Был м???л?л? Википедияла м???л?л?рг? исем бире? буйынса ?улланма килтерел?. Ул т?? сиратта Википедияны ойоштороу?ы? энциклопедик ??м ?илми телм?р стиле принциптарына, шулай у? уны? программа т?ьмин?те ??енс?лект?рен? буй?она.

?улланмалар?ы? ≪м??гелекк?≫ сы?арыл?ан закон т?гел, ? ва?ытлыса эш ите?се т??димд?р ??м килеше???р ик?нен онотма?ы?. Википедия ??? ??м ??г?р?, ?ай?ы бер килеше???р к?н???клеген ю?алта. Шулай ?а шик тыу?ан са?та ?улланма килеше???рен? ?ола? ?алыу я?шыра?.

М???л?г? исем бирг?нд? баш?орт телле у?ыусылар?а танылып тор?ан, абруйлы сы?ана?тар мен?н ра?лан?ан атама?а ??т?нл?к бирерг? к?р?к. Ул атама м?мкин тиклем бер м???н?ле бул?ын. М???л?г? ?ылтанмалар?ы? да ябай ??м а?лайышлы булыуы м??им.

М???л? предметын баш?орт теленд?ге абруйлы сы?ана?тар ним? тип ата?а, шуны м???л?не? исеме итерг? к?р?к. ?ай?ы бер?? м???л?г? бер нис? т?рл? исем бара. Бындай осра?та м?х?ррир??р консенсус ниге?енд? и? я?шы исемде ?айлай.

Википедияла я?шы исем биш талап?а яуап бир?:

• Танылып тороу : был исем буйынса у?ыусы, предмет ?лк??е мен?н ??-м?? ген? таныш бул?а ла, ул ?лк?л? белгес булма?а ла, м???л?не? предметын таный ала.
• Т?би?илек : у?ыусылар?? э?л?? ?с?н, м?х?ррир??р баш?а м???л?л?р??н ?ылтанма я?ау ?с?н ?уллана алырлы? исемде ?айлар?а к?р?к. М???л?г? шундай исем бирелг?н бул?а, ул предметты? баш?ортса аталышын те??л тапшыра.
• ?ы??алы? : исемде? о?онло?о м???л? предметын таныу ??м уны баш?а предметтар?ан айырыу ?с?н хе?м?т итерлек кен? бул?ын.
• Аны?лы? : м???л? исеме предметты баш?а предметтар мен?н бутама?лы? итеп таныт?ын.
• Бер ишлек : м???л? исеме о?шаш м???л?л?р ?с?н ?абул ителг?н схема?а ярашлы бул?ын. Был схемалар?ы? ?ай?ы бер??ре § Айырым осра?тар б?легенд? тематик килеше???р р??ешенд? бирелг?н.

Был талаптар?ы ?а?и?? тип т?гел, ? ?лг?шерг? тырышыл?ан ма?саттар (стандарттар) тип ?арар?а к?р?к. Темалар?ы? к?пселеге ?с?н ябай ??м д?й?м ?абул ителг?н, ?р??ге талаптар?а яуап бирг?н атама бар?? шуны м???л? исеме итеп фай?аланыр?а к?р?к. Л?кин ихтимал варианттар бер нис? бул?а, ?арар?ы консенсус аша ?абул итерг? тура кил?. М???л?н, х??ерге осор д??л?тене? танылып тор?ан, т?би?и ??м ?ы??а Б?й?к Британия тиг?н атама?ы ≪Б?й?к Британия ??м Т?нья? Ирландия Берл?шк?н Короллеге≫ тиг?н р?сми атама?а ?ара?анда ?улайыра?.

Х?рефт?р регистры [ сы?ана?ты ??г?рте? ]

М???л? исемене? беренсе ???е техник с?б?пт?р ар?а?ында ??р ва?ыт ?ур х?рефт?н башлана. Артабан?ы ?????р?е? регистры баш?орт теле ?а?и??л?рен? ярашлы ?айлана ^{[1] [2]} . ?г?р м???л?не? исеме б?л?к?й х?рефт?н башланыр?а тейеш бул?а, м???л?не? ??т?н? {{ Исеме б?л?к?й х?рефт?н }} ?алыбын ??т?рг? к?р?к.

И?к?рм?: М???л? исеменд?ге беренсе ??? б?л?к?й грек х?рефен?н башланыр?а тейеш бул?а, ул б?л?к?й??н я?ыла.

