1938-ci ild? Az?rbaycanda buraxılmı? poster
Beyn?lxalq ?m?k Gunu (Bir may bayramı v? ya ?m?k bayramı)
? H?r il 1 May tarixinin manifestasiyalarla Beyn?lxalq Z?hm?tke?l?r Bayramı kimi anılması q?rarı ilk d?f? II ?nternasionalın 1889-cu ilin iyulunda keciril?n Paris Konqresind? verilib. Haymarket usyanı, anarxistl?rin edamı ? qanla boyanmı? may gunl?ri v? sinfi qar?ıdurmaların sonrakı xronikası dunya ?m?kcil?rinin ??r?fli tarixinin ?n yaddaqalan hiss?l?ridir. Bu ??r?fli tarixin simvolu is? 1 May bayramıdır.
Bu gun Az?rbaycanın da Konstitusiyası v? ?m?k M?c?ll?sind? t?sbit edilmi? ?m?k huququ, sosial qarantiya, 8 saatlıq i? gunu irticanın t?zyiq v? istismarına, cuzi maa? muqabilind? b?z?n 15?16 saata catan gund?lik i? rejimin?, u?aq ?m?yin? qar?ı aparılan sinfi mubariz?nin n?tic?sidir. B?s bu tarixi proses v? onun m?ntiqi n?tic?si olan 1 May bayramı nec? meydana g?ldi?
XX ?srin ?vv?ll?rind? Avropada ?n f?al kommunist h?r?katı uzvl?rind?n biri olan Roza Luksemburq (Almaniya) 1894-cu ilin fevralında Parisd? d?rc olunmu? "May bayramı nec? yarandı?" adlı tarixi m?qal?sind? yazırdı: "Azad du?unc? ? 8 saatlıq i? gununun nailiyy?ti ucun vasit? kimi bir proletar bayram gunu t?tbiq etm?k ilk d?f? Avstraliyada ortaya cıxdı.
Yerli i?cil?r 1856-cı ild? artıq toplantı v? ?yl?nc? il? ?laq?dar s?kkiz saatlıq i? gununun lehin? numayi? olaraq bir gunluk ozl?rini tamamil? i?d?n azad etm?yi q?rara aldılar.
Bu bayram gunu 21 aprel? t?yin edildi. Onc?, 1856-cı ild? avstraliyalı i?cil?r yalnız birc? d?f? numayi? kecirm?yi du?unurdul?r. Ancaq bu ilk bayram numayi?i avstraliyalı proletar kutl?l?rd? el? t?sirli iz buraxdı, el? bir canlanma yaratdı ki, bayramın h?r il t?krarlanmasına q?rar verildi.
Bu q?rar gerc?kd?n, i?ci kutl?l?r? kutl?vi i?? cıxmamaq kimi oz gucl?rin? inam v? c?sar?ti verdi. Zavod, fabrik v? emalatxanaların ?b?di qullarına oz daxili birlikl?rin? baxı? z?minind? c?sar?t, gucu b?x? etdi".
Bel?c?, proletar bayramı du?unc?si tez bir zamanda m?nims?ndi, Avstraliyanı a?ıb ba?qa olk?l?r? yayıldı, ta ki o, butun proletar dunyasını f?th etdi. Avstraliyalı ?m?kcil?rin bu numun?sini daha sonra amerikalılar t?krarladı.
"…h?r kuc?ni bir i?cinin c?s?diyl? b?z?y?c?yik"
1866-cı ild? Amerikan i?cil?ri Baltimorda toplandıqları konqresd? gunluk i? vaxtının 8 saata endirilm?si t?l?bl?rini ciddi ??kild? ir?li surm?k haqda q?rar q?bul etdil?r. Ancaq i?cil?rin bu haqlı t?l?bi r?dd edildi. Bundan sonra "8 saatlıq i? gunu" artıq butun Amerikan ?m?kcil?rinin ortaq t?l?bin? cevril?c?k, onların t??kilati mubariz?sinin ba?lan?ıcına dam?asını vuracaq, i?ci sinfi qanlı v? a?ır mubariz?l?rl? burjualardan bu haqqı zorla alacaqdı.
