М?х?мм?т Риза П?хл??и
(
26 октябрь
1919 йыл
?
27 июль
1980 йыл
) ?
династия?ынан
1941
?
1979
йылдар?а хакимлы? итк?н
Иранды?
уты? бишенсе ??м ?у??ы ша?ы
[5]
. К?п кен? ислам традициялары мен?н хушлашыр?а тырышып ?арай, хатта ?ы??а ва?ыт?а бул?а ла, йыл хисабын да ?ижри??н т?гел, ???м?ни??р династия?ы д??ерен?н алып индер? (Раштыуанан 1976 йылды ул 1355 ?ижр? йылы тип т?гел, ша?инша? хакимлы?ыны? 2535 йылы тип и?лан ит?); ?мм? ти???н хуплау тапма?ан был я?ылы?ты ю??а сы?арыр?а м?жб?р була.
1973 йылда
Иранда бер партиялы авторитар режим урынлаштырыла, б?т? граждандар?а идара ите?се партия а?за?ы булыр?а ?ушыла, ? б?т? баш?а й?м???т берекм?л?ре тыйыла; шулай у? й?шерен полиция ойошторола. 1979 йыл?ы Ислам революция?ы ша?ты б?реп т?ш?р?, ул илд?н ?ыуыла ??м
?а?ир?л?
, ??рг?нд? й?ш?п, вафат була. ?у??ы ша?тар?ы? Реформаларына ?аршы реакция тул?ынында аятолла Х?м?йни ет?кселегенд? влас?а исламсы
фундаменталистар
кил?.
М?х?мм?т Риза 1919 йылды? 26 октябренд?
Т??ранда
ул ва?ытта Фарсы казак бригада?ы командиры, ? ?у??ара? ? иран ?ораллы к?ст?ре баш командующийы, х?рби министры ??м премьер-министры булып китк?н полковник Ризахан ?аил??енд? тыуа.
1925 йыл
а?а?ында Ризахан ?хм?т-ша? Каджар?ы т?хетт?н т?ш?р? ??м, династия?ына ≪П?хл??и≫ фамилия?ын ?абул итеп, ??ен иран ша?ы тип и?лан ит?.
1925
?
1930 йылдар?а
М?х?мм?т Риза П?хл??и ? Фарсы кадет корпусында, ?у?ынан ?
Швейцарияла?ы
Institut Le Rosey м?кт?п-пансионында,
1936
?
1938 йылдар?а
Т??ранда офицер?ар училище?ында у?ый.
1941 йылды?
сентябренд?, Иранды инглиз ??м совет ??ск?р??ре оккупацияланыуынан, ата?ы Риза П?хл??и?е? т?хетт?н баш тартыуы ??м ??р?л??ен?н ?у?, М?х?мм?т Риза П?хл??и Иран ша?инша?ы тип и?лан ител? ??м
1942 йылда,
союз килеше?ен? ?ул ?уйып,
Б?й?к Британия
??м
СССР
мен?н хе?м?тт?шлек ите? тел?ген белдер?.
1943 йылды?
9 сентябренд?
ша? ??ене? указы мен?н нацистик
Германия?а
?у?ыш и?лан ит?.
1946 йылда
совет ??ск?р??ре Иранды? т?нья?ынан сы?арыла.
Башта ша? ил мен?н идара ите?г? а? ?ы?ыла, х?к?м?т м?жлеск? отчёт бир?. Ша? т?жриб??е? ??м ба?нат?ы? хаким тип ?анала.
1949 йылды?
4 февраленд?
ша??а у?ыш?ы? ??ж?мд?н ?у?, х?лд?р ??г?р?. Т??ран университетында?ы тантаналы церемония ва?ытында, Фахр-Арай ?с метр алы?лы?тан атып, ша?ты? я?а?ын е?елс? яралай. Фахр-Арай?ы офицер?ар шунду? атып ?лтер?. Иранда х?рби х?л-торош индерел?. ?лтере?се а?за булып тор?ан Иранды? халы? партия?ы закондан тыш тип и?лан ител?, оппозиция эшм?к?р??ре ?ул?а алына.
1949 йылда
, д??л?т идаралы?ында ша??а, м?жлесте таратыу хо?у?ын р?хс?т итк?н ки? в?к?л?тт?р биреп, конституция?а ??г?решт?р индере??е хуплай.
