한국   대만   중국   일본 
Chi?n tranh Afghanistan (2001?2021) ? Wikipedia ti?ng Vi?t B??c t?i n?i dung

Chi?n tranh Afghanistan (2001?2021)

Bach khoa toan th? m? Wikipedia
Chi?n tranh t?i Afghanistan
M?t ph?n c?a Chi?n tranh ch?ng kh?ng b? , Xung đ?t Afghanistan (1978?nay)
Th?i gian 7 thang 10 n?m 2001 ? 15 thang 8 n?m 2021
(19 n?m, 10 thang, 1 tu?n va 1 ngay)
đ?a đi?m
Afghanistan
K?t qu?

Th?ng l?i c?a Taliban

Tham chi?n

Afghanistan Lien minh ph??ng B?c (2001)
  Afghanistan (2002?2004)
  Afghanistan (2004?2021)

ISAF (2001?2015)

Giai đo?n RS (2015?2021):
ISIL-KP [1]

Ch? huy va lanh đ?o

Afghanistan Amrullah Saleh
Hoa Kỳ Joe Biden
Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland Boris Johnson
Hoa Kỳ Donald Trump (2016-2021)
Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland Theresa May (2016-2019)
Afghanistan Ashraf Ghani (2014-2021)
Hoa Kỳ Barack Obama (2008-2016)
Hoa Kỳ George W. Bush (2001-2004)
Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland David Cameron
Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland Gordon Brown
Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland Tony Blair

Afghanistan Hamid Karzai (2001-2014)

Afghanistan Mohammed Omar
Ayman al-Zawahiri

Osama bin Laden   † 		Shahab al-Muhajir [10]
Hafiz Saeed Khan   †
Mawlavi Habib Ur Rahman [11]
Abdul Haseeb Logari   †
Abdul Rahman Ghaleb   †
Abu Saad Erhabi  †
Abdullah Orokzai  ( POW )
Qari Hekmat   †
Mufti Nemat   Đầu hàng
Dawood Ahmad Sofi  †
Mohamed Zahran  †
Ishfaq Ahmed Sofi  †
L?c l??ng

ISAF : 87.207 [3]

Afghanistan Afghanistan : 380.586 [4]

Afghanistan Taliban : 25.000

Al-Qaeda : 50-100 [5] [6]
M?ng l??i Haqqani : 4.000-15.000 [7] [8] 		Nhà nước Hồi giáo Iraq và Levant ISIL?KP: 3,500?4,000 (2018, t?i Afghanistan) [9]
Th??ng vong va t?n th?t

L?c l??ng an ninh t?i Afghanistan : 67.558-70,558+ b? gi?t
Lien minh phia B?c :
200 b? gi?t [12] [13] [14]
Lien minh :
1908 b? gi?t (M?: 2,420, Anh: 456,Canada: 189, Phap: 89, đ?c:62, Y: 53, Nh?ng n??c khac: 337) [15]
22,773+ b? th??ng

(M?: 6.773, [16] Anh: 3,954, [17] Canada: +1,500, [18] Others: +2.500)
Nha th?u :
3.937 B? gi?t
15.000+ B? th??ng trong hanh đ?ng [19]
T?ng s?: 73,295+ b? gi?t, Khong ro b? th??ng 		52,893+ b? gi?t
B? b?t giam : 1.000+ [20] 		ISIL-KP: 2,400+ B? gi?t [1]
Th??ng vong th??ng dan
9.269+ | 46,319
(con s? ??c l??ng th?p va cao)

