C?ng hoa Dan ch? Lien bang Ethiopia
Ten b?n ng? Ti?ng Amhara : ?????? ????? ??????? ????? (ye??tiyo??ya F?d?ralaw? D?mokiras?yaw? R?pebil?k) Ti?ng Afar : ityoppiah federalih demokrasih ummuno ti?ng Oromo : Rippabliikii Federaalawaa Dimokraatawaa Itiyoophiyaa Ti?ng Somali : Jamhuuriyadda Dimuqraadiga Federaalka Itoobiya Ti?ng Tigrinya : ??????? ????? ??????? ????? (nayi’?tiyop’iya f?d?ralaw? d?mokiras?yaw? r?pebil?ki)
Qu?c k? Qu?c huy
Qu?c ca :  ???? ????? ?? ??? ????? Ti?n len, h?i đ?t M? Ethiopia
T?ng quan
Th? đo va thanh ph? l?n nh?t	Addis Ababa 9°1′B 38°45′đ  /  9,017°B 38,75°đ  / 9.017; 38.750
Ngon ng? chinh th?c	Ti?ng Amhara (c?p lien bang) [1]
Ngon ng? đ?a ph??ng	ti?ng Afar * ti?ng Amhara * ti?ng Gurage * ti?ng Harari * ti?ng Oromo * ti?ng Tigrinya * ti?ng Sidamo * ti?ng Somali * ti?ng Wolaytta * Ngon ng? t?i Ethiopia
Ngo?i ng?	ti?ng Anh [3] ti?ng ? R?p [4] ti?ng Y (kinh doanh va giao d?c) [5] [6]
Ton giao chinh	Kito giao (62.8%) H?i giao (33.9%) Tin ng??ng truy?n th?ng (2.6%) khac (0.7%) [2]
Ten dan c?	Ng??i Ethiopia
Chinh tr?
Chinh ph?	Lien bang đ?ng chi?m ?u th? ngh? vi?n c?ng hoa
?  T?ng th?ng	Sahle-Work Zewde
?  Th? t??ng	Abiy Ahmed Ali
?  Pho th? t??ng	Demeke Mekonnen
?  Phat ngon vien H?i đ?ng đ?i di?n Nhan dan Ethiopia	Tagesse Chafo
? Ch? t?ch Toa an t?i cao Lien bang	Meaza Ashenafi
L?p phap	Ngh? vi?n Lien bang
?  Th??ng vi?n	Th??ng vi?n Lien bang
?  H? vi?n	H?i đ?ng đ?i di?n Nhan dan Ethiopia
L?ch s?
Hinh thanh
?  D?mt	c. 980 BCE
?  V??ng qu?c Aksum	c. 100 CE
?  Nha Zagwe	900
?  đ? qu?c Ethiopia	1137
?  Thu?c đ?a c?a Y	1936
? Khoi ph?c ch? quy?n	1941
?  Chinh ph? Quan s? Lam th?i Ethiopia xa h?i ch? ngh?a	1974
?  C?ng hoa Dan ch? Nhan dan Ethiopia	1987
?  Hi?n phap hi?n hanh	thang 8 n?m 1995
đ?a ly
Di?n tich
? T?ng c?ng	1,104,300 [7]   km 2 ( h?ng 28 ) 426,371  mi 2
? M?t n??c (%)	0.7
Dan s?
? ??c l??ng 2018	109,224,414 ( h?ng 12 )
? đi?u tra 2007	73,750,932 [8]
?  M?t đ?	92.7/km 2 ( h?ng 123 ) 240,1/mi 2
Kinh t?
GDP   ( PPP )	??c l??ng 2019
? T?ng s?	$240.705 t? [9]
?  Binh quan đ?u ng??i	$2,516 [9]
GDP   (danh ngh?a)	??c l??ng 2019
? T?ng s?	$90.968 t? [9]
? Binh quan đ?u ng??i	$951 [9]
đ?n v? ti?n t?	Birr (??) ( ETB )
Thong tin khac
Gini ?   (2011)	33,6 [10] trung binh
HDI ?   (2017)	0,463 [11] th?p  ·  h?ng 173
Mui gi?	UTC +3 ( EAT )
Giao thong ben	ph?i
Ma đi?n tho?i	+251
Ma ISO 3166	ET
Ten mi?n Internet	.et

Ethiopia (phien am ti?ng Vi?t : E-ti-o-pi-a ), ten đ?y đ? C?ng hoa Dan ch? Lien bang Ethiopia la m?t qu?c gia n?i l?c ? vung s?ng chau Phi co chung bien gi?i v?i Eritrea v? phia b?c, Djibouti v? phia đong b?c, Somalia v? phia đong, Kenya v? phia nam, Nam Sudan v? phia tay va Sudan v? phia tay b?c. V?i h?n 109 tri?u dan tinh đ?n n?m 2019, Ethiopia la qu?c gia đong dan th? 12 tren th? gi?i, qu?c gia đong dan th? hai tren l?c đ?a chau Phi ch? sau Nigeria va la qu?c gia khong giap bi?n đong dan nh?t tren th? gi?i. Qu?c gia nay co t?ng di?n tich 1.100.000 km vuong. Th? đo va thanh ph? l?n nh?t c?a no la Addis Ababa , n?m cach Khe n?t đong Phi vai cay s? v? phia tay, chia c?t đ?t n??c thanh cac m?ng ki?n ??t?o chau Phi va Somali. B?n s?c dan t?c Ethiopia đ??c đ?t trong vai tro l?ch s? va đ??ng đ?i c?a C? đ?c giao va H?i giao , va s? đ?c l?p c?a Ethiopia kh?i s? cai tr? c?a ngo?i bang b?t ngu?n t? cac v??ng qu?c Ethiopia c? x?a khac nhau.