Икенсе Б?т? донъя ?у?ышынан ?у?, илд? ??т?нл?кл? урынды бил?г?н Б?й?к Британия ??м уны ?ы?ыры?лап сы?арыр?а тырыш?ан А?Ш ара?ында Иран?а йо?онто ?с?н ки?кен к?р?ш то?ана. Инглиз-Иран нефть компания?ы килемд?рен британия акционер?ары ??м Иран ара?ында б?ле? тура?ында ??йл?ше???р башлай. Шул у? ва?ытта Иранда нефть с?н???тен д??л?т милкен? ?йл?ндере? тура?ында?ы са?ырыу?ар башлана.
1951 йылды?
мартында премьер-министр Али Размара
?аршы булыуын белдер?, д?рт к?н ?те?г? ул м?сетт?н сы??ан са?ында атып ?лтерел?.
1951 йылды?
апреленд? ша? премьер-министр итеп д??л?т милкен? ?йл?ндере? ?с?н сы?ыш я?аусы М?х?мм?т Мосадды?ты т???йенл?й, ?
1 май?а
, м?жлес уны бер тауыштан ?абул итк?нд?н ?у?, Инглиз-Иран нефть компания?ын национализациялау тура?ында?ы закон?а ?ул ?уя. Национализацияла?андан ?у?, британ белгест?ре ?айтып ките? ??м Британия эмбарго индере? с?б?пле, нефть сы?арыу ту?тап ?ала тиерлек.
1952 йылды?
16 июленд?, Мосадды? ??ен? ????тт?н тыш в?к?л?тт?р ??м армияны буй?ондороу?ы талап итк?не ?с?н, ша? уны отставка?а еб?р?. Был Т??ранда д?й?м забастовка?а ??м ихтилал?а с?б?п була.
1952 йылды?
22 июленд? ша? Мосаддыкты та?ы ла премьер-министр итеп ?уйыр?а м?жб?р була.
1952 йылды? октябренд? Мосадды? х?к?м?те Англия мен?н м?н?с?б?тт?рен ???.
1953 йылды?
февраленд? Мосадды?, монарх идара итерг? т?гел, т?хетт? ултырыр?а тейеш, тип, ша??а Иранды ?алдырып китерг? т??дим ит?. Шул у? ва?ытта британдар, нефть килемд?рен Америка мен?н б?леше?г? ризалы? бирг?с, улар?ы? яр?амына таянып, Мосаддыкты ?олатыу?а ?лг?ш?. Планлаштырыл?ан т??к?релеш
Аякс операция?ы
атама?ын ала.
16
?
18 августа
ша?
Ба?дадта
(
Ира?
),
18
?
22 августа
?
Римд?
(
Италия
) ва?ытлыса ??рг?нд? була.
1953 йылды?
авгусында т?хетк? б?йле х?рби??р, генерал Ф. Захеди ет?кселегенд?, инглиз-американдар яр?амында т??к?релеш ойоштора ??м Мосадды?ты? Милли фронт х?к?м?тен ?олата. Шул ва?ыттан алып ??м?лд? ша? илд?ге тулы влас?а эй? була.
1954 йылды?
19 сентябренд?
Иран х?к?м?те Халы?-ара нефть консорциумы мен?н килеше?г? ?ул ?уя (21 октябр?? м?жлес хуплай). Уны? буйынса Халы?-ара нефть консорциумыны? (?ы??артып: МНК) 95 % акция?ы 8 компания?а ?арай: 40 % ? ≪British Petroleum≫ тип ??г?ртелг?н элекке АИНК-?а ; 14 % ? инглиз-?олланд ≪Royal Dutch Shell≫; 35 % ? америка "?ур биш"е ?улында (≪Стандарт ойл оф Нью-Джерси≫, ≪Сокони мобил ойл≫, ≪Стандарт ойл оф Калифорниа≫, ≪Тексако≫, ≪Галф ойл корпорейшн≫) ??м 6 % ? француз ≪Компани франсез де петроль≫ компания?ында. Иран 50 % саф табыш ала. Килеше? ??м?ле 25 йыл?а ? артабан
1994 йыл?а
тиклем о?айтыу шарты мен?н
1979 йыл
а?а?ына тиклем билд?л?н?. Килеше? 1951 йыл?ы нефть с?н???тен д??л?т милкен? ?йл?ндере? тура?ында?ы ?арар?ы ??м?лд? ю??а сы?ара.