Chi?n tranh Afghanistan la m?t cu?c chi?n tranh di?n ra sau khi Hoa K? xam l??c Afghanistan [21] va sau khi Hoa K? va cac đ?ng minh đa h? b? thanh cong Taliban t? v? tri n?m quy?n l?c đ? khong cho al-Qaeda co c? s? ho?t đ?ng an toan ? Afghanistan . [22] [23] Sau khi hoan thanh cac m?c tieu ban đ?u, m?t lien minh g?m h?n 40 qu?c gia (bao g?m t?t c? cac thanh vien NATO) đa thanh l?p m?t phai b? an ninh t?i qu?c gia nay v?i ten g?i L?c l??ng H? tr? An ninh Qu?c t? (ISAF, đ??c k? nhi?m b?i Resolute Support Mission (RS) vao n?m 2014) trong đo co m?t s? thanh vien đa tham gia vao chi?n đ?u quan s? lien minh v?i chinh ph? Afghanistan. [24] Cu?c chi?n ch? y?u bao g?m qua trinh n?i d?y c?a Taliban [25] ch?ng l?i L?c l??ng v? trang Afghanistan va cac l?c l??ng đ?ng minh; ph?n l?n binh linh va nhan vien ISAF / RS la ng??i M? . [24] Cu?c chi?n đ??c M? đ?t ten ma la Chi?n d?ch T? do B?n v?ng (2001?14) va Chi?n d?ch T? do Sentinel (2015 ? 2021). [26] [27]

Sau cac cu?c t?n cong ngay 11 thang 9 n?m 2001, George W. Bush yeu c?u Taliban, khi đo la l?c l??ng de facto cai tr? Afghanistan, ph?i giao n?p Osama bin Laden . [28] Vi?c Taliban t? ch?i d?n đ? bin Laden [29] đa d?n đ?n Chi?n d?ch T? do B?n v?ng ; [30] Taliban va cac đ?ng minh Al-Qaeda h?u h?t đa b? cac l?c l??ng do Hoa K? lanh đ?o va Lien minh ph??ng B?c đa chi?n đ?u ch?ng l?i Taliban t? n?m 1996 đanh b?i trong n??c Afghanistan. T?i H?i ngh? Bonn , cac chinh quy?n lam th?i m?i c?a Afghanistan (h?u h?t thu?c Lien minh ph??ng B?c) đa b?u Hamid Karzai lam ng??i đ?ng đ?u Chinh quy?n lam th?i Afghanistan . H?i đ?ng B?o an Lien H?p Qu?c đa thanh l?p ISAF đ? h? tr? chinh quy?n m?i trong vi?c đ?m b?o an ninh cho Kabul . M?t n? l?c tai thi?t tren toan qu?c c?ng đa đ??c th?c hi?n sau khi ch? đ? Taliban k?t thuc. [31] [32] [33]

Sau khi th?t b?i trong cu?c t?n cong c?a M? va đ?ng minh, Taliban đ??c Mullah Omar t? ch?c l?i va phat đ?ng m?t cu?c n?i d?y ch?ng l?i chinh ph? Afghanistan vao n?m 2003. [34] [35] Cac ph?n t? n?i d?y c?a Taliban va cac nhom khac đa ti?n hanh chi?n tranh phi đ?i x?ng v?i cac cu?c đ?t kich va ph?c kich c?a du kich ? vung nong thon, cac cu?c t?n cong li?u ch?t nh?m vao cac m?c tieu đo th? va gi?t ng??i m?c ao khoac nh?m ch?ng l?i lien quan. Taliban đa khai thac nh?ng đi?m y?u trong chinh ph? Afghanistan đ? kh?ng đ?nh l?i ?nh h??ng tren kh?p cac vung nong thon ? mi?n nam va mi?n đong Afghanistan. T? n?m 2006, Taliban đa đ?t đ??c nhi?u l?i ich h?n n?a va cho th?y s? s?n sang t?ng c??ng th?c hi?n cac hanh đ?ng tan b?o đ?i v?i dan th??ng - ISAF đa đap tr? b?ng cach t?ng quan cho cac ho?t đ?ng ch?ng n?i d?y nh?m "gi?i t?a va gi? " cac ngoi lang. [36] [37] B?o l?c leo thang t? n?m 2007 đ?n n?m 2009. [38] Quan s? b?t đ?u t?ng vao n?m 2009 va ti?p t?c t?ng đ?n n?m 2011 khi co kho?ng 140.000 binh s? n??c ngoai ho?t đ?ng d??i s? ch? huy c?a ISAF va M? ? Afghanistan. [39]