Trong h?u h?t chi?u dai l?ch s?, Ethiopia theo ch? đ? quan ch? l?p hi?n va d?u v?t v? tri?u đ?i phong ki?n ? Ethiopia b?t đ?u t? th? k? II TCN. ^[12] Ethiopia c?ng la m?t trong nh?ng đ?a đi?m c? nh?t ma con ng??i t?ng sinh s?ng. ^[13] N?i đay co th? la khu v?c ma nh?ng ng??i Homo sapiens xay d?ng nen Trung đong đ?u tien va cac đi?m xung quanh đo. ^{[14] [15] [16]} Ben c?nh La Ma , Trung Qu?c va Ba T? , V??ng qu?c Aksum c?a Ethiopia đ??c xem la m?t trong 4 qu?c gia co s?c m?nh l?n nh?t th? gi?i vao th? k? III . ^{[17] [18] [19]} Trong su?t th?i k? Tranh gianh chau Phi , Ethiopia la qu?c gia chau Phi duy nh?t ben c?nh Liberia gi? v?ng đ??c ch? quy?n nh? la m?t qu?c gia đ?c l?p, va la m?t trong 4 thanh vien chau Phi thu?c H?i Qu?c Lien . Sau m?t giai đo?n ng?n b? ng??i Y chi?m đong, Ethiopia tr? thanh thanh vien sang l?p c?a Lien hi?p qu?c . Khi cac qu?c gia khac đ??c trao tr? đ?c l?p sau th? chi?n th? 2 , m?t s? qu?c gia đo s? d?ng mau c? c?a Ethiopia, va Addis Ababa tr? thanh n?i đ?t tr? s? c?a nhi?u t? ch?c qu?c t? ? chau Phi.

Ethiopia la qu?c gia co ti?m n?ng th?y đi?n l?n th? 2 ? chau Phi, ^[20] v?i h?n 85% ngu?n n??c co t? cac dong c?a song Nile , va co đ?t đai mau m? nh?ng qu?c gia nay t?ng tr?i qua hang lo?i cac đ?t đoi trong th?p nien 1980, va cac đ?t đoi nay cang tr? nen tr?m tr?ng h?n b?i ?nh h??ng c?a đ?a chinh tr? va cac cu?c n?i chi?n, lam cho hang tr?m ngan ng??i ch?t. ^[21] Tuy nhien, qu?c gia nay đa b?t đ?u h?i ph?c m?t cach ch?m ch?p, va Ethiopia ngay nay la n?n kinh t? l?n nh?t đong va Trung Phi tinh theo GDP . ^{[22] [23] [24]} va la m?t trong nh?ng n?n kinh t? co t?c đ? phat tri?n nhanh nh?t tren th? gi?i. Qu?c gia nay n?m nhi?u quy?n l?c trong vung s?ng chau Phi va đong Phi. ^{[25] [26] [27] [28] [29]} G?n đay, vi ph?m nhan quy?n d??i ? Ethiopia th?i th? t??ng Meles Zenawi đa đ??c bao cao, m?c du qu?c gia nay co quy?n l?c chinh tr?, ngo?i giao va kinh t? d?n đ?u ? chau Phi. ^{[30] [31] [32]}

L?ch s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

C? đ?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cu?i th? k? I TCN , tren b? H?ng H?i chau Phi xu?t hi?n v??ng qu?c Aksum c?a dan t?c Sabae ( ti?ng Do Thai c? la Sheba). Qu?c gia do dong h? Solomon cai qu?n, h? g?i minh la dong doi tr?c ti?p c?a thanh đ? Solomon va hoang h?u Saba ( Sheba ). Kito giao tr? thanh giao h?i qu?c gia c?a v??ng qu?c Aksum vao th? k? th? IV d??i th?i vua 'Ezana, khi?n đay la n?i th? 3 tren th? gi?i cong nh?n Kito giao la qu?c giao, sau Armenia va Gruzia . T? th? k? VII , v??ng qu?c d?n d?n m?t đi s? hung m?nh va ?nh h??ng c?a minh, đ?ng th?i m?t c? lanh th?.

đ?u th? k? X , dong h? Solomon b? tri?u đ?i Zagve l?t đ?, đo la nh?ng ng??i cai qu?n vung Lasta c?ng tren cao nguyen Ethiopia. Kho?ng n?m 1260 , dong h? Solomon gianh đ??c quy?n l?c tren ph?n l?n Ethiopia, nh?ng cac tin đ? H?i giao v?n ki?m soat vung b? bi?n va mi?n đong nam. Trong th?i gian th?ng tr? c?a Zara Jacob (n?m 1434 ? 1468) vi?c qu?n ly giao h?i Ethiopia đ??c c?i t?. Luc đo đa xu?t hi?n h? th?ng chinh tr? đ?c tr?ng cho quy?n l?c c?a tuy?t đ?i c?a qu?c v??ng, nh?ng net c?n b?n c?a h? th?ng nay đ??c gin gi? cho đ?n gi?a th? k? XX .

Khi nh?ng tin đ? Islam Harera xam nh?p vao Ethiopia (n?m 1527), hoang đ?, gi? đay cac nha c?m quy?n b?t đ?u g?i nh? v?y, c?u c?u nh?ng ng??i Tay Ban Nha . Nh? s? giup đ? c?a h?, Ethiopia gianh đ??c quy?n chi?n th?ng vao n?m 1542 , s? c? g?ng c?a nha truy?n giao dong Ten đ?nh h??ng hoang đ? theo Cong giao Roma đa khong thanh cong.

Vai th? k? ti?p theo (th? k? XVII ? XIX), đ??c đanh d?u la nh?ng th?i k? th?nh v??ng c?a n?n v?n hoa dan t?c. Trong đo, nh?ng truy?n th?ng H?i giao va Kito giao k?t h?p m?t cach đang ng?c nhien. Co nh?ng th?i k? dai b?t ?n đ?nh va phan tan, trong nh?ng n?m n?ng n? nay, giao h?i la s?c m?nh lien k?t ch? y?u.