1884-cu ild? Cikaqoda toplanan Amerika ??ci Federasiyası v? Beyn?lxalq ??cil?r Birliyi "8 saatlıq i? gunu"nu burjuaziyaya zorla q?bul etdirm?k haqda q?rar q?bul etdi. Bu q?rara gor? 2 il sonra ? 1 may 1886-cı ild? 8 saatlıq i? gunu ucun boykotlar edil?c?k v? aksiyalar kecir?c?kdil?r.
Amerikan burjuaziyası bu q?rara qar?ı hucuma kecdi. Burjuaziyanın idar?ciliyind?ki kapitalist media monopolistl?ri, mitinqd?n onc?ki gunl?rd? kuc?l?rin qan golun? cevril?c?yi kimi gulunc iddialar yayımlayırdı. Buna misal olaraq "Cikaqo Tribun" q?zeti "??h?ri da?ıdıb yandıracaqlar? Bunun qar?ısını almaq ucun lazım g?l?rs?, Cikaqonun h?r kuc?sini bir i?cinin c?s?diyl? b?z?y?c?yik" ? dey? alcaqcasına h?d?l?yici yazılar verirdi…
1 may 1886-cı ild? dem?k olar ki, butun s?naye m?rk?zl?rind? ? Nyu-York, Cikaqo, Filadelfiya, Baltimorda… 200 mind?n cox i?ci boykota ba?ladı. Cikaqoda 80 min i?ci haqları olan "8 saatlıq i? gunu" t?l?bi altında sıx sıralarla moht???m yuru? kecirdi.
"… gun g?l?c?k"
Umummilli boykotun v? bu aksiyaların yayılmasından qorxan burjuaziya silahlı ?sg?rl?rl? yana?ı h?m d?, casus provakatorlar tutaraq hucuma kecdi. 3 may gunu "McCormic" fabrikinin qar?ısında onlara qatılmayan dig?r i?cil?ri boykota qo?ulma?a ca?ıran silahsız i?cil?r? at?? acıldı v? bir i?ci olduruldu. ??cil?r bu qanlı hadis?ni protest etm?k ucun mitinq kecirm?k q?rarına g?ldil?r.
4 may gunu i?cil?r daha guclu bir mitinq t??kil etdil?r. Mitinqin qurtarmasına az qalmı? yuzl?rl? polis meydana girdi. Bir az sonra is? m?n??yi v? haradan g?ldiyi b?lli olmayan bir bomba polisl?rin oldu?u yer? du?du. Bomba atılandan sonra mitinq bolg?si qanlı sava? meydanına cevrildi. ??cil?r gull? ya?ı?ına tutuldular. 4 i?ci v? 7 polis oldu, onlarla i?ci is? yaralandı. H?mkarlar ittifaqlarının s?drl?ri v? 8 i?ci h?r?katının lideri tutuldu.
Siyasi ?ou kimi kec?n m?hk?m? sonrasında i?ci h?r?katının liderl?rind?n olan 4 i?ci ? Avgust Spies, Albert Parsons, Corc Engel ve Adolf Fi?er edama m?hkum edildil?r.
11 noyabr 1887-ci ild? edama aparılan Avgust Spiesin son sozu bel? oldu: "S?ssizlyimizin, bu gun bo?aca?ınız s?sl?rd?n daha guclu olaca?ı gun g?l?c?k". Do?rudan da, bu repressiya v? edam q?rarları etirazlar, z?hm?tke?l?rin beyn?lxalq birliyin? v? yeni, daha guclu mubariz?l?r? t?kan verdi.
II ?nternasionalın tarixi q?rarı
Bu arada Avropada da i?ci h?r?katı guclu inki?af etdi v? canlandı. 1889-cu ilin iyulunda Parisd? toplanan II ?nternasionalın 1-ci Konqresind? 1 May tarixi dunya z?hm?tke?l?rinin birlik, mubariz? gunu olaraq q?bul edildi. H?r ilin 1 may tarixini mitinql?r, aksiyalar v? boykotlarla qeyd etm?k q?rarı alındı.