1957 йылда
? ЦРУ-ны? ??м Моссадты? яр?амы мен?н САВАК й?шерен с?й?си полиция?ы ойошторола.
1955 йылды?
11 октябренд?
Иран Ба?дад пактына ?ушыла.
1957 йылда
??е Иран Британияны? элекке колония?ы
Бахрейнды
??ене? территория?ы тип и?лан ит?.
1971 йылда
Бахрейнда, халы?ты? к?пселеге Б?й?к Британия?а буй?онмау ??м Иран?а инм?? ?с?н тауыш бирг?н референдумдан ?у?, я?ы д??л?т хасил була ??м Иран Бахрейн мен?н дипломатик м?н?с?б?т урынлаштыра.
1960 -1970-се йылдар?а Иранды? тыш?ы с?й?с?тенд? принципиаль ??г?решт?р ??м я?ы й?н?леш барлы??а кил?. Беренсен?н, ша? социалистик илд?р мен?н и?тисади хе?м?тт?шлек к?л?ме масштабын ?ыр?а ки??йт?. Был К?нбайышты? Иранда с?н???тте? ниге? база тарма?тарын ??тере?г? яр?ам итерг? тел?м?г?нлеген?н; СЭВ илд?ре мен?н тыш?ы и?тисади хе?м?тт?шлек шарттарыны? отошло булыуынан; Т??ранды? ?аршы тор?ан ике система ара?ында баланста булыуы тыш?ы с?й?с?тен ??аллы ?тк?ре? м?мкинлеген к?бер?к бирг?нлект?н; Фарсы ?улты?ы районында конфликт килеп тыу?ан осра?та Т?нья? Иран сигенд? тылдар т?ьмин итерг? тырышыуынан; Урта К?нсы?ышта совет с?й?с?тене? формалашыуына Ба?дадты? йо?онто?он нейтралл?штере? ?м?т?н?н килеп сы?а. Исфахан металлургия комбинаты совет-иран хе?м?тт?шлегене? т?п объекты була. Иран-Европа контракттары мен?н Трансиран газ ?тк?ргесе буйлап Иран газын Кавказ аръя?ына ??м шундай у? к?л?мд?ге Себер газын К?нбайыш Европа?а ?атыу ике ил ?с?н д? м??им ???ми?тк? эй? ≪быуат килеше?е≫ була, Т??ран?а ≪Европа?а т??р?≫ асыу м?мкинлеген бир?. Совет-иран хе?м?тт?шлеге мен?н параллель р??ешт? Иранды? К?нсы?ыш Европа илд?ре, бигер?к т? нефть сы?арыу ?орамалдары етештере? буйынса арты? ?е??тт?рг? эй? Румыния, мен?н хе?м?тт?шлеге ??еш?.
Икенсен?н, Т??ран
т?????? ??м нефть сы?арыусы илд?р?е? К?нбайышты? с?н???т й???тен?н ??ешк?н илд?ре мен?н ти? хо?у?лы булыуы, и? т???? нефтк? ха?тар?ы ??м уны сы?арыу хо?у?ы ?с?н а?са б?ле??е арттырыу буйынса ???ем к?р?ш?.
1973 йылда
нефтте 20 йыл дауамында МНК ?арама?ына поставкалауы ??м ?у??ы?ы (МНК) килемде? 60 % Т??ран фай?а?ына билд?л?нг?н сумма к?сереп тороу й?кл?м??ен ?т?? килеше?е мен?н МНК м?лк?те
бирел?. ????мт?л? нефтк? ха? артыуы ??м МНК-ны? Иран милли нефть компания?ына а?са б?ле?е ар?а?ында Иранды? табышы 1972 йылда?ы 2,4 миллиард доллар?ан
1974 йылда
20 миллиард?а са?лы ???.