Cac nha lanh đ?o NATO vao n?m 2012 đa b?t đ?u chi?n l??c rut lui l?c l??ng c?a h? [40] va sau đo Hoa K? tuyen b? r?ng cac ho?t đ?ng tac chi?n l?n c?a h? s? k?t thuc vao thang 12 n?m 2014, đ? l?i m?t l?c l??ng con sot l?i trong n??c. [41] Vao ngay 28 thang 12 n?m 2014, NATO chinh th?c ch?m d?t cac ho?t đ?ng chi?n đ?u c?a ISAF t?i Afghanistan va chinh th?c chuy?n giao toan b? trach nhi?m an ninh cho chinh ph? Afghanistan. Operation Resolute Support do NATO d?n đ?u đ??c thanh l?p cung ngay v?i t? cach la t? ch?c k? nhi?m c?a ISAF. [42] [43] Vao ngay 29 thang 2 n?m 2020, Hoa K? va Taliban đa ky m?t th?a thu?n hoa binh co đi?u ki?n t?i Doha [44] , trong đo yeu c?u quan đ?i M? rut kh?i Afghanistan trong vong 14 thang mi?n la Taliban h?p tac v?i cac đi?u kho?n c?a th?a thu?n nay. [45] Ngoai ra, cac ph?n t? n?i d?y thu?c al-Qaeda ? Ti?u l?c đ?a ?n đ? va ISIL-K ti?p t?c đ??c ho?t đ?ng ? cac vung c?a Afghanistan. [46]

Theo d? an Chi phi chi?n tranh t?i đ?i h?c Brown , tinh đ?n thang 4 n?m 2021, cu?c chi?n nay đa gi?t ch?t 171.000 đ?n 174.000 ng??i ? Afghanistan; 47.245 th??ng dan Afghanistan, 66.000 đ?n 69.000 quan đ?i va c?nh sat Afghanistan va it nh?t 51.000 chi?n binh đ?i l?p. Tuy nhien, s? ng??i ch?t co th? cao h?n do "b?nh t?t, m?t kh? n?ng ti?p c?n th?c ph?m, n??c, c? s? h? t?ng va / ho?c cac h?u qu? gian ti?p khac c?a chi?n tranh". [47] Theo LHQ, k? t? Cu?c xam l??c n?m 2001, h?n 5,7 hang tri?u ng??i t? n?n c? đa tr? l?i Afghanistan, [48] tuy nhien, tinh đ?n n?m 2021, 2,6 tri?u ng??i Afghanistan v?n t? n?n ho?c đa ch?y tr?n, [49] ch? y?u ? Pakistan va Iran, va 4 tri?u ng??i Afghanistan khac v?n la nh?ng ng??i ph?i di c? trong n??c. K? t? n?m 2001, Afghanistan đa co nh?ng c?i thi?n v? y t?, giao d?c va quy?n c?a ph? n?. [50] [51] .

đ?n n?m 2021, sau 20 n?m Hoa K? phat đ?ng chi?n tranh xam l??c Afghanistan , sau m?t lo?t cac cu?c t?n cong d?n d?p , đ?n ngay 15 thang 8 n?m 2021, cac l?c l??ng Taliban đa ti?n vao th? đo Kabul t? m?i h??ng , may bay quan s? M? đa đap xu?ng đ?i s? quan M? ? th? đo Kabul đ? s? tan cac nhan s? c?a M? va nh?ng ng??i c?ng tac đang kh?n tr??ng tieu h?y tai li?u, c?ng đ??c m?t s? nha binh lu?n so sanh v?i kho?nh kh?c S? s?p đ? c?a Sai Gon ( Fall of Saigon ) trong Chi?n tranh Vi?t Nam [52] [53] [54]