Bel?likl?, bu h?r?kat ozunun guc ifad?sini ??cil?rin Beyn?lmil?l Konqresi il? tapdı. Sozu ged?n Konqres? 400 numay?nd? toplanmı?dı. Onc? 8 saatlıq i? gunu t?l?bi haqda q?rar verildi.
1 May bayramının 100 illiyi munasib?til? buraxılmı?
SSR?
poct markası (1989)
Fransız H?mkarlar ?ttifaqının uzvu, bordolu f?hl? Lavign t?klif etdi ki, h?r bir olk?nin z?hm?tke?l?ri ?m?k Bayramı Gunu adı altında bu t?l?bi ortaya qoysunlar. Burada amerikalı i?cil?rin numay?nd?si diqq?ti 1890-cı ilin 1 Mayı il? ba?lı yolda?larının eyni q?rarına yon?ltdi, bel?likl? Konqres h?min gunu proletariatın bayram gunu kimi mu?yy?n etdi.
Proletariat numay?nd?l?ri ?slind?, bu halda da 30 il onc? Avstraliyada oldu?u kimi yalnız bir gunluk manifestasiya haqda du?unurdul?r. Konqres q?rarla?dırmı?dı ki, 1 Mayda (1890-cı il) butun olk?l?rin proletariatları 8 saatlıq i? gunu t?l?bi il? birlikd? numayi? kecirsinl?r.
Novb?ti ill?rd? aparılan muzakir?l?rd? bayramın t?krar kecirilm?si t?klifl?ri s?sl?nm?di. Hec kim qabaqcadan prosesin bel? parlaq ??kild? realla?aca?ını v? qısa zamanda i?ci sinfi arasında yayılaca?ını t?xmin ed? bilm?mi?di.
SSR?-nin da?ılmasından sonra
Dunyanı buruy?n sinfi mubariz? Rusiyada bir q?d?r d? k?skin xarakter almı?dı. Rusiyada ba? qaldıran f?hl?-k?ndli cıxı?ları daha fundamental xarakter da?ıyırdı.
Rusiya proletar kutl?l?rinin daha guclu ittifaqlarda birl??m?si v? kommunist-bol?evik partiyası sıralarında guclu siyasi f?aliyy?ti sonradan Boyuk Oktyabr ?nqilabına v? n?hay?td? Leninin ba?cılı?ı il? tarixd? sosialist sistem? dayanan ilk f?hl?-k?ndli dovl?tinin ? SSR?-nin yaradılmasına g?tirib cıxardı.
Sovet ?ttifaqında bu bayram dunyada ?n moht???m s?viyy?d? kecirilirdi. 30 ya?dan yuxarı v?t?nda?larımız ? kecmi? sovet adamları 1 May bayramını yax?ı xatırlayırlar. Bayramdan bir nec? gun onc? butun olk? boyu ? idar?, mu?ssis? v? t??kilatlarda, m?kt?bl?rd? boyuk co?qu il? hazırlıq gedirdi.
Mayın 1-d? ??h?rl?rd? boyuk numayi?l?r keciril?r, moht???m bayram ?fval-ruhiyy?si hokm sur?rdi. Pe??sind? f?rql?n?n ?m?kcil?r? mukafatlar, f?xri adlar veril?r, Sovet ?ttifaqının paytaxtına ? Moskvaya dunyanın butun olk?l?rind?n d?v?t olunan qonaqlara sosializmin n?y? qadir oldu?u numayi? etdiril?rdi.
Lakin SSR?-nin da?ılmasından sonra "qurunun oduna ya?ı da yandırdılar" v? butun yax?ı ?n?n?l?r kimi 1 May bayramını da l??v etdil?r. Lakin Rusiyada v? b?zi dig?r respublikalarda 1 may h?r il kecirilir ? qar?ıdurmaların yaranması il? olsa bel?.
Az?rbaycanda 1 May bayramının tarixi
1920-ci ild?n ba?layaraq, 1 may Az?rbaycanda da r?smi bayram gunu kimi qeyd olunub. Lakin h?l? 1919-cu ild? ?m?kcil?r 1 May bayramı qeyd edil?nd? R?sulzad?nin r?hb?rliyi il? ADR hokum?ti bu bayramda f?al i?tirak edib. Onlar bu bayramın sinfi qar?ıdurma yaradan amil kimi qiym?tl?ndirilm?sini r?dd edirdil?r.