?с?нс?н?н, ша?ты? тыш?ы с?й?с?тенд? империалистик ынтылыштар ?ына т?гел, Иранды? х?рби ?е??тен ??тере?, хатта донъя и?тисадын к?пмелер д?р?ж?л? Т??рандан бойондоро?ло итерлек, планетаны? ≪к?р?син миск??е≫ ? Фарсы ?улты?ында ?? контролен урынлаштырыу планы мен?н ны?ытыл?ан империалистик ?ы?аттары (1970-се йылдар?а х?рби сы?ымдар 20 тап?ыр?а арт?ан) барлы??а кил?. Донъяла и? к?сл? ?ауа менд?ренд?ге флот т???п, ?с?нс? донъяла и? камил ПВО система?ы булдырып, х?рби-?ауа к?ст?ре ??м вертолёттар паркы буйынса, А?Ш-тан баш?а, б?т?н
НАТО
илд?рен у?ып, Иран донъяны? и? м??им нефть транспорт артерия?ы бул?ан Ормуз бо?а?ында ??т?нл?кк? ?лг?шерг? тырыша. Бо?а??ы? икенсе ярында булыу ма?сатында, ша? Оманда?ы эске конфликт?а ?ы?ыла ??м был солтанатта?ы партизандар?а ?аршы ??ене? ??ск?р??рен еб?р?. Баш?а ??р?п д??л?тт?ре мен?н Т??ранды? м?н?с?б?тт?ре к?с?рг?нешле була. Ша? белудждар?ы? сепаратизмынан ?ур?а, шул ар?ала
Па?стан
??м
Аф?анстан
мен?н ду?лы? м?н?с?б?тт?рен т?ьмин ите?г? ?ур к?с сарыф ит?.
1971 йылды? 1 декабренд?, инглиз ??ск?р??рен Фарсы ?улты?ынан сы?ар?андан ??м
Берл?шк?н ??р?п ?мирлеге ? ОАЭ
барлы??а килг?нд?н ?у?, иран ??ск?р??ре инглизд?р килг?нг? тиклем был утрау?ар иран территория?ына инг?н тиг?н с?б?п мен?н
ны? ?с утрауын: Абу-Мусаны, Томбе Бозоргты ??м Томбе Кучекты яулап ала (инглиз-иран ??йл?ше???ре ??м ?ай?ы бер ??р?п илд?рене? был ы??ай?ан протестары
1972 йылды?
октябрен? тиклем дауам ит?).
Ша?
Фарсы ?улты?ында?ы
монархиялар я?лы була.
Йеменд?ге
(
1962
?
1970
) граждандар ?у?ышы барышында Иран монархистар?а яр?ам к?р??т?. Шу?а о?ша?ан с?й?с?т Оманда ?тк?рел?,
1973 йылда
бында экспедицион корпус еб?рел?, ??м ул Дофар провинция?ында монархия?а ?аршы партизан х?р?к?тен ба?тырыу?а м??им роль уйнай.
Ша? Советтар Союзы мен?н ду?лы? м?н?с?б?тт?рен хуплай. М?х?мм?т Риза ?с тап?ыр ?
1956
,
1965
??м
1972 йылдар?а
СССР-?а кил?.
1963
,
1966
??м
1972 йылдар?а
СССР мен?н Иран ара?ында и?тисад ??м техник ?лк?л?р??, т?рл? с?н???т объекттарын т???? буйынса хе?м?тт?шлек тура?ында килеше?г? ?ул ?уя ? . б.
Мосолман лидер?ары ара?ында беренсе булып М?х?мм?т Риза
Израиль
мен?н дипломатик м?н?с?б?тт?р урынлаштыра, шуны? ?с?н уны радикал мосолман рухани?ары ≪сионистар с?й?с?те булышсы?ы≫ пособнигы тип т?н?итл?й.
Ира? мен?н к?с?рг?нешле м?н?с?б?тт?р ?а?лана.
1975 йылда
С?ддам Х?с?йен мен?н Алжир килеше?ен? ?ул ?уйыла. ?мм? конфликт, революция ??м репрессиялар иран армия?ын к?с???л?ндерг?нд?н, ша?ты ?олат?андан ?у? ?ына, асы?тан-асы? ?у?ыш?а ?йл?н?; С?ддам Х?с?йен Иран?а ??ж?м ит?.
Ша?ты? эске с?й?с?те ??м радикаль реформалар серия?ы
[
??г?ртерг?
|
сы?ана?ты ??г?рте?
]
1963 йылда ша? ≪А? революция≫ тип атал?ан радикаль и?тисади ??м ижтима?и реформалар?ы? ?ур программа?ын башлай. Баштара? ул ?? эсен? 6 пунктты ал?а, артабан улар?а та?ы ла 13 пункт индерел?. Программа?а, тормош?а ашырыу барышында х?к?м?т, нефть экспорты табышын фай?аланып, алпауыттар?ан ер участкаларын ?атып алып, уны ба?ар ха?ынан 30 % т?б?нер?к ха??а ер эшк?рте?се кр??ти?нд?рг?