B?i c?nh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ngu?n g?c c?a cu?c n?i chi?n Afghanistan [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T?ng th?ng Reagan g?p g? cac nha lanh đ?o Mujahideen Afghanistan t?i Phong B?u d?c n?m 1983
Quan đ?i Lien Xo n?m 1986, trong Chi?n tranh Lien Xo-Afghanistan

?n đ?nh chinh tr? c?a Afghanistan b?t đ?u b? pha v? vao nh?ng n?m 1970. đ?u tien, Mohammed Daoud Khan len n?m quy?n trong cu?c đ?o chinh Afghanistan n?m 1973 . Daoud Khan sau đo b? gi?t trong Cach m?ng Saur 1978, m?t cu?c đ?o chinh trong đo đ?ng Dan ch? Nhan dan Afghanistan (PDPA) n?m quy?n ki?m soat chinh ph?. [55] PDPA đa thuc đ?y m?t qua trinh chuy?n đ?i xa h?i ch? ngh?a b?ng cach xoa b? hon nhan s?p đ?t, thuc đ?y dan chung bi?t ch? va c?i cach quy?n s? h?u đ?t đai. đi?u nay lam suy y?u tr?t t? b? l?c truy?n th?ng va gay ra s? ph?n đ?i ? cac vung nong thon. Cu?c đan ap c?a PDPA đa v?p ph?i cu?c n?i d?y m? bao g?m c? cu?c n?i d?y n?m 1979 c?a Herat . PDPA tr? nen c?ng th?ng do s? khac bi?t v? lanh đ?o n?i b? va b? ?nh h??ng b?i cu?c đ?o chinh n?i b? vao ngay 11 thang 9 n?m 1979 khi Hafizullah Amin l?t đ? Nur Muhammad Taraki . Lien Xo nh?n th?y s? y?u kem c?a PDPA va đa can thi?p quan s? ba thang sau đo , đ? h? b? Amin va thi?t l?p m?t phe PDPA khac do Babrak Karmal đ?ng đ?u len lam lanh đ?o.

S? tham gia c?a l?c l??ng Lien Xo t?i Afghanistan vao thang 12 n?m 1979 đa thuc đ?y cac đ?i th? trong Chi?n tranh L?nh la Hoa K?, Pakistan, ? R?p Xe-ut va Trung Qu?c h? tr? quan n?i d?y chi?n đ?u ch?ng l?i C?ng hoa Dan ch? Afghanistan do Lien Xo h?u thu?n. Trai ng??c v?i chinh ph? th? t?c va xa h?i ch? ngh?a, v?n ki?m soat cac thanh ph?, mujahideen co đ?ng c? ton giao đa lan r?ng ? ph?n l?n cac vung nong thon. CIA đa lam vi?c v?i C? quan Tinh bao Lien nganh c?a Pakistan đ? h? tr? n??c ngoai cho mujahideen. Cu?c chi?n c?ng thu hut cac tinh nguy?n vien ? R?p đ??c g?i la " ng??i ? R?p Afghanistan ", bao g?m c? Osama bin Laden .

Sau khi quan đ?i Lien Xo rut kh?i Afghanistan vao thang 5 n?m 1989, ch? đ? PDPA d??i th?i Mohammad Najibullah đ??c duy tri cho đ?n n?m 1992 khi Lien Xo b? gi?i th? va t? b? ch? đ? vi?n tr? cho n??c nay, va s? đao t?u c?a t??ng Uzbekistan Abdul Rashid Dostum đa m? đ??ng t?i Kabul . Afghanistan b??c vao giai đo?n chinh tr? khong con nh?ng ng??i theo ch? ngh?a xa h?i, ma ch? co cac lanh chua, m?t s? trong s? h? la ng??i H?i giao, tranh gianh quy?n l?c v?i nhau.

S? cai tr? c?a lanh chua (1992?1996) [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m 1992, ch? huy Mujahideen Burhanuddin Rabbani chinh th?c tr? thanh t?ng th?ng c?a Nha n??c H?i giao Afghanistan nