Bai vi?t nay noi v? m?t c? quan trong nha n??c phong ki?n A đong th?i x?a. đ? tim hi?u v? cac c? quan h?c thu?t nghien c?u th?i hi?n đ?i c?ng đ??c g?i la "Vi?n han lam", xem bai H?c vi?n .

Han lam vi?n (翰林院, Hanlinyuan) la m?t t? ch?c trong cac tri?u đ?i quan ch? A đong x?a g?m cac h?c s? uyen tham Nho h?c , v?n hay ch? t?t, chuyen trach vi?c so?n th?o v?n ki?n tri?u đinh nh? chi?u, ch?, s?c, d?, ch?.

Quan vien c?a Han lam vi?n c?ng la ngu?n nhan l?c cung c?p cho Qu?c s? quan trong vi?c bien so?n qu?c s?, th?c l?c, đi?n l?. Ngoai ra, Han lam vi?n cung v?i cac c? quan h?c thu?t khac đ?m nhi?m tr?ng trach nghien c?u, gi?ng d?y kinh truy?n, ph? trach vi?c khoa c?, th? tung v?n h?c, va khi c?n, đ?m nh?n trach nhi?m Kham sai . Han lam vi?n va Qu?c t? giam (t?c trung tam giao d?c gi? tr?ng trach đao t?o nhan tai cho qu?c gia) la hai c? quan h?c thu?t r?t đ??c tr?ng v?ng trong quan ch? tri?u đinh x?a.

Ten g?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Han lam [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Theo sach D?t Chau Th? , quy?n sach ghi chep bien nien s? tri?u Tay Chu Trung Hoa , Han nguyen la danh t? đ?i Han, đ??c dung đ? ch? v? m?t gi?ng ga th?n Thien Ke ^[1] co long đ? 5 mau do ng??i Th?c c?ng n?p cho Chu Thanh V??ng . ^[2] V? sau, danh t? Han con co ngh?a la long chim dai va c?ng, t?c but vi?t vi th?i x?a but vi?t đ??c lam t? nh?ng long chim dai va c?ng. Danh t? Lam ngh?a la r?ng. Han Lam (翰林) ngh?a đen la r?ng but v?i ngh?a bong ch? v?n đan, h?c thu?t. Han lam vi?n co y ngh?a la vi?n h?c thu?t, n?i v?n đan ma cac h?c s? t? h?p.

Han lam vi?n con đ??c bi?t đ?n v?i ten la Ng?c đ??ng ho?c Ng?c đ??ng vi?n do t? tich vua T?ng Thai Tong (976-978) vi?t b?n ch? mau tr?ng la Ng?c đ??ng chi th? (玉堂之署, Jade Hall Office) tren t?m l?a h?ng ban t? cho Han lam h?c s? To D?ch Gi?n.

Ten ch?c Han lam hay Han lam vi?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Trong cac bai vi?t ho?c sach v?, khi vi?t v? m?t v? quan Han lam, ch?c th??ng đ??c vi?t t?t la Han lam + ten ch?c v? nh? Han lam h?c s? (翰林學士) ho?c Han lam th? đ?c (翰林侍讀) dung trong cau nh? "quan Han lam h?c s?, quan Han lam th? đ?c, ho?c quan Han lam hi?u ly".

Th?i Minh , khi cac Tr?c h?c s? vi?n t?i cac h?c vi?n khac đ??c b? vao Han lam vi?n, ch?c Tr?c h?c s? đ??c đ?i thanh ch?c Tr?c h?c s? vi?n (直學士院, Auxiliary Hanlin Academician).

Nh?ng trong sach s? Vi?t, ngo?i tr? m?t vai tr??ng h?p vi?t nh? tren ^[3] , ph?n l?n ch?c trong Han lam vi?n đ?u đ??c vi?t v?i ten đ?y đ? la Han lam vi?n + ten ch?c v? vi d? Han lam vi?n h?c s? (翰林院學士) ho?c Han lam vi?n ki?m th?o (翰林院檢討) ^{[4] [5] [6]} , vi d? Han lam vi?n Bien tu Phan Huy Chu . Vi v?y, trong ti?ng Vi?t v?n noi, ta co th? vi?t ho?c noi "quan Han lam Bien tu Phan Huy Chu", nh?ng trong v?n vi?t, nh?t la khi vi?t v? s? Vi?t t? th?i H?ng đ?c tr? v? sau, c?n vi?t cung ch? vi?n , nh? dung trong cau " Phan Huy Chu đ??c phong ch?c Han lam vi?n bien tu" ho?c "quan Han lam vi?n Bien tu la Phan Huy Chu ...".

Ngoai ra, trong sach bao, đoi khi danh t? "Han lam h?c s?" đ??c dung đ? ch? chung t?t c? cac quan vien đ??ng ho?c tr??c đay đ??c sung vao Han lam vi?n. Vi?c nay co th? gay kho kh?n trong vi?c nghien c?u, tim hi?u vi danh t? Han lam h?c s? con la m?t ch?c đa t?n t?i, r?i l?i b? bai b?, r?i l?i đ??c ph?c h?i trong cac tri?u đ?i Vi?t Nam. Vi d? nh? trong cau "... co b? toi c? c?a h? M?c la Han lam h?c s? Nguy?n Thi D? " co th? gay ng? nh?n Nguy?n Thi D? đ??c b? ch?c Han lam h?c s? th?i M?c nh?ng th?i nay Han lam vi?n mo ph?ng bien ch? th?i H?ng đ?c, nen khong co ch?c v? Han lam h?c s?. Vi v?y, khi nghien c?u v? th?i M?c, cau v?n tren co th? d?n đ?n ng? nh?n đay la cau v?n ch?ng minh th?i M?c đ?t ch?c Han lam h?c s?, khac v?i th?i H?ng đ?c v? sau. đ? tranh s? ng? nh?n, n?u vi?t đ? đ?i khai cho đ?c gi? bi?t v? quan đ??ng ho?c tr??c đay đ??c sung vao Han lam vi?n ma khong bi?t ro la ch?c gi, c?n tranh dung danh t? Han lam h?c s? nh? tren, ma nen dung cau vi d? nh? " co b? toi c? c?a h? M?c la thu?c vien Han lam vi?n Nguy?n Thi D? ", ho?c n?u bi?t ro ten ch?c " co b? toi c? c?a h? M?c la Han lam vi?n th? đ?c Nguy?n Thi D? ", ho?c n?u ch? chung cac v? h?c s? thu?c Han lam vi?n, dung " ...la cac quan h?c s? thu?c Han lam vi?n ", tranh dung " ...la cac Han lam h?c s? th?i... " đ? tranh vi?c ng? nh?n sau nay khi bai vi?t, sach bao đ??c dung đ? tham kh?o. Dung Han lam h?c s? nh? m?t danh t? th?m x?ng đ? đ?c gi? hi?u v? quan ?y la h?c s? thi khong c?n thi?t vi Han lam vi?n v?n đa la ch?n v?n đan c?a cac h?c s?.

Ng? nh?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ng? nh?n v? Han Lam [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ngay nay, khi noi ho?c vi?t v? danh t? Han lam t?i cac tri?u đ?i quan ch? A đong x?a, Han lam th??ng đ??c hi?u la m?t danh t? dung đ? ch? Han lam vi?n t?c nhom v?n đan trong tri?u đinh g?m cac quan Han lam h?c s? la nh?ng v? quan v?n hay ch? t?t, uyen tham kinh truy?n, chuyen so?n th?o v?n ki?n tri?u đinh. Tuy v?y, trong r?t nhi?u nh?ng bai vi?t, sach, ho?c th?o lu?n hi?n th?i, Han lam con đ??c bi?t đ?n la danh t? đ? ch? nh?ng ch?c quan t?m th??ng, nh? h?u tra, boi toan, y s?, v.v. đay la m?t ng? nh?n.

Th?t ra, t? khi b?t đ?u đ??c dung vao nh?ng n?m 700 th?i đ??ng , danh t? Han lam th??ng đ??c hi?u la m?t danh t? dung đ? ch? cac ch?c v?, c? quan v?i y ngh?a la cac thu?c vien ho?c ng??i gi? ch?c Han lam co trinh đ? cao ho?c co tay ngh? chuyen mon uyen tham, du cac chuyen mon nay co th? khong lien quan đ?n v?n h?c, ngh? thu?t, kinh truy?n. Vi ly do tren ma ten Han lam con đ??c g?n tr??c cac ch?c khong thu?c v?n h?c nh? Han lam y khoa vi?n (翰林醫官院, Medical Institute). N?m Khai Nguyen 26 (738), vua đ??ng Huy?n Tong l?nh đ?t Han lam vi?n v?i cac Han lam h?c s? đ? phan bi?t v?i cac h?ng Han lam ho?c h?c s? khac. Han lam h?c s? la cac v? h?c s? v?n hay ch? t?t, uyen tham kinh truy?n, chuyen so?n th?o v?n ki?n tri?u đinh, khong lien quan đ?n cac chuyen nganh khac nh? y d??c, boi toan, binh b?, v.v. Danh t? Han lam v?i y ngh?a uyen tham kinh sach, v?n hay ch? t?t th??ng đ??c hi?u ngay nay la ch?c Han lam h?c s? nay.

Ngoai ra, th?i T?ng , Han lam vi?n con đ??c bi?t la c? quan chuyen trach cac thu vui tao nha tri?u đinh (xem them t?i m?c L?ch s? - th?i T?ng). Vi?c nay đa gay nen ng? nh?n Han lam khong con la n?i v?n đan v?i cac Han lam h?c s? uyen tham. đay l?i la m?t ng? nh?n khac. Th?i T?ng , Han lam vi?n (翰林院, Artisans Institute) thu?c N?i s? s?nh (內侍省, Department of Service) khong lien quan đ?n Han lam vi?n (翰林院, Hanlin Academy) thu?c H?c s? vi?n (學士院, Institute of Academicians). Cac v? Han lam h?c s? th?i T?ng thu?c v? Han lam vi?n (翰林院, Hanlin Academy) th? 2 nay.

Ng? nh?n v? H?c S? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Trai l?i v?i ng? nh?n v? Han Lam, danh t? H?c s? l?i đ??c hi?u la danh t? ch? gi?i h?n trong Han lam vi?n. đay la m?t ng? nh?n. H?c s? nguyen la danh t? đa đ??c đ?t th?i Chi?n Qu?c , khi n??c T? tri?u t?p cac h?c gi? gi?ng d?y h?c tro, th?o lu?n h?c thu?t, tham gia chinh s?. Th?i Ng?y T?n , tri?u đinh tri?u t?p nh?ng quan co h?c v?n cao đ? đ?nh ch? đi?n l?, bien so?n qu?c s?, th?c l?c, g?i chung la H?c s?. N?m Khai Nguyen 26 (738), vua đ??ng Huy?n Tong l?nh đ?t H?c s? vi?n đ? đi?u hanh cac quan h?c s?, nh?ng đ?ng th?i, l?p rieng Han lam vi?n la t? ch?c g?m cac h?c s? th?t uyen tham trong tri?u đinh, chuyen so?n th?o cac v?n ki?n quan tr?ng, khac v?i cac ch?c h?c s? khac do H?c s? vi?n đi?u hanh. Vi v?y, danh t? H?c s? bao g?m c? Han lam h?c s? t?i Han lam vi?n l?n cac ch?c h?c s? khac nh? T??ng chinh h?c s? (詳正學士, Academician Editor) t?i Ho?ng v?n quan (弘文館, Institute for the Advancement of Literature). T?t c? cac ch?c h?c s? đ?u lien quan đ?n vi?c so?n th?o v?n ki?n tri?u đinh va co cac c?p b?c khac nhau. Rieng Han lam h?c s? chuyen trach vi?c so?n th?o v?n ki?n quan tr?ng trong tri?u đinh. Han lam h?c s? la m?t ch?c v? ch??ng quan nh? th?i Minh , Thanh ho?c la nhom h?c s? đ?ng đ?u Han lam vi?n v?i cac thu?c quan Tr?c h?c s?, Th? đ?c h?c s?, Th? gi?ng h?c s?, Th? th? h?c s?, Tu so?n, Bien so?n, v.v. Cac h?c s? khac ngoai Han lam h?c s? đ??c s? d?ng trong Trung th? s?nh (中書省, Secretariat), T?p hi?n vi?n (集賢院, Academy of Scholarly Worthies), Chieu v?n quan (昭文館, Institute for the Glorification of Literature) ho?c cac b? nh? Binh b? ph? trach vi?c so?n th?o v?n th?.

T?i cac tri?u đ?i Trung Hoa, trong quan ch? Han lam vi?n, H?c s? la m?t ham cao quy nen m?t ch?c đ??c g?n ham H?c s? cao quy h?n ch?c khong đ??c g?n ham nay va co th? co ph?m tr?t cao h?n. Vi d?, ch?cTh? đ?c h?c s? (侍讀學士, Academician Reader-in-waiting) la ch?c cao quy h?n Th? đ?c (翰林, Reader-in-waiting). T?i cac tri?u đ?i Vi?t Nam, tr??c th?i H?ng đ?c, vi?c phong ham H?c s? đ??c ap d?ng t??ng t? nh? t?i Trung Qu?c. T? th?i H?ng đ?c (1470) đ?n th?i Nguy?n Minh M?ng (1820), ch?c H?c s? đ??c bai b? nh? Han lam h?c s? th?a ch? đ??c đ?i thanh Han lam th?a ch?, m?c du v?n th?y trong s? Vi?t co 1 l?n nh?c đ?n ch?c nay th?i chua Tr?nh ^[7]

Han lam vi?n x?a va nay [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T?i cac tri?u đ?i quan ch? A đong x?a, v?i Nho giao la r??ng c?t trong th? ch? chinh tr? qu?c gia, Han lam vi?n la ch?n v?n đan t??ng tr?ng cho tinh hoa Nho h?c toan qu?c. Vi v?y, Han lam vi?n t?i cac tri?u đ?i nay la m?t t? ch?c Nho h?c ^[8] v?i cac quan Han lam uyen tham kinh truy?n, T? th? , v?n hay ch? t?t chuyen trach vi?c so?n th?o v?n ki?n tri?u đinh, ph? trach vi?c bien so?n qu?c s?, th?c l?c, đi?n l?, gi?ng d?y kinh s? cho vua, hoang t? va tri?u đinh, la m?u quan vien ma m?i t?ng l?p trong xa h?i x?a đ?u tr?ng v?ng. Cac lanh v?c khac nh? thien v?n, y t?, khoa h?c, k? thu?t th??ng do cac vi?n ho?c cac c? quan chuyen mon khac chuyen trach.

Ngay nay, cung v?i vi?c Nho giao khong con la r??ng c?t t?i cac qu?c gia A đong va v?i cac th? ch? chinh tr?, giao d?c khac nhau, Han lam vi?n khong con la n?i chuyen trach vi?c so?n th?o v?n th?, bien so?n qu?c s?. Danh t? Han lam ngay nay con đ??c dung đ? ch? cac hi?p h?i khoa h?c , co th? bao g?m ho?c khong bao g?m v?n h?c nh? Vi?n Han lam Khoa h?c Qu?c gia Hoa K? , Vi?n Han lam Khoa h?c Nga , Vi?n Han lam Khoa h?c Xa h?i Vi?t Nam , Vi?n Han lam Khoa h?c va Cong ngh? Vi?t Nam , ho?c cac vi?n nh? vi?n Han lam Phap v?i m?t trong cac chuyen trach c?a vi?n la chu?n hoa ngon ng? Phap , lam cho ti?ng Phap trong sang va d? hi?u đ?n m?i t?ng l?p.

Danh t? Vi?n S? t?i Vi?t Nam [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T?i cac tri?u đ?i Vi?t Nam x?a, cac quan Han lam th??ng đ??c g?i b?ng cac ch?c t??c ma h? đ??c b? nh? quan Han lam h?c s?, quan Han lam th? đ?c h?c s?, quan Han lam th? gi?ng h?c s?. It ho?c ch?a th?y co sach bao ho?c trang m?ng nao dung danh t? Vi?n s? cho cac quan Han lam x?a. Th??ng, cac sach bao, trang m?ng vi?t Nguy?n Trai, quan Han lam h?c s? th?a ch? th?i Le , it ho?c ch?a th?y sach bao ho?c trang m?ng vi?t Nguy?n Trai, vi?n s? vi?n Han lam th?i Le.

đ?n nay, cac c? quan Han lam t?i Vi?t Nam đ?u khong co ho?c khong h? phong ch?c Vi?n s? (士院, Academician). Cac ch?c Vi?n s? th??ng đ??c dung cho cac giao s?, ti?n s? Vi?t Nam đ?u do cac vi?n Han lam t?i cac qu?c gia ngoai Vi?t Nam phong t?ng.

Ngoai ra, t?i Vi?t nam (ten g?i chinh th?c C?ng Hoa Xa H?i Ch? ngh?a Vi?t Nam ), vi?c khong t?n t?i m?t c? quan Han lam vi?n chuyen trach vi?c chu?n hoa ngon ng? Vi?t trong đo co vi?c chu?n hoa cac danh t? d?ch thu?t, đ?a ra nh?ng quy t?c ng? phap, lam cho ti?ng Vi?t trong sang va d? hi?u đ?n m?i t?ng l?p va ap d?ng b?i ng??i Vi?t tren toan th? gi?i, đa gop ph?n khong nh? vao vi?c tranh cai trong vi?c d?ch thu?t ham Vi?n s? trong ti?ng Vi?t. Vi?c giao s? Phan Huy Le , ch? t?ch H?i s? h?c Vi?t nam, đ??c phong t?ng ham Correspondant etranger b?i Vi?n Han lam Phap la m?t vi d?. Quan đi?m ?ng h? (va la ch?c danh chinh th?c trong bai vi?t v? Phan Huy Le t?i Wikipedia) cho r?ng ham tren c?n đ??c d?ch la Vi?n s? thong t?n trong khi ng??c l?i, quan đi?m ch?ng đ?i (t? bai vi?t c?a Le M?nh Chi?n ) cho r?ng c?n đ??c d?ch la Thong tin vien. Vi?c cac bao chi t?i Vi?t Nam chuc m?ng giao s? Phan Huy Le v?i cau v?n " L?n đ?u tien co m?t ng??i c?a nganh Khoa h?c Xa h?i Vi?t Nam tr? thanh vi?n s? vi?n Han lam Phap " đa đem đ?n ng? nh?n t? đ?c gi? đ?i chung, khong chuyen nganh cho r?ng giao s? Phan Huy Le, v?i t??c Correspondant etranger, đ??c xem nh? la vi?n s? chinh th?c ( Academicien) , nh?ng ch?c Academicien la m?t t??c cao quy nh?t va khong danh cho cac ?ng c? vien khong co Phap t?ch. Trong bai vi?t v? Phan Huy Le t?i Wikipedia, vi?c d?ch ch?c sang ti?ng Vi?t la Vi?n s? thong t?n nh?ng l?i đ? them ch?c v? trong ti?ng Phap kem theo la Correspondant etranger ma khong co l?i chu thich, d?n ngu?n v? vi?c d?ch danh t? Vi?n s? thong t?n nay co đ??c ch?p nh?n t? Vi?n han lam Phap hay cac c? quan chinh th?c t?i Vi?t Nam hay khong l?i cang lam cho cac nha nghien c?u, đ?c gi? nghi ng? v? tinh xac th?c, th?i ph?ng t??c phong c?a vi?c d?ch danh thu?t nay.

Bien ch? Han lam vi?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Quan vien [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Han lam vi?n th?i T? đ?c ^[9] g?m cac quan vien đ??c li?t ke theo c?p b?c cao th?p nh? sau:

• Han lam vi?n Tr??ng vi?n h?c s?
• Han lam vi?n Tr?c h?c s?
• Han lam vi?n Th? đ?c h?c s?. Han lam vi?n Th? gi?ng h?c s?
• Han lam vi?n Th? đ?c, Han lam vi?n Th?a ch?, Han lam vi?n Th? gi?ng
• Han lam vi?n Tr??c tac, Han lam vi?n Tu so?n
• Han lam vi?n Bien tu, Han lam vi?n Ki?m th?o
• Han lam vi?n đi?n b?, Han lam vi?n đi?n t?ch
• Han lam vi?n đai chi?u, Han lam vi?n Cung ph?ng

Trach nhi?m [ s?a | s?a ma ngu?n ]

So?n th?o v?n t?, s?c m?nh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Pham nh?ng vi?c bien so?n, nganh t? han ^[10] , th?o lu?n kinh đi?n, cung h?t th?y m?i s? v?n t?, s?c m?nh, đ?u thu?c vao vi?n Han lam c?. Ch??ng vi?n H?c s? coi v? vi?c v?n t? ch? cao, ra vao ch?u h?u nha vua đ? phong khi vua h?i. Tr?c h?c s? lam vi?c s? v? trong vi?n, nh?ng quy?n c?ng nh? ch??ng vi?n h?c s?. Th? đ?c h?c s?, Th? gi?ng h?c s?, Th? đ?c, Th?a ch? va Th? gi?ng, đ?u coi v? vi?c bien so?n, tr??c thu?t đ? giup vao vi?c t? han. Tu so?n, Bien tu, Ki?m th?o đ?u coi v? vi?c phien duy?t th? t?ch, va ki?m duy?t t? han. đi?n b? coi vi?c phat, nh?n v?n th?. đai chi?u coi vi?c hi?u đinh va đ?i chi?u v?n s?. ^{[11] [12]}

Gi?ng d?y, th?o lu?n kinh đi?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th? đ?c h?c s?, Th? gi?ng h?c s?, Th? đ?c, Th?a ch? va Th? gi?ng đ?u la cac quan uyen tham Nho h?c, nen con chuyen trach vi?c th?o lu?n kinh truy?n cung vua, cung Kinh dien gi?ng quan trong cac bu?i thi?t tri?u gi?ng d?y kinh s? cho cac quan c?p cao trong tri?u đinh. đoi khi, chuyen trach vi?c gi?ng d?y kinh s? cho Thai t? (n?u đong cung c?n ph? quan) va cac hoang t?.