?атыу?ы ойоштор?ан ер реформа?ы индерел?.
1970 йылда
1,2 млн кр??ти?н ?аил??е (иран кр??ти?нд?рене? ярты?ы тиерлек) ер ала. Урмандар ??м к?т??лект?р милли милекк? ?йл?ндерел?. Индустриалл?штере? ки? й?йелдерел?, д??л?т яр?амы мен?н заманса металлургик, машиналар эшл??, нефть химия?ы, автомобилд?р, суднолар ??м самолёттар эшл?? предприятиелары барлы??а кил?. Шул у? ва?ытта д??л?т предприятиеларыны? бер ?л?ш?, эшсел?р?е? табыш алыу?а ?атнашыу программаларын таратыу юлы мен?н хосусилаштырыла.
Радикаль реформалар к?м?к халы?ты? ??м мосолман ши?исыларыны? оппозиция?ын тыу?ыра. Ша? ??е к?п кен? ислам традициялары мен?н хушлашыр?а тырышып ?арай, хатта ?ы??а ва?ыт?а бул?а ла, йыл хисабын да ?ижри??н т?гел, ???м?ни??р династия?ы д??ерен?н алып (Раштыуанан 1976 йылды ул 1355 ?ижр? йылы тип т?гел, ша?инша? власыны? 2535 йылы тип и?лан ит?) индерг?; ?мм? ти???н хуплау тапма?ан был я?ылы?тан баш тартыр?а м?жб?р була. 1973 йылда Иранда влас?а, авторитет?а ?н??? буй?оноу?а ниге?л?нг?н авторитар бер партиялы режим урынлаштырыла, б?т?н граждандар?а идара ите?се партия а?за?ы булыр?а ?ушыла, ?.б. т?рл? й?м???т берл?шм?л?ре тыйыла.
1979 йыл?ы
Ислам революция Иран ша?ын ?олата ??м ул илде ташлап кит?. ?у??ы ша?тар?ы? реформаларына ?аршы реакция тул?ынында влас?а башында аятолла Х?м?йни тор?ан ислам фундаменталистары кил?. Т????р?к М?х?мм?т Риза Мысыр?а й?н?л?, ?у?ынан Мароккола, Багамда ??м Мексикала ??рг?нд? й?ш?й. Иранды? ислам властары уны бире???рен талап ит?, был арала элекке монархты? ?аулы?ы насарая. У?а
диагнозы ?уйыла. М?х?мм?т Ризаны? А?Ш-?а дауаланыр?а киле?е
1979 йылды?
ноябренд? Иранда?ы Америка илселеген мосолман экстремистарыны? ба?ып алыуына ??м ки?кен халы?-ара к?рс?кк? килтер?. ?олатыл?ан ша? А?Ш-тан кит? ??м Панама?а, ?у??ара? я?ынан Мысыр?а кил? ??м бында у?а доктор Майкл Дебейка ашы?ыс медицина яр?амы к?р??т?, шул и??пт?н спленэктомия, эшл?й
[6]
, л?кин шулай ?а Вальденстрёмды? макроглобулинемия (неходжкинский лимфома?ы тибы) ??л?г??е ????мт??енд?
1980 йылды?
27 июленд?, 60 й?шенд? вафат була. Мысыр президенты ?н??р Садат милли
и?лан ит? ??м д??л?т ким?ленд?ге ерл?? тура?ында бойоро? бир?
[7]
.
л? М?х?мм?т Ризаны ?у??ы юл?а о?ат?анда П?хл??и ?аил??ене? т?р?н ?ай?ы?ын урта?лашыу?а ?н??р Садат, Ричард Никсон ??м Греция короле Константин II ?атнаша
[8]
. Иранды? ?у??ы ша?инша?ы ?а?ир?не? ?р-Рифаи м?сетенд?
?ы ? Мысыр ??м Суданды?
короле Ф?ру? I й?н?шенд? ерл?н?.