Trong nh?ng n?m 1870 c?a th? k? XIX , k? thu chinh c?a đ? qu?c (luc nay la cac nhom qu?c gia ban đ?c l?p) la Ai C?p . N?m 1875 Ai C?p va nh?ng tin đ? Islam Harera cung t?n cong Ethiopia t? phia b?c va phia đong. Cu?c t?n cong b? ch?n l?i nh?ng Ai C?p v?n ti?p t?c chi?m đong cac c?ng ? H?ng H?i va ? Somalia , gay kho kh?n trong vi?c cung c?p cho quan đ?i Ethiopia va c? dan th??ng. N?m 1898 hoang đ? Joan IV m?t trong m?t cu?c xung đ?t quan s? v?i Sudan . Hoang đ? m?i la Menelic đa sap nh?p vao Ethiopia nh?ng lanh th? m?i va thanh l?p th? đo m?i Addis Ababa .

Cung v?i s? khai m? kenh đao Suez , n?m 1869 cac th? l?nh chau Au chu y đ?n b? d?i H?ng H?i . N?m 1872 , Y chi?m c?ng Aseb va n?m 1885 chi?m Massau. N?m 1895 , gi?a Y va Ethiopia n? ra cu?c chi?n tranh , k?t cu?c la Y th?t b?i vao n?m sau ? Adua .

N?m 1930 , Tafari Maconnen len ngoi, tuyen b? minh la hoang đ? Haile Selassie I . đ?ng th?i phat xit Y chu?n b? cu?c xam l??c m?i. N?m 1935 , Y b?t đ?u chi?m Ethiopia. N?m sau Mussolini tuyen b? vua Victor Emmanuel III la hoang đ? c?a Ethiopia.

Haile Selassie bu?c ph?i r?i b? đ?t n??c, nh?ng n?m 1941 ong tr? l?i ngai vang sau khi quan đ?i Anh va Ethiopia th?ng quan Y . Theo quy?t đ?nh c?a đ?i h?i đ?ng Lien H?p Qu?c n?m 1952 , Eritrea, thu?c đ?a c? c?a Y sap nh?p vao Ethiopia.

Trong nh?ng n?m 1960 va 1970, sau khi c?ng c? quy?n l?c c?a minh trong n??c, Haile Selassie chu y đ?n cac v?n đ? qu?c t?. Ong đong vai tro quan tr?ng trong vi?c thanh l?p kh?i chau Phi th?ng nh?t, trong cu?c ti?n hanh nhi?u cu?c đam phan th? gi?i gi?a cac qu?c gia thu đ?ch c?a đ?i l?c. H?n n?a, chinh Ethiopia luc nay đang chi?n tranh v?i Somalia (n?m 1964 ) xung đ?t v?i Sudan (n?m 1965 va 1967 ). Ngheo đoi, b?t binh đ?ng xa h?i bao trum c? n??c, tinh tr?ng bi?n th? cong qu? phat tri?n. B? sung them cho cac tai h?a la n?n h?n han kh?ng khi?p n?m 1972 va 1975 .

N?m 1974 , phai quan s? lo?i Haile Selassie kh?i chinh quy?n, ch? đ? quan ch? b? tieu di?t va Ethiopia tr? thanh n??c c?ng hoa .

N?m 1976 ? 1977 , nhan v?t chinh tr? ch? y?u c?a Ethiopia la đ?i ta Mengistu Haile Mariam . N?m 1984 , Ethiopia tr? thanh qu?c gia theo h??ng ch? ngh?a xa h?i va Mengistu la t?ng bi th? c?a đ?ng Cong nhan v?a tai l?p. đ?u nh?ng n?m 1990 , do ch?m d?t s? giup đ? c?a Lien Xo , v? tri c?a Mengistu lung lay nghiem tr?ng. N?m 1990 , nh?ng ng??i ch?ng đ?i t? t?nh Tigre (M?t tr?n cach m?ng Dan ch? Nhan dan Ethiopia) va nh?ng ng??i phan l?p t? Eritrea ki?m soat cac t?nh mi?n b?c đ?t n??c. N?m 1991 , nh?ng ng??i kh?i ngh?a chi?m Addis Ababa . N?m 1993 , Eritrea tuyen b? đ?c l?p. M?t n?m sau m?t tr?n Cach m?ng Dan Ch? Nhan dan Ethiopia gianh đ??c th?ng l?i trong cu?c b?u c? ? H?i đ?ng hi?n phap. Ten g?i c?a đ?t n??c va c? đ??ng l?i chinh tr? đ??c thay đ?i.

V??ng tri?u Selassie [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đ?u th? k? XX đ??c đanh d?u b?ng s? cai tr? c?a Hoang đ? Haile Selassie , ng??i len n?m quy?n sau khi Iyasu V đa b? l?t đ?. Ong đa ti?n hanh hi?n đ?i hoa Ethiopia t? n?m 1916, t? th?i Zewditu n?m quy?n va sau nay khi đa tr? thanh nha lanh đ?o tren th?c t? c?a đ? qu?c Ethiopia. Sau cai ch?t c?a Zewditu, ong đa đ??c len ngoi Hoang đ? ngay 2 thang 11 n?m 1930 .

S? đ?c l?p c?a Ethiopia b? gian đo?n b?i chi?n tranh Italo - Abyssinian l?n th? hai va s? xam l??c c?a Y (1936-1941). ^[33] Trong th?i gian nay, Haile Selassie keu g?i Lien H?p Qu?c h? tr? minh vao n?m 1935. Sau khi Y tham gia vao th? chi?n th? II , cac l?c l??ng c?a đ? qu?c Anh , cung v?i nh?ng ng??i yeu n??c Ethiopia, đa chinh th?c gi?i phong Ethiopia trong chi?n d?ch đong Phi n?m 1941. M?t chi?n d?ch du kich Y v?n ti?p t?c cho đ?n n?m 1943. Ti?p theo đo la s? cong nh?n đ?y đ? ch? quy?n c?a Anh đ?i v?i Ethiopia (t?c la khong co b?t k? ?u đai đ?c bi?t c?a Anh), v?i vi?c ky k?t Hi?p đ?nh Anh-Ethiopia vao thang 12 n?m 1944. ^[34] Ngay 26 thang 8 n?m 1942 , Haile Selassie đa đ?a ra m?t tuyen b? bai b? ch? đ? no l? ? n??c nay. ^[35] Ethiopia co t? hai đ?n b?n tri?u ng??i no l? trong nh?ng n?m đ?u th? k? XX, trong t?ng dan s? kho?ng m??i m?t tri?u. ^[36]

N?m 1952, Ethiopia lien k?t v?i Eritrea , va b?i t?m quan tr?ng chi?n l??c c?a Eritrea, do b? bi?n Bi?n đ? va tai nguyen khoang s?n, cung v?i l?ch s? chung c?a no v?i Ethiopia, la nguyen nhan chinh d?n đ?n vi?c sap nh?p Eritrea nh? la t?nh th? 14 c?a Ethiopia vao n?m 1962.