?????р?е? т?би?и т?ртибе ??м й?н?лте???р [ сы?ана?ты ??г?рте? ]

М???л? исеменд? ?????р?е? т?би?и т?ртибе ?улланыл?ын. Атаманы? ки? тарал?ан варианттарынан, шул и??пт?н энциклопедияла?ы атама?ынан, т?п м???л?г? й?н?лте? я?ау т??дим ител?.

Т?п килешт?, берлект? [ сы?ана?ты ??г?рте? ]

Б?т? м???л? исемд?ре берлект? ??м т?п килешт? ?уйыла. Сы?армалар бар, м???л?н: ??р?п цифр?ары , Металдар , Эн??ара?тар ?. б.

≪Ё≫ х?рефе [ сы?ана?ты ??г?рте? ]

Википедия белешм? ба?ма бул?анлы?тан м???л?л?р??, айырыуса м???л? исемд?ренд?, баш?орт теле орфография?ы ?а?и??л?рен? ярашлы итеп ≪ё≫ х?рефен я?ыу к?р?к.

М???л? исеменд? ≪ё≫ х?рефе бул?а?? уны ≪е≫ х?рефен? алмаштырып я??ан варианттан м???л?г? й?н?лтм? эшл?ге?, был ошо у? предмет буйынса та?ы бер м???л? я?ып ?уйма?ындар ?с?н эшл?н?.

Ба?ым [ сы?ана?ты ??г?рте? ]

Википедияла м???л? исеменд? ба?ым там?а?ы ?уйыу ?абул ителм?г?н. ?????р?е (башлыса рус телен?н ??м рус теле аша инг?н ?????р?е) ?йте? ??енс?лект?ре текст эсенд? к?р??тел?. ? к?п м???н?лелект?р к?п м???н?лелекте х?л ите? битт?ре яр?амында х?л ител?, м???л?л?р?е? исемен? й?й? эсенд? аны?лау ??т?л?. Был й?н?лте???р ??м к?п м???н?лелект?р битт?рен? исем бире?г? л? ?а?ыла.

Аны?лау?ар [ сы?ана?ты ??г?рте? ]

?г?р бер термин й? ??? бер нис? м???н?г? эй? бул?а, м???л?л?р?е? исемен? аны?лау ??т?л?: ?????н ?у? бер буш ара ?алдырыла ??м й?й?л?р эсенд? , б?л?к?й х?рефт?н аны?лау бирел?.

Й?й? эсенд?ге аны?лау?ар?ы т?б?нд?ге осра?тар?а ?ына бир?л?р:

1. я??ы?лы? исемде й?р?т??сел?р бер нис??;
2. терминды? т?рл? ?илми ?лк?л? бер нис? а?латма?ы бар;
3. баш?а шундай осра?тар.

Был м???н?л?р?е? бере?е айырыуса ки? билд?ле ??м ки? тарал?ан бул?а, ?а?и?? булара?, уны? тура?ында?ы м???л? исеменд? й?й?л?р?? аны?лау бирелм?й.

Был й???тт?н Википедияла ошо ?а?и??н?н бер сы?арма бар:

• ?андар тура?ында?ы м???л?л?р?е? исеменд? аны?лау ??р ва?ыт бирел?: 1 (?ан) , Пи (?ан) .

Ябай аны?лау ?ына етм?г?н осра?тар ?а була (м???л?н, т?рл? илд?р?? й? илде? т?рл? т?б?генд? бер ?к атамалы ике станция бар), ул са?та й?й? эсенд? ?т?р аша ??т?м? аны?лау бирел?. М???л?н: Ленин проспекты (метро станция?ы, Санкт-Петербург) , Минк? (станция ?асаба?ы, Сил?бе ?лк??е) .

Бер т?рл? исемле м???л?л?р?е? ??т?нд? к?п м???н?лелекте х?л ите? битен? ?ылтанма бирел?, уны {{ баш?а м???н?л?р }} , {{ й?н?лте? }} ( {{ redirect }} ), {{ баш?а атама }} , {{ баш?а термин }} й? {{ терминды? баш?а м???н?л?ре }} ?алыптарыны? бер?й?е яр?амында ?уялар (ентекл?бер?к: Википедия: К?п м???н?лелек#Баш?а м???н?л?р ).