Bien so?n qu?c s?, th?c l?c, đi?n l? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cung Qu?c s? quan bien so?n qu?c s?, th?c l?c, đi?n l? theo l?nh vua ho?c tri?u đinh

đ?m nh?n trach nhi?m Kham sai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Khi c?n, vua b? cac v? quan c?p cao trong Han lam vi?n gi? ch?c Kham sai , giup vua va tri?u đinh gi?i quy?t cac v?n đ? ngo?i giao ho?c n?i chinh trong m?t th?i gian ng?n

L?ch s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th?i đ??ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

B?t đ?u t? nh?ng n?m 700, danh t? Han lam đ??c dung đ? ch? cac ch?c v?, c? quan v?i y ngh?a la cac thu?c vien ho?c ng??i gi? ch?c Han lam co trinh đ? cao ho?c co tay ngh? chuyen mon uyen tham, du cac chuyen mon nay co th? khong lien quan đ?n v?n h?c, ngh? thu?t, kinh truy?n. Th?i nay, Han lam co th? đ??c đ?t tr??c ten ch?c c?a cac h?c s?, y s?, cac nha boi toan, cac quan vi?t th? phap, v.v.

Kho?ng n?m 666 ho?c 667, tri?u đinh l?p v?n phong B?c Mon (北門, North Gate), h?p cac h?c s? v?n hay ch? t?t chuyen trach vi?c so?n th?o chi?u ch?, tac ph?m ma tri?u đinh giao cho. Cac h?c s? nay ngoai cac Nho h?c gia ra, con co nh?ng h?c s? v?i chuyen mon trong T? th?, trong th? ca, ho?c trong Ph?t h?c ho?c Lao h?c, v.v.

N?m Tien Thien nguyen nien (712) th?i đ??ng Huy?n Tong , tri?u đinh xoa ten v?n phong B?c Mon, l?y ten ch?c Han lam đai chi?u (翰林待詔, Academicians Awaiting Orders) đ? ch? cac v? B?c Mon h?c s? x?a, b?t đ?u s?p x?p quy t? nh?ng h?c s? uyen tham ch? ngh?a. N?m nay, Trung th? s?nh (中書省, Secretariat) nhi?u vi?c, nen tuy?n ng??i v?n hay ch? t?t, b? ch?c Han lam cung ph?ng (翰林供奉, Academician in Attendance), ph? giup cac h?c s? t?i cac vi?n v?n h?c nh? T?p hi?n vi?n , Chieu v?n quan trong vi?c ch? cao th? s?c.

Th?i nay, hai ch?c Han lam đai chi?u va Han lam cung ph?ng đ?u la ch?c Sai khi?n (差遣, Duty Assignment), la nh?ng ch?c v?i trach nhi?m đ??c giao khong lien quan đ?n ch?c v? chinh th?c c?a v? quan đ??c giao. Vi?c so?n th?o v?n ki?n c?n ng??i v?n hay ch? t?t, nen cac quan co ?u đi?m nay đ?u đ??c tuy?n d?ng t? cac b?, c? quan khac nhau. Vi vi?c c?n ng??i ? cac c?p khac nhau, nen s? l??ng hai h?ng H?c s? tren tuy luc cao th?p khac nhau. Hai ch?c nay khong b? ph?m tr?t va khong tr? l??ng. Cac quan gi? hai ch?c nay đ??c tr? l??ng theo ch?c v? chinh th?c ma h? đa n?m gi? trong tri?u đinh tr??c khi nh?m m?t trong hai ch?c Han lam nay.

N?m Khai Nguyen 26 (738), tri?u đinh g?p 2 ch?c Han lam cung ph?ng va Han lam đai chi?u l?i thanh m?t va g?i ch?c m?i la Han lam h?c s? (翰林學士, Hanlin Academician), phan bi?t v?i cac h?ng h?c s? khac. Han lam h?c s? lam vi?c cho Han lam vi?n. Cac h?c s? khac ngoai Han lam vi?n đ??c g?p l?i va đi?u hanh b?i c? quan c?ng l?p cung n?m la H?c s? vi?n (學士院, Institute of Academicians).

Vao nh?ng n?m đ?u c?a Han lam vi?n, do đ?n thu?n la c? quan so?n th?o v?n ki?n nen vi?n khong la m?t c? quan v?i nhi?u ?nh h??ng đ?n chinh s? tri?u đinh. Nh?ng nh?ng n?m sau, nh?t la vao nh?ng n?m 800 sau cu?c lo?n An L?c S?n , m?c ?nh h??ng c?a Han lam vi?n t?ng len đang k? khi nh?ng vi?c b? hay mi?n quan v?n vo, sach l?p Thai t?, tuyen b? chinh ph?t, ho?c cac s?c l?nh vua ban đ?u do cac v? Han lam vi?n h?c s? kh?i th?o, cac Han lam h?c s? d?n d?n tr? thanh c? v?n rieng c?a vua trong cac v?n đ? chinh s?.

C?ng nh? hai ch?c Han lam cung ph?ng va Han lam đai chi?u tr??c đay, ch?c Han lam h?c s? th?i đ??ng khong co ng?ch nh?t đ?nh, khong co gi?i h?n quan đ??c b? ph?i t? c?p ho?c ph?m nao. M?c l??ng đ??c tr? la m?c l??ng theo ch?c v? chinh th?c ma v? quan đ??c đa n?m gi? tr??c khi nh?m ch?c Han lam h?c s?. Sau khi lam vi?c 1 n?m t?i Han lam vi?n, quan Han lam h?c s? s? đ??c phong ham (khong ph?i la ch?c ma la ham) Tri ch? cao (知制誥, Participant in the Drafting of Proclamations). Quan Han lam h?c s? ch?a đ??c th?ng ham Tri ch? cao khong đ??c kh?i th?o v?n th?, ch? đ??c th? tung v?n h?c. đ??c b? vao ch?c Han lam h?c s? đ?ng ngh?a v?i vi?c khi y?n ti?c đ??c ng?i d??i T? t??ng , tren quan Nh?t ph?m, nen cac quan Han lam h?c s? con đ??c bi?t đ?n la quan "N?i t??ng (?相, Inner Counsellor-in-chief)". Vi ch?c v? k? c?n va c? v?n vua, du cho ch?c v? chinh th?c cao th?p ra sao, Han lam h?c s? th?ng tuy?n d? dang trong quan tr??ng, th??ng th?ng đ?n T? t??ng.

Bien ch? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th?i đ??ng, cac ch?c H?c s? chinh th?c trong Han lam vi?n nh? Han lam h?c s? th?a ch?, Han lam h?c s?, Han lam th? đ?c h?c s?, Han lam th? gi?ng h?c s? đ?u la cac ch?c Sai khi?n (差遣, Duty Assignment), khong l??ng va khong ph?m tr?t, đ??c xem la cao quy h?n ch?c danh H?c s? thong th??ng t?i cac vi?n khac du t?t c? cac ch?c H?c s? đ?u khong đ??c tr? l??ng.

S? h?c s? Han lam vi?n luc đ?u t?ng ho?c gi?m tuy theo nhu c?u.

đ?i đ??ng Huy?n Tong , tri?u đinh ch? đ?nh gi?i h?n Han lam h?c s? la 6 ng??i. Sau n?m 800, trong 6 quan Han lam h?c s?, l?i m?t quan đ??c ch?n lam ch??ng quan Han lam vi?n v?i ch?c v? la Han lam h?c s? th?a ch? (翰林學士承旨, Hanlin Academician Recipient of Edicts). ^[13]

Sau khi lam vi?c 1 n?m t?i Han lam vi?n, quan Han lam h?c s? s? đ??c phong ham (khong ph?i la ch?c ma la ham) Tri ch? cao (知制誥, Participant in the Drafting of Proclamations). Quan Han lam h?c s? ch?a đ??c th?ng ham Tri ch? cao khong đ??c kh?i th?o v?n th?, ch? đ??c th? tung v?n h?c.

Ngoai hai ch?c Han lam h?c s? va Han lam h?c s? th?a ch? ra, tri?u đ??ng con co cac ch?c Sai khi?n giup cho cac Han lam h?c s? nh? sau:

• Han lam Th? đ?c h?c s? (翰林侍讀學士, Hailin Academician Reader-in-waiting), l?p th?i đ??ng n?m Khai Nguyen 13 (725), la ch?c Sai khi?n gi? vi?c gi?ng ngh?a kinh sach. Nguyen đay la ch?c Th? gi?ng đ??c trao cho cac h?c quan đ? d?y d?, gi?ng gi?i kinh sach cho thai t? ho?c cho cac hoang t?, sau nay đ??c sung ki?m vao Han lam vi?n. Ch?c Th? đ?c cao h?n ch?c Th? gi?ng vi sach x?a vi?t b?ng ch? Han khong co ch?m cau nen ng??i đ?c ph?i đem ki?n th?c va kinh nghi?m c?a minh ra đ? ch?m cau r?i gi?ng cho đung. Quan Th? đ?c thu?c lau kinh s?, bi?t ch? ng?t cau nen ch?c Th? đ?c cao h?n Th? gi?ng. Ham h?c s? đ??c phong đ? phan bi?t v?i cac Th? đ?c khac vi Han lam Th? đ?c h?c s? la ch?c cao quy h?n Han lam Th? đ?c ho?c Th? đ?c t?i tri?u đinh.
• Han lam Th? gi?ng h?c s? (翰林侍講學士, Hailin Academician Expositor-in-waiting), l?p th?i Han , la ch?c Sai khi?n ph? trach vi?c gi?i thich, binh lu?n, chu thich cac v?n th? ca ch? bi?u. ^[14] T??ng t? Han lam Th? đ?c h?c s?, ch?c Han lam Th? gi?ng h?c s? la ch?c cao quy h?n Han lam Th? gi?ng ho?c Th? gi?ng t?i tri?u đinh.
• Th? th? h?c s? (侍書學士, Academician Calligrapher-in-Waiting) la ch?c Sai khi?n gi? vi?c d?y b?o th? phap. Ch?c nay co l? đ??c l?p vao th?i đ??ng . ^[15] Khong co t? li?u đ? bi?t co ch?c Han lam Th? th? h?c s? hay khong. Theo suy đoan, ch?c Han lam Th? th? h?c s? co th? đ??c đ?t vi th?i đ??ng la th?i co r?t nhi?u th? phap gia n?i ti?ng nh? Li?u Cong Quy?n ho?c Ch? To?i L??ng.

Cac ch?c Han lam h?c s? th?a ch?, Han lam h?c s?, Han lam Tr?c h?c s?, Han lam Th? đ?c h?c s?, Han lam Th? gi?ng h?c s? la cac ch?c đ??c g?n them ch? Han lam va ham H?c s? đ? phan bi?t v?i cac ch?c cung ten nh?ng đ??c b? vao cac vi?n khac nh? T?p hi?n vi?n . Cac ch?c khac trong Han lam vi?n tuy theo tr??ng h?p ma đ??c chuy?n sang Han lam vi?n va g?n them m? t? Han lam đ? phan bi?t v?i ch?c khong thu?c Han lam vi?n, ch? ph? giup vi?n.

D??i cac ch?c nay la cac ch?c Han lam Th? đ?c (翰林侍讀, Hailin Reader-in-waiting), Han lam Th? gi?ng (翰林侍講, Hailin Expositor-in-waiting).

Ngoai ra, Han lam vi?n con đ??c ph? giup b?i 2 ^[16] quan Ng? kinh Bac s? (五經博士, Erudite of the Five Classics), la ch?c chinh th?c co tr?t ph?m (khong ph?i ch?c Sai khi?n), đa đ??c l?p t? th?i Han , đ??c trao cac quan uyen tham chuyen nghien c?u v? Ng? kinh , đ? d?y cac s? t? t?i Qu?c t? giam , tr?t Chanh ng? ph?m.

Ngoai nh?ng ch?c đi?u hanh va thu?c vien trong Han lam vi?n tren ra, con co cac ch?c ph? giup đ?n t? cac vi?n h?c thu?t khac nh? T?p hi?n vi?n ho?c Chieu v?n quan. Cac ch?c nh? Th? đ?c, Th? gi?ng, Hi?u ly (校理, Subeditor) (Hi?u ly đ??c bai b? vao n?m Trinh Nguyen 8 (792) thay b?ng ch?c Hi?u th? (校書, Editing Clerk)), Chinh t? (政字, Clerk) ^[17] , Ki?m th?o (檢討, Examining Editor), Tr??c tac lang (著作郞, Editorial Director), Tu so?n (修撰, Senior Compiler), Tr??c tac (著作, Editorial Clerk), Hi?u kham (校勘, Proofreader), v.v. Cac ch?c nay tuy theo tr??ng h?p ma đ??c chuy?n sang chinh th?c thu?c Han lam vi?n va g?n them m? t? Han lam ho?c ch? đ?n thu?n ph? vi?c Han lam vi?n trong m?t th?i gian ng?n.

Th?i nay, vi?c gi?i h?n 6 Han lam h?c s? khong co ngh?a la ch? co 6 v? h?c s? t?i tri?u đinh. Trong tri?u đinh ngoai Han lam h?c s? ra, vi ch?c H?c s? la m?t ch?c Sai khi?n, co kha nhi?u cac h?c s? khac lam vi?c t?i cac b?, c?p khac nhau, đ?u d??i s? đi?u hanh c?a H?c s? vi?n. Han lam vi?n (hay Han lam H?c s? vi?n) va H?c s? vi?n đa ho?t đ?ng song song cung nhau cho đ?n h?t th?i T?ng , m?c du th?i nay khi nh?c đ?n h?c s?, ng??i ta l?i nh? đ?n cac v? h?c s? thu?c Han lam vi?n nhi?u h?n la cac v? h?c s? đ?n t? H?c s? vi?n. Ngoai ra, con co ch?c Tr?c h?c s? (直學士, Auxiliary Academician), tr?t th??ng t? L?c ph?m tr? xu?ng ^[13] , ph? giup vi?c so?n th?o gi?y t? t?i cac vi?n v?n h?c nh? Han lam vi?n, T?p hi?n vi?n , Chieu v?n quan ho?c trong cac b? nh? b? Binh .

Th?i đ??ng , tr?ng trach so?n th?o chi?u th?, v?n ki?n tri?u đinh đ??c phan đ?nh theo bien ch? L??ng Ch? (兩制, Two Drafting Groups) t?c hai v?n phong so?n th?o chi?u th?, v?n ki?n tri?u đinh đ??c phan đ?nh nh? sau:

• Nhom N?i ch? (內制, Inner Drafters) do Han lam vi?n đ?m nhi?m, chuyen trach vi?c so?n th?o nh?ng chi?u th? quan tr?ng nh? chi?u l?p Thai t? (建儲, ki?n tri?u), chi?u xa t?i (赦書, ?音), chi?u b?, mi?n Tam cong, T? t??ng, quan v?n vo c?p cao, hay chi?u tuyen b? cac cu?c chinh ph?t, binh đ?nh v?i quy mo l?n (大誅討).
• Nhom Ngo?i ch? (內制, Outer Drafters) do Trung th? s?nh đ?m nhi?m, chuyen trach vi?c so?n th?o nh?ng chi?u th?, v?n ki?n tri?u đinh khac nh? chi?u ?y l?o binh l? (慰軍旅)

Cac lo?i chi?u th?, v?n ki?n nay tuy theo m?c quan tr?ng ma dung cac lo?i gi?y đay khac nhau. Theo Han lam chi ^[18] , nh?ng chi?u l?p Thai t?, b? mi?n quan l?i c?p cao, chi?u tuyen b? chinh ph?t, chi?u khen ng?i Thanh cung đ?o quan (?宮道觀, m?t quan đ?o Lao n?i ti?ng th?i đ??ng ) thi dung lo?i gi?y đay tr?ng ten B?ch Ma (白麻, White rattan paper). Cac lo?i chi?u khac nh? chi?u ?y l?o, an ?i binh l? dung lo?i gi?y đay vang ten Hoang Ma (黃麻, Yellow rattan paper). Chi?u ti?n cao (dung trong t? l?) dung t?i Thanh cung đ?o quan dung m?c son (t?c m?c mau đ?) vi?t tren gi?y mau xanh d??ng g?i thanh đ?ng (?藤, Blue rattan paper), v,v...

Vi?c l?p bien ch? L??ng ch? đ?m b?o s? bi m?t trong vi?c so?n th?o nh?ng chi?u, ch? quan tr?ng ma đoi khi ch? vua la ng??i bi?t duy nh?t tr??c khi tuyen b?. Theo Ki?n v?n t?p l?c c?a Le Quy đon :

"Th?i nha T?ng, B?c Mon gi? N?i ch?, Tay d?ch gi? Ngo?i ch?, g?i la L??ng ch?. Khi th?o ch? v?n phong ch?c cho quan v?n, quan vo, thi tr??c h?t vien Trung th? dang t? trinh v? vi?c ban phong, t?i hom ?y, nha vua truy?n l?nh đong c?a vi?n đ? kh?i th?o; duy th?o ch? v?n phong h?u phi, Thai t? va t? t??ng thi khong cho vi?n ^[19] nay bi?t, ma sai n?i s? truy?n l?nh tri?u vien quan h?c s? đ?n ti?n đi?n ^[20] nha vua đ??ng đ??ng d? b?o v? y ngh?a ban phong, cho phep vien quan ?y ng?i va ban cho u?ng tra, tr??c m?t vua bay đ? kim khi g?n ba tr?m l?ng, khi đa vi?t xong t? ch?, li?n đem ban cho. Nh? V??ng Luan th?o t? ch? phong L?u quy phi, Cao Tong ban cho ti?n nhu?n but g?n m?t v?n quan, sao ma h?u đai th?? T? ch? th?o đ?n tr?ng canh ba m?i xong, khi dang b?n th?o, vua v?n ch?a đi n?m, đ? đ?i, k?p đ?n sang tuyen b? ch? v?n, c?ng khong cho vien quan khac thay đ?i đinh chinh, sao ma tr?ng đai th?? Nha Minh tr? v? sau, khong co th? l? ?y." ^[21]

Th?i T?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac thay đ?i t?i Han lam vi?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th?i T?ng , cac ch?c cac Han lam h?c s? th??ng ph? trach nh?ng bu?i thi?t tri?u th?o lu?n v? kinh truy?n cung vua va tri?u đinh. đay chinh la th?i k? Han lam vi?n chuy?n đ?i t? m?t t? ch?c c? v?n chinh tr? khong chinh th?c thanh m?t c? quan chuyen ph? trach vi?c h?c thu?t va v?n hoa nh? đ??c bi?t đ?n ngay nay. ^[22]

Th?i T?ng Th?n Tong (1067-1085), ch?c Han lam h?c s? khong con la ch?c Sai khi?n (差遣, Duty Assignment), đ??c quy đ?nh tr? thanh ch?c quan chinh th?c v?i tr?t Chanh tam ph?m. B?t đ?u t? luc nay, chinh sach L??ng ch? đ??c xoa va toan b? vi?c so?n th?o v?n ki?n đ?u do Han lam h?c s? đ?m gi?. ^[23] Han lam h?c s? chinh th?c th?i nay đ??c gi?i h?n l?i la 2 ng??i. Ngoai ra:

• T??ng t? th?i đ??ng , n?u c?n b? them nh?ng v? quan đ? gi? vi?c so?n th?o, Han lam vi?n sung cac Tr?c h?c s? (直學士, Auxiliary Academician), tr?t th??ng la Tong tam ph?m ^[13] , vao ph? vi?n. Th?i Minh , khi cac Tr?c h?c s? vi?n t?i cac h?c vi?n khac đ??c b? vao Han lam vi?n, ch?c Tr?c h?c s? đ??c đ?i thanh ch?c Tr?c h?c s? vi?n (直學士院, Auxiliary Hanlin Academician) ^[13]
• N?u c?n b? them v? quan đ? t?m th?i n?m gi? ch?c v? đ? tr?ng c?a m?t trong 2 v? Han lam h?c s?, v? quan nay đ??c b? ch?c Quy?n tr?c h?c s? vi?n (權直學士院, Provisional Auxiliary Hanlin Academician). Tuy v?y, n?u ch?c ma v? quan gi? tr??c khi nh?n ch?c nay co ph?m tr?t la Chanh tam ph?m ho?c cao h?n, thi ch?c đ??c b? l?i g?i la Quy?n Han lam h?c s? (權翰林學士, Provisional Auxiliary Hanlin Academician) ^[23]

Th?i nay, t??ng t? th?i đ??ng , bien ch? L??ng ch? trong vi?c so?n th?o chi?u th?, v?n ki?n v?n đ??c ap d?ng cho đ?n th?i T?ng Th?n Tong . Han lam h?c s? v?n gi?i h?n la 6 ng??i nh?ng khi c?n co th? t?ng them 1 v? Han lam h?c s? th? 7 g?i la Vien ngo?i h?c s? (員外學士, Auxiliary Hanlin Academician). Th?i nay, ch? nh?ng h?c s? uyen tham m?i chinh th?c la Han lam h?c s? va co hy v?ng lam T? t??ng, con th?p h?n thi ch? g?i la Tr?c h?c s? ho?c Tr?c h?c s? vi?n n?u đ??c b? sung vao Han lam vi?n.

Bien ch? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T??ng t? th?i đ??ng , Han lam vi?n th?i T?ng co cac quan Han lam h?c s? đ??c đi?u hanh b?i 1 v? quan Han lam h?c s? th?a ch? (翰林學士承旨, Hanlin Academician Recipient of Edicts), tr?t Chanh tam ph?m. ^[13]

D??i cac quan Han lam h?c s? v?n la cac quan đa đ??c đ?t t? th?i đ??ng c?ng v?i cac ch?c đ??c đ?i ten ho?c them nh? Tr?c h?c s? vi?n, Quy?n tr?c h?c s? vi?n ho?c Quy?n Han lam h?c s?.

M?t ch?c m?i đ??c đ?t ra la ch?c Bien tu quan (編修官, Junior Compiler), tr?t Chanh bat ph?m ^[24] , gi? vi?c so?n qu?c s? va th?c l?c, thu?c Qu?c s? vi?n (國史院, Historiography Academy) va Th?c l?c vi?n (實錄院, True Records Institute). Ngoai ra, th?i nay con co them ch?c T?, H?u Thuy?t th? (說書, Lecturer), coi vi?c gi?ng ngh?a kinh sach.

Rieng ch?c Th? th?:

• Khong nh? th?i đ??ng , ch?c Th? th? th?i T?ng khong co ch?c v? H?c s? theo kem, t?c th?i T?ng, Th? th? la Th? th? (侍書, Court Calligrapher) m?c du v?n thu?c Han lam vi?n ^[13]
• Ch?c Th? th? giup vi?c cho đi?n b? (典簿, Manager of Registration) ^[25]

Vi?c h?p nh?t Han lam vi?n vao N?i th? s?nh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th?i T?ng l?i la th?i ma danh t? Han lam vi?n đa b? ng? nh?n nghiem tr?ng qua vi?c dung Han lam vi?n đ? lam c? quan chuyen trach cac thu vui tao nha trong tri?u đinh. Do cac vua T?ng đ?u la nh?ng v? hoang đ? yeu thich ngh? thu?t, Han lam vi?n l?i đ??c bi?t đ?n la m?t c? quan chuyen v? v?n hoa ngh? thu?t h?n la c? quan c? v?n vi?c qu?c s? h?c h?c vi?n nh? th?i đ??ng . Han lam vi?n nay (khac v?i Han lam vi?n t??ng t? H?c s? vi?n) đ??c đ?t d??i quy?n đi?u hanh c?a N?i th? s?nh (內侍省, Department of Service ). Th?i nay, Han lam vi?n ( 翰林院, Artisans Institute ) đ??c bi?t đ?n v?i ten g?i la T? s? (四局, Four Artisan Services) do trong bien ch? c?a vi?n, g?m b?n s? la s? thien v?n (天文局, Astrologer Service), s? đ? h?a (圖?局, Painter Service), s? th? ngh? (書藝局, Calligrapher Service), va s? V? Tra (??局, Games & Tea Service). ^[26] Vi?c lam nay đa t?o nen nh?ng ng? nh?n ngay nay đanh đ?ng vi?c cac Han lam h?c s? th?i nay kiem ch?c quan boi toan, h?u r??u, đai tra, v.v.

Th?t ra, th?i T?ng , Han lam vi?n co 2 y ngh?a khac nhau. Han lam vi?n (翰林院, Hanlin Academy) la Han lam vi?n, nh? H?c s? vi?n, ch? v? v?n h?c, v? cac quan v?n cao ch? t?t g?m 6 ng??i r?i sau đo la 2 ng??i d??i th?i T?ng Th?n Tong . Con Han lam vi?n (翰林院, Artisans Institute), nh? T? s? (四局, Four Artisan Services) thi l?i la m?t c? quan c?a N?i th? s?nh, chuyen trach cac ho?t đ?ng thu vui ngh? thu?t trong cung đinh, nh?ng c? quan nay l?n cac thu?c vien, ch??ng quan khong ph?i la Han lam h?c s?.

Th?i Lieu, Kim, Nguyen [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th?i Lieu , Kim , Nguyen , Han lam vi?n đ??c đ?i thanh Han lam Qu?c s? vi?n (翰林國史院, Hanlin and Historiography Academy), chuyen trach cac vi?c h?c thu?t Han lam va bien so?n qu?c s?, khong lien quan đ?n cac vi?c hanh phap va l?p phap. Cac tri?u đ?i nay đ?u l?p Han lam h?c s? nh?ng đ?a v? th?p h?n th?i đ??ng T?ng . ^[23]

Th?i Lieu , Kim , t??ng t? th?i đ??ng , T?ng , Han lam vi?n co cac quan Han lam h?c s? đ??c đi?u hanh b?i 1 v? quan Han lam h?c s? th?a ch? (翰林學士承旨, Hanlin Academician Recipient of Edicts). Sau n?m 1318 th?i Kim , th?ng tr?t Chanh nh? ph?m. ^[11]

Th?i Nguyen , Han lam vi?n đ??c đi?u hanh b?i 6 quan Han lam h?c s? th?a ch?, tr?t Tong nh?t ph?m. ^[13] Ngoai ra, tri?u đinh con cho l?p m?t vi?n khac la Mong C? Han lam vi?n (蒙古翰林院, Mongolian Hanlin Academy), la m?t c? quan rieng bi?t, chuyen trach vi?c so?n th?o cac v?n th? tri?u đinh b?ng ti?ng Mong C? ho?c d?ch thu?t cac v?n th? b?ng ti?ng Mong C? qua cac ngon ng? khac ho?c ng??c l?i. Th?i nay, Mong C? Han lam vi?n va Han lam Qu?c s? vi?n la hai vi?n đ?c l?p va co cac tr?ng trach khac nhau.

Th?i Minh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac thay đ?i t?i Han lam vi?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th?i Minh , Han lam vi?n đ??c t? ch?c va chinh th?c nang c?p thanh m?t c? quan v?i đ?y đ? cac ch?c v? trong Han lam vi?n nh? đ??c bi?t đ?n ngay nay. Han lam vi?n th?i Minh co m?i quan h? r?t ch?t ch? v?i vi?c thi c?, b? L? , cung vua va tri?u đinh va vi v?y, tham gia vao vi?c chinh s? xuyen su?t c? tri?u đ?i Minh .

Th?i nay, Han lam vi?n la n?i ma cac ti?n s? k? thi đinh đ?u nh?m đ?n va la ban đ?p quan tr?ng đ? cac ti?n s? gia nh?p va th?ng ti?n mau chong trong quan tr??ng. Tuy vai tro c?a Han lam vi?n gi?i h?n h?n trong vi?c hanh phap va l?p phap vao th?i Minh so v?i th?i đ??ng va T?ng , nh?ng b?t đ?u t? đay, khi Han lam vi?n, b? L? , va N?i cac la 3 c? quan quan tr?ng k? c?n cac v? hoang đ? th?i Minh , thi Han lam vi?n la ban đ?p quan tr?ng cho cac ti?n s? trong nh?ng khoa thi c? gia nh?p vao va th?ng ti?n mau trong quan tr??ng. Th?i nay, Han lam vi?n la đi?m đ??c b? đ?n đ?u tien c?a cac ti?n s? đ?u cac khoa thi đinh . Theo lu?t nha Minh :

• Cac v? ti?n s? đ? nh?t giap k? thi đinh đ??c trao ngay nh?ng ch?c v? trong Han lam vi?n, nh? Tr?ng nguyen đ??c b? ch?c Han lam vi?n Tu so?n tr?t Tong l?c ph?m, Bang nhan va Tham Hoa đ??c b? ch?c Han lam vi?n Bien tu, tr?t Chanh th?t ph?m.
• đ?i v?i cac v? ti?n s? khac đ?u nh? ho?c tam giap trong k? thi đinh , h? đ??c tri?u đinh b? ch?c Th? cac s? (庶吉士, Hanlin Bachelor) la cac ch?c đ??c lam t?m th?i trong Han lam vi?n. Sau 3 n?m cac v? Th? cac s? nay s? đ??c kh?o l?i, n?u đ?u, tri?u đinh s? b? vao cac ch?c trong Han lam vi?n ho?c t?i cac c? quan khac trong tri?u đinh. Cac ch?c v? nay ph?n l?n đ?u lien quan đ?n b? L?, va d?n d?n t? b? L?, đ??c b? vao N?i cac trong t??ng lai. ^[22]

Th?i nay cac quan trong Han lam vi?n đ??c vao tham kh?o tai li?u trong V?n Uyen Cac (文淵閣, Hall of Literary Profundity) la n?i v?n phong c?a cac đ?i h?c s? (大學士, Grand Secretaries), c?ng la n?i ma cac tai li?u bi m?t qu?c gia đ??c l?u gi?. ^[23]

Bien ch? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Han lam vi?n th?i nay đ??c đi?u hanh b?i 1 v? quan H?c s? ^[27] (學士, Chancellor of the Hanlin Academy), tr?t Chanh tam ph?m, r?i Tong tam ph?m, r?i Chanh ng? ph?m ^[13]

Ch?c Han lam h?c s? th?a ch? t? th?i đ??ng đ?n th?i Nguyen khong con đ??c dung b?t đ?u t? th?i Minh s? ^[13]

Ch?c Han lam đai ch? đ??c đ?t n?m 712 th?i đ??ng đa đ??c xoa b? th?i Minh n?m 1381 ^[13]

D??i v? quan Han lam h?c s? v?n la cac quan đa đ??c đ?t t? th?i đ??ng nh? Th? đ?c h?c s?, Th? gi?ng h?c s?, Tu so?n, Bien tu, v.v..

Ch?c Tr?c h?c s? (直學士, Auxiliary Academician) đa co t? th?i đ??ng đ??c xoa b? vao th?i s? Minh n?m 1381. ^[13]

Th?i nay, ch?c đi?n B? (典簿, Manager of Registration) t? m?t ch?c quan n? xem xet s? sach phi t?n trong h?u cung đ?i thanh ch?c thu?c quan l?u tr? v?n ki?n (典簿, Archivist), gia nh?p Han lam vi?n. ^[13]

Cung th?i, ch?c Ng? kinh Bac s? (五經博士, Erudite of the Five Classics) đ??c thay đ?i g?i la Th? t?p Ng? kinh Bac s? (世襲五經博士, Hereditary Erudite of the Five Classics) do ch?c nay b?t đ?u t? th?i Minh la ch?c t??c ?m (爵蔭, Hereditary Nobility) b? cho con chau c?a cac thanh hi?n Nho h?c nh? con chau đ?c Kh?ng t? . Ch?c Ng? kinh Bac s? th?i đ??ng tr?t Chanh ng? ph?m, th?i nay đ?i l?i Chanh ho?c tong tam ph?m. ^[13] S? quan Th? t?p Ng? kinh Bac s? c?ng t?ng t? 2 len 5 ng??i. ^[28]

Th?i Thanh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac thay đ?i t?i Han lam vi?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th?i Thanh la th?i ma s? thu?c vien Han lam vi?n t?ng đang k?. T?ng s? thu?c vien lam vi?c t?i Han lam vi?n th?i Thanh đ??c bi?t đ?n la 6472 ng??i. ^[29]

Th?i nay, Han lam vi?n v?n la m?t c? quan h?c thu?t danh v?ng, nh?ng khong con tham gia nhi?u vao cac vi?c qu?c gia đ?i s?. Han lam vi?n th?i Thanh đ??c giao gi? vi?c bien so?n qu?c s?, ghi chep cac cau, l?i noi vua, đi?u hanh vi?c gi?ng kinh truy?n, th?o v?n ki?n lien quan đ?n nghi l?. Nh? th?i Minh , Han lam vi?n th?i Thanh la n?i ma cac ti?n s? b?t đ?u xu?t than tren quan tr??ng va h?u h?t cac tr?ng th?n đ?u xu?t than t? Han lam vi?n. đ?n n?i th?i đ?o Quang , Ham Phong , cac thu?c quan Han lam vi?n co th? t? ch?c Bien tu, Ki?m th?o trong vong 10 n?m th?ng đ?n ch?c Th? lang (侍?, Vice Minister) la ch?c đi?u hanh m?t vi?n ho?c ph?, ch? đ?ng d??i Th??ng th? . ^[30]

Bien ch? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T??ng t? th?i Minh , Han lam vi?n th?i Thanh đ??c đi?u hanh b?i H?c s?. Nh?ng vao th?i Thanh , Han lam h?c s? đ??c chia cho 2 quan thay vi ch? m?t quan nh? th?i Minh . Ch?c Han lam h?c s? th?i Thanh đ??c bi?t đ?n nhi?u h?n v?i ten g?i chinh th?c la Han lam vi?n Ch??ng vi?n h?c s? (翰林院掌院學士, Academicians in Charge) ^{[13] [31]}

Hai quan h?c s? nay đ??c l?a ch?n t? đ?i h?c s? ho?c Th??ng th? , ch?n 1 quan ng??i Man, 1 quan ng??i Han, b? ch?c H?c s? kiem ham L? b? Th? lang , tr?t Chanh nh? ph?m. Ch?c H?c s? nay đ??c thanh l?p n?m 1644, r?i l?i nh?p vao v?i N?i cac đ?n 1670 đ?ng ngh?a v?i vi?c khong co ch?c H?c s? ho?c Ch??ng vi?n h?c s? trong nh?ng n?m nay. N?m 1670,ch?c Ch??ng quan đ??c l?p l?i cho đ?n khi Han lam vi?n b? bai b?.

D??i 2 quan Han lam h?c s? v?n la cac thu?c vien nh? Th? đ?c h?c s?, Th? gi?ng h?c s?, Th? đ?c, Tu so?n, Ki?m th?o, đi?n b?, Th? cac s?, v.v.

Th?i nay, c?ng nh? th?i Minh, Han lam vi?n la n?i ma cac ti?n s? co th? th?ng ch?c mau ch?c tren quan tr??ng. Theo lu?t th?i Minh , Thanh :

• Cac v? ti?n s? đ? nh?t giap k? thi đinh đ??c trao ngay nh?ng ch?c v? trong Han lam vi?n, nh? Tr?ng nguyen đ??c b? ch?c Han lam vi?n Tu so?n tr?t Tong l?c ph?m, Bang nhan va Tham Hoa đ??c b? ch?c Han lam vi?n Bien tu, tr?t Chanh th?t ph?m.
• đ?i v?i cac v? ti?n s? khac đ?u nh? ho?c tam giap trong k? thi đinh , h? đ??c tri?u đinh b? ch?c Th? cac s? (庶吉士, Hanlin Bachelor) la cac ch?c đ??c lam t?m th?i trong Han lam vi?n. Sau 3 n?m cac v? Th? cac s? nay s? đ??c kh?o l?i, n?u đ?u, tri?u đinh s? b? vao cac ch?c trong Han lam vi?n ho?c t?i cac c? quan khac trong tri?u đinh. Cac ch?c v? nay ph?n l?n đ?u lien quan đ?n b? L?, va d?n d?n t? b? L?, đ??c b? vao N?i cac trong t??ng lai. ^[22]

Ch?c Th? đ?c h?c s? th??ng đ??c kh?o l?i sau 4 ho?c 5 n?m. Nh?ng quan Th? đ?c h?c s? r?t s? b? xoa ten kh?i Han lam vi?n.

Ch?m d?t [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m Quang T? 31 (1905), tri?u Thanh chinh th?c xoa b? khoa c? t?i Trung Qu?c , Han lam vi?n c?ng đ??c bai b? sau h?n c? ngan n?m đ??c tr?ng v?ng trong cac tri?u đ?i Trung Hoa.

T?i Trung Qu?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

D?ch thu?t [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m V?nh L?c 5 (1407) th?i Minh , sau chuy?n Tay D??ng l?n 1 c?a Tr?nh Hoa , đ? giup đ? trong vi?c phien d?ch cac th? t?, qua c?ng, cung vi?c đon ti?p cac s? gi? đ?n t? cac n??c sau chuy?n Tay D??ng, va đ? hu?n luy?n cho m?t b? ph?n quan vien m?i chuyen mon trong nganh d?ch thu?t, tri?u đinh đ?t ra m?t c? quan chuyen d?ch thu?t v?i ten g?i la T? Di Quan (四夷館, lit. Institute of the Four Barbarians, Translators Institute) bao g?m cac ngon ng? t?i cac n?i ma đoan tau trong chuy?n đi nay đa đ?n, trong đo co c? ti?ng Ch?m . T? Di quan th?i nay tr?c thu?c Han lam vi?n.

N?m Ho?ng Tr? 9 (1496) th?i Minh , T? Di quan tach r?i kh?i Han lam vi?n va đ??c đi?u hanh b?i Thai th??ng t? do quan pho Thai th??ng t? la Thai th??ng Thi?u khanh đi?u hanh. ^[13]

N?m Can Long 13 (1748), T? Di quan g?p l?i cung v?i H?i đ?ng quan (會同館, Interpreters Institute) thanh m?t c? quan rieng ten H?i đ?ng T? d?ch quan (會同四譯館, Interpreters and Translators Institute, do quan Lang trung ty Ch? khach (主客司, Bureau of Receptions) cung quan pho H?ng lo t? (鴻?寺, Court of State Ceremonial), đ?ng đi?u hanh. ^[13]

Trong quy?t đ?nh thay đ?i ten nay, vua Can Long đa đ?i l?i ten T? Di (四夷, r? b?n ph??ng) v?i y ngh?a khinh mi?t cac s?c t?c khac ngoai Trung nguyen thanh T? D?ch (四譯, d?ch thu?t cac ngon ng? b?n ph??ng) v?i y ngh?a d?ch thu?t. Trong ch? Han Quan tho?i , c? Di va D?ch đ?u đ??c phat am gi?ng nhau nen vi?c thay đ?i khong ?nh h??ng đ?n phat am c?a ten vi?n, nh?ng trong ngon ng? đ? vi?t, hai t? nay đ?u co 2 ngh?a hoan toan khac nhau, vi?c thay đ?i t? nay la m?t thay đ?i l?n va co y ngh?a ton tr?ng nh?ng s?c t?c khac ngoai Trung nguyen th?i Thanh .

V? h?a ho?n Han lam vi?n n?m 1900 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Trong cu?c bao vay khu v?c đ?i s? quan cac n??c t?i B?c Kinh , vi?c n?i l?a c?a ngh?a quan Ngh?a Hoa đoan đ? đ?t chay khu đ?i s? quan Anh đa d?n đ?n vi?c thieu chay nh?ng toa nha c?a Han lam vi?n trong cung khu v?c, thieu h?y r?t nhi?u tai li?u quy gia x?a đ??c l?u gi? t?i Han lam vi?n th?i nay. Trong cu?c h?a ho?n nay, ph?n l?n b?n in duy nh?t c?a b? bach khoa toan th? đ? s? V?nh L?c đ?i đi?n đa b? thieu m?t.

T?i Vi?t Nam [ s?a | s?a ma ngu?n ]

V? Han lam h?c s? ng??i Vi?t đ??c bi?t đ?n s?m nh?t trong l?ch s? Vi?t Nam la Kh??ng Cong Ph? , ng??i chau Ai qu?n C?u chan . Ong v?n đa đ?u ti?n s? n?m Qu?ng đ?c 2 (764) th?i đ??ng va đ??c ban ch?c Hi?u th? lang (校書?, Editor) tr?t Chanh c?u ph?m th??ng, giup vi?c so?n th?o v?n ki?n, lam vi?c t?i kinh đo Tr??ng An . N?m Ki?n Trung nguyen nien (780) th?i đ??ng , nhan vua đ??ng đ?c Tong m? an khoa tim ng??i hi?n tai, hi?n k? c?i cach đ?t n??c, ong đ? khoa nay, đ??c th?ng ch?c H?u Th?p di (右拾遺, Reminder) thu?c Trung th? s?nh (中書省, Secretariat) ch?nh s?a v?n ki?n, tr?t Tong bat ph?m. D?p nay, ong con đ??c bang ch?c Han lam h?c s? (翰林學士, Hanlin Academician) thu?c Han lam vi?n. ^[32]

Th?i Ly [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th?i Ly , danh t? Han lam đ??c bi?t đ?n l?n đ?u tien trong cac tri?u đ?i Vi?t Nam.

Theo Ki?n v?n ti?u l?c c?a Le Quy đon , ch?c Han lam h?c s? đa đ??c đ?t vao th?i Ly Thai Tong (1028-1054) cung cac ch?c v? quan tr?ng khac ^[33]

N?m Qu?ng H?u 2 (1086) th?i Ly Nhan Tong , tri?u đinh m? khoa thi c? tuy?n l?y nh?ng ng??i co h?c v?n cao, sung vao Han lam vi?n. ^[34] Trong k? thi nay, M?c Hi?n Tich đ? đ?u va đ??c b? ch?c Han lam h?c s? ^[35] , đi?u hanh Han lam vi?n . ^[36] S? Han lam h?c s? đ??c phan đ?nh trong Han lam vi?n th?i nay khong ro la bao nhieu ng??i.

Th?i Tr?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Theo L?ch tri?u Hi?n ch??ng lo?i chi , m?c Quan ch?c chi , quan ch? đ?i Tr?n co ch?c Han lam h?c s? ph?ng ch? ^[37] va ch?c Han lam vi?n h?c s?. ^[38] Vi?c nay đ?ng ngh?a v?i ch?c Han lam h?c s? ph?ng ch? la ch?c ch??ng quan, tren ch?c Han lam vi?n h?c s?. đay la 2 ch?c rieng bi?t. Tr??ng h?p H? Tong Th?c t? ch?c Han lam vi?n h?c s? th?ng Han lam h?c s? ph?ng ch? 14 n?m sau la m?t vi d? ^{[39] [40]}

Th?i Tr?n Thanh Tong (1258-1279), mua Xuan, thang gieng, Han lam vi?n h?c s? kiem Giam tu qu?c s? ^[41] Le V?n H?u vang s?c ch? so?n xong b? đ?i vi?t s? ky t? Tri?u V? đ? đ?n Ly Chieu Hoang, g?m 30 quy?n, dang len. Vua xu?ng chi?u khen ng?i. ^[42]

N?m Thi?u Long 10 (1267) th?i Tr?n Thanh Tong , đ?ng K? (鄧?) lam Han lam vi?n h?c s?, đ? Qu?c Ta lam trung th? s?nh trung th? l?nh, đ?u la nho s? v?n h?c. Vi?c b? nhi?m nay la m?t s? ki?n quan tr?ng trong cac tri?u đ?i Vi?t Nam vi b?t đ?u t? đay, ng??i co v?n h?c đ??c gi? quy?n binh trong tri?u đinh ^[43]

N?m Thi?u B?o 4 (1282) thang 6 th?i Tr?n Nhan Tong , nha Nguyen Trung Qu?c , trong chi?n l??c xam l?ng Vi?t Nam, phong chu vua Tr?n Nhan Tong la Tr?n Di Ai lam vua Tr?n, b? Le M?c lam Han lam h?c s?, Le Tuan lam Trung th? l?nh, v? l?i đ?i Vi?t, nh?ng nha Tr?n sai binh đanh d?p t?i bien gi?i, b?t đ??c t?t c?, tha ch?t, x? vao t?i đ? lam linh ^[44]

Cung n?m nay thang 10, thai s? đinh C?ng Vien đ??c kiem b? ch?c Han lam h?c s? ph?ng ch? (翰林學士奉旨, Hanlin Academician Recipient of Edicts), đi?u hanh cac quan Han lam h?c s? cung vi?n ^[39]

N?m H?ng Long 14 (1305) th?i Tr?n Anh Tong , vua sai Han lam h?c s? Le Tong Nguyen, Trung th? đ?i phu Bui M?c đ?c sang Nguyen đap l? ^[45]

N?m H?ng Long 16 (1308) th?i Tr?n Anh Tong , Tr??ng Han Sieu đ??c b? ch?c Han lam h?c s? ^{[45] [46] [47]}

N?m Thi?u Long 8 (1348) th?i Tr?n D? Tong , mua xuan, thang gieng, l?y ng? ti?n h?c sinh đ? T? Binh lam th? gi?ng ^[45]

N?m đ?i Tr? 2 (1359) th?i Tr?n D? Tong , b? Le Quat ch?c Han lam h?c s? ph?ng ch? ^[45]

N?m Thi?u Khanh 3 (1372) th?i Tr?n Ngh? Tong , b? H? Tong Th?c lam Han lam h?c s? ^[45]

N?m X??ng Phu 10 (1386) th?i Tr?n Ph? đ? , quan H? Tong Th?c đ??c th?ng ch?c Han lam h?c s? ph?ng ch? ^[44]

N?m Quang Thai 2 (1389) th?i Tr?n Thu?n Tong , l?y c?u Han lam h?c s? Tr?n Ton lam Thi?u b?o cung gia th?n la Nguy?n Khang lam ph? ta

L?u y [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Ch?c Han lam h?c s? ph?ng ch? th?i nay khong co ch? vi?n trong ten ch?c
• Ch?c Han lam h?c s? th?i nay ph?n l?n đ??c vi?t Han lam h?c s?
• Ch?c Th? gi?ng c?a đ? T? Binh th?i nay co th? khong thu?c Han lam vi?n. Ch?c Th? gi?ng la ch?c lam vi?c chinh gi?ng d?y kinh s? t?i đong cac (cung thai t?) ho?c t?i cac cung danh cho cac hoang t? khac

Th?i H? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m Thi?u Thanh nguyen nien (1401) th?i H? Han Th??ng , quan Nguy?n Phi Khanh (than ph? Nguy?n Trai ) đ??c b? ch?c Han lam h?c s?.

Th?i thu?c Minh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m Binh đ?nh V??ng 10 (1427), Binh đ?nh V??ng (t?c vua Le Thai T? sau nay) l?nh b? thu?c l?i Han lam vi?n va b?n đ?o g?m 515 ng??i. ^[45]

C?ng vao n?m nay, Binh đ?nh V??ng l?y Han lam vi?n th?a ch? h?c s? Nguy?n Trai lam Tri?u li?t đ?i phu, Nh?p n?i hanh khi?n, L?i b? th??ng th? kiem hanh Khu m?t vi?n s?. ^[45] Vi?c phong nay đ?ng ngh?a v?i vi?c nha Le dung ch?c Han lam vi?n th?a ch? h?c s? (翰林院承旨學士) thay cho Han lam h?c s? ph?ng ch? (翰林學士奉旨) th?i Tr?n .

• T?i Trung Qu?c , ch?c đ??c đ?t v?i ten la Han lam h?c s? th?a ch? (翰林學士承旨). T?i Vi?t Nam, ch?c đ??c đ?t v?i ten la Han lam vi?n th?a ch? h?c s? (翰林院承旨學士)

Cu?i n?m nay, Binh đ?nh V??ng b? Han lam đai ch? (翰林待制, Hanlin Compiler-in-waiting) Le Thi?u D?nh cung 3 v? quan khac ch?c Th?m hinh vi?n s?. ^[45]

• T?i Trung Qu?c , ch?c Han lam đai ch? đ??c đ?t n?m 712 th?i đ??ng va xoa b? vao th?i Minh n?m 1381
• Ch?c Han lam đai ch? khong them ch? vi?n nh? th??ng l? khi đ?t ten ch?c

Th?i Le S? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bien ch? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac đi?m c?n l?u y [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th?i Le s? , t? th?i Binh đ?nh V??ng đ?n h?t th?i Le Trung H?ng , Han lam vi?n đ??c c?i thi?n t? cac tri?u tr??c đo, d?n d?n đ??c t? ch?c hoan ch?nh vao n?m H?ng đ?c nguyen nien (1470) th?i Le Thanh Tong , va đ??c ap d?ng đ?n h?t th?i Le Trung H?ng . D??i đay la cac đi?m c?n l?u y v? Han lam vi?n th?i Le s? :

• Tr??c n?m H?ng đ?c nguyen nien (1470), khong ro cac ch?c Han lam vi?n th?i Le s? đ??c phan đ?nh ph?m tr?t ra sao
• Ch?c Han lam vi?n đ?i h?c s? (t?c ch??ng quan Han lam vi?n) - ch?c nay co th? ch? t?n t?i vai n?m t? kho?ng 1465 đ?n 1469 vi:
  • Ch?c nay do Le Thanh Tong ch? đ?nh khi vua đ?t ch?c đ?i h?c s? cho cac đi?n. Theo L?ch tri?u hi?n ch??ng lo?i chi , m?c Quan ch?c chi, "Thanh Tong - n?m Quang Thu?n th? 1 (1460-1470), ch?n đ?t quan Th??ng th? cac b?, l?i đ?t ch?c đ?i h?c s? cac đi?n".
  • Tr??c n?m 1433, Nguy?n Trai đang gi? ch?c Han lam h?c s? th?a ch?, đ??c b? t? th?i Binh đ?nh V??ng ch?a len ngoi vua, nen khong th? co ch?c Han lam vi?n đ?i h?c s? cao h?n ch?c nay c?a ong
  • Nh?ng n?m t? 1433 đ?n 1465, ch?c nay khong đ??c nh?c đ?n trong khi ch?c Tr?c h?c s? ho?c cac ch?c khac trong Han lam vi?n đ??c nh?c đ?n nhi?u. N?u đay la ch?c cao nh?t trong Han lam vi?n th?i nay, co l? it nh?t c?ng đa đ??c nh?c đ?n vai l?n.
  • N?m 1465, ch?c nay đ??c nh?c đ?n trong B?y gi?, Han lam vi?n đ?i h?c s? quy?n Ng? s? đ?i phu Tr?n Ban ^[48] tau r?ng... ^[45] Nh? v?y, ch?c đ?i h?c s? t?i Han lam vi?n đa co vao n?m 1465 ho?c tr??c đo kho?ng m?t ho?c vai n?m.
  • N?m 1469, la n?m cu?i cung ch?c đ??c nh?c đ?n trong vi?c vua l?nh Han lam vi?n đ?i h?c s? th? vi?n s? kiem Quang l?c t? khanh đ?ng tri kinh dien s? V? V?nh Trinh ^[49] cung cac quan khac lam đ?c quy?n ( 讀卷, Palace Examination Reader). ^[45]
  • Ch?c nay đ??c Le Thanh Tong bai b? sau cu?c c?i t? n?m H?ng đ?c nguyen nien (1470)
• Ch?c Han lam vi?n đ?i h?c s? tren:
  • Khong ph?i la ch?c đ?i h?c s? tri?u Minh nguyen ten la N?i cac đ?i h?c s? (內閣大學士大學士, Grand Secretary of the Grand Secretariat), chuyen trach vi?c c? v?n vua. đay la ch?c đ?i h?c s? phong cho cac đi?n, vi?n. Vi v?y, ten d?ch ti?ng Anh cho ch?c đ?i h?c s? trong Han lam vi?n nay c?n la Grand Academician coi v? vi?c h?c thu?t, khong ph?i la Grand Secretary coi v? vi?c chinh s?
  • Ch? co trong th?i Le s? va khong co trong quan ch? tri?u Trung Hoa
  • T?i Han lam vi?n, khi co ch?c Han lam vi?n đ?i h?c s?, c?p b?c la c?p 1 - 1 Han lam đ?i h?c s?, c?p 2 - nhi?u Han lam h?c s? th?a ch?, c?p 3 - nhi?u Han lam h?c s?, c?p 4, v.v. Vi d?:
    • N?m Quang Thu?n 7 (1466) th?i Le Thanh Tong , sai Han Lam vi?n đ?i h?c s? quy?n ng? s? đai đo ng? s? đ?i phu Tr?n Ban lam giam thi. Han lam vi?n th?a ch? Nguy?n Tr?c, Han lam vi?n th?a ch? quy?n H? b? h?u th? lang kiem C?n đ?c đi?n đ?i h?c s? nh?p th? kinh dien t? xuan ph??ng thai t? t? d? đ?c Nguy?n C? đ?o, Han lam vi?n h?c s? hanh H?i Tay đ?o Tuyen chinh s? ty tham tri kiem bi th? giam h?c s? V? V?nh Trinh lam đ?c quy?n.
• Ch?c H?c s? :
  • H?c s? nguyen đ??c dung trong Han lam vi?n b?t đ?u t? th?i Chi?n Qu?c . B?t đ?u t? th?i đ??ng , l? tri?u đinh g?n ch?c H?c s? vao ten cac ch?c trong Han lam vi?n đ? phan bi?t t??c v? cao quy h?n ch?c th??ng. Vi d?, Th? đ?c h?c s? la ch?c cao quy h?n ch?c Th? đ?c. Th?i Le s? , ch?c H?c s? t? th?i Binh đ?nh V??ng đ??c dung cho nh?ng ch?c c?p cao trong Han lam vi?n nh? Han lam vi?n H?c s?, Han lam vi?n th?a ch? h?c s? ho?c Han lam vi?n th? đ?c h?c s?. đ?n th?i H?ng đ?c nguyen nien (1470), ch?c H?c s? đ??c xoa b? trong Han lam vi?n (m?c du v?n đ??c ap dung t?i cac vi?n khac v?i tr?t Chanh t? ph?m). ^[50] Nh?ng ch?c x?a nh? Han lam vi?n th?a ch? h?c s? luc nay đ??c c?i thanh Han lam th?a ch?, ho?c Han lam vi?n th? đ?c h?c s? đ??c c?i thanh Han lam vi?n th? đ?c. Th?i Le Trung H?ng, ch?c h?c s? đ??c b? hoan toan t?i m?i vi?n, đi?n tr? đong cac h?c s? v?n đ??c dung nh? l? co t? th?i H?ng đ?c.
• Ch?c Th?a ch? noi chung hay Han lam h?c s? th?a ch? noi rieng la ch?c đa đ??c đ?t t? th?i đ??ng va đ??c dung đ?n h?t th?i Nguyen . B?t đ?u t? nha Minh , ch?c Han lam h?c s? th?a ch? khong con đ??c dung. ^[13] T?i Vi?t Nam, ch?c th?a ch? đ??c g?i la Han lam vi?n th?a ch? h?c s? thay vi la Han lam h?c s? th?a ch? nh? t?i cac tri?u đ?i Trung Hoa. T?i Trung Hoa, ch?c Han lam h?c s? th?a ch? la ch?c ch??ng quan Han lam vi?n th?i đ??ng đ?n th?i Nguyen . Tuy v?y, th?i H?u Le b?t đ?u t? n?m H?ng đ?c 16 (1485), ch?c Han lam vi?n th?a ch? la ch?c đa đ??c phong cho Than Nhan Trung vao n?m 1477 va khong con phong cho ai khac. Th?i nay (1485 tr? đi), ch?c Han lam vi?n th?a ch? khong con la ch?c ch??ng quan Han lam vi?n đi?u hanh cong vi?c t?i vi?n, trach nhi?m ch??ng quan Han lam vi?n nay đ??c đ?a qua cho ch?c Han lam vi?n ch??ng vi?n s? ho?c Han lam vi?c tham ch??ng vi?c s?. Xem them m?c Vi?c phong ch?c Ch??ng vi?n kho hi?u t? th?i H?ng đ?c tr? đi v? v?n đ? nay.
• Ch?c Tr?c h?c s? đ??c bang kha nhi?u tr??c n?m H?ng đ?c nguyen nien (1470). Sau n?m nay, Tr?c h?c s? khong con đ??c nh?c đ?n trong vao th?i Le n?a. Co l? khi ch?c H?c s? đ??c bai b?, ch?c Tr?c h?c s? va ham Tri ch? cao (t?c ham đ??c th?ng c?a cac quan Han lam h?c s? sau khi lam t?i Han lam vi?n 1 n?m) c?ng b? bai b?
• Ch?c Bien tu (編修官, Junior Compiler), tr?t Chanh bat ph?m la m?t ch?c ph? bi?n trong cac tri?u đ?i Trung Hoa, đ?t ra t? th?i T?ng va la ch?c ban cho cac Tr?ng nguyen th?i Minh l?i khong đ??c dung trong tri?u Le . Ch?c nay mai đ?n th?i Nguy?n m?i ap d?ng.

Vi?c phong ch?c Ch??ng vi?n t? th?i H?ng đ?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Nh?ng n?m v? sau kho?ng t? 1485 tr? đi, tri?u Le th??ng phong ch?c Han lam vi?n Ch??ng vi?n s? (翰林院掌院事, Chancellor of the Hanlin Academy) t?c quan đ?ng đ?u Han lam vi?n cho cac quan Han lam vi?n th? đ?c ho?c Han lam vi?n th? gi?ng, la 2 ch?c v?i tr?t Chanh, Tong ng? ph?m. Hai ch?c Han lam vi?n th? đ?c, Han lam vi?n th? gi?ng nay nguyen la hai ch?c d??i ch?c Han lam vi?n th?a ch?, tr?t Chanh t? ph?m th?i H?u Le , đa đ??c đ?t t? th?i đ??ng . Nh?ng nh?ng n?m v? sau b?t đ?u t? n?m 1485, s? Vi?t ghi chep nhi?u v? quan Han lam vi?n th? đ?c, Han lam vi?n th? gi?ng lam ch??ng quan Han lam vi?n. Vi?c phong ch?c nay đ?a đ?n nh?ng nghi ng? v? vi?c ch?c quan nao la ch?c ch??ng quan Han lam vi?n b?t đ?u t? th?i H?ng đ?c tr? đi cho đ?n h?t th?i Le Trung H?ng . Cac sach s? Vi?t đ?u khong nh?c đ?n v? v?n đ? nay. Ngay c? L?ch tri?u hi?n ch??ng l?i chi c?a Phan Huy Chu , b? sach đ??c dung b?i cac h?c gi? tra c?u v? ch?c ph?m, xa h?i th?i H?ng đ?c c?ng khong h? vi?t v? v?n đ? xung quanh vi?c phong ch?c ch??ng vi?n nay. Cac cau h?i đ??c đ?t ra:

• Vi sao ch?c Han lam vi?n th? đ?c ho?c Han lam vi?n th? gi?ng la hai ch?c th?p (tr?t ng? ph?m) l?i đ??c b? vao ch?c Han lam vi?n ch??ng vi?n s??
• Vi sao ch?c Han lam vi?n th?a ch? (th?i H?ng đ?c do Than Nhan Trung n?m gi?) v?n con trong Han lam vi?n ma ch?c Han lam vi?n th? đ?c ho?c Han lam vi?n th? gi?ng l?i đ??c b? ch?c Han lam vi?n ch??ng vi?n s??
• Vi sao ch?c Han lam vi?n th? đ?c ho?c Han lam vi?n th? gi?ng l?i đ??c kiem them ch?c L? b? th??ng th? ho?c th? lang, la cac ch?c co tr?t nh? ph?m ho?c tam ph?m cao h?n nhi?u so v?i tr?t ng? ph?m c?a ch?c Han lam vi?n th? đ?c ho?c Han lam vi?n th? gi?ng?

đay la nh?ng cau h?i nen đ??c gi?i đap th?a đang nh?ng đ?n nay, d??ng nh? ch?a co sach v? ho?c bai vi?t nao gi?i đap cac cau h?i tren.

Theo đ?i Vi?t s? ky toan th? , ch?c Han lam vi?n ch??ng vi?n s? đa đ??c nh?c đ?n qua cac s? ki?n sau: ^[45]

• N?m H?ng đ?c 16 (1485), l?y Le Qu?ng Chi lam L? b? t? th? lang kiem Han lam vi?n ch??ng vi?n s?
• N?m H?ng đ?c 20 (1489), l?y L?u H?ng Hi?u lam Han lam vi?n th? gi?ng tham ch??ng Han lam vi?n s?
• N?m H?ng đ?c 22 (1491), l?y Nguy?n Xung Xac lam L? b? t? th? lang kiem Han lam vi?n th? đ?c ch??ng Han lam vi?n s?
• N?m H?ng đ?c 24 (1493), sai Han lam vi?n th?a ch? đong cac đ?i h?c s? kiem Qu?c t? giam t? t?u Than Nhan Trung, L?i b? th??ng th? Nguy?n Ba Ky, Han lam vi?n th? đ?c đong cac đ?i h?c s? đ? Nhu?n, đong cac h?c s? Le Qu?ng Chi, Han lam vi?n th? th? ch??ng Han lam vi?n s? kiem Sung V?n quan Tu lam c?c t? hu?n L??ng Th? Vinh, đong cac hi?u th? Ngo Lu?n lam đ?c quy?n
• N?m H?ng đ?c 26 (1495), sai b?n ^[51] đong cac đ?i h?c s? Than Nhan Trung, đ? Nhu?n; đong cac hi?u th? Ngo Luan, Ngo Hoan; Han lam vi?n th? đ?c ch??ng s? Nguy?n Xung Xac ; " Han lam vi?n th? đ?c tham ch??ng vi?n s? L?u H?ng Hi?u" ^[52] ; Han lam vi?n th? th? Nguy?n Quang B?t, Nguy?n đ?c Hu?n, V? D??ng, Ngo Th?m; Han lam vi?n đai ch? Ngo V?n C?nh, Ph?m Tri Khiem, L?u Th? Ng?n; Han lam vi?n hi?u ly Nguy?n Nhan B?, Nguy?n Ton Mi?t, Ngo Quy?n, Nguy?n B?o Khue, Bui Ph?, D??ng Tr?c Nguyen, Chu Hoan; Han lam vi?n ki?m th?o Ph?m C?n Tr?c, Nguy?n Ich T?n, đ? Thu?n Th?, Ph?m Nhu Hu?, L?u D?ch, đam Th?n Huy, Ph?m đ?o Phu cung h?a l?i v?n
• N?m H?ng đ?c 26 (1495), vua so?n t?p C? kim bach v?nh thi, Han lam vi?n th? đ?c ch??ng vi?n s? Nguy?n Xung Xac va Tham ch??ng L?u H?ng Hi?u h?a v?n, đong cac đ?i h?c s? Than Nhan Trung va h?c s? đao C? ph?ng binh
• N?m H?ng đ?c 27 (1496), sai Han lam vi?n th?a ch? đong cac đ?i h?c s? kiem Qu?c t? giam t? t?u Than Nhan Trung, Han lam vi?n th? đ?c đong cac h?c s? đao C?, Han lam vi?n th? gi?ng ch??ng Ham lam vi?n s? ^[53] L?u H?ng Hi?u, đong cac Hi?u th? Ngo Luan, Ngo Hoan, Han lam vi?n th? th? kiem Tu lam c?c t? hu?n Tr?n Kh?c Ni?m va Han lam vi?n th? th? Ngo Th?m lam đ?c quy?n
• N?m C?nh Th?ng 2 (1499), ngay m?ng 9, thi đi?n. đ?u bai v?n sach h?i v? nhan tai va v??ng chinh. Sai đong cac h?c s? Nguy?n B?o, Han lam vi?n th? gi?ng tham ch??ng han lam vi?n s? Le Ng?n Tu?n lam đ?c quy?n.
• N?m C?nh Th?ng 5 (1502), sai L? b? th??ng th? kiem Han lam vi?n th? đ?c ch??ng Han lam vi?n s? ^[54] Nguy?n B?o va cac quan khac lam đ?c quy?n
• N?m đoan Khanh 2 (1506), kh?i ph?c đ? Nhan la L? b? h?u th? lang Han lam vi?n th? đ?c tham ch??ng Han lam vi?n s? , vi nhan v? ngh? tang m? v?a h?t tr?
• N?m H?ng Thu?n nguyen nien (1509), sai L? b? t? th? lang Han lam vi?n th? đ?c ch??ng Han lam vi?n s? L??ng đ?c B?ng so?n bi ky
• N?m H?ng Thu?n 2 (1510), b? Han lam vi?n th? đ?c tham ch??ng Han lam vi?n s? L??ng đ?c B?ng lam L?i b? t? th? lang ^[55]
• N?m Quang Thi?u 5 (1520), l?y Nguy?n H?u Nghiem lam ch??ng Han lam vi?n s?
• N?m đ?c Long 4 (1632), gia th?ng L? b? th??ng th? kiem Han Lam vi?n th? đ?c ch??ng Han lam vi?n s? , đong cac h?c s?, qu?c lao tham d? tri?u chinh. Thi?u uy Lan qu?n cong Nguy?n Th?c lam thai b?o
• N?m đ?c Long 6 (1634), gia phong L? b? th??ng th? kiem Han lam vi?n th? đ?c ch??ng han lam vi?n s? , đong cac h?c s? qu?c lao tham d? tri?u chinh, Thai b?o Lang qu?n cong Nguy?n Th? ch?c H? b? th??ng th? thai pho tri s?. T? khi b?n tri?u khoi ph?c đ?n đay, th??ng th? qu?c lao v? tri s? b?t đ?u t? Th?c. ^[56]
• N?m V?nh Th? 4 (1661), gia phong H? b? th??ng th? kiem Han lam vi?n th? gi?ng ch??ng Han lam vi?n s? ,Thi?u b?o B?t qu?n cong D??ng Tri Tr?ch lam L?i b? th??ng th? qu?c lao thai b?o cho v? tri s?.

Theo suy lu?n t? d? li?u tren t? đ?i Vi?t s? ky toan th? va t? d? li?u v? vi?c c?i t? th?i H?ng đ?c nguyen nien (1470) t? L?ch tri?u hi?n ch??ng lo?i chi , m?c Quan ch?c chi:

• Ch?c Han lam vi?n th? đ?c la ch?c cao nh?t trong Han lam vi?n t? nh?ng n?m H?ng đ?c tr? v? sau. Khi c?i t? Han lam vi?n, ch?c Han lam h?c s?, tr?c h?c s?, ham Tri ch? cao đ?u đa đ??c bai b?.
• Ch?c Han lam vi?n th?a ch? do Than Nhan Trung n?m gi? (t? n?m 1477 đ?n khi quan m?t n?m 1499) la ch?c đ??c phong t? n?m 1477. Mai đ?n n?m 1485, ch?c Han lam vi?n ch??ng vi?n s? l?n đ?u tien đ??c b? cho L? b? t? th? lang Le Qu?ng Chi. Hai vi?c nay co th? cho ta suy đoan r?ng tr??c ho?c g?n n?m 1485, Than Nhan Trung v?n đi?u hanh cong vi?c hang ngay t?i Han lam vi?n. Nh?ng nh?ng n?m sau đo, tri?u đinh t?p trung vao vi?c t?o d?ng n?n t?ng giao d?c, đao t?o nhan tai cho đ?t n??c v?i cac khoa thi c?, v?i khoa thi đ?u tien n?m Giap Thin 1484, nen Than Nhan Trung , v?i 3 ch?c r?t cao la Han lam vi?n th?a ch?, đong cac đ?i h?c s?, va Qu?c t? giam T? t?u, co l? t?p trung ph?n l?n th?i gian vao cac vi?c trong Qu?c t? giam , t? ch?c vi?c giao d?c cac nhan tai trong t??ng lai. Con vi?c th??ng ngay đi?u hanh cong vi?c hanh chinh trong Han lam vi?n, v?n r?t quan tr?ng nh?ng co l? khong quan tr?ng h?n vi?c t?o d?ng n?n t?ng giao d?c qua khoa c?, tri?u đinh giao cho cac quan ch?c cao nh?t trong Han lam vi?n (t?c Han lam vi?n th? đ?c, Han lam vi?n th? gi?ng) n?m gi?. Khi c?n, Than Nhan Trung co th? c? v?n cho Han lam vi?n v? nh?ng vi?c c?n lam, nh?ng trong cong vi?c th??ng nay c?a vi?n, đay khong ph?i la trach nhi?m c?n đ?n Than Nhan Trung .
• Vi?c Than Nhan Trung ti?p t?c gi? ch?c Han lam vi?n th?a ch? khi ch?c Han lam vi?n ch??ng vi?n s? đ??c phong cho cac quan Han lam vi?n khac la đi?u d? hi?u. Ch?c Han lam vi?n th?a ch? đa đ??c b? cho Than Nhan Trung t? n?m 1477 cho đ?n khi quan m?t n?m 1499 la ch?c quan tr?t cao va co th? noi la m?t ch?c danh v?ng nh?t (ngo?i tr? ch?c Th??ng th? trong coi vi?c chinh s?) cho cac h?c quan x?a. Vua Le Thanh Tong khong co ly do gi xoa ch?c nay c?a Than Nhan Trung trong khi ong con gi? them ch?c đong Cac đ?i h?c s? va Qu?c t? giam t? t?. Tuy v?y, th?i H?ng đ?c v? sau, ngo?i tr? Than Nhan Trung , vua Le Thanh Tong khong con phong ch?c Han lam vi?n th?a ch? cho quan nao n?a. ^[57] Vi?c nay cho th?y, b?t đ?u t? th?i H?ng đ?c (1470) tr? v? sau, tri?u Le s? (va tri?u M?c l?n th?i Le Trung H?ng sau nay), đ?u ap d?ng bien ch? dung cac quan trong Han lam vi?n nh? Han lam vi?n th? đ?c, Han lam vi?n th? gi?ng, ho?c l?nh cac quan Th??ng th?, Th? lang t? b? L? ho?c b? L?i kiem them ch?c ch??ng quan Han lam vi?n. Vi?c nay khong ph?i la m?t tr??ng h?p đ?c bi?t vi đay c?ng la bien ch? ma nha Thanh Trung Qu?c đa ap d?ng sau nay.
• Vi?c kiem ch?c th??ng la danh cho quan Th??ng th?, th? lang b? L? (ho?c b? L?i) kiem them ch?c ch??ng quan Han lam vi?n, khong đi theo h??ng ng??c l?i. đi?u đo ngh?a la, m?t v? quan L? b? th??ng th? ho?c L? b? t? th? lang, tr?t nh? ho?c tam ph?m đ??c b? ki?m ch?c Han lam vi?n ch??ng vi?n s?, ch? khong ph?i la m?t v? quan v?i ch?c Han lam vi?n th? đ?c, tr?t ng? ph?m, đ??c b? ki?m ch?c L? b? th??ng th? ho?c L? b? t? th? lang, tr?t nh? ho?c tam ph?m.
• Vi?c n?m H?ng Thu?n 2 (1510), b? Han lam vi?n th? đ?c tham ch??ng Han lam vi?n s? L??ng đ?c B?ng lam L?i b? t? th? lang gay ng? nh?n r?ng m?t v? quan ch?c Han lam vi?n ch??ng vi?n s? (tr?t Chanh ng? ph?m) l?i đ??c th?ng ch?c L?i b? t? th? lang (tr?t Chanh nh? ph?m). Th?t ra, n?m tr??c t?c n?m H?ng Thu?n nguyen nien (1509), L??ng đ?c B?ng đa la L? b? t? th? lang kiem Han lam vi?n th? đ?c ch??ng Han lam vi?n s?. ^[58] N?m sau (1510), L??ng đ?c B?ng đ??c thuyen chuy?n sang lam L?i b? t? th? lang, khong lien quan đ?n ch?c Han lam vi?n ch??ng vi?n s? la ch?c ong đa đ??c n?m gi? tr??c đo.
• Vi?c ki?m them ch?c Han lam vi?n th? đ?c la m?t cach phong đ? v? quan co " danh chinh ngon thu?n " trong vi?c gi?ng gi?i kinh sach. Han lam vi?n th? đ?c la ch?c c?n ng??i uyen tham, thu?c cac kinh s?, co ki?n th?c cao h?n Th? gi?ng. Ng??i gi? ch?c nay c?n bi?t ng?t cau vi sach Nho x?a vi?t khong ng?t cau, va la ng??i co th? đ?c thu?c long nh?ng đo?n kinh truy?n. Vi v?y ch?c nay ngoai vi?c so?n th?o ch? cao, con la ch?c gi? trach nhi?m gi?ng gi?i kinh sach, cau cu khi c?n. Vi ly do nay, tri?u đinh c?n b? ch?c " danh chinh ngon thu?n ", ch? khong th? co vi?c m?t ch?c quan Th??ng th? (quan c?p b?c cao nh?t chuyen coi vi?c chinh s?) l?i đi gi?ng d?y kinh truy?n. C?ng nh? vi?c giao ch?c Han lam vi?n ch??ng vi?n s?, tri?u đinh c?n b? ki?m ch?c nay, ch? khong th? nao m?t ch?c quan Th??ng th? l?i đi?u hanh Han lam vi?n ma khong co ch?c v? " danh chinh ngon thu?n " Han lam vi?n ch??ng vi?n s? đ? đi?u hanh. Thong l? ki?m ch?c h?c thu?t nay cho cac quan v?i ph?m tr?t cao r?t thong d?ng trong cac tri?u đ?i quan ch? A đong.
• Vi?c b? ki?m hai ch?c Han lam vi?n th? đ?c Ch??ng Han lam vi?n s? co y ngh?a la v? quan đ??c b? ki?m theo 2 ch?c, m?t ch?c la Han lam vi?n th? đ?c chuyen gi?i gi?ng kinh sach, ch?m cau. Con ch?c kia la ch?c đi?u hanh Han lam vi?n.
• Vi?c khen che s? kh?c nhau v? ph?m tr?t gi?a ch?c Th??ng th? va ch?c ki?m Han lam vi?n th? đ?c ho?c Han lam vi?n th? gi?ng la do sau nay, khi tim hi?u v? cac ch?c ki?m, cac h?c gi? ho?c đ?c gi? th??ng ch? gi?i h?n vi?c so sanh v? ph?m tr?t h?n la vi?c th?c d?ng c?a vi?c b? ki?m, nen th??ng co ng? nh?n cao th?p t?t x?u. Th?t ra, ch?c Han lam vi?n th? đ?c la ch?c cao nh?t th?i H?ng đ?c trong Han lam vi?n, nen vi?c đ??c b? ch?c nay la m?t danh d? cho v? quan khi đ??c b? vao m?t ch?c h?c thu?t trong m?t vi?n đ??c tr?ng v?ng nh?t trong th?i Nho h?c x?a. V? l??ng va ch?c, l??ng đ??c tr? theo ch?c hi?n co va ph?m v?n la ph?m v? quan đa đ??c phong cung v?i ch?c hi?n co, nen vi?c suy đoan đay la vi?c giang c?p la ng? nh?n. Vi?c b? ki?m nay la m?t thong l? r?t th??ng trong cac tri?u đ?i quan ch? A đong. Vi?c đ??c b? ki?m ch?c v? trong Han lam ho?c đi?u hanh Han lam vi?n la m?t danh d? va khong ?nh h??ng đ?n l??ng ch?c. Vi v?y, vi?c b? ki?m nay khong th? xem la vi?c giang c?p đang x?u h? cho cac quan Th??ng th?, th? lang.
• Sau cung, th?i H?ng đ?c, ch?c Han lam vi?n ch??ng vi?n s? nay la ch?c co th? do m?t ho?c hai v? quan đi?u hanh, khong nh? ch?c Han lam h?c s? th?a ch? x?a ho?c Han lam ch??ng vi?n s? th?i Nguy?n sau nay ch? do m?t v? quan n?m gi?. Th?i H?ng đ?c, v? quan đi?u hanh th? 2 đ??c b? ch?c Tham ch??ng Han lam vi?n ch??ng vi?n s?. Vi d? n?m H?ng đ?c 20 (1489), l?y L?u H?ng Hi?u lam Han lam vi?n th? gi?ng tham ch??ng Han lam vi?n s?

Tom l?i, vi?c phong ch?c ch??ng vi?n sau n?m 1485 la vi?c co th? suy đoan nh? tren du ch?a co s? sach ho?c bai vi?t nao vi?t v? vi?c nay. C?n l?u y la du co nh?c đ?n ten Han lam vi?n ch??ng vi?n s?, nh?ng s? Vi?t nh? L?ch tri?u hi?n ch??ng lo?i chi khong h? nh?c đ?n ch?c nay trong ph?m tr?t th?i H?ng đ?c va th?i B?o Thai v? sau. D??ng nh? đay la ch?c Sai khi?n (差遣, Duty Assignment), đa đ??c ap d?ng t?i cac tri?u đ?i Trung Hoa t? r?t x?a.

Ten ch?c trong Han lam vi?n th?i Le s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

D??i đay la cac ten ch?c v?i ti?ng Vi?t, ch? Han va ti?ng Anh cung v?i nh?ng gi?i thich v? cac ch?c nay th?i Le s?. đ? bi?t them ch?c co hay khong trong cac tri?u Le s?, xem them t?i cac m?c d??i thu?c cac tri?u. Cac ch?c Han lam vi?n nay đ??c s?p x?p theo c?p b?c quan tr?ng c?a ch?c trong Han lam vi?n, t? c?p cao nh?t đ?n ch?c th?p nh?t.

L?u y: T?i Vi?t Nam, Han lam vi?n đ??c dung g?n vao ten ch?c, khac v?i cach dung t?i Trung Qu?c. Vi v?y, cac ch?c d??i đ?u g?n Han lam vi?n ngo?i tr? cac ch?c khong k? đ?n nh? Ch? th? l?nh s? ho?c N?i l?nh s?.

1. Han lam vien đ?i h?c s? (翰林院大學士, Hanlin Grand Academician) - đ?ng đ?u vi?n vao nh?ng n?m 1465 đ?n 1469, co l? c?ng la m?t trong nh?ng Han lam h?c s? đ??c b?u ra
2. Han lam vi?n th?a ch? h?c s? (翰林院承旨學士, Hanlin Recipient of Edicts Academician) - đ?ng đ?u vi?n khi khong co ch?c Han lam đ?i h?c s?. V? quan v?i ch?c la m?t trong nh?ng v? quan Han lam h?c s?
3. Han lam vi?n Tri ch? cao (翰林院知制誥, Hanlin Participant in the Drafting of Proclamations) - sau khi lam vi?c 1 n?m, quan Han lam h?c s? đ??c phong ham Tri ch? cao. Quan Han lam h?c s? ch?a đ??c th?ng Tri ch? cao khong đ??c kh?i th?o chi?u, cao, ch? đ??c th? tung v?n h?c
4. Han lam vi?n h?c s? (翰林院學士, Hanlin Academician) - nhom h?c s? đ?ng đ?u Han lam vi?n
5. Han lam vi?n tr?c h?c s? (翰林院直學士, Hanlin Auxiliary Academician) - t?c cac h?c s? co h?c v? th?p h?n Han lam h?c s? - th??ng la cac h?c s? t? cac đi?n, vi?n khac ph? giup Han lam vi?n
6. Han lam vi?n th? đ?c h?c s? (翰林院侍讀學士, Hanlin Academician Reader-in-waiting) - gi? vi?c gi?ng ngh?a kinh sach. Ch?c nay c?n ng??i uyen tham, thu?c cac kinh s?, co ki?n th?c cao h?n Th? gi?ng. Ng??i gi? ch?c nay c?n bi?t ng?t cau vi sach Nho x?a vi?t khong ng?t cau va co th? đ?c thu?c long nh?ng đo?n kinh truy?n
7. Han lam vi?n th? gi?ng h?c s? (翰林院侍講學士, Hanlin Academician Expositor-in-waiting) - ph? trach vi?c gi?i thich, binh lu?n, chu thich cac v?n th? ca ch? bi?u
8. Han lam vi?n th? đ?c (翰林院侍讀學士, Hanlin Reader-in-waiting) - gi?ng Th? đ?c h?c s? nh?ng khong co ham H?c s? nen khong cao quy b?ng Han lam vi?n Th? đ?c h?c s?
9. Han lam vi?n th? gi?ng (翰林院侍講學士, Hanlin Reader-in-waiting) - gi?ng Th? gi?ng h?c s? nh?ng khong co ham H?c s? nen khong cao quy b?ng Han lam vi?n Th? gi?ng h?c s?
10. Han lam vi?n T?, H?u Thuy?t th? (翰林院說書, Hanlin Lecturer) - coi vi?c gi?ng ngh?a kinh sach
11. Han lam vi?n Th? th? (翰林院侍書, Hanlin Court Calligrapher) - gi? vi?c th? phap
12. Han lam vi?n đai ch? (翰林院待制, Hanlin Compiler-in-waiting) - s?n sang cho bi?t y ki?n v? v?n t? trong chi?u ch? c?a vua
13. Han lam vi?n Hi?u ly (翰林院校理, Hanlin Subeditor) - ki?m sat, ch?nh ly va s?n sang cho y ki?n v? v?n t?, chu gi?i khi co ng??i h?i v? nh?ng ch? trong chi?u ch? c?a vua
14. Han lam vi?n đai chi?u (翰林院待詔, Hanlin Expectant Official) - nh? ch?c Hi?u ly, ki?m sat, ch?nh ly va s?n sang cho y ki?n v? v?n t?, chu gi?i khi co ng??i h?i v? nh?ng ch? trong chi?u ch? c?a vua
15. Han lam vi?n Ki?m th?o (翰林院檢討, Hanlin Examining Editor) - gi? vi?c ki?m th?o cac v?n th?
16. Han lam vi?n Tu so?n (翰林院修撰, Hanlin Senior Compiler) - gi? vi?c kh?i th?o, nh?t la cac b?n th?o v? qu?c s?, th?c l?c
17. Han lam vi?n Hi?u kham (校勘, Hanlin Proofreader) - ki?m sat, ch?nh ly v?n t? trong chi?u ch? ^[59]
18. Ch? th? l?nh s? (主書令史, Scribal Clerk) - thu?c vien giup vi?c so?n th?o ^[60] , th??ng ch?a vao h?ng đ??c ph?m
19. N?i l?nh s? (內令史, Clerk) - thu?c vien giup vi?c l?t v?t, th??ng ch?a vao h?ng đ??c ph?m.
20. * Qu?c h?c bac s? (國子博士, Erudite of the National University) - ch?c v? phong cho cac h?c s? uyen bac - đay la ch?c th??ng đ??c phong cho cac h?c s? trong Qu?c t? giam, khong thu?c Han lam vi?n. Theo L?ch tri?u hi?n ch??ng lo?i chi, m?c Quan ch?c chi, co ch?c nay trong Han lam vi?n th?i Le, khong h?n la đung.

Ngoai ra, con co cac ch?c khong thu?c Han lam vi?n, nh?ng lien quan đ?n vi?n:

1. N?m Quang Thu?n 8 (1467) th?i Le Thanh Tong , b?t đ?u đ?t ch?c Ng? kinh Bac s? (五經博士, Erudite of the Five Classics). B?y gi? cac giam sinh h?c Kinh Thi, Kinh Th? thi nhi?u, h?c L? Ky, Chu D?ch, Xuan Thu thi it, cho nen đ?t ch?c Ng? kinh bac s?, m?i ng??i chuyen nghien c?u m?t kinh đ? d?y h?c tro. ^[45]

Han lam vi?n tr??c n?m 1470 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th?i nay, khong ro ph?m ham cac ch?c ra sao.

1. Han lam vi?n đ?i h?c s? - m?t th?i gian ng?n, kho?ng 1465 đ?n 1470
2. Han lam vi?n Th?a ch? h?c s?
3. Han lam vi?n Tri ch? cao - đay la ham
4. Han lam vi?n H?c s?
5. Han lam vi?n Tr?c h?c s?
6. Han lam vi?n Th? đ?c h?c s?
7. Han lam vi?n Th? gi?ng h?c s?
8. Han lam vi?n Th? đ?c
9. Han lam vi?n Th? gi?ng
10. Han lam vi?n T?, H?u Thuy?t th?
11. Han lam vi?n Th? th?
12. Han lam vi?n đai ch?
13. Han lam vi?n Hi?u ly
14. Han lam vi?n đai chi?u
15. Han lam vi?n Ki?m th?o
16. Han lam vi?n Tu so?n ^[61]
17. Han lam vi?n Hi?u kham ^[62]
18. Ch? th? l?nh s?
19. N?i l?nh s?

Han lam vi?n t? n?m 1470 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

1. Han lam vi?n đ?i h?c s?
2. Han lam vi?n Th?a ch? - Chanh t? ph?m
3. Han lam vi?n Tri ch? cao - đay la ham
4. Han lam vi?n H?c s?
5. Han lam vi?n Tr?c h?c s?
6. Han lam vi?n Th? đ?c h?c s?
7. Han lam vi?n Th? gi?ng h?c s?
8. Han lam vi?n Th? đ?c - Chanh ng? ph?m
9. Han lam vi?n Th? gi?ng - Tong ng? ph?m
10. Han lam vi?n T?, H?u Thuy?t th? - Tong ng? ph?m
11. Han lam vi?n Th? th? - Chanh l?c ph?m
12. Han lam vi?n đai ch? - Tong l?c ph?m
13. Han lam vi?n Hi?u ly - Chanh th?t ph?m
14. Han lam vi?n đai chi?u - Chanh th?t ph?m ^[63]
15. Han lam vi?n Ki?m th?o - Tong th?t ph?m
16. Han lam vi?n Tu so?n - Chanh bat ph?m
17. Hi?u kham ^[64]
18. Ch? th? l?nh s? - th??ng ch?a vao h?ng đ??c ph?m
19. N?i l?nh s? - th??ng ch?a vao h?ng đ??c ph?m

L?u y, th?i H?ng đ?c v? sau (t?c kho?ng 1485 tr? đi) con co ch?c Han lam vi?n ch??ng ph? s? nh?ng ch?c nay khong đ??c ph?m tr?t th?i H?ng đ?c va th?i B?o Thai sau nay. D??ng nh? đay la ch?c Sai khi?n (差遣, Duty Assignment).

Theo L?ch tri?u hi?n ch??ng lo?i chi , m?c Quan ch?c chi, ch?c v? Han lam vi?n th?i nay đ??c vi?t r?t ro la:

"Pham cac bai ch?, bi?u, th? ca, v?n th?, đ?u ph?ng m?nh s?a ch?a; cung la s? b?u c? ? tri?u đ??ng ch?a đ??c h?p, đ?u đ??c lam t? trinh len"

Ngoai ra, b?t đ?u t? th?i H?ng đ?c, Han lam vi?n con co 3 quan trong coi v? vi?c giao d?c: ^[65]

1. Sung v?n quan (崇文館, Institute for the Veneration of Literature) la quan trong coi v? nh?ng sach v?, đ? th?, c?t đ? cung c?t tai li?u va ch? b?o h?c sinh
2. Chieu v?n quan (昭文館, Institute for the Glorification of Literature) la quan trong coi vi?c sao chep, s?a sang, hi?u đinh t? kh? đ? th?
3. Tu lam c?c (秀林局, Cultivated Learning Service) la c?c trong nom va d?y b?o con cac quan vien

N?m H?ng đ?c 23 (1492) th?i Le Thanh Tong , mua đong, thang 10, sai quan Han lam lam kh?o quan trong k? thi h??ng t?i 4 ty th?a tuyen la H?i D??ng, S?n Nam, Tam Giang, Kinh B?c, m?i ty 4 vien. Quan Han lam lam kh?o quan thi h??ng b?t đ?u t? đay. ^[45]

Quan tr?ng h?n h?t, th?i Le Thanh Tong , mo ph?ng bien ch? th?i Minh , đa ban cac ch?c v? trong Han lam vi?n cho cac v? ti?n s? đ? nh?t giap (tam khoi) trong k? thi đinh . Sau nay, th?i Le Trung H?ng , cac ti?n s? đ? nh? giap va tam giap trong k? thi đinh c?ng đ??c ban cac ch?c v?. Vi?c nay đ?ng ngh?a v?i vi?c cu?n hut them cac nhan tai t? t?ng l?p s? t? qua vi?c gia nh?p va th?ng ch?c trong quan tr??ng m?t cach nhanh chong. Theo Ki?n v?n t?p l?c c?a Le Quy đon : ^[21]

"Kho?ng nien hi?u H?ng đ?c... Ti?n s? vinh quy r?i l?i tr? v? Kinh, luc ?y tri?u đ??ng m?i b?o c? trao cho quan ch?c, trao ch?c l?n đ?u: Tr?ng nguyen đ??c trao ch?c Th? gi?ng, B?ng nhan ch?c Th? th?, Tham hoa ch?c đai ch? ^[66] , Hoang giap ch?c Hi?u ly; con Ti?n s? thi t? sau khi Trung H?ng, b?t đ?u giao cho ch?c Giam sat, đ?n nien hi?u B?o Thai l?i theo ch? đ? c?, b?t đ?u trao cho ch?c C?p s? trung; m?t ng??i it tu?i nh?t đ??c trao ch?c Hi?u th?o; ng??i nao ?ng thi ch? khoa đ??c trung cach, c?ng trao cho ch?c Hi?u th?o"

Han lam vi?n th?i Le Trung H?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T??ng t? th?i H?ng đ?c nguyen nien (1470). Th?i nay, ch?c v? H?c s? t?i cac đi?n, vi?n đ??c bai b?, ngo?i tr? ch?c đong cac h?c s? v?n con đ??c gi?. Vi?c xoa b? ch?c H?c s? nay t?i cac đi?n, vi?n khong lien quan đ?n Han lam vi?n vi th?i H?ng đ?c, ch?c H?c s? t?i Han lam vi?n đa đ??c bai bo.

Th?i tr??c Le Thanh Tong [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m Thu?n thien 6 (1433) th?i Le Thai T? , mua đong, thang 11, Nguy?n Trai vang l?nh so?n v?n bia V?nh L?ng , Han lam vi?n đai ch? V? V?n Ph? vang l?nh vi?t ch?

N?m Thi?u Binh 4 (1437) th?i Le Thai Tong , l?y Han lam vi?n hi?u kham Nguy?n Kh?c Trung lam Tay đ?o đ?i t? ma nha ch? b?

N?m Thi?u Binh 4 (1437) th?i Le Thai Tong , l?y An ph? pho s? l? Nam Sach Th??ng la Nguy?n Tr?c lam Han lam vi?n th? gi?ng

N?m đ?i B?o 3 (1442) th?i Le Thai Tong , sai Han lam vi?n th? đ?c h?c s? kiem tri ng? ti?n h?c sinh c?c c?n th? chi h?u Nguy?n Thien Tich so?n bai v?n bia H?u L?ng

N?m Thai Hoa nguyen nien (1443) th?i Le Nhan Tong , sai Han lam vi?n tr?c h?c s? Nguy?n Kh?c Hi?u va cac quan khac sang nha Minh t? ?n vi?c sach phong

N?m Thai Hoa 6 (1448) th?i Le Nhan Tong , l?y Han lam vi?n tr?c h?c s? Nguy?n Kh?c Hi?u lam Th? gi?ng ph?ng th? kinh dien. Cung n?m, l?y Tr?ng nguyen Nguy?n Nghieu T? va Ti?n s? Tr?nh Kiem lam Han lam vi?n tr?c h?c s? ^[67] va l?y Han lam vi?n Tr?c h?c s? Nguy?n Kh?c Hi?u lam Th? gi?ng ph?ng th? kinh dien

N?m Thai Hoa 6 (1448) th?i Le Nhan Tong , l?y ti?n s? Nguy?n Ba Ky lam Han lam tri ch? cao ^[68]

N?m Thai Hoa 7 (1449) th?i Le Nhan Tong , sai Th??ng th? Trinh D?c, Han lam vi?n tr?c h?c s? ^[67] Tr?nh Kien đi s? Chiem Thanh, mang th? sang d? va đoi l?i ng??i n??c ta tr??c ? Chiem Thanh. Cung n?m, l?y An ph? pho s? l? Nam Sach Th??ng la Nguy?n Tr?c lam Han lam vi?n th? gi?ng; An Ph? s? l? Quy Hoa la Nguy?n Nh? đ? va An ph? pho s? l? Qu?c Oai H? la L??ng Nh? H?c cung lam Han lam tr?c h?c s?; l? giao th? Trinh Ba Cung, đao Ph?c L? cung lam Giam sat ng? s?; Han lam vi?n tr?c h?c s? Nguy?n Nghieu T? lam An ph? s? l? Tan H?ng; Th??ng trung th? xa nhan Tr?nh Thi?t Tr??ng lam An ph? s? l? Tan H?ng H?; Qu?c t? giam giao th? Nguy?n Nh? B?t lam An ph? pho s? l? Ki?n X??ng. Giao th? đ??c b? ch?c An ph? b?t đ?u t? Nh? B?t.

N?m Thai Hoa 8 (1449) th?i Le Nhan Tong , sai Han lam vi?n tr?c h?c s? Nguy?n Nh? đ? va Qu?c t? giam tr? giao đ?ng Hanh Phat lam pho s?, sang nha Minh n?p c?ng hang n?m.

N?m Thai Hoa 11 (1452) th?i Le Nhan Tong , sai s? sang nha Minh. Chanh s? Th?m hinh vi?n Ph?m Du, pho s? Han lam vi?n tr?c h?c s? Nguy?n Ba Ky va L? b? vien ngo?i lang Chu Xa sang m?ng vi?c l?p Hoang thai t?.

Th?i Le Thanh Tong va v? sau [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m Quang Thu?n 4 (1463) th?i Le Thanh Tong , sai Mon h? s?nh ty t? gian ngh? đ?i phu tri B?c đ?o quan dan b? t?ch kiem Han lam vi?n th?a ch? h?c s? Nguy?n Nh? đ?; Han lam vi?n th?a ch? h?c s? tri đong đ?o quan dan Nguy?n V?nh Tich; Qu?c t? giam t? t?u Nguy?n Ba Ky lam đ?c quy?n.

N?m Quang Thu?n 7 (1466) th?i Le Thanh Tong , sai Sung ti?n nh?p n?i t? đo đ?c kiem thai t? thi?u b?o Le C?nh Huy va quy?n Chinh s? vi?n th??ng th? kiem C?n đ?c đi?n đ?i h?c s? thai t? tan khach Nguy?n Nh? đ? lam đ? đi?u, Han Lam vi?n đ?i h?c s? quy?n ng? s? đai đo ng? s? đ?i phu Tr?n Ban lam giam thi. Han lam vi?n th?a ch? Nguy?n Tr?c, Han lam vi?n th?a ch? quy?n H? b? h?u th? lang kiem C?n đ?c đi?n đ?i h?c s? nh?p th? kinh dien t? xuan ph??ng thai t? t? d? đ?c Nguy?n C? đ?o, Han lam vi?n h?c s? hanh H?i Tay đ?o Tuyen chinh s? ty tham tri kiem bi th? giam h?c s? V? V?nh Trinh lam đ?c quy?n.

N?m Quang Thu?n 8 (1467) th?i Le Thanh Tong , Han lam vi?n tr?c h?c s? quy?n Cong khoa c?p s? trung L??ng Th? Vinh h?c t?i Tr?n đi?n t??ng quan Bui Hu?n. Cung n?m nay, b?t đ?u đ?t Ng? kinh bac s?. B?y gi? cac giam sinh h?c Kinh Thi, Kinh Th? thi nhi?u, h?c L? Ky, Chu D?ch, Xuan Thu thi it, cho nen đ?t ch?c Ng? kinh bac s?, m?i ng??i chuyen nghien c?u m?t kinh đ? d?y h?c tro.

N?m Quang Thu?n 8 (1467) th?i Le Thanh Tong , ngay M?u D?n 14, l?y Han lam vi?n th? đ?c h?c s? hanh L?i khoa đo c?p s? trung Tr?nh Thi?t Tr??ng lam Han lam th? gi?ng h?c s? quy?n Cong b? h?u th? lang, quy?n Qu?c Oai đ?ng x? tan tr? th?a tuyen s? ty tham chinh

N?m Quang Thu?n 8 (1467) th?i Le Thanh Tong , l?y Han lam vi?n th? đ?c h?c s? quy?n Ng? s? đai pho đo ng? s? đao Tu?n lam Thai h?c t? khanh quy?n An Bang đ?ng x? tan tr? th?a tuyen s? ty tham chinh tr? b?n v? quan s?

N?m Quang Thu?n 10 (1469) th?i Le Thanh Tong , Han lam vi?n tr?c h?c s? Nguy?n đ?c Trinh, Quach đinh B?o lam đ?c quy?n. Cung n?m nay, l?y Than Nhan Trung lam Han lam vi?n th? đ?c; đam Tong L? lam Han lam vi?n hi?u ly; đinh Th?c Thong lam Han lam vi?n tr?c h?c s?. Sai Thai b?o binh ch??ng quan qu?c tr?ng s? kiem đ? đi?u Qu?c t? giam Le Ni?m va nguyen L?i b? th??ng th? Nguy?n Nh? đ? lam đ? đi?u; đ?i ly t? khanh quy?n Hinh b? h?u th? lang D??ng Ch?p Trung lam giam thi; Han lam vi?n th?a ch? Nguy?n Tr?c, Han lam vi?n đ?i h?c s? th? vi?n s? kiem Quang l?c t? khanh đ?ng tri kinh dien s? V? V?nh Ninh; Han lam vi?n tr?c h?c s? Nguy?n đ?c Trinh, Quach đinh B?o lam đ?c quy?n.

N?m H?ng đ?c 15 (1484) th?i Le Thanh Tong , b?n t? th?n la Han lam vi?n th?a ch? đong cac đ?i th?n h?c s? Than Nhan Trung, Han lam vi?n th? đ?c đong cac hi?u th? đao C?, đam V?n L?, Ngo Luan, Han lam vi?n th? th? kiem Tu lam c?c t? hu?n Nguy?n đon H?u, Han lam vi?n th? th? kiem Sung v?n quan Tu lam c?c t? hu?n L??ng Th? Vinh, đong cac hi?u th? Le Tu?n Ng?n, Han lam vi?n th? đ?c kiem Tu lam c?c t? hu?n Nguy?n Xung Xac chia nhau so?n v?n bia. B?n Trung th? giam chinh t? Nguy?n T?ng va Thai Chuc Liem cung đi?n th? Ph?m Ly vang s?c ch? vi?t ch?. Kim quang mon đai chi?u To Ngai vang s?c ch? vi?t ch? tri?n.

N?m H?ng đ?c 16 (1485) th?i Le Thanh Tong , l?y Le Qu?ng Chi lam L? b? t? th? lang kiem Han lam vi?n ch??ng vi?n s?.

N?m H?ng đ?c 20 (1489) th?i Le Thanh Tong , l?y L?u H?ng Hi?u lam Han lam vi?n th? gi?ng tham ch??ng Han lam vi?n s?

N?m C?nh Th?ng 2 (1502) th?i Le Hi?n Tong , sai L? b? th??ng th? kiem Han lam vi?n th? đ?c, tr??ng Han lam vi?n s? Nguy?n B?o va cac quan khac lam đ?c quy?n

N?m đoan Khanh 2 (1506) th?i Le Uy M?c , kh?i ph?c đ? Nhan la L? b? h?u th? lang kiem Han lam vi?n th? đ?c, Tham ch??ng Han lam vi?n s?, vi nhan v? ngh? tang m? v?a h?t tr?

N?m H?ng Thu?n 2 (1510) th?i Le T??ng D?c , cho Han lam vi?n th? đ?c tham ch??ng Han lam vi?n s? L??ng đ?c B?ng lam L?i b? t? th? lang

N?m H?ng Thu?n 8 (1516) th?i Le T??ng D?c , Tr?nh Duy S?n gi?t vua va quan Han lam th?a ch? Nguy?n V? ^[69]

N?m Quang Thi?u 20 (1520) th?i Le Chieu Tong , l?y Nguy?n H?u Nghiem lam Han lam vi?n ch??ng vi?n s?

Th?i M?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th?i M?c , Han lam vi?n d??ng nh? đ??c t? ch?c t??ng t? th?i H?ng đ?c (1470)

Du vi?c khoa c? r?t th?nh hanh th?i M?c , la tri?u đ?i v?i 11 tren t?ng s? 45 v? Tr?ng nguyen qua cac đ?i Tr?n , Le , M?c , cac sach v? v? t? ch?c hanh chinh v? tri?u M?c g?n nh? khong co ho?c khong con. N?u co, nh?ng sach v? nay đ?u la ch? Han ho?c n?m trong gi?i h?n c?ng đ?ng nghien c?u s? h?c Vi?t Nam. Ngay nay, khi nh?c đ?n t? ch?c hanh chinh tri?u M?c , ph?n l?n đ?u cho r?ng t? ch?c hanh chinh c?a tri?u đ?i nay t??ng t? th?i Le Thanh Tong , m?c du tri?u M?c co b? day tren 150 n?m, trong đo co 65 n?m t?i Kinh đo Th?ng Long va nh?ng n?m con l?i t?i Cao B?ng

Th?i Tr?nh - Nguy?n phan tranh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T?i đang Ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T?i đang Ngoai , Han lam vi?n d??ng nh? đ??c t? ch?c t??ng t? th?i H?ng đ?c (1470). Th?i nay t??ng t? th?i H?ng đ?c, ti?p t?c khong đ?t ch?c H?c s?

N?m C?nh Tr? 9 (1671) th?i Le Huy?n Tong , l? c? t? th?i H?ng đ?c (1470), Han lam vi?n th?a ch? Chanh t? ph?m, Han lam vi?n th? đ?c Chanh ng? ph?m, gi? th?ng c? hai ch?c nay d??i ch?c th? lang, đ?ng tr?t Tong tam ph?m ^[34]

Th?i B?o Thai (1720-1729) th?i Le D? Tong , chua Tr?nh C??ng n?m quy?n, quan ch? Han lam vi?n đ??c quy đ?nh ph?m tr?t nh? sau: ^[34]

• Han lam vi?n Th?a ch? - Chanh t? ph?m
• Han lam vi?n Th? đ?c - Chanh ng? ph?m
• Han lam vi?n Th? gi?ng - Tong ng? ph?m
• Han lam vi?n T?, H?u Thuy?t th? - Tong ng? ph?m
• Han lam vi?n Th? th? - Chanh l?c ph?m
• Han lam vi?n đai ch? - Tong l?c ph?m
• Han lam vi?n Hi?u ly - Chanh th?t ph?m
• Han lam vi?n Hi?u th?o - Tong th?t ph?m
• Qu?c s? Tu so?n - Chanh bat ph?m - l?u y - ch?c Tu so?n gi? thu?c Qu?c s? vi?n
• Ch? th? l?nh s? - th??ng ch?a vao h?ng đ??c ph?m
• N?i l?nh s? - th??ng ch?a vao h?ng đ??c ph?m

Theo b?ng ph?m tr?t tren, cac ch?c d??i đay la nh?ng ch?c thay đ?i / xoa b? ho?c ch?a co t? th?i H?ng đ?c (1470)

• Han lam vi?n đai chi?u - co t? th?i H?ng đ?c, khong con vao th?i B?o Thai
• Han lam vi?n Ki?m th?o - co t? th?i H?ng đ?c, khong con vao th?i B?o Thai
• Han lam vi?n Hi?u th?o (翰林院校討, Hanlin Editing Clerk) - la ch?c m?i t?i th?i B?o Thai, co l? t??ng t? ch?c Ki?m th?o (檢討, Examining Editor) th?i H?ng đ?c, c?ng tr?t Tong th?t ph?m - gi? vi?c ki?m th?o cac v?n th?
• Han lam vi?n Tu so?n - th?i B?o Thai tr? thanh Qu?c s? tu so?n
• Ch? th? l?nh s? / N?i l?nh s? - ch?c v?n la ch?c r?t th?p, ch?a đ??c ph?m

M?t đi?u đang đ? y v? ph?m tr?t th?i B?o Thai la khong co ch?c Han lam vi?n ch??ng vi?n s?. Ch?c Han lam vi?n ch??ng vi?n s? cu?i cung đ??c bi?t t?i đang Ngoai la vao n?m V?nh Th? 4 (1661) th?i Le Th?n Tong , khi Han lam th? gi?ng ch??ng Han lam vi?n s? D??ng Tri Tr?ch v? tri s?. Khong bi?t t? đay (1661) đ?n h?t th?i Tr?nh (1789), ch?c Han lam vi?n ch??ng vi?n s? con khong.

Ngoai ra, m?c du th?i B?o Thai co bang ph?m tr?t ch?c Han lam vi?n Th?a ch?, nh?ng t? th?i Le Chieu Tong (1516) tr? v? sau đ?n h?t th?i Tr?nh, khong con th?y s? Vi?t chep v? m?t Han lam vi?n th?a ch? nao n?a, ngo?i tr? ^[42] vao n?m C?nh H?ng 24 (1764) th?i chua Tr?nh Doanh , co Bui Tr?ng Huy?n gi? ch?c han lam vi?n th?a ch?, vi ph?m t?i, b? bai ch?c ^[70]

Trong đ?i Vi?t S? Ky Toan Th? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Theo b?n d?ch ti?ng Vi?t quy?n đ?i Vi?t s? ky toan th? ^[45] , n?m Quang H?ng 18 (1595) th?i Le Th? Tong , co b? toi c? c?a h? M?c la Han lam h?c s? Nguy?n Thi D? ng??i huy?n đong Ngan , d?y quan chi?m gi? huy?n. Tuy nhien, ch?c Han lam h?c s? đa đ??c bai b? th?i H?ng đ?c (1470), co l? ch? đang dung la quan Han lam th?i M?c la Nguy?n Thi D?. N?u th?t s? nha M?c tai l?p ch?c Han lam h?c s? nh? đ??c vi?t trong b?n ch? Han, đay la m?t kham pha thu v? v? tri?u đ?i đ?y tranh cai nay ^[71]

N?m đ?c Long 4 (1632) th?i chua Tr?nh Trang , tri?u đinh gia th?ng L? b? th??ng th? kiem Han lam vi?n th? đ?c ch??ng Han lam vi?n s?, đong cac h?c s?, qu?c lao tham d? tri?u chinh, Thi?u uy Lan qu?n cong Nguy?n Th?c lam thai b?o

N?m V?nh Th? 4 (1661) th?i chua Tr?nh T?c , gia phong H? b? th??ng th? kiem Han lam vi?n th? gi?ng ch??ng Han lam vi?n s? Thi?u b?o B?t qu?n cong D??ng Tri Tr?ch lam L?i b? th??ng th? qu?c lao thai b?o cho v? tri s?

N?m C?nh Tr? 3 (1665) th?i chua Tr?nh T?c , l?y Han lam vi?n th? gi?ng đ?ng Cong Ch?t lam Cong b? h?u th? lang, V? Cong Binh, Ngo Sach D? lam Han lam vi?n hi?u th?o

N?m C?nh Tr? 6 (1668) th?i chua Tr?nh T?c , cho Qu?c t? giam t? nghi?p Tuy l?c ba Nguy?n Quang Nh?c th?ng Han lam vi?n th? đ?c, v? tri s?

N?m Long đ?c 3 (1734) th?i chua Tr?nh Giang , sai Han lam vi?n th? gi?ng h?c s? ^[72] , va Ly H?c D?. Binh khoa c?p s? trung, sang sach phong va d? b?o vi?c ban l? t? D? Tong

N?m C?nh H?ng 36 (1775) th?i chua Tr?nh Sam , kh?i ph?c Ngo Thi S? gi? ch?c hi?u ly trong vi?n Han lam

T?i đang Trong [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T?i đang Ngoai , Han lam vi?n d??ng nh? đ??c t? ch?c t??ng t? th?i H?ng đ?c (1470). Th?i nay t??ng t? th?i H?ng đ?c, ti?p t?c khong đ?t ch?c H?c s?. Han lam vi?n th?i nay co l? ch? m?t ho?c vai quan.

Nh?ng n?m đ?u t? khi tach r?i kh?i đang Ngoai vao n?m 1558, cac chua Nguy?n tranh ti?ng ti?m quy?n vua nen khong l?p Han lam vi?n, l?p ch?c V?n ch?c la ch?c thay m?t c? c? quan Han lam vi?n t?i đang Trong. N?m Ho?ng đ?nh 19 ho?c V?nh T? nguyen nien (1619), co Nguy?n H?u D?t , 16 tu?i, vi co v?n h?c đ??c b? lam v?n ch?c. ^[73] Th?i nay, V?n ch?c la c? quan l?n ten ch?c duy nh?t t??ng t? Han lam vi?n t?i đang Trong .

N?m C?nh H?ng 5 (1744) th?i chua Vo V??ng Nguy?n Phuc Khoat , đ?i v?n ch?c lam Han lam vi?n ^[74]

B?t đ?u t? đay đ?n h?t th?i Nguy?n Gia Long (1820), ch?c Han lam vi?n (c?ng la ten c? quan Han lam vi?n) la ten ch?c chung đ?t cho cac quan khi đ??c sung vao Han lam vi?n, khong co ch?c nao khac trong Han lam vi?n. Sau nay th?i Nguy?n Gia long , ch?c Han lam vi?n (c?ng la ten c? quan Han lam vi?n) v?n la ten ch?c chung đ?t cho cac quan khi đ??c sung vao Han lam vi?n cho đ?n khi b? m?t ch?c v? khac trong Han lam vi?n nh? Han lam vi?n th? gi?ng ho?c đ??c b? th?ng vao ch?c Han lam ch? cao khong qua ch?c Han lam vi?n.

• L?u y th?i H?ng đ?c v? sau, t?c c? cac ch?c trong Han lam vi?n đ?u co m? t? Han lam vi?n g?n v?i ten ch?c nh? Han lam vi?n th? gi?ng, nh?ng khong h? co ch?c Han lam vi?n. đ?n th?i chua Nguy?n, co ch?c Han lam vi?n va khong them ch?c nao trong Han lam vi?n n?a.

Trong đ?i Vi?t S? Ky Toan Th? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m C?nh H?ng 7 (1746) th?i chua Vo V??ng Nguy?n Phuc Khoat , l?y Nguy?n Quang Ti?n lam Han lam vi?n. ^[74] Dung Han lam vi?n Nguy?n Quang Ti?n ^[75] lam Ky l?c dinh Qu?ng Nam

N?m C?nh H?ng 28 (1767) th?i chua đ?nh V??ng Nguy?n Phuc Thu?n , l?y Han lam vi?n th? gi?ng Tr?n Ph??c Thanh lam Ky l?c ^[74]

N?m C?nh H?ng 33 (1772) th?i chua đ?nh V??ng Nguy?n Phuc Thu?n , l?y Han lam vi?n Tr?n đinh Hi?n (con Tr?n đinh Hy) lam Ky l?c dinh Qu?ng Nam ^[74]

Th?i Tay S?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tri?u Tay S?n la m?t tri?u đ?i ng?n, nh?ng đ?y oai hung trong l?ch s? Vi?t Nam v?i nh?ng tr?n đanh th?n k? d?p Thanh đu?i Xiem. Nh?ng t??ng t? tri?u M?c , t? ch?c hanh chinh th?i Tay S?n khong đ??c chep l?i ho?c bi?t đ?n trong chinh s? Vi?t. Ph?n l?n cac quan v?n th?i Tay S?n la cac quan th?i Le Trung H?ng nh? Ngo Thi S? , Phan Huy Ich . Trong h?n 20 n?m lien t?c chinh chi?n, nha Tay S?n t? ch?c đ??c 1 khoa thi H??ng n?m 1789.

Theo đ?i Nam li?t truy?n ^[76] , quan ch? th?i Tay S?n khong th? xet đ??c, sach d?n Da s? t?p ly , suy đoan tri?u Tay S?n co vi?n Han lam va cac c? quan trung ??ng khac

Theo bai nghien c?u nay ^[77] t? Vi?n s? h?c Vi?t nam , t? nh?ng d? li?u Vi?n s? h?c đa thu th?p đ??c va t? cac sach ho?c bai vi?t khac v? tri?u Tay S?n , quan ch? L?c b?, s?nh, vi?n, v.v đa đ??c l?p th?i nay, trong đo co Han lam vi?n v?i cac Han lam tr?c h?c s? nh? Ngo Vi Qu?, đoan Nguy?n Tu?n , Ninh T?n , Nguy?n Th? L?ch, Nguy?n Cong, Nguy?n Thi?n, Phan T? đ?nh, Bui D??ng L?ch . Tuy nhien, bai vi?t ch?a đ?a ra cac b?ng ch?ng nghien c?u nh? v?n t?, sach s? đ? minh ch?ng cho vi?c nh?n đ?nh tri?u Tay S?n đa thanh l?p hoan ch?nh m?t t? ch?c chinh quy?n trung ??ng v?i đ? cac L?c b?, s?nh, vi?n, v.v. ^[78]

Theo Kham đ?nh Vi?t s? thong giam c??ng m?c , n?m 1788, Nguy?n Hu? dung Nguy?n Du ^[79]  va Nguy?n Ba Lan lam Han lam tr?c h?c s?, đ? ? l?i cung lam vi?c v?i Ngo V?n S? . ^[35]

Th?i Nguy?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tri?u Nguy?n la tri?u đ?i quan ch? cu?i cung t?i Vi?t Nam va c?ng la tri?u đ?i co đ?y đ? d? li?u nh?t v? cac ch?c quan va ph?m tr?t. Ph?n l?n cac sach vi?t v? tri?u Nguy?n đ?u l?y th?i Minh M?ng (1820-1840) lam c?t chu?n vi th?i nay, quan ch? va ph?m tr?t trong tri?u đinh đ??c c?i t? va ch?nh đ?n r?t hoan ch?nh. Quan ch? nay đa đ??c ap d?ng đ?n cu?i tri?u Nguy?n vao giai đo?n 1940-1945 sau nay.

Bien ch? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tr??c n?m 1804 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Trong th?i n?i chi?n Tay S?n - chua Nguy?n (1787-1802), t?i mi?n Nam Vi?t Nam, chua Nguy?n Anh c?i t? quan ch? Han lam vi?n đ??c l?p n?m 1744 th?i chua Vo V??ng Nguy?n Phuc Khoat . Th?i nay nh? cac th?i tr??c, khong co ham H?c s? trong Han lam vi?n. Khong ro ph?m tr?t. Cac ch?c t?i Han lam vi?n t? cao đ?n th?p đ??c bi?t đ?n nh? sau:

• Han lam vi?n Vi?n tr??ng (翰林院院長, Chancellor of the Hanlin Academy): ^[80]
  • La ch?c quan đ?ng đ?u đi?u hanh Han lam vi?n. Ch?c Han lam vi?n Vi?n tr??ng khong co trong cac tri?u đ?i Trung Hoa, ch? co t? th?i chua Nguy?n Anh đ?n n?m Minh M?ng 2 (1821). N?m 1821 th?i Minh M?ng , ch?c đ??c đ?i ten thanh Han lam vi?n Ch??ng vi?n h?c s? (翰林院掌院學士, Chancellor of the Hanlin Academy), theo ten ch?c đ??c l?p vao th?i Thanh ^[13] Ch?c Han lam vi?n Vi?n tr??ng đ??c bi?t s?m nh?t vao n?m 1795, khi chua l?nh cho Vi?n tr??ng Th? th? vi?n Hoang Kim C? lam Vi?n tr??ng Han lam vi?n ^[73]
• Han lam vi?n Th? gi?ng (翰林院侍講, Halin Expositor-in-waiting)
  • Th?i nay, đoi khi Th? gi?ng (t?c Han lam vi?n Th? gi?ng) con đ??c trao ch?c đong cung Th? gi?ng, gi?ng d?y kinh sach cho đong cung thai t?. Vi d?, n?m 14 (1793), chua Nguy?n Anh cho r?ng đong cung con tr? tu?i, mu?n đ??c thai pho thai b?o t?t đ? giup, ben d?ng nha Thai h?c, đ?t m?t đong cung ph? đ?o, 2 th? gi?ng, 8 Han lam th? h?c, 6 Qu?c t? giam th? h?c, m?i ngay hai bu?i h?p cac quan đ?c h?c ? nha thai h?c đ? gi?ng ban kinh s?.
• Han lam vi?n Ch? cao (翰林院制告, Hailin Drafter of Proclamations) ^[81] :
  • Theo ten ch?c, đay la ch?c chuyen so?n th?o chi?u cao tri?u đinh, la ch?c quan th??ng đ??c b? cho cac quan v?n hay ch? t?t đa co danh ti?ng, đ??c sung vao Han lam vi?n. Co l? ch?c nay mo ph?ng ham Tri ch? cao (知制誥, Participant in the Drafting of Proclamations) đa co t? th?i đ??ng phong cho cac Han lam h?c s? co h?n 1 n?m kinh nghi?m vi?c lam t?i Han lam vi?n. Ch?c đ??c bi?t đ?n s?m nh?t vao n?m th? 9 (1788) th?i chua Nguy?n Anh , chua l?y Phan Nh? đ?ng, Tr?n đ?i Lu?t, Le Quang đ?nh, Tr?nh Hoai đ?c, Ngo Tung Chau va Hoang Minh Khanh lam Han lam vi?n ch? cao, l?y Han lam ch? cao Nguy?n đ?ng Ng?n lam Chanh đ?c h?c Qu?c T? Giam, Ti?n s? đ?i Le la Nguy?n Du lam Pho đ?c h?c. Du vi gia y?u xin t?.
• Han lam vi?n Th? th? (翰林院侍書, Hailin Calligrapher-in-Waiting):
  • Ch?c đ??c bi?t đ?n s?m nh?t vao n?m Gia Long nguyen nien (1802) th?i Gia Long , vua l?y Th? th? vi?n ph?ng ch? la Tr??ng Minh Thanh lam Han lam vi?n th? th? ph?ng ch? kiem Th??ng b?o khanh, b?n Th? th? ph?ng ch? Tr?n đinh Tr?ng, Th? th? Nguy?n V?n Quang, Vo H?u H?p, Nguy?n V?n Chau, Nguy?n V?n Huy?n lam Han lam vi?n th?a ch?, Th? th? Tr?n V?n Tinh, Tr?n Vi?t Binh, Le V?n Phu, Le V?n đ?ng, Nguy?n Con đ?nh, Nguy?n V?n Nhien, Cao V?n Bich, Ph?m Ng?c Phong, V? V?n Tan, Nguy?n Quang Ki?u, Cong Tu?n, Nguy?n Cong Vien, Nguy?n Cong Nghi?m lam Han lam vi?n th? th?.
• Han lam vi?n Th? th? ph?ng ch? (翰林院侍書奉旨, Hailin Calligrapher-in-Waiting Recipient of Edicts):
  • Ch?c đ??c bi?t đ?n s?m nh?t vao n?m Gia Long nguyen nien (1802) th?i Gia Long , vua l?y Th? th? vi?n ph?ng ch? la Tr??ng Minh Thanh lam Han lam vi?n th? th? ph?ng ch? kiem Th??ng b?o khanh, b?n Th? th? ph?ng ch? Tr?n đinh Tr?ng, Th? th? Nguy?n V?n Quang, Vo H?u H?p, Nguy?n V?n Chau, Nguy?n V?n Huy?n lam Han lam vi?n th?a ch?, Th? th? Tr?n V?n Tinh, Tr?n Vi?t Binh, Le V?n Phu, Le V?n đ?ng, Nguy?n Con đ?nh, Nguy?n V?n Nhien, Cao V?n Bich, Ph?m Ng?c Phong, V? V?n Tan, Nguy?n Quang Ki?u, Cong Tu?n, Nguy?n Cong Vien, Nguy?n Cong Nghi?m lam Han lam vi?n th? th?.
• Han lam vi?n (翰林院, Hailin):
  • C?ng nh? th?i chua Nguy?n , ch?c Han lam vi?n (cung ten v?i ten c? quan Han lam vi?n) la ten ch?c chung đ?t cho cac quan khi đ??c sung vao Han lam vi?n, cho đ?n khi b? m?t ch?c v? khac trong Han lam vi?n nh? Han lam vi?n th? gi?ng. Vi d?, n?m 1788, l?y Le Xuan Minh, Le Ph??c Mao, H? Ph??c U?n, V? Cong Ch?n, H? V?n đ?nh va Hoang V?n đ? sung Han lam vi?n. ^[73]

Th?i 1804 đ?n 1820 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m Gia Long 3 (1804), tri?u đinh đ?t l?i cac ch?c va ph?m tr?t. T?c c? cac ch?c trong Han lam vi?n đ?u co chung tr?t la Chanh ng? ph?m. ^[82] Cac ch?c đ??c li?t k? nh? sau:

• Han lam vi?n Th?a ch?
• Han lam vi?n Th? gi?ng
• Han lam vi?n Th? đ?c
• Han lam vi?n Ch? cao
• Han lam vi?n Th? th?
• Han lam vi?n Tu so?n
• Han lam vi?n

Th?i Gia Long , tuy co ch?c H?c s?, Tr?c h?c s? nh?ng cac ch?c nay khong thu?c Han lam vi?n ma thu?c cac vi?n, đi?n khac nh? Th? trung tr?c h?c s?, Th? trung h?c s?, Tr?c h?c s? cac đi?n, H?c s? cac đi?n

L?u y, theo T? đi?n ch?c quan Vi?t Nam , đ? V?n Ninh, 2002, ch?c C?ng s? vi?n thu?c Han lam vi?n t?c Han lam vi?n C?ng s? vi?n, tr?t Tong l?c ph?m. Khong hi?u d? li?u nay l?y t? đau. Trong cu?c c?i t? tren (n?m 1804), toan b? cac ch?c trong Han lam vi?n (ch?c th?p nh?t la Han lam vi?n) đ?u đ??c bang tr?t Chanh ng? ph?m, vi v?y vi?c ch?c C?ng s? vi?n thu?c Han lam vi?n l?i đ??c bang tr?t Tong l?c ph?m khong gi?ng tr?t danh cho cac ch?c Han lam vi?n tren la m?t vi?c co l? khong đung. Trong đ?i Nam th?c l?c , th?i Gia Long, ch?a bao gi? ch?c C?ng s? vi?n đ??c g?n them v?i c? quan Han lam vi?n (Han lam vi?n C?ng s? vi?n). Ch?c th?p nh?t trong Han lam vi?n th?i nay la Han lam vi?n.

Ngoai ra, vao n?m Gia Long 13 (1814), tri?u đinh con co them ch?c Han lam vi?n Tr?c gi?ng (翰林院直講, Hailin Lecturer). Ch?c Tr?c gi?ng nguyen la ch?c đ??c đ?t ra th?i đ??ng , ph? trach vi?c gi?ng d?y, th??ng tri?u đinh đ?t 4 Tr?c gi?ng t?i Qu?c t? giam, ch?c đ??c xem la th?p h?n ch?c Ph?ng ch? (奉旨) ho?c Tr? giao (助敎, Instructor) ^[13] . Theo đ?i Nam Th?c L?c ^[73] , " n?m Gia Long 15 (1816), Han lam vi?n tr?c gi?ng la Phan đ?c Lan, Nguy?n đ?ng Tai, Nguy?n đ?ng Tuan va Han lam vi?n Nguy?n Khanh đ?u sung ch?c Th? gi?ng ", v?y co th? suy đoan theo c?i t? n?m Gia Long 3 (1804) va vi?c sung ch?c nay, ch?c Han lam vi?n Tr?c gi?ng n?m 1816 co l? cung chung tr?t Chanh ng? ph?m nh? cac ch?c Han lam vi?n khac. Tuy nhien tr??c đo, n?m Gia Long 13 (1814), tri?u đinh " l?y Han lam vi?n tr?c gi?ng la Hoang Kim Hoan lam Thiem s? Binh b?, Tri huy?n B?ng S?n la Nguy?n Kim Truy lam Thiem s? Cong b? ". ^[73] Ch?c Thiem s? cac b? th?i nay theo c?i t? n?m Gia Long 3 (1804) la Chanh t? ph?m. V?y vi?c thuyen chuy?n nay co l? la vi?c th?ng ch?c ch?ng?

Th?i Minh M?ng (1820-1840) [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th?i Minh M?ng , cac cu?c c?i t? quan ch? l?n t? ch?c hanh chinh t? trung ??ng đ?n đ?a ph??ng đ??c th?c hanh tri?t đ?. Quan ch? th?i Minh M?ng la quan ch? hoan ch?nh nh?t trong cac tri?u đ?i Vi?t Nam.

Nh?ng thay đ?i tr??c cu?c c?i t? 1827 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Han lam vi?n t? n?m Minh M?ng nguyen nien (1820) đ?n tr??c cu?c c?i t? n?m Minh M?ng 8 (1827) đa co nh?ng thay đ?i nh? sau:

• Ph?c h?i ch?c Han lam vi?n H?c s? - n?m Minh M?ng nguyen nien (1820), ch?c H?c s? l?i đ??c ph?c h?i trong quan ch? tri?u đinh sau khi b? bai b? b?t đ?u t? th?i H?ng đ?c n?m 1470. N?m nay (1820), vua l?y Han lam Th? đ?c Nguy?n H?u Binh lam Han lam Th? đ?c h?c s?. N?m Minh M?ng 1 (1821), l?y đ?c h?c Kinh B?c la Nguy?n Tu?n Ly lam Han lam vi?n Th? gi?ng h?c s?, đ?c h?c S?n Nam th??ng la Nguy?n M?u Bach lam Han lam vi?n Th? đ?c, Tr? giao S?n Tay la Nguy?n T?p lam đ?c h?c S?n Nam th??ng
• Them ch?c Han lam vi?n Bien tu - la ch?c đa co t? th?i Minh va trao cho cac Tr?ng nguyen t?i cac khoa thi đinh , l?n đ?u tien đ??c ap d?ng t?i Vi?t Nam. N?m Minh M?ng 1 (1821), Qu?ng Nam g?o đ?t. Dinh th?n tau xin l?i phat thoc kho ban cho dan. Vua y cho, sai Thiem s? H? b? V? V?n V??ng va Han lam vi?n Bien tu Le Ba Tu đ?n h?i ban
• đ?i ch?c Han lam vi?n Vi?n tr??ng thanh ch?c Han lam vi?n Ch??ng vi?n h?c s? (翰林院掌院學士, Chancellor of the Hanlin Academy), cho tr?t Chanh tam ph?m. B?t đ?u t? đay, ch?c Ch??ng vi?n vi?n Han lam la ch?c co ph?m tr?t, khong con la m?t ch?c Sai khi?n (差遣, Duty Assignment) n?a. Vi?c đ?i ch?c nay đ??c bi?t qua l?nh do vua ban, l?y Ky l?c Qu?ng Binh la Hoang Kim Hoan lam Han lam vi?n Ch??ng vi?n h?c s? (tr?t Chanh tam ph?m). Sai b? L? t? nay co chi?u s?c thi giao h?t cho Kim Hoan đ? chia u? cho Han lam vang so?n
• Them ch?c Han lam vi?n đi?n b? - n?m Minh M?ng 1 (1821), l?y Phan đ?c Hung lam Han lam vi?n đi?n b?. Cha đ?c Hung la đ?c Lan tr??c lam Han lam Th? gi?ng, h?u ? Ti?m đ?, th??ng khuyen đi?u hay r?n đi?u d?, vua r?t tr?ng. đ?c Lan đa ch?t, Th??ng b?o Thi?u khanh Nguy?n C?u Khanh xin xet dung ng??i con nen co m?nh nay
• Them ch?c Han lam vi?n đai chi?u - n?m Minh M?nh th? 6 (1825), kh?o h?ch ? nha H?u tri?u đ??ng. Khong đ??c m?t ng??i nao d? h?ng ?u. Vua khong vui long, b?o th? th?n r?ng: " Tr?m nuoi n?ng nhan tai đ? dung lam vi?c nha n??c sau nay. Nay 30 ng??i ?ng h?ch ma khong đ??c ng??i nao đang l?y, b?n ?y con dung lam gi đ??c. Mu?n tru?t c? đi ". Tr?nh Hoai đ?c tau xin l?y 3 ng??i h?ng binh b? lam Han lam vi?n đai chi?u, con h?ng th? l?i cho v? Giam h?c t?p, h?ng li?t cach đi cho v?. Vua nghe theo.
• B? ch?c Hanh t?u ph? giup Han lam vi?n. Hanh t?u (行走, Probationary) nguyen la ch?c đ??c b? đ? lam th? trong m?t vi?n, ty. N?m Minh M?ng 1 (1821), l?y Sinh đ? ? H?i D??ng la Ph?m đinh H? sung ch?c Hanh t?u ? Han lam vi?n. Tr??c H? b? b?nh, tri?u ch?a đ?n. Bay gi? đ?n bai y?t, xin theo nghi?p h?c đ? thi cho đ?, đ? tr?n chi c?a cha.
• N?m Minh M?ng 7 (1826), sau 5 n?m lam vi?c t?i Han lam vi?n, Ph?m đinh H? gi? v?i ch?c Han lam Th?a ch?, đa đem sach An Nam chi va sach O chau c?n l?c dang len. Vua th??ng cho 10 l?ng b?c, 5 t?m l?a.

Nh?ng thay đ?i trong cu?c c?i t? 1827 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Han lam vi?n trong cu?c c?i t? thang 8 n?m Minh M?ng 8 (1827) đa co nh?ng chu?n đ?nh vi?c ph?m tr?t nh? sau:

• Chanh tam ph?m: Han lam vi?n Ch??ng vi?n h?c s?, Han lam vi?n Tr?c h?c s?, cao th? Gia ngh? đ?i phu
• Chanh t? ph?m: Han lam vi?n Th? đ?c h?c s?, cao th? Trung thu?n đ?i phu
• Tong t? ph?m: Han lam vi?n Th? gi?ng h?c s?, cao th? Tri?u li?t đ?i phu
• Chanh ng? ph?m: Han lam vi?n Th? đ?c, cao th? Ph?ng ngh? đ?i phu
• Tong ng? ph?m: Han lam vi?n Th?a ch?, Han lam vi?n Th? gi?ng, cao th? Ph?ng thanh đ?i phu
• Chanh l?c ph?m: khong co ch?c Han lam vi?n nao ^[83]
• Tong l?c ph?m: Han lam vi?n Tu so?n, s?c th? V?n lam lang
• Chanh th?t ph?m: Han lam vi?n Bien tu, s?c th? Tr?ng s? lang
• Tong th?t ph?m: Han lam vi?n Ki?m th?o, s?c th? Tr?ng s? ta lang
• Chanh bat ph?m: khong co ch?c Han lam vi?n nao
• Tong bat ph?m: Han lam vi?n đi?n b?, s?c th? Tu ch?c ta lang
• Chanh c?u ph?m: khong co ch?c Han lam vi?n nao
• Tong c?u ph?m: Han lam vi?n đai chi?u, s?c th? đ?ng s? ta lang

L?u y, trong cu?c c?i t? nay, ch?c Han lam vi?n Th?a ch?, v?n la ch?c cao nh?t trong Han lam vi?n, gi? la ch?c h?ng trung, d??i Han lam vi?n Th? đ?c

Ngoai ra, n?u đ? y, ta co th? nh?n đ?nh t? cu?c c?i t? nay, cac ch?c sau trong Han lam vi?n co t? th?i Gia Long đa đ??c bai b?:

• Han lam vi?n Th? th?
• Han lam vi?n Ch? cao
• Han lam vi?n Tr?c gi?ng
• Han lam vi?n

V? ch?c đi?n t?ch [ s?a | s?a ma ngu?n ]

L?u y, trong cu?c c?i t? nay, ch?c đi?n t?ch khong thu?c Han lam vi?n. Ch?c đi?n t?ch trong cu?c c?i t? nay la ch?c Qu?c t? giam đi?n t?ch, khong lien quan đ?n Han lam vi?n. Theo đ?i Nam th?c l?c , Nha xu?t b?n Giao d?c, 2001, t?p 2, đi?n t?ch la ch?c thu?c Qu?c t? giam. Sach ghi:

"...Minh M?ng nguyen nien (1820), đ?t đi?n t?ch (tr?t Tong th?t ph?m) va Pho đi?n t?ch (tr?t Chanh bat ph?m) hi?u L? sinh ? V?n Mi?u, m?i ch?c m?t ng??i..."

"...Minh M?ng 8 (1827), b?t đ?u đ?t vien d?ch ? Qu?c t? giam: Giam th?a 2 ng??i tr?t Chanh th?t ph?m, đi?n b? 2 ng??i tr?t Tong bat ph?m, đi?n t?ch 2 ng??i tr?t Tong c?u ph?m, V? nh?p l?u th? l?i 10 ng??i..."

Theo d?n ch?ng t? đ?i Nam th?c l?c tren, Qu?c t? giam co 2 ch?c la Qu?c t? giam đi?n b? va Qu?c t? giam đi?n t?ch. Trong cu?c c?i t? n?m Minh M?ng 8 (1827), ch?c Qu?c t? giam đi?n b? đ??c tr?t Tong bat ph?m nh? ch?c Han lam vi?n đi?n b?. Con ch?c Qu?c t? giam đi?n t?ch co tr?t la Tong c?u ph?m nh? ch?c Han lam vi?n đai chi?u. Tuy nhien, trong b?n d?ch ti?ng Vi?t đ?i Nam th?c l?c , Nha xu?t b?n Giao d?c, 2001, t?p 2, khi li?t k? cac ch?c trong cu?c c?i t? n?m Minh M?ng 8 (1827), ch?c Qu?c t? giam đi?n t?ch đa b? m?t đi ch? t?ch, nen cau l?i tr? thanh Tong c?u ph?m: Han lam vi?n đai chi?u, Qu?c t? giam đi?n , Thai y vi?n ngo?i khoa y sinh , gay nen s? ng? nh?n khi tra c?u.

Han lam vi?n đi?n t?ch la m?t trong s? nh?ng quan vien tham gia vao vi?c chep b? s? đ?i Nam th?c l?c . Vi v?y, ch?c đi?n t?ch th?t s? thu?c Han lam vi?n nh?ng ch?c đ??c phong la ch?c Han lam vi?n t? th?i nao sau cu?c c?i t? nay thi v?n ch?a ro.

Nh?ng thay đ?i sau cu?c c?i t? 1827 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• N?m Minh M?ng 11 (1830), đ?t them ch?c Han lam vi?n Cung ph?ng, tr?t Tong c?u ph?m
• N?m Minh M?ng 13 (1832), vua sai đ?i b? ch?c ham Han lam vi?n sung lam Hanh t?u ? N?i cac
• N?m Minh M?ng 13 (1832), kiem qu?n Han lam vi?n la Nguy?n Khoa Minh, tau noi: " Cac thu?c vien ? Han lam vi?n nh? đi?n b?, đai chi?u, van van, la ham ch?c Bat, C?u ph?m, t? tr??c đ?n gi?, đ?u co ten đ?ng vao b?n "T?n than l?c", nay xin chi?u theo l? th? l?i cac nha, rut b? đi ! ". Vua b?o: " Han lam la ch?c quan thanh y?u, bat c?u ph?m d?u nh?, nh?ng c?ng la đ? tr? b? dung to, ph?m gia co phan bi?t v?i th? l?i cac nha khac. Nen c? đ? nh? c? la ph?i ".
• N?m Minh M?ng 14 (1833), vua sai quan ? Qu?c t? giam ken ch?n giam sinh l?y 10 ng??i v?n h?c gi?i giang, giao L?i b?, L? b? h?i l?i xet h?ch, chia t?ng h?ng, lam danh sach, tau len. H?ng "?u" thi cho ch?c Han lam vi?n đi?n b?, h?ng "binh" thi cho ch?c Han lam vi?n đai chi?u, h?ng "th?" thi cho theo h?c t?p ? nha Giam. Trong đo co hai ng??i h?ng "li?t", b? t??c b? ten trong s? Giam sinh. Giam th?n b? ph?t
• N?m Minh M?ng 14 (1833), vua ban l?nh " N?i cac la m?t c? y?u, ph?i đ?c cach ch?n l?y nh?ng b? toi ch?u h?u tu? tung ? ben nha vua khi?n cho ra vao g?n g?i đ? phong khi c?n h?i han. Nh?ng ng??i sung vao ch?c đo thi l?y ? hang quan Tam, T? ph?m trong cac b? cac vi?n, con cac thu?c vien thi l?y nh?ng ng??i co ch?c ham trong vi?n Han lam sung vao, c?p b?c thi ? d??i L?c b?. Pham nh?ng s?c, chi?u, s? t?u, sach v?, ghi chep, ho?c xem xet gi?y t?, đ?u thu?c toa N?i cac c?; nh?ng vien ch?c đo đ?u tu? theo cong vi?c n?ng nh?, nhi?u it, ch??c l??ng ma chia ra t?ng tao đ? cho co chuyen trach "

Th?i Thi?u Tr? (1841-1847) [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• N?m Thi?u Tr? nguyen nien (1841), l? b? th? ti?n s?, pho b?ng: ^[84]
  • Ti?n s? đ? nh? giap - s? th? Han lam vi?n Tu so?n
  • Ti?n s? đ? tam giap - s? th? Han lam vi?n Bien tu
  • Pho b?ng - s? th? Han lam vi?n Ki?m th?o
• N?m Thi?u Tr? 3 (1843), b?t đ?u đ?t ch?c Han lam vi?n Tr??c tac (翰林院著作, Editorial Proofreader), tr?t Chanh l?c ph?m, ? d??i Ch? s? L?c b? va tren Ch? s? cac nha
• N?m Thi?u Tr? 4 (1844), đ?nh l?i l? b? th? ti?n s?, pho b?ng:
  • đ? nh? giap, đ? tam giap xu?t than: s? th? han lam, vien nao b? đi lam vi?c ? cac nha mon đ??c m?t n?m, n?u h?i quen vi?c chinh tr?, co tai gi?i, lam vi?c m?n can, th?c xu?t s?c thi đ?n k? đ?i Ch?.

Th?i T? đ?c (1847 - 1883) [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th?i nay, tuy khong thay đ?i v? vi?c them ho?c bai b? ch?c t?i Han lam vi?n, nh?ng l?nh b? ti?n s? trong nh?ng khoa thi c? vao Han lam vi?n đ??c thay đ?i nhi?u l?n.

L?u y, nhi?u bai vi?t, sach v? ghi chep th?i T? đ?c cac l?nh b? nh?ng ti?n s? vao trong cac ch?c Th? đ?c, Th? gi?ng, v.v. la đ?ng ngh?a v?i vi?c b? vao ch?c Han lam vi?n Th? đ?c ho?c Han lam vi?n Th?a ch?, v,v. Vi?c nh?n đ?nh nay khong đung hoan toan. Cac ch?c tren t? Th? đ?c h?c s? đ?n ch?c Ki?m th?o ho?c th?p h?n khong ch? đ??c l?p t?i Han lam vi?n ma con ? nh?ng vi?n h?c thu?t ho?c v?n phong khac nh? T?p hi?n vi?n . Vi v?y, th?i nay, khi tri?u đinh b? m?t v? ti?n s? ham Th? đ?c, khong co ngh?a la v? ti?n s? ?y th? ham Han lam vi?n Th? đ?c, ma co th? v? ti?n s? v?i ch?c nay s? đ??c tri?u đinh xem xet r?i b? vao cac c? quan theo yeu c?u, trong đo co th? co Han lam vi?n.

Theo đ?i Nam Th?c L?c , th?i T? đ?c , co 2 l?n thay đ?i l?n v? l?nh b? vao Han lam vi?n cho cac ti?n s? nh? sau:

Th?i T? đ?c 18 (1865) ^[85] [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đ?nh ro l?i l? b? quan cho nh?ng c? nhan trung cac k? thi khoa c?

• đinh Nguyen đ??c th? ham Th? đ?c, đ?i khi co ch? d? ken dung
• B?ng Nhan đ??c th? ham Th?a ch?, đ?i khi co ch? d? ken dung
• Tham Hoa đ??c th? ham Tr??c tac, t?c thi b? ngay Tri ph?
• Hoang Giap đ??c th? ham Tu so?n, đ?y 1 n?m cho đi Tri ph?
• đ? tam giap ti?n s? xu?t than đ??c th? ham Bien tu, đ?y 1 n?m th?ng b? Ch? s?, cho đi th? Tri ph?, l?i đ?y 1 n?m n?a đ??c th?c th?
• Pho b?ng đ??c th? ham Ki?m th?o, đ?y 1 n?m Tri huy?n, th? đ?ng Tri ph?, ho?c th? đ?ng Tri ph? l?nh huy?n đ?ng đ?u trong t?nh, l?i đ?y n?m n?a đ??c th?c th?

đ?nh ro l?i l? cho cac ton sinh ^[86] trung cac k? thi khoa c? ( khi đ?u, đ??c th? ham 1 tr?t cao h?n so v?i cac c? nhan đ?u cung h?ng )

• Ton sinh trung đinh Nguyen đ??c th? ham Th? gi?ng h?c s?
• Ton sinh trung B?ng Nhan đ??c th? ham Th? đ?c
• Ton sinh trung Tham Hoa đ??c th? ham Th?a ch?
• Ton sinh trung Hoang Giap đ??c th? ham Tr??c tac, t?c thi b? tri ph?
• Ton sinh trung tam giap đ??c th? ham gi?ng nh? c? nhan trung nh? giap t?c th? ham Tu so?n, đ?y 1 n?m cho đi tri ph?
• Ton sinh trung Pho b?ng đ??c th? ham gi?ng nh? c? nhan trung tam giap t?c th? ham Bien tu, đ?y 1 n?m th?ng b? Ch? s?, cho đi th? tri ph?, l?i đ?y 1 n?m n?a đ??c th?c th?

đ?nh ro l?i l? cho cac Giao th? va cac quan co tr?t chanh, tong th?t ph?m trung cac k? thi khoa c?

• Trung nh?t giap, theo cach b? c?a ton sinh. Vi d? đinh Nguyen đ??c th? ham Th? gi?ng h?c s?
• Trung nh? giap cung v?i c? nhan trung nh?t giap đ? tam danh gi?ng nhau, t?c đ??c th? ham Tr??c tac, t?c thi b? ngay Tri ph?
• Trung tam giap cung v?i c? nhan trung nh? giap gi?ng nhau, t?c đ??c th? ham Tu so?n, đ?y 1 n?m cho đi Tri ph?
• Trung pho b?ng, th?ng th? ham Tu so?n, đ?y 1 n?m b? đ?ng tri ph?. Vi?c nay đ?ng ngh?a v?i Pho b?ng đ??c th? ham Tu so?n nh? Tam Giap, e co đi?u khong đung? N?u đung theo thong l?, đang l? ch?c Pho b?ng nen đ??c th? ham c?a c? nhan trung tam giap t?c ch?c Bien tu (d??i ch?c Tu so?n), đ?y 1 n?m đ??c b? Ch? s?

đ?nh ro l?i l? cho cac Hu?n đ?o va cac quan co tr?t chanh, tong bat ph?m tr? xu?ng trung cac k? thi khoa c?

• Dung l? c? nhan trung cac k? thi khoa c?

Nh?ng l? nay đ??c ghi trong đ?i Nam th?c l?c , Nha xu?t b?n Giao d?c, 2001, quy?n 7 nh? sau:

đ?nh ro l?i l? b? quan cho nh?ng vien ti?n s? va pho b?ng. (C? nhan, giam sinh ma trung nh?t giap, đ? nh?t danh, [t?c đinh nguyen] ^[87] b?t đ?u th? ham th? đ?c; đ? nh? danh [t?c b?ng nhan], b?t đ?u th? ham th?a ch?, đ?i Ch? ken dung; đ? tam danh [t?c tham hoa] b?t đ?u th? ham tr??c tac, l?p t?c b? ngay tri ph?. Trung nh? giap, b?t đ?u th? ham tu so?n, đ?y 1 n?m cho đi tri ph?. Trung tam giap, b?t đ?u th? ham bien tu, đ?y 1 n?m th?ng b? ch? s?, cho đi th? tri ph?, l?i đ?y 1 n?m n?a đ??c th?c th?. Trung pho b?ng, th? ham ki?m th?o, đ?y 1 n?m th?ng tri huy?n, th? đ?ng tri ph?, ho?c th? đ?ng tri ph? l?nh huy?n đ?ng đ?u trong t?nh, l?i đ?y n?m n?a đ??c th?c th?.

- ?m sinh cung v?i c? nhan, giam sinh gi?ng nhau.

- Ton sinh trung nh?t giap đ? nh?t danh, b?t đ?u th? ham th? gi?ng h?c s?; trung đ? nh? danh, b?t đ?u th? ham th? đ?c; trung đ? tam danh, b?t đ?u th? ham th?a ch?. Trung nh? giap, b? th? ham tr??c tac, t?c thi b? tri ph?. Trung tam giap, cung v?i c? nhan trung nh? giap gi?ng nhau. Trung pho b?ng cung v?i c? nhan trung tam giap gi?ng nhau.

- Giao th? cung v?i chanh, tong th?t ph?m, trung nh?t giap, cung v?i ton sinh gi?ng nhau. Trung nh? giap cung v?i c? nhan trung nh?t giap đ? tam danh gi?ng nhau. Trung tam giap cung v?i c? nhan trung nh? giap gi?ng nhau. Trung pho b?ng, th?ng th? ham tu so?n, đ?y 1 n?m b? đ?ng tri ph?.

- Hu?n đ?o cung chanh, tong bat ph?m tr? xu?ng trung nh?t giap, nh? giap, tam giap, pho b?ng, cung v?i c? nhan, giam sinh d? trung gi?ng nhau).

Th?i T? đ?c 30 (1877) ^[85] [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th?i nay, vua l?nh th?ng them 1 tr?t cho cac ton sinh, cong t? trung cac k? thi khoa c?. Vi d?, tr??c đay khi ton sinh trung đinh Nguyen đ??c th? ham Th? gi?ng h?c s?, thi b?t đ?u t? đay, ton sinh trung đinh Nguyen đ??c th? ham Th? đ?c h?c s?, cao h?n ch?c Th? gi?ng h?c s? m?t tr?t.

Nh?ng l? nay đ??c ghi trong đ?i Nam th?c l?c , Nha xu?t b?n Giao d?c, 2001, quy?n 8 nh? sau:

Thang 2, đ?nh l?i l? cong t? va ton sinh thi đ? b? quan. D? r?ng: Nha n??c dung khoa m?c đ? l?y nhan tai, tu? th? b?c ma cho ph?m ham, tuy con c?a hoang than, v??ng cong, c?ng b?t ph?i h?c sach c? r?i m?i ra lam quan, mong cho khong h? ph? giao d?c, cong t?, ton sinh thi đ? b? quan, chi?u theo l? đ?nh (ton sinh thi đ? tu tai s? th? chanh bat ph?m, cong t? s? th? ki?m th?o; ton sinh đ? c? nhan s? th? ki?m th?o, cong t? s? th? bien tu; ton sinh đ? pho b?ng s? th? bien tu, cong t? s? th? tu so?n; ton sinh đ? tam giap đ?ng ti?n s? s? th? tu so?n, cong t? s? th? tr??c tac; ton sinh đ? nh? giap ti?n s? s? th? tr??c tac, cong t? s? th? th? gi?ng; đ? nh?t giap thi: cong t? đ?c cach b? d?ng, ton sinh thi ten th? 3 s? th? th?a ch?, ten th? 2 s? th? th? đ?c, ten th? nh?t s? th? th? gi?ng h?c s?) đa ng? y khuy?n khich, nh?ng g?n đay it ch?m nghi?p h?c, ph?n nhi?u say đ?m vui ch?i, n?u khong c? v?, thi khong ch?u c? g?ng. Nay chi?u ngh? tr??c đ?u cho len m?t tr?t, đ? bi?t tri?u đinh h?u đai, ti?n đ?c tu nghi?p, đ??c thanh tai nhi?u la đi?u r?t mong c?a tr?m.

Th?i Phap thu?c (1885 - 1945) [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T? đay đ?n h?t n?m 1945, tri?u Nguy?n, tri?u đ?i quan ch? cu?i cung t?i Vi?t Nam, ch? con đi?u hanh Trung K? d??i s? b?o h? c?a chinh quy?n thu?c Phap. Han lam vi?n v?n ti?p t?c vi?c so?n th?o v?n ki?n tri?u đinh va ph? giup vi?c bien so?n qu?c s?, th?c l?c, đi?n l?. T?i B?c Vi?t, chinh quy?n thu?c Phap l?p Han lam vi?n B?c K? (Academie Tonkinoise) n?m 1886 nh?ng bai b? vi?n nay sau khi th?ng s? B?c k? la Paul Bert qua đ?i vao cu?i n?m 1886.

Ch?m d?t [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m B?o đ?i 20 (1945), hoang đ? tri?u Nguy?n la B?o đ?i tuyen b? thoai v?, ch?m d?t ch? đ? quan ch? t?i Vi?t Nam. Han lam vi?n c?ng đ??c bai b? sau h?n c? ngan n?m đ??c tr?ng v?ng trong cac tri?u đ?i Vi?t Nam.

C?ng hi?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

La c? quan v?i cac h?c s? co trinh đ? h?c v?n cao nh?t tr?i qua cac tri?u đ?i, Han lam vi?n đa đ? l?i nh?ng c?ng hi?n to l?n trong v?n h?c, ngh? thu?t trong cac tri?u đ?i quan ch? A đong. Nh?ng chi?u l?nh ra quan oai hung, cac ang v?n l?ch s? vang son đ?u ph?n l?n co s? giup đ? gian ti?p ho?c đ??c tr?c ti?p so?n th?o b?i cac h?c s? Han lam vi?n.

T?i Trung Qu?c, nh?ng nha th?, v?n, chinh tr? gia n?i ti?ng đ?u ph?n l?n đa t?ng ph? trach cac cong vi?c trong Han lam vi?n. Nh?ng ten tu?i c?a cac v? h?c s? th?i đ??ng nh? Ly B?ch , B?ch C? D? , Au D??ng Tu đa đ? l?i cho đ?i nh?ng bai th? đ??ng b?t h?.

T?i Vi?t Nam, Nguy?n Trai , v? đ?i th?n tri?u Le s? , sau cu?c chi?n th?ng c?a ng??i Vi?t trong cu?c khang chi?n ch?ng Minh n?m 1428, đa so?n th?o bai cao Binh Ngo đ?i Cao oai hung, v?i nh?ng cau m? đ?u đ?y t? hao ma ng??i Vi?t Nam nao c?ng đa t?ng it nh?t m?t l?n trong đ?i đ?c qua " T?ng nghe: Vi?c nhan ngh?a c?t ? yen dan, Quan đi?u ph?t tr??c lo tr? b?o, Nh? n??c đ?i Vi?t ta t? tr??c, V?n x?ng n?n v?n hi?n đa lau... ". ^[88]

Trong cong vi?c bien so?n qu?c s?, th?c l?c, Han lam vi?n c?ng đa đ? l?i nh?ng b? s? đ? s? ma cho đ?n nay, cac b? s? nay v?n con gia tr? trong vi?c nghien c?u v? kinh t? va xa h?i x?a. T?i Trung Qu?c, Han lam vi?n đa c?ng hi?n nh?ng bach khoa toan th? nh? V?nh L?c đ?i đi?n, T? kh? toan th?. T?i Vi?t Nam, Han lam vi?n va sau nay cung v?i c? quan Qu?c s? quan , đa c?ng hi?n nh?ng b? s? r?t gia tr? nh? đ?i Vi?t s? ky toan th? , L?ch tri?u hi?n ch??ng lo?i chi , đ?i Nam th?c l?c , Kham đ?nh đ?i Nam h?i đi?n s? l? , đ?ng Khanh d? đ?a chi, v.v.

Cac h?c s? Han lam vi?n n?i ti?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Trong cac tri?u đ?i Trung Qu?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Ly B?ch (701-762)
• B?ch C? D? (772-846)
• Au D??ng Tu (1007-1072)
• Th?m Ho?t (1031-1095)
• Tr??ng Tr?ch đoan (1085=1145)
• Tri?u M?nh Ph? (1254-1322)
• T?ng Qu?c Phien (1811-1872)
• Ong đ?ng Hoa (1830-1904)
• Thai Nguyen B?i (1868-1940)

Trong cac tri?u đ?i Vi?t Nam [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• M?c Hi?n Tich (1060-?)
• Le V?n H?u (1230-1322)
• Tr??ng Han Sieu (?-1354)
• H? Tong Th?c (?-?)
• Nguy?n Phi Khanh (1355-1428)
• Nguy?n Trai (1380-1442)
• Than Nhan Trung (1419-1499)
• L??ng Th? Vinh (1441-1496)
• L??ng đ?c B?ng (1472-1522)
• Nguy?n H?u D?t (1603-1681) ^[89]
• đ?ng Cong Ch?t (1622-1683)
• Ngo Thi S? (1726-1780)
• Le Quy đon (1726-1784)
• Tr?n Danh An (1754-1794)
• Phan Huy Ich (1751-1822)
• Le Quang đ?nh (1759-1813)
• Tr?nh Hoai đ?c (1765-1825)
• Ngo Tung Chau (?-1801)
• Ph?m đinh H? (1768-1839)
• Phan Huy Chu (1782-1840)
• Tr??ng đ?ng Qu? (1793-1865)
• Phan Thanh Gi?n (1796-1867)
• Tr?n Ti?n Thanh (1813-1883)
• Nguy?n H?u đ? (1813-1888)
• Nguy?n Khuy?n (1835-1909)
• Nguy?n Tr?ng H?p (1834-1902)
• Cao Xuan D?c (1843-1923) ^[90]

Nh?n đ?nh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Theo Ngo đ?nh, ten g?i " vi?n Han lam " trong ti?ng Vi?t chinh la t? "han lam vi?n" ma ra. ^[1] T?i Vi?t Nam th?i Phap thu?c ng??i ta đa l?y ten g?i c?a "Han lam vi?n" đ? d?ch t? ti?ng Phap "academie". Vi khong ngh? ra đ??c t? gi m?i đ? d?ch va th?y r?ng academie c?a Tay c?ng gi?ng nh? han lam vi?n c?a An Nam đ?u la n?i co nhi?u ng??i co h?c v?n cao nen ng??i ta đa d?ch "academie" sang ti?ng Vi?t la "han lam vi?n". ^[2]

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]