т? м??им, й??ни оператив й?ки стратегик, м?сь?л?л?р буйынса ≪махсус к?пселек≫ (ярашлы 70 й?ки 85 % тауыш) мен?н ?абул ител?. А?Ш ??м ЕС тауыштарыны? д?й?м к?л?ме бер а? к?ме?? л?, улар ???лгес? Фондты? и? к?п тауыш (85 %) к?р?к бул?ан м??им ?арар?арын ?абул ите?г? вето ?ала ала. Тим?к, А?Ш мен?н алдын?ы к?нбайыш илд?ре ?? м?нф???тт?ренд? ХВФ ?арар?арын ?абул ите?г? контролде тормош?а ашырыу м?мкинлеген? эй? булып ?ала.
ХВФ структура?ында Халы?-ара валюта ??м финанс комитеты (МВФК;
ингл
.
International Monetary and Financial Committee
) м??им урын бил?й. Ул 24 ХВФ идарасы?ынан, шул и??пт?н Р?с?й?е? д? идарасы?ынан, тора ??м йылына ике тап?ыр сессия?а йыйыла. Был комитет Идарасылар советыны? к???шл?ше? органы булып тора, ул директив ?арар?ар ?абул ите? хо?у?ына эй? т?гел. Шу?а ?арама?тан, м??им бурыстар баш?ара: Баш?арма совет эшм?к?рлеген? й?н?леш бир?; донъя валюта система?ыны? эш ите?ен? ??м ХВФ-ты? эшм?к?рлеген? ?а?ылышлы стратегик ?арар?ар эшл?й; Идарасылар советына ХВФ-ты? Килеше? Статьяларына т???те???р индере? буйынса т??димд?р ??ерл?й. Шулай у? ??еш буйынса комитет та ? Донъя банкы ??м Фонд идарасыларыны? берл?шк?н министр?ар комитеты (Joint IMF ? World Bank Development Committee) ? ошондайыра? бурыстар?ы ?т?й.
Идарасылар советы (1999)
ХВФ-ты? баш?арма советы биш йыл?а ет?ксе директор?ы ?айлай (
ингл
.
Managing Director
), ул Фонд хе?м?тк?р??ре штатына ет?кселек ит? (2009 йылды? мартына ? 143 илд?н 2478 кеше). ????тт? ул Европа илд?рене? бере?ене? в?киле. Ет?ксе директор (2011 йылды? 5 июлен?н) ? Кристин Лагард (Франция), уны? беренсе урынба?ары ? Джон Липски (А?Ш).
1
Резерв ?л?ш.
ХВФ-тан а?за ил сит валюта?ында квота?ыны? 25 проценты сикт?ренд? ала ал?ан беренсе ?л?ш, ул Ямайка килеше?ен? тиклем ? ≪алтын ?л?ш≫, 1978 йылдан резерв ?л?ш (Reserve Tranche) тип й?р?т?л?. Резерв ?л?ш а?за илде? Фонд и??бенд? ят?ан милли валюта?ы сумма?ында уны? квота?ынан арт?ан ?л?ш? булара? билд?л?н?. ?г?р ХВФ а?за илде? милли валюта?ыны? бер ?л?ш?н баш?а илд?рг? кредит бире?г? тотон?а, был илде? резерв ?л?ш? ?урая. ХВФ-ты? а?за илг? ?айтарылма?ан бурысы уны? кредит позиция?ын хасил ит?. Резерв ?л?ш? ??м кредит позиция?ы берг? ХВФ а?за?ы бул?ан илде? ≪резерв позиция?ын≫ барлы??а килтер?.
2
Кредит ?л?шт?ре.