Кеше исемд?ре [ сы?ана?ты ??г?рте? ]

Биографик м???л?л?р баш?орт теленд?ге Википедияла Фамилия Исем Ата?ыны? исеме форматында ?уйыла. Сит ил ш?хест?ре тура?ында?ы м???л?л?рг? Исем Фамилия й? Исем Урта исем Фамилия форматында (абруйлы сы?ана?тар к?пселек осра?та нисек й?р?т??, шулай) бирел?.

Ш?хесте? ки? билд?ле исеме уны? ысын фамилия?ы мен?н кесер?йте? форма?ында бирелг?н исемен?н тор?а ??м ул ки? тарал?ан бул?а, уны? тура?ында м???л? исеменд? шул форма ?улланыла (м???л?н: Билл Клинтон; Милла Йовович ).

Ш?хес ??ене? псевдонимы, ?ушаматы мен?н ки? билд?лелек ал?а ??м псевдоним, ?ушамат абруйлы сы?ана?тар?а ла ки? ?улланыл?а, уны? тура?ында?ы м???л?г? исем шуны? буйынса бирел?. М???л?н, Эминем , Жамала .

Борон?о римляндар?а арнал?ан биографик м???л?л?р Praenomen Nomen Cognomen Agnomen форматында исемл?н?. Agnomen б?т? римляндар?а ла булма?ан. Шулай итеп, исемд?р?е? тура т?ртибе ?а?лана. М???л?н: Гай Юлий Цезарь . ?г?р м???л? персонажы ≪?ы??артыл?ан≫ исем мен?н ки? билд?ле бул?а (м???л?н, ырыу исеме мен?н ген? й? ?ушаматы мен?н), ул м???л?г? исем ител?. М???л?н: Вергилий , Нерон.

?ытай исемд?рен?н я?ал?ан м???л? исемд?ре Фамилия Исем т?ртибенд? я?ыла, с?нки ?ытай?ар?а исем-фамилияны? шундай т?ртибе ?абул ителг?н. М???л?н: Мао Цзэдун (≪Мао≫?? фамилия, ≪Цзэдун≫?? исем). Корей ( Ким Чен Ир ) ??м вьетнам исемд?ре ?с?н д? шул у? ?а?и??. Япон исемд?ре Фамилия Исем т?ртибенд? я?ыла ( Коидзуми Дзюнъитиро ).

?ай?ы бер илд?р?? фамилия бире? ?абул ителм?г?н. Бындай осра?та исем я?ыу т?ртибе оригинал?а тап кил?.

Географик объекттар [ сы?ана?ты ??г?рте? ]

К?л, ди?ге?, йыл?а й? баш?а географик урын-ер?е? уникаль исеме бул?а, м???л?г? шуны? исеме аны?лау?ы? бирел?. М???л?н: Байкал , ? Байкал к?ле й? Байкал (к?л) т?гел.

Географик объектты? атама?ы баш?а бер?й объект атама?ына тап кил??, ?ай?ы?ы м??имер?к ??м билд?лер?к ик?нен х?л итерг? к?р?к. ???ми?те я?ынан ?айтышыра? объект тура?ында?ы м???л? исемен? аны?лау ?уйыр?а к?р?к була.

К?пер??р, урамдар, проспекттар, май?андар ?. б. атама?ында т?р?? белдерг?н ?????н (аллея, бульвар, яр буйы, урам, шоссе ?. б.) баш?аларын, географик атамалар?ы я?ыу ?а?и??л?рен? ярашлы, ?ур х?рефт?н я?ыр?а к?р?к. М???л?н: Октябрь проспекты (?ф?) , Салауат Юлаев проспекты , Академик Королёв урамы , Баландин бульвары ?. б.

Программа я?ыу телд?ре [ сы?ана?ты ??г?рте? ]

Программа я?ыу телд?рене? рус теленд? к?пт?н ны?ын?андары рус Википедия?ында русса бирел? ??м баш?ортса?ы ла шулай алына. Оригиналь латин х?рефле атамаларынан й?н?лте???р бирерг? т??дим ител?.

Л?кин ны?ынып ?лг?рм?г?н атамалар (м???л?н, Java телен й? Джава, й? Ява, Python телен й? Питон, й? Пайтон ти??р) й? б?т?нл?й булма?андары (м???л?н, C#, .NET Framework) оригиналь я?ылышта алына.