Шуны?ы ?ы?ы?, ??рг?нд? са?та, М?х?мм?т Риза Англияла
табыр?а ?м?т ит?. Англия
?е, ша?ты? Я?ын К?нсы?ышта британ м?нф???тт?рен тормош?а ашырыуын и??пк? алып, Британия у?а яр?амдан баш тартыр?а тейеш т?гел тип и??пл?й. Премьер-министр
Маргарет Тэтчер
фекеренс?, ша? ≪Б?й?к Британияны? ышаныслы ??м фай?алы ду?ы була≫, шуны? ?с?н ул ша??а ш?ф??тле ?арашта була. ?мм? бындай х?л я?ы ислам республика?ы мен?н м?н?с?б?тт?рг? кире т?ь?ир итерен а?ла?анлы?тан, Форин-офис коллегия?ы ша?ты Англияла ?ыйындырыу с?й?си я?тан д?р?? булмаяса?, тиг?н ?арар?а кил?. Иранда?ы элекке британ илсе?е Денис Райт?а айырым бурыс й?км?тел? ? Багам утрау?арыны? бере?енд? ул ша? мен?н
осрашыр?а тейеш ??м уны британ х?к?м?те ?арарын ?абул итерг? к?р?клеген? ышандырыр?а тейеш була (Тэтчер х?к?м?те ил сигенд? ша?ты индере???н баш тартыу ситуация?ында ?алыр?а тел?м?й), ? был й?кл?м?не Денис Райт у?ышлы ?т?й. Бы?а б?йле ша?ты? ?се т???л??ен, ?м?т? ???л??ен бер ним? л? тар?ата алмай
[9]
[10]
[11]
.
Ша? ?с тап?ыр ?йл?н?. Уны? т??ге ?атыны Мысыр короле Фуад I-не? ?ы?ы Ф??зи? була. Икенсе ?атыны - яртылаш немец сы?ышлы Сорайя Исф?нди?ри-Б?хти?ри ?? заманыны? и? билд?ле ?атын-?ы??арыны? бере?е. Улдары булма?ан ?с?н, т??ге ике ?атыны мен?н айырылыша. Т??ге ?атыны Ф??зи?н?н Ша?наз исемле ?ы?ы була.
Ша?ты? ?с?нс? ?атыны, у?а ике ул ??м ике ?ы? тыу?ыр?ан Ф?р?х Диба, Т?бриз ?зербайжан ?ы?ы,
1967 йылда
булара?, таж кей?ерелеп, т?хетк? ултыртыла. Уны?
и?т?леген? Риза Кир П?хл??и атлы ?лк?н улы, ата?ы вафат бул?андан ?у?, П?хл??и йортоно? башында тора ??м ю??а сы??ан иран ша? т?хете вари?ы булып ?анала. Кесе улы Али Риза П?хл??и
2011 йылды?
4 ?инуарында
Бостонда?ы йортонда ??-??ен атып ?лтер?.
-
Иран
? Фарсы тажы орденыны? ?ур та?ма?ы (1926)
-
Иран
? Пехлеви орденыны? ?ур сылбыры(1932)
-
Иран
? 1 д?р?ж? З?лфи??р ордены
-
Иран
? ≪?с?нс? эсфанада≫ и?т?лекле билд??е
-
Мысыр
? М?х?мм?т Али ордены сылбыры (1939)
-
Б?й?к Британия
? Бани орденыны? ?ур т?ре?е рыцаре (GCB) (1942)
-
Чехословакия
? А? ары?лан орденыны? ?ур т?ре?е (1943)
-
Франция
? Пальма бота?лы х?рби т?ре (1945)
-
?ытай Республика?ы
? Большая лента специального класса ордена Благожелательных облаков (1946)
-
А?Ш
? Баш командующий д?р?ж??енд?ге ≪Почёт легионы≫ ордены(1947)
-
Ватикан
? Алтын тибенге ордены рыцаре (1948)
-
Б?й?к Британия
? Королева Виктория сылбыры (RVC) (1948)
-
Иран
? Grand Cordon of the Order of the Zulfiqar (1949)
-
Иордания
? Х?с?йен ибн Али ордены сылбыры (1949)
-
Иордания
? Я?ырыу орденыны? ?ур та?ма?ы (1949)
-
С???д ??р?бстаны
? 1-се д?р?ж? король Абдель-Азиз ордены (1955)
-
Германия