А?за илг? резерв ?л?ш?н?н тыш бирел? ала тор?ан сит ил валюта?ында?ы а?са д?рт ?л?шк? й?ки транш?а (Credit Tranches) б?лен?, ??р бере?е квотаны? 25 процентын т?шкил ит?. А?за илд?р?е? ХВФ-ты? кредит ?л?ш? сикт?ренд? кредит ресурстарынан фай?аланыу м?мкинлеге сикл?нг?н: ХВФ активтарында илде? валюта?ы сумма?ы уны? квота?ыны? 200 проценты к?л?мен?н артыр?а тейеш т?гел (?ул ?уй?анда индерелг?н 75 процент квотаны ла и??пл?п). Шулай итеп, илг? бирел? ал?ан кредит сумма?ы (резерв ??м кредит ?л?шт?ре берг?) уны? квота?ыны? 125 проценты к?л?мен?н артмай. Л?кин ХВФ уставы был сикл???е и?тибар?а алмау м?микнлеген бир?. Ошо ниге??? Фонд ресурстары йыш ?ына билд?л?нг?н к?л?мд?н арты? тотонола. Шунлы?тан ≪ю?ар?ы кредит ?л?шт?ре≫ (Upper Credit Tranches) т?ш?нс??е квотаны? 75%-ын ?ына т?гел, ? Фонд эшм?к?рлегене? башында?ы беренсел кредит ?л?ш?н?н к?пк? арты? суммалар?ы а?лата башланы.
3
Резерв кредиттар стэнд-бай (
ингл.
Stand-by Arrangements
) тура?ында килеше???р
(1952 йылдан) а?за илг? ХВФ-тан билд?ле бер суммала ??м билд?ле ва?ыт?а ??йл?шеп килешелг?н шарттар?а милли валюта?а алмаш?а сит ил валюта?ы алыу хо?у?ын бир?. 50-се йылдар?ан 70-се йылдар урта?ына тиклем стэнд-бай кредиттары тура?ында килеше???р?е? м????те ? бер йыл?а тиклем, 1977 йылдан 18 ай?а, хатта т?л?? баланстары дефициты артыу мен?н б?йле 3 йыл?а тиклем була.
4
Ки??йтелг?н кредит бире? механизмы
(
ингл.
Extended Fund Facility
) (1974 йылдан) резерв ??м кредит ?л?шт?рен тулыландыра. Ул квоталар?а ?ара?анда ?урыра? к?л?мле ??м о?айлыра? м????тле кредиттар бире??е к???? тота. Илде? ХВФ-?а бындай ?тенесене? ниге?е булып т?л?? балансы тиге?легене? етди бо?олоуы торор?а м?мкин. Ки??йтелг?н кредиттар ????тт? ?с-д?рт йыл?а бирел?.
Донъя банкынан
айырмалы, ХВФ эшм?к?рлеге са?ыштырмаса ?ы??а ва?ытлы макрои?тисади кризистар?а б?йл?нг?н. Донъя банкы тик ф??ир илд?рг? ген? кредит бир? ала, ? ХВФ а?за илд?р?е? тел??? ?ай?ы?ына кредит бир?.
ХВФ-ты (
Донъя банкын
ке?ек ?к) ?алимдар ??м с?й?см?нд?р йыш ?рл?й. С?б?пт?р к?п, ?мм? и? йыш телг? алын?аны ? уны? А?Ш м?нф???тенд? эш алып барыуы ??м кризистан сы?ыу ?с?н уны? т??димд?рене? фай?а?ы?лы?ы
[3]
.
Фонд эшм?к?рлеге тура?ында ?арар?ар ?абул итк?нд? тауыштар и??н?л?рг? нисб?тле була. Фонд ?арар?арын хуплау ?с?н 85 % тауыш к?р?к. А?Ш-ты? тауыштары б?т? тауышты? 17 процентын алып тора. Был ??аллы ?арар ?абул ите? ?с?н етм??? л?, Фондты? тел??? ?ай?ы ?арарын бикл??г? ет?. А?Ш Сенаты Халы?-ара валюта фондына нинд?й ?? бул?а ??м?лде баш?арыу?ы, м???л?н, ?ай?ылыр илг? кредит бир?ертм?г?н закон проекттарын ?абул ит? ала
[4]
. ?ытай и?тисадсы?ы профессор Ши Цзяньсюнь билд?л??енс?, квоталар?ы ?айтанан б?ле? ойошманы? база сикл????рен ??м унда?ы к?ст?р нисб?тен ??г?рт? алмай, А?Ш-ты? ?л?ш? шул к?й? ?ала: ≪?ушма Штаттар ???лгес? ХВФ-та?ы т?ртипт?рг? ет?кселек ит?≫
[5]
.
ХВФ бурыс?а а?саны ?? шарттарын ?уйып бир?, улар ара?ында ?
капиталдар?ы?
й?р?? ирке, хосусилаштырыу (шул и??пт?н т?би?и монополиялар?ы ? тимер юл транспортын ??м коммуналь хе?м?тт?р?е), х?к?м?тте? социаль программалар?а ? м??ариф?а, ?аулы? ?а?лау?а, торла?ты арзанайтыу?а, й?м???т транспортына ?.б. сы?ымдарын к?мете? й? б?т?нл?й б?т?р??; тир?-я? м?хитте ?а?лау?ан баш тартыу; эш ха?тарын к?мете?, хе?м?тс?нд?р?е? хо?у?тарын сикл??; ф??ир??рг? ?алымдар?ы арттырыу ?.б.
[6]
[
неавторитетный источник? 87 дней
]
ХВФ-ты? 1980-се йылдар?а
Югославия?а
бирг?н кредитыны? ?ур ?л?ш? был кредитты хе?м?тл?ндере?г? ??м ХВФ т??димд?рен ?т??г? тотонола. Фонд Югославияны т?б?кт?р?е и?тисади тиге?л????н баш тарттыра, был сепаратизм?а ??м 600 ме?л?п кешене? ??мерен ??г?н граждандар ?у?ышына килтер?.
[6]
[
неавторитетный источник? 87 дней
]
1989 йылда
ХВФ
Руанда?а
?тес бирг?нд? х?к?м?тте? фермер хужалы?тарына яр?ам к?р??те??е ту?татыу (бындай яр?ам к?п илд?р??, шул и??пт?н А?Ш-та ла, норма булып тора) ??м урында?ы валютаны девальвациялау талабын ?уя. Был халы?ты? килемд?рене? ю??а сы?ыуына, хуту мен?н тутси?ар ара?ында миллион ярым кешене ??л?к итк?н ?анлы граждандар ?у?ышы то?аныу?а с?б?псе була.
[6]
[
неавторитетный источник? 87 дней
]
1980-се йылдар?а нефть ха?тары ?апыл т?шк?нлект?н Мексика и?тисады б?л?. ХВФ ошолай эш ит?: кредиттар к?л?мле хосусилаштырыу?а, д??л?т сы?ымдарын ?ы??артыу?а алмаш?а бирел?. Д??л?т сы?ымдарыны? 57%-ы тыш?ы бурысты ?аплау?а тотонола. ????мт?л? илд?н 45 млрд доллар сы?ып кит?. Эш?е?лек и?тисади ???ем халы?ты? 40%-ына ет?. Илде
НАФТА
-?а инерг? ??м А?Ш корпорацияларына и? киткес ?ур льготалар бирерг? м?жб?р ит?л?р. Мексика эшсел?рене? килемд?ре ти? арала к?мей.
[6]
[
неавторитетный источник? 87 дней
]
Реформалар ????мт??енд?
Мексика
? т??л?п
кукурузды
йортлаштыр?ан ил ? уны ситт?н ала башлай. Мексика фермер?арына булышлы? ите? система?ы тулы?ынса ю? ител?. Ил НАФТА-?а инг?нд?н ?у?,
1994 йылда
либералл?штере? та?ы ла йылдамлана т?ш?, протекциялау тарифтары ю??а сы?а башлай. А?Ш и?? ??ене? фермер?арына яр?амын дауам ит?, ??м улар Мексика?а кукурузды бик ???ем ?ата.
[7]
Бурысты сит ил валюта?ында алдырыу илде? и?тисадын экспорт?а й?н?леш тотор?а м?жб?р ит?, а?ы?-т?лек х??еф?е?леген к???те?г? бер нинд?й урын ?алдырмай (Африканы? к?п илд?ренд?, Филиппинда ?.б. тап шулай була)
[8]
.
Профессор
Ашока Моди
ХВФ-ты? и?исади прогноздарыны? д?р?? булмауын билд?л?й. М???л?н, ?у??ы 20 йылда ??р бер етди кризис алдынан бер-ярты йыл элек ? 1994?1995 йй. Мексика кризисынан башлап 2008 йыл?ы донъя финанс система?ыны? коллапсына тиклем ? ХВФ тоторо?лоло? в????? ит?.
- Корнелиус Лука.
Торговля на мировых валютных рынках = Trading in the Global Currency Markets. ?
М
.: Альпина Паблишер, 2005. ? 716 с. ?
ISBN 5-9614-0206-1
.