M?c du Haile Selassie đ??c coi la m?t anh hung dan t?c, nh?ng ng??i dan Ethiopia đa quay l?ng l?i v?i ong do cu?c kh?ng ho?ng d?u m? n?m 1973 tren toan th? gi?i, gay ra s? t?ng m?nh c?a gia x?ng b?t đ?u t? ngay 13 thang 2 n?m 1974 , ^[37] tinh tr?ng thi?u l??ng th?c, cac cu?c chi?n tranh bien gi?i, va s? b?t man trong t?ng l?p trung l?u đ??c t?o ra thong qua s? hi?n đ?i hoa, đa d?n đ?n cac cu?c bi?u tinh l?n b?t đ?u t? ngay 18 thang 2 n?m 1974 . ^[38]

Sinh vien va cong nhan t?i Addis Ababa đa b?t đ?u bi?u tinh ph?n đ?i chinh ph? ngay 20 thang 2 n?m 1974 . Th? t??ng Akilou Habte Wolde b? l?t đ?. ^[39] M?t chinh ph? m?i đ??c thanh l?p do Endelkachew Makonnen lam Th? t??ng Chinh ph?. ^[40] . Cu?i cung tri?u đ?i Haile Selassie đa k?t thuc vao ngay 12 thang 9 n?m 1974 , khi l?c l??ng quan s? do đ?i ta Mengistu Haile Mariam đ?ng đ?u d??i s? h?u thu?n c?a Lien Xo, l?t đ? ong. ^[41] H?i đ?ng Cach m?ng Lam th?i m?i đ??c thanh l?p v?i m?t nha n??c c?ng s?n đ?c đ?ng va đ?t n??c đ??c đ?i ten g?i la C?ng hoa Dan ch? Nhan dan Ethiopia .

Th?i ki C?ng s?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai nay khong co ngu?n tham kh?o nao . M?i b?n giup c?i thi?n bai b?ng cach b? sung cac ngu?n tham kh?o đang tin c?y . Cac n?i dung khong co ngu?n co th? b? nghi ng? va xoa b? . N?u bai đ??c d?ch t? Wikipedia ngon ng? khac thi b?n co th? chep ngu?n tham kh?o ben đo sang đay.

Vao nh?ng n?m 1970 c?a th? k? XX , n??c Ethiopia lam vao m?t cu?c kh?ng ho?ng kinh t? va xa h?i sau s?c. Ethiopia di?n ra n?n đoi nhi?u n?m lam nhi?u ng??i b? ch?t. Ngay 13 thang 2 n?m 1971 , nhan dan th? đo Addis Ababa xu?ng đ??ng bi?u tinh ch?ng l?i chinh ph? c?a Hoang đ? Haile Selassie I . Phong trao ?ng h? lan r?ng ra kh?p c? n??c. Thang 2 n?m 1974 , đ??c s? ?ng h? c?a nhan dan , cac l?c l??ng quan đ?i b?t gi? Hoang đ? va c? tri?u đinh , chinh quy?n v? tay ?y ban ph?i h?p cac L?c l??ng v? trang . ?y ban ph?i h?p cac L?c l??ng v? trang va sau đo la H?i đ?ng Quan chinh lam th?i đa t?ch thu toan b? tai s?n hoang gia nh? cac lau đai, cung đi?n...

Thang 9 n?m 1974 , H?i đ?ng Quan chinh lam th?i đ??c thanh l?p thay cho ?y ban ph?i h?p cac L?c l??ng v? trang do lanh t? cu?c cach m?ng la Mengistu Haile Mariam lam ch? t?ch H?i đ?ng Quan chinh lam th?i co nhi?m v? nh? la m?t chinh ph? lam th?i .

H?i đ?ng Quan s? Hanh chinh Lam th?i đa cong b? b?n "Hi?n phap", theo đo Ethiopia theo ch? ngh?a xa h?i va th?i ki 1974 đ?n 1987 , th? gi?i quen g?i Ethiopia la n??c Ethiopia xa h?i ch? ngh?a .

N?m 1987 , Ethiopia đ?i ten la C?ng hoa Dan ch? nhan dan Ethiopia va thay đ?i v? h? th?ng chinh tr? v?i c??ng v? lanh đ?o nha n??c la Ch? t?ch n??c C?ng hoa Dan ch? nhan dan Ethiopia nh?ng c??ng v? nay đ?n khi b? bai b? v?n do Nguyen Ch? t?ch H?i đ?ng Quan chinh lam th?i n?m gi?.

V? m?t s? chinh sach c?a Ban lanh đ?o Nha n??c đa xay d?ng nh?ng tr?i đ?nh c? cho nhan dan ? nh?ng n?i co ngu?n n??c va đ?c bi?t h?n c? la ch?ng l?i s? xam l??c c?a quan Somalia . Nh?ng nh?ng v?n đ? v? nong nghi?p v?n khong đ??c Nha n??c chu y va quan tam đung m?c. T? n?m 1983 đ?n 1985, ? Ethiopia đa x?y ra n?n đoi lam kho?ng 1 tri?u ng??i ch?t.

đo la nguyen nhan c?a nh?ng cu?c n?i d?y c?a cac l?c l??ng ch?ng đ?i. đ?c bi?t la vao thang 5 n?m 1991 , sau khi nhi?u n??c xa h?i ch? ngh?a b? s?p đ?, cac cu?c n?i d?y ti?n sat vao th? đo Addis Ababa . Tr??c tinh hinh đo Mengistu tuyen b? t? b? ch?c v? va l?u vong sang Zimbabwe .