? Махсус класлы ≪Германия Федератив Республика?ы алдында?ы ?а?аныштары ?с?н≫ орденыны? ?ур т?ре?е (1955)
-
Ливан
? ?а?аныштар орденыны? ?ур та?ма?ы (1956)
-
Испания
? Большая цепь ордена Ярма и стрел (1957)
-
Италия
? ≪Италия Республика?ы алдында?ы ?а?аныштары ?с?н≫ орденыны? ?ур та?ма мен?н би??лг?н ?ур т?ре?е (1957)
-
Ливия
? ордена И?рис I ордены сылбыры (1958)
-
Япония
? Хризантема ордены сылбыры (1958)
-
Австрия
? ?ур Почёт йондо?о (1958)
-
Дания
? Фил ордены рыцаре (1959)
-
Нидерланд
? Нидерланд ары?ланы орденыны? ?ур т?ре?е (1959)
-
Пакистан
? Пакистанды? 1 класлы ордены (1959)
-
Непал
? Оясви Раянья ордены(1960)
-
Греция
? ?от?арыусы орденыны? ?ур т?ре?е (1960)
-
Бельгия
? Леопольд I орденыны? ?ур т?ре?е(1960)
-
Норвегия
? Изге Олаф орденыны? сылбыр?а?ы ?ур т?ре?е (1961)
-
Эфиопия
? Соломон орденыны? ?ур сылбыры (1964)
-
Аф?анстан
? ?ояш орденыны? ?ур та?ма?ы (1965)
- ?алып:Флагификация/Берл?шк?н ??р?п Республика?ы
? Большая цепь ордена Нила (1965)
-
Аргентина
? Азат ите?се Сан-Мартин орденыны? ?ур т?ре?е (1965)
-
Тунис
? Бойондоро??о?лок орденыны? ?ур сылбыры (1965)
-
Бразилия
? К?нья? Т?ре орденыны? ?ур сылбыры (1965)
-
Марокко
? Махсус д?р?ж?ле М?х?м??и? ордены (1966)
-
Бахрейн
? ?л-Х?лиф? ордены (1966)
-
Катар
? Бойондоро??о?ло? ордены (1966)
-
С???д ??р?бстаны
? Б?й?к Бадра ордены (1966)
-
Судан
? Почёт ордены сылбыры (1966)
-
Югославия
? ?ур Югославия Йондо?о ордены (1966)
-
Швеция
? Серафимдар ордены (1967) (Knight-1960)
-
Малайзия
? Малайзия Тажы ордены (DMN) (1968)
-
Таиланд
? Чакра ордены рыцаре (1968)
-
Финляндия
? Финляндия Ары?ланы орденыны? ?ур т?ре?е (1970)
-
Оман
? Оманды? 1 класлы х?рби ордены (1973)
-
Испания
? Карлос III орденыны? ?ур т?ре?е (1975)
-
Мексика
? Ацтек б?рк?т? ордены сылбыры (1975)
[12]
М?х?мм?т Риза П?хл??и,
1944 йылдан
башлап, Иранды? б?т?н сы?арылыш а?са купюраларында ла ??р?тл?нг?н. А?салар?а?ы портреттары уны? й?шен са?ылдыр?ан ??м ??г?рг?н: башта ?лк?н?й? бар?андар, артабан уны? мен?н берг? ?артай?андар.
1979 йылда Ислам революция?ы е?г?нд?н ?у?,
аятолла
Х?м?йни?е?
я?ы ислам власы Иранды? б?т?н купюраларында ла ??р?тл?нг?н ша?ты? портреттарын бер (портретын) й?ки ике (портретын ??м е?еш там?а?ын) сатраш там?а мен?н, ????тт? ?ы?ыл буяу мен?н
.
Артабан,
1980 йылда
я?ы власть к?р? алма?ан яуыз
ша?ты? портреттарын ????ти ген? ?ы?ып ташлау ??н???тл?нерлек т?гел тип тап?ан. П?хл??и?е? банкноталар?а?ы ?ынланышын, уны? силуэтын ?абатла?ан
бормалы-?ырмалы ?ара ??р?т мен?н ?аплар?а бойорол?ан. Иранды? ???к банкында ба?тырыл?ан, ?мм? ?йл?нешк? сы?арылма?ан
1974 йыл?ы
банкнота ?рн?кт?рене? к?п ?а?ланып ?алыуы ар?а?ында был эш ма?сат?а ярашлы тип табыл?ан.