SSR? t?rkibind? olanda 1 May bayramı r?smi bayram sırasında ?n yuks?k s?viyy?d? qeyd olunar v? bununla ba?lı keciril?n t?dbirl?rd?, televiziya v? m?tbuatda insanlara ?m?yin, z?hm?tin n? q?d?r vacib oldu?u a?ılanardı.
1992-ci ild? is? bu bayramı totalitar qurulu?un ideoloji atributu kimi l??v etdil?r. H?min ilin oktyabrında must?qil Az?rbaycanın bayramları haqqında qanun q?bul edil?rk?n 1 May xeyli d?r?c?d? ideolojil??mi? bayram kimi o sıraya daxil edilm?di.
H?min bayramın sinfi ideologiyanı da?ıyan ??xsl?rin t???bbusu il? yaradıldı?ını ?sas g?tirdil?r. 1992-ci ild? kecmi? prezident ?bulf?z Elcib?yin gost?ri?i il? 1 mayın r?smi s?viyy?d? qeyd edilm?sin? son qoyuldu.
Olk?mizd? bu tarixi sad?c? kommunist partiyaların uzvl?ri kicik bir yuru?l? qeyd edirl?r. Lakin dem?k olar ki, butun sosioloqlar, psixoloqlar, muxalif?t v? iqtdar numay?nd?l?ri d? bel? bir bayramın yuks?k s?viyy?d? kecirilm?sinin vacib oldu?unu bildirirl?r.
"?nsanlıq xo? gunl?r? cıxanda…"
"Sosialist Bacı" adı il? tanınan kommunist Roza Luksemburq oz tarixi m?qal?sind? yazırdı: "1 May ?sas?n, 8 saatlıq i? gunu ca?ırı?ları il? ba?lasa da, bu m?qs?d? nail olduqdan sonra da bu proses bitm?di. N? q?d?r ki i?cil?rin burjuaziya v? hakim sinf? qar?ı mubariz?si davam edir, n? q?d?r ki butun t?l?bl?r yerin? yetirilm?yib, 1 May bayramı da h?r il bu t?l?bl?rin ifad?si olacaq.
Xo? gunl?r? cıxanda v? dunyanın dord bir yanında i?ci sinfi azadlı?a qovu?anda bel?, cox guman ki, mubariz? yolu v? c?kil?n ?zabları anaraq insanlıq 1 Mayı bayram kimi kecir?c?k".
1 may 120 ildir ki, dunyanın ?ks?r olk?l?rind? z?hm?tke?l?rin beyn?lxalq h?mr?ylik gunu kimi qeyd edilir. Dunyanın 100-d?n artıq olk?sind? ictimai bayram kimi, 70-? yaxın olk?sind? is? dovl?t s?viyy?sind? r?smi bayram gunu olaraq qeyd edilir.
?ks?r 1 May numayi?l?ri dinc ??kild? v? insidentsiz ba?a catsa da, b?z?n planlı qar?ıdurmalar da yaradılır. B?zi olk?l?rd? bayram gunu numayi?? cıxan i?cil?rin qanı tokulur. Bunu ed?nl?r is? 100 il onc?ki kimi yen? d? burjuaziyanın, az?ın kapitalizmin casus provakatorlarıdır.
?ndiy? kimi 1 May numayi?l?rind? 1000-d?n cox insan oldurulub. Lakin bu qurbanlar 1 Mayı Beyn?lxalq Z?hm?tke?l?r Bayramı kimi qeyd ed?n milyonları qorxutmur. Cunki "Sosialist bacı"nın dediyi kimi, n? vaxtad?k dunyada sosial ?dal?t, sinfi b?rab?rlik, insan huquqları tam b?rq?rar olmayıb, o zamanad?k 1 may tarixi ampluasında qeyd olunacaq…
- ↑
https://www.ccma.cat/324/per-que-el-primer-de-maig-es-el-dia-del-treball/noticia/3161422/
.