Дарыу?ар [ сы?ана?ты ??г?рте? ]

Дарыу препараттары тура?ында?ы м???л?л?рг? исем дарыу?а?ы т?ь?ир ите?се матд?не? патентланма?ан халы?-ара атама?ы буйынса бирел?.

Музыкаль ???р??р [ сы?ана?ты ??г?рте? ]

Музыкаль ???р??р тура?ында?ы м???л?л?рг? улар?ы? д?й?м ?абул ителг?н т?п исеме буйынса исем бирел?. ?г?р бер ?к исемле ???р??р бул?а, й?й? эсен? композитор?ы? фамилия?ы ?уйыла, м???л?н: 6-сы симфония (Малер) . ?г?р ≪номерлы≫ ???р?е? альтернатив атама?ы бул?а, м???л?г? номерлы исем бирерг? л? альтернатив исемд?н й?н?лте? ?уйыр?а м?мкин, м???л?н, Фортепиано ?с?н 14-се соната (Бетховен) тиг?н м???л?г? ≪Айлы соната≫ тиг?н й?н?лте? ?уйыр?а була.

Спорт турнир?ары [ сы?ана?ты ??г?рте? ]

Спорт турнир?ары тура?ында?ы м???л?л?рг? исем бирг?нд? т?б?нд?ге ?а?и??л?р?е и?тибар?а алыу фарыз:

• Д?й?м осра?тар?а м???л?не? исеме ошолайыра? була: ≪?атын-?ы? командалары ара?ында футбол буйынса донъя чемпионаты, 2006/2007≫ й?ки ≪Футбол буйынса чемпионат, 2006/2007 (?атын-?ы??ар)≫.
• ?г?р спорт т?р?нд? ярыштар?ы енес буйынса айырыу булма?а й? улар ?лл? ни популяр булма?а, енесте телг? алма?анда ла була.

  М???л?н: ≪Художестволы гимнастика буйынса Испания чемпионаты, 1895≫.

• Б?т? ?ал?ан осра?тар?а енесте к?р??терг? т??дим ител?.
• М???л? исеменд? йылдар ?ыя ?ы?ы? (слеш) мен?н айырыла, ?мм? текст эсенд? баш?а варианттар ?а м?мкин: ?ы??а формат (2006/07) та, о?он тире мен?н д? (2006?2007), тирены? ике я?ында буш ара к?р?км?й. Слеш урынына дефис ??м тире ?улланып, й?н?лте???р ?? эшл?рг? була.

?алыптар ??м категориялар [ сы?ана?ты ??г?рте? ]

• Навигация ?алыптарында ????тт? к?плек ?улланыла, м???л?н, {{Программа я?ыу телд?ре}}. ?мм? б?т? элементтар?ы ла сол?а?ан бер??м т?ш?нс? бул?ан осра?та, исем берлект? л? торор?а м?мкин, м???л?н, {{?ояш система?ы}}.

• Категориялар ?а ошо ?а?и??г? буй?она ??м ????тт? к?плект?ге исемд?р??н тора, м???л?н, ≪?алалар≫, ? ≪?ала≫ т?гел. Д?р???р?ге, ≪?ала≫ тиг?н категория ла булыр?а м?мкин, тик ул конкрет ?алалар?а т?гел, ?ала мен?н б?йле т?ш?нс?л?рг? ?арата ?улланыла, м???л?н?? баш ?ала , урбанистика ?. б. Категориялар?а исем бире??е? баш?а ??енс?лект?ре л? бар.

Биологик таксондар ??м организмдар?ы? баш?а т?рк?мд?ре [ сы?ана?ты ??г?рте? ]

• Биологик таксонды? абруйлы сы?ана?тар?а са?ыл?ан баш?ортса атама?ы бул?а, м???л?г? шул исем бирел?. Таксондар?ы? баш?ортса атамаларына абруйлы сы?ана?тар?ан ?ылтанма мотла? булыр?а тейеш, ф?нни атамалар?ы ??аллы т?ржем? ите? оригиналь тикшерене? тип ?анала. Абруйлы сы?ана?тар?а таксонды? баш?ортса бер нис? атама?ы бул?а, м???л? исеме ?айла?анда м???л?г? исем бире??е? д?й?м приницптарына таяналар. Таксондар тура?ында?ы м???л?г? баш?ортса исем булма?ан осра?та, уны биологик номенклатура кодекстарыны? бер?й?ен? ярашлы формала алыр?а к?р?к.
• Вирустар , вироидтар ??м сателлиттар тура?ында?ы м???л?л?рг? исем Халы?-ара вирустар таксономия?ы комитеты версия?ы буйынса бирелерг? тейеш. Баш?ортса атамалар ?улланыл?а, улар абруйлы сы?ана?тар?а ?ылтанма мен?н ра?ланыр?а тейеш.
• Сорттар, сорт т?рк?мд?ре, грекстар, гибридтар ??м химералар тура?ында?ы м???л?л?р?е? исемд?ре Халы?-ара культуралы ??емлект?р номенклатура?ы кодексына ярашлы х?лг? килтерелерг? тейеш. Конкрет сорт, сорттар т?рк?м? ?. б. мен?н ауаздаш ??м ярай?ы у? таныулы атама бул?ан осра?та, м???л?г? исем бире??е? д?й?м принциптары ?улланыла. Баш?ортса атама ?улланыл?анда (ике осра?та ла) улар ошо атаманы ба?тырып сы?ар?ан абруйлы сы?ана?тар?а ?ылтанмалар мен?н ра?ланыр?а тейешле. Сау?а маркалары там?аларын (™ ??м ®) ?улланыр?а т??дим ителм?й.
• Хайуан то?омдарыны? атамалары ла абруйлы сы?ана?тар?а ?ылтанма мен?н бирелерг? тейеш. ?г?р м???л? исемен? аны?лау талап ител??, ул ике ?????н?? ≪то?ом≫ ???ен?н ??м т?п килешт? к?плект? тор?ан хайуан атама?ынан торор?а тейеш, м???л?н, Калифорния (кроликтар то?омо). ?г?р абруйлы сы?ана?та то?ом атама?ы тик сифаттан й? сифат мен?н ≪то?омо≫ тиг?н ?????н тор?а, м???л?не? исеме итеп т? сифаттан ??м хайуанды? берлект?ге атама?ынан тор?ан ???б?йл?неш алына.

Был ?а?и??н?н ике сы?арма бар?? тауы?тар?ы? ??м ?ыйыр?ар?ы? то?омдары тура?ында?ы м???л?л?р?е? исемд?рен? аны?лау ?уйыла, м???л?н, Апшерон ?ары?ы, ?мм? Орлов (тауы?тар то?омо), Бестужев (?ыйыр?ар то?омо).

• Баш?а таксон?ы? организмдар т?рк?мд?ре тура?ында?ы м???л?л?рг? исем баш?ортса абруйлы сы?ана?тар?а ?улланыл?ан атамалар?а ярашлы бирел?.
• Баш?ортса атамалар ?с?н ≪абруйлы сы?ана?тар≫ тип академик ба?малар, ундай?ар булма?а, ф?нни-популяр ???би?т ?анала.

Текст символдары [ сы?ана?ты ??г?рте? ]

1. Символ м???л? исеме итеп алын?а ??м у?а о?шаш баш?а символдар тура?ында ла м???л?л?р бул?а, аны?лау к?р?к булыуы ихтимал.
2. Х?реф булма?ан символдар баш?ортса ?абул ителг?н атама?ы мен?н й?р?т?л?, ундай атама булма?а?? ул символ ?улланыл?ан телд?р??ге атама?ыны? транскрипция?ы/т?ржем??е алына: ≪гачек≫ (чех теленд?ге диакритик билд?, х?реф башында?ы ыр?а?, м???л?н, ?, ?, ?, ?), ≪амперсанд≫ (≪??м≫ терк??есен алмаштыр?ан ≪&≫), ≪процент там?а?ы≫.
3. Стандарт кириллицаны? 26 х?рефе ??м баш?орт алфавитыны? 42 х?рефе ??енс? атап й?р?т?л?. ????тт? улар?а аны?лау бирелм?й.
4. Баш?а я?малар?а?ы х?рефт?р тура?ында?ы м???л?л?рг? исем бирг?нд? ул символдар?ы? баш?орт теленд?ге аталышында й? оригиналдан транскрипциялап/т?ржем? итеп бирел?: ≪альфа≫, ≪?айн≫, ≪пхиып≫.
5. Атама?ы булма?ан сит я?ма х?рефт?ре тура?ында?ы м???л?г? исем х?рефте? я??ырашын баш?орт х?рефт?ре аша тапшырыу юлы мен?н бирел?. Бындай м???л? исемен? аны?лау итеп я?маны? атама?ы бирел? ала.