Cac l?c l??ng ch?ng đ?i len n?m chinh quy?n, thay đ?i qu?c hi?u , qu?c huy , qu?c khanh thi?t l?p nha n??c phi c?ng s?n. Tinh hinh chinh tr? Ethiopia v?n di?n ra ph?c t?p, cac phe phai v?n xung đ?t d? d?i t? đo cho t?i nay

Chinh tr? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ethiopia t?ng theo Xa h?i ch? ngh?a va la thanh vien c?a phe nay, co ten la n??c Ethiopi xa h?i ch? ngh?a (đ?n n?m 1987 , sau c?i cach chinh tr? va s? thong qua Hi?n phap m?i, đ?i ten n??c la C?ng hoa Dan ch? nhan dan Ethiopi ), co quan h? v?i Lien Xo va cac n??c Xa h?i ch? ngh?a khac. Ethiopia c?ng đ?ng v? phia Lien Xo trong th?i ki Trung - Xo chia r?. Qu?c gia nay t?ng la quan sat vien c?a SEV v?i Lao , Tri?u Tien , Nam T? va Algerie . Sau khi Lien Xo va cac qu?c gia đong Au s?p đ? , Ethiopia c?ng thay đ?i h? th?ng chinh tr?, th?c hi?n đa đ?ng v? chinh tr? , ap d?ng n?n kinh t? th? tr??ng .

Chinh tr? hi?n nay c?a Ethiopia di?n ra trong khuon kh? c?a m?t n??c c?ng hoa ngh? vi?n lien bang, theo đo Th? t??ng Chinh ph? la ng??i đ?ng đ?u chinh ph?. Quy?n hanh phap thu?c chinh ph?. Quy?n l?p phap lien bang đ??c trao cho c? hai phia chinh ph? va l??ng vi?n c?a qu?c h?i. Tren c? s? đi?u 78 c?a hi?n phap Ethiopia n?m 1994, t? phap hoan toan đ?c l?p v?i hanh phap va l?p phap ^[42]

Theo Ch? s? dan ch? đ??c cong b? b?i C? quan Tinh bao kinh t? vao cu?i n?m 2010, Ethiopia la m?t "ch? đ? đ?c tai" , đ?ng th? 118 trong s? 167 qu?c gia đ??c kh?o sat. ^[43] Ethiopia đa gi?m 12 đi?m trong danh sach t? n?m 2006, va cac bao cao m?i nh?t cho r?ng s? s?t gi?m la do cac cu?c đan ap c?a ch? đ? đ?i v?i cac ho?t đ?ng đ?i l?p, ph??ng ti?n truy?n thong va xa h?i dan s? tr??c khi cu?c b?u c? qu?c h?i di?n ra n?m 2010, bao cao đa l?p lu?n r?ng Ethiopia m?t nha n??c đ?c đ?ng tren th?c t?.

Cu?c b?u c? 547 thanh vien qu?c h?i l?p hi?n c?a Ethiopia đa đ??c t? ch?c trong thang 6 n?m 1994. Hi?n phap c?a n??c C?ng hoa Dan ch? Lien bang Ethiopia đ??c thong qua vao thang 12 n?m 1994. Cac cu?c b?u c? l?a ch?n cac đ?i bi?u qu?c h?i va c? quan l?p phap khu v?c đ??c t? ch?c l?n đ?u tien vao thang 5 va thang 6 n?m 1995. H?u h?t cac đ?ng đ?i l?p đa ch?n t?y chay cac cu?c b?u c? nay. đa co m?t chi?n th?ng vang d?i danh cho đ?ng M?t tr?n Dan ch? Nhan dan Cach m?ng c?a Ethiopia (EPRDF) . Cac quan sat vien qu?c t? va cac t? ch?c phi chinh ph? đa k?t lu?n r?ng cac đ?ng đ?i l?p đa co th? tham gia n?u h? ch?n đ? lam nh? v?y.

Chinh ph? hi?n th?i c?a Ethiopia đ??c thanh l?p vao thang 8 n?m 1995. T?ng th?ng đ?u tien la Negasso Gidada . Chinh ph? EPRDF n?m d??i s? lanh đ?o c?a Th? t??ng Meles Zenawi đa thuc đ?y chinh sach c?a lien bang dan t?c, phan c?p cac quy?n h?n đang k? cho khu v?c, chinh quy?n d?a tren ch?ng t?c. Ethiopia ngay nay co chin khu v?c hanh chinh ban t? tr? co quy?n l?c cao.

Chinh ph? c?a th? t??ng Zenawi đ??c b?u vao n?m 2000, trong cu?c b?u c? đa đ?ng đ?u tien c?a Ethiopia, tuy nhien k?t qu? đa b? ch? trich n?ng n? b?i cac quan sat vien qu?c t? va t? cao gian l?n c?a phe đ?i l?p. đ?ng EPRDF c?ng gianh chi?n th?ng trong cu?c b?u c? n?m 2005 đ?a Zenawi tr? l?i n?m quy?n l?c. M?c du t? l? b? phi?u t?ng trong cu?c b?u c?, nh?ng c? phe đ?i l?p va cac quan sat vien đ?n t? Lien minh chau Au va cac n?i khac noi r?ng cu?c b?u c? đa khong đap ?ng tieu chu?n qu?c t? cho cac cu?c b?u c? cong b?ng va t? do. ^[44] C?nh sat Ethiopia đ??c cho la đa tan sat 193 ng??i bi?u tinh, ch? y?u la ? th? đo Addis Ababa trong cac cu?c bi?u tinh b?o l?c sau b?u c? thang 5 n?m 2005. ^[45]

Chinh ph? b?t đ?u cu?c đan ap do nh?ng lo ng?i v? cac cu?c n?i d?y va kh?ng b? b?ng cach s? d?ng tra t?n, b? tu, va cac ph??ng phap đan ap khac đ? b?t mi?ng cac nha phe binh sau cu?c b?u c?, đ?c bi?t la nh?ng ng??i co c?m tinh v?i đ?ng đ?i l?p la đ?ng Qu?c gia Oromo (ONC).

Chinh ph? đa tham gia vao m?t cu?c xung đ?t v?i quan n?i d?y ? khu v?c Ogaden t? n?m 2007. đ?ng đ?i l?p l?n nh?t trong n?m 2005 la Lien minh đoan k?t vi Dan ch? (CUD). Sau cac cu?c chia r? n?i b? khac nhau, h?u h?t cac nha lanh đ?o đ?ng CUD đa thanh l?p nen 2 đ?ng m?i la đ?ng đoan k?t vi Dan ch? va đ?ng T? phap do Th?m phan Birtukan Mideksa đ?ng đ?u. M?t thanh vien c?a nhom dan t?c Oromo , ba Birtukan Mideksa la ng??i ph? n? đ?u tien lanh đ?o m?t đ?ng chinh tr? ? Ethiopia.

Tinh đ?n n?m 2008, n?m đ?ng đ?i l?p hang đ?u la đ?ng Th?ng nh?t vi Dan ch? va Cong ly do Th?m phan Birtukan Mideksa, L?c l??ng Dan ch? Ethiopia d?n đ?u b?i Dr.Beyene Petros, Phong trao Lien minh Dan ch? Oromo do Ti?n s? Bulcha Demeksa lanh đ?o, đ?ng Qu?c h?i Nhan dan Oromo d?n đ?u b?i Ti?n s? Merera Gudina, va đ?ng Dan ch? Medhin do Lidetu Ayalew lanh đ?o.

đ?a ly [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đ?a hinh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

V?i di?n tich 435.071 d?m vuong Anh (1.126.829 km ² ), ^[46] Ethiopia la qu?c gia r?ng hang 27 tren th? gi?i, t??ng đ??ng v?i kich th??c c?a Bolivia . Qu?c gia nay n?m gi?a v? đ? 3°B va 15°B, va kinh đ? 33°đ va 48°đ. Ethiopia n?m ? đong Phi , B?c giap Eritrea , Nam giap Kenya , đong giap Djibouti va Somalia , Tay giap Sudan va Nam Sudan.

H?n m?t n?a lanh th? c?a Ethiopia la cao nguyen Ethiopia (cao trung binh 1.600 ? 2.000m), b? nhi?u song va h?m sau xuyen c?t. Cao nguyen b? c?t ngang b?i thung l?ng L?n ? vung đ?t gay c?a v? Trai đ?t. Trong ph?m vi c?a thung l?ng L?n co vao h? ki?n t?o l?n ( Tana , Turcana va cac h? khac), nh?ng nui cao nh?t c?ng n?m ? đay (nui Ras ? Dashen , 4.620m). Vung l?ng h?p dai Rift Valley g?m m?t s? h? r?i rac va song Awash keo dai theo h??ng đong B?c-Tay Nam, chia vung cao nguyen Tay B?c va kh?i nui Harar . Cac vung đ?ng b?ng ngo?i bien ph?n l?n la sa m?c .

• Cac song chinh: Song Nil Xanh (đo?n ch?y qua Ethiopia dai kho?ng 1.370 km), song Dawa , song Awash , song Shebele .
• Cac h? chinh: H? Tana , h? Abbe , h? Zway , h? Abeba , h? Turkana .
• Tai nguyen thien nhien : Vang (tr? l??ng nh?), platin , đ?ng , b? t?t , khi đ?t , th?y đi?n .
• Khi h?u: Vung phia B?c va phia đong co khi h?u r?t nong, vung cao nguyen va nui co khi h?u on hoa h?n.
• Moi tr??ng: N?n pha r?ng ; đ?t b? xoi mon; tinh tr?ng ch?n th? qua m?c ; thi?u đ?ng c? ; sa m?c hoa; n?n đoi.

Khi h?u [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Khi h?u ch? y?u ? Ethiopia la nhi?t đ?i gio mua , v?i s? thay đ?i do đ?a hinh gay ra. H?u h?t cac thanh ph? l?n c?a đ?t n??c n?m ? đ? cao kho?ng 2.000-2.500 m (6,562-8,202 ft) tren m?c n??c bi?n, bao g?m c? th? đo l?ch s? nh? Gondar va Aksum .

Th? đo hi?n đ?i Addis Ababa n?m ? chan nui Entoto ? đ? cao kho?ng 2.400m v?i khi h?u trong lanh va d? ch?u. V?i nhi?t đ? quanh n?m t??ng đ?i ?n đ?nh, cac mua ? Addis Ababa ch? y?u đ??c xac đ?nh b?i l??ng m?a, v?i m?t mua kho t? thang 2, m?t mua m?a thang 9. L??ng m?a trung binh hang n?m kho?ng 1.200mm.

Co trung binh 7 gi? n?ng m?i ngay, co ngh?a la n?ng kho?ng 60% th?i gian ban ngay. Mua kho la th?i đi?m n?ng nh?t c?a n?m, m?c du ngay c? ? đ?nh cao c?a mua m?a vao thang 7 va thang 8 v?n con vai gi? m?i ngay co anh n?ng m?t tr?i. Nhi?t đ? trung binh hang n?m t?i Addis Ababa la 16 °C (60,8 °F), v?i nhi?t đ? t?i đa hang ngay trung binh 20-25 °C (68-77 °F) trong su?t c? n?m, va gi?m xu?ng th?p vao đem trung binh 5-10 °C (41-50 °F).

Thanh ph? l?n nh?t va cac đi?m du l?ch ? Ethiopia n?m ? đ? cao t??ng t? nh? Addis Ababa va c?ng co khi h?u t??ng t?. ? cac vung th?p h?n, đ?c bi?t la vung đ?ng c? va cay b?i ? phia đong c?a đ?t n??c, khi h?u nong va kho h?n đang k?. ^[47]

đ?i n?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Sau khi len n?m quy?n, M?t tr?n Cach m?ng Dan ch? nhan dan Ethiopia (EPRDF) ch? tr??ng hoa gi?i dan t?c nh?m t?o s? ?n đ?nh, xay d?ng l?i đ?t n??c va đa đ? cho Eritrea tuyen b? đ?c l?p. N?m 2002, Ethiopia va Eritrea ch?p thu?n ky Hi?p đ?nh hoa binh tuan th? phan quy?t c?a ?y ban Qu?c t? v? bien gi?i, theo đo xac đ?nh vung đ?t Badme va m?t s? vung lanh th? ? khu v?c bien gi?i gi?a Ethiopia va Eritrea la thu?c ch? quy?n c?a Eritrea, k?t thuc chi?n tranh keo dai nhi?u n?m. Hai ben thanh l?p vung đ?m, do l?c l??ng gin gi? hoa binh Lien H?p Qu?c ki?m soat. Nh?ng đ?n n?m 2005, tinh hinh l?i co d?u hi?u c?ng th?ng tr? l?i vi Eritrea cho r?ng Ethiopia đa khong tuan th? nh?ng cam k?t trong Hi?p đ?nh. đ? ph?n ?ng l?i thai đ? th? ? c?a Lien H?p qu?c tr??c s? vi ph?m Hi?p đ?nh c?a Ethiopia, thang 10/2005, Chinh ph? Eritrea đa ra l?nh c?m may bay tr?c th?ng vao khong ph?n c?ng nh? m?i ph??ng ti?n tu?n tra c?a l?c l??ng gin gi? hoa binh đ??c ho?t đ?ng vao ban đem tren lanh th? c?a minh. Hi?n Lien H?p Qu?c v?n đang n? l?c gi?i quy?t tranh ch?p nay va đ? ngh? Eritrea d? b? l?nh c?m v?n đ?i v?i l?c l??ng Lien H?p Qu?c đang co m?t ? vung bien gi?i Eritrea va Ethiopia.

T? khi len c?m quy?n, chinh ph? chuy?n ti?p Ethiopia đa thong qua chinh sach kinh t? chuy?n ti?p (TEP). N?i dung chinh la: h?n ch? vai tro c?a Nha n??c, đ? cao vai tro c?a t? b?n t? nhan, khuy?n khich vi?n tr? c?a ben ngoai. Chinh sach nay b??c đ?u đa gay đ??c s? chu y c?a cac cong ty n??c ngoai, cac n??c EC đa quy?t đ?nh t?ng vi?n tr? cho Ethiopia. Tuy nhien, kinh t? Ethiopia v?n ? trong tinh tr?ng r?t kho kh?n.

đ?i ngo?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ethiopia th?c hi?n đ??ng l?i đ?i ngo?i hoa binh, h?u ngh?, h?p tac v?i t?t c? cac n??c, khong phan bi?t ch? đ? chinh tr? va đ?t l?i ich dan t?c len tren h?t. Ethiopia tranh th? t?i đa vi?n tr? c?a cac n??c đ? c?u đoi va ph?c h?i kinh t?. Hi?n nay, Ethiopia đa đ??c nhi?u n??c ph??ng Tay , M? , Trung Qu?c quan tam giup đ? nh?ng h?u h?t m?i ch? d??i hinh th?c vi?n tr? nhan đ?o.

Ethiopia la n??c Kito giao n?m gi?a 2 n??c H?i giao ( Sudan , Somalia ). Ethiopia l?i co quan h? kha m?t thi?t v?i Israel nen cac n??c H?i giao v?a gay s?c ep, v?a tranh th? Ethiopia. Libya mu?n loi keo Ethiopia gia nh?p Lien đoan ? R?p . Quan h? Ethiopia v?i Sudan , Somalia kha c?ng th?ng va đa x?y ra xung đ?t. Hai ben t? cao nhau giup đ? l?c l??ng ch?ng đ?i l?t đ? chinh quy?n. Ethiopia va Somalia co tranh ch?p v? vung Ogaden va đa n? ra chi?n tranh gi?a hai n??c.

V?i v? tri trung tam ? vung S?ng chau Phi , c?a ngo c?a khu v?c đong ph?n chau Phi , Ethiopia la n?i đong tr? s? c?a h?n 90 t? ch?c qu?c t? va khu v?c nh? UN , UNDP , WB , AU ...

Hanh chinh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ethiopia đ??c chia thanh 11 bang:

Addis Ababa Afar Amhara Benishangul-Gumuz Dire Dawa

Gambela Harari Oromia Somali Vung Cac dan t?c Ph??ng Nam Tigray

Kinh t? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

M?c d?u co nhi?u ti?m n?ng quan tr?ng, nh?ng Ethiopia la m?t trong nh?ng n??c ngheo va kem phat tri?n. 3/4 dan s? s?ng b?ng tr?ng tr?t cay l??ng th?c ngo , lua m?ch , lua mi?n. Ca phe la m?t hang nong s?n xu?t kh?u chinh. Nganh ch?n nuoi ( bo , l?a , c?u ) t?p trung tren cac đ?ng c? cao nguyen va ? cac vung duyen h?i. Nganh cong nghi?p m? it đ??c chu tr?ng khai thac. Cong nghi?p con trong tinh tr?ng phoi thai: cong nghi?p d?t va nong th?c ph?m. Ethiopia la m?t n??c kinh t? nong nghi?p ch?m phat tri?n.

• S?n ph?m cong nghi?p g?m co: Th?c ph?m ch? bi?n, th?c u?ng, kim lo?i , xi m?ng , hang d?t, hoa ch?t .
• S?n ph?m nong nghi?p g?m co: Ca phe , ng? c?c , l?c , khoai tay , mia , h?t co d?u, cay qat; da đ?ng v?t s?ng, bo , c?u (C?u đong Phi), de ( De đong Phi ).

T?ng s?n ph?m qu?c n?i theo s?c mua n?m 2006 la 74,880,000,000 USD. Thu nh?p binh quan đ?u ng??i 979 USD/ng??i

Giao thong v?n t?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ethiopia co 681 km đ??ng s?t t? Addis Ababa đi Djibouti , t?t c? 1.000 mm (3 ft 3+3?8 in) t?m h?p. Hi?n t?i đ??ng s?t n?m d??i s? ki?m soat cong gi?a Djibouti va Ethiopia, nh?ng đang d??i s? đam phan c?a t? nhan cho ph??ng ti?n ti?n ich nay. V?i m?t ph?n đ?u tien cho m?t ch??ng trinh phat tri?n 10 n?m cho đ??ng sa, gi?a 1997 va 2002 chinh ph? Ethiopian b?t đ?u duy tri n? l?c nh?m c?i thi?n c? s? h? t?ng đ??ng sa. K?t qu? la n?m 2002 Ethiopia co t?ng (Lien t?nh va khu v?c) 33.297 km đ??ng, g?m r?i nh?a va r?i s?i.

Dan s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

S? dan ? Ethiopia [48]
N?m	Tri?u
1971	31,7
1980	37,9
1990	51,5
2000	65,5
2004	72,7
2008	80,7

Dan s? Ethiopia t?ng t? 33,5 tri?u n?m 1983 len 75,1 tri?u n?m 2006. ^[49] , trong khi dan s? trong th? k? XIX ch? co kho?ng 9 tri?u. ^[50] Theo đi?u tra dan s? va nha c?a n?m 2007, dan s? Ethiopia t?ng v?i m?c trung binh hang n?m la 2,6% gi?a n?m 1994 va 2007, gi?m t? 2,8% trong giai đo?n 1983?1994. T?c đ? t?ng dan s? hi?n nay c?a qu?c gia nay n?m trong nhom 10 n??c d?n đ?u th? gi?i. Theo d? bao dan s? n??c nay co th? t?ng len h?n 210 tri?u vao n?m 2060 d?a theo t? l? t?ng c?a n?m 2011 la kho?ng 2,5%. ^[51]

Dan s? Ethiopia bao g?m h?n 80 s?c t?c. Theo th?ng ke n?m 2007 cac nhom s?c t?c chi?m đa s? la Ng??i Oromo 32.1%, Amara 30.1%, Tigraway 6.2%, Somali 5.9%, Guragie 4.3%, Sidama 3.5%, Welaita 2.4%, cac dan t?c khac 15.4%. ^{[52] [53]}

đa s? dan Ethiopia noi ti?ng Amhara , nh?ng c?ng co nhi?u ngon ng? khac đ??c s? d?ng r?ng rai nh? ti?ng Tigrinya , ti?ng Orominga , ti?ng Guaraginga , ti?ng Somali , ti?ng ? R?p , ti?ng Anh .

S?c kh?e [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ch?m soc s?c kh?e cho c?ng đ?ng con y?u kem. Cac c?n b?nh nh? d?ch t? , s?t ret , s?t vang da, suy dinh d??ng... kha ph? bi?n. Theo ng??i đ?ng đ?u c?a Ch??ng trinh phong ch?ng HIV/AIDS, Ethiopia ch? co 1 bac s? y khoa tren 100.000 ng??i. Tuy nhien, bao cao n?m 2006 c?a T? ch?c Y t? Th? gi?i đ?a ra con s? la kho?ng 2,6 tren 100.000 ng??i. ^[54]

V?n đ? s?c kh?e chinh c?a Ethiopia đ??c cho la b?nh truy?n nhi?m do v? sinh kem va suy dinh d??ng. Nh?ng v?n đ? nay cang tr?m tr?ng them do tinh tr?ng thi?u nhan l?c đ??c đao t?o va c? s? y t?. ^[55]

V?n đ? ch?m soc s?c kh?e la t??ng đ?i t?t h?n ? cac thanh ph?. T? l? sinh, t? l? t? vong c?a tr? s? sinh t??ng đ?i th?p h?n ? cac thanh ph? so v?i vung nong thon, do ti?p c?n t?t h?n v?i cac chinh sach ch?m soc s?c kh?e. Tu?i th? trung binh cao h?n ? m?c 53 tu?i ? thanh th? so v?i 48 tu?i trong cac khu v?c nong thon. ^[56] M?c du v? sinh la m?t v?n đ? l?n, nh?ng vi?c s? d?ng ngu?n n??c s?ch đa đ??c c?i thi?n h?n, 81% ng??i dan ? cac thanh ph? đ??c dung n??c s?ch so v?i 11% ? khu v?c nong thon. đi?u nay khuy?n khich nhi?u ng??i di chuy?n đ?n cac thanh ph? v?i hy v?ng co đi?u ki?n s?ng t?t h?n. ^[57]

Co 119 b?nh vi?n (12 t?i Addis Ababa) va 412 trung tam y t? ? Ethiopia. ^[58] Ethiopia co tu?i th? trung binh t??ng đ?i th?p (58 tu?i). T? l? t? vong ? tr? s? sinh la t??ng đ?i r?t cao, tren 8% tr? s? sinh ch?t trong ho?c ngay sau khi sinh, (m?c du đi?u nay la gi?m đang k? t? 16% vao n?m 1965) trong khi cac bi?n ch?ng lien quan đ?n sinh s?n đa ?nh h??ng đ?n nhi?u ph? n? ? Ethiopia. ^[59]

Giao d?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ch??ng trinh giao d?c khong b?t bu?c. Giao d?c ti?u h?c b?t đ?u t? n?m 7 tu?i va trung h?c t? n?m 13 tu?i. Kho?ng 50% s? tr? em đ?n tu?i đ??c đ?n tr??ng. Ethiopia co m?t tr??ng đ?i h?c T?ng h?p ? th? đo Adis Abeba va m?t s? tr??ng đ?i h?c khac.

Ton giao [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Theo cu?c đi?u tra dan s? n?m 2007 ^[60] , Kito giao chi?m 62,8%, trong đo Chinh th?ng giao C? đong ph??ng ( Giao h?i Chinh th?ng Ethiopia ) chi?m 43,5%, Tin lanh 18,6% va Cong giao Roma ( Giao h?i Cong giao Ethiopia ) chi?m 0,7%. H?i giao chi?m 33,9%, cac tin ng??ng v?t linh chi?m 2,6%, ton giao khac va khong ton giao chi?m 0,7%.

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

M?c l?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v? Ethiopia .

• (ti?ng Anh) Ethiopian Tourism Commission L?u tr? 2008-10-16 t?i Wayback Machine Ministry of Culture and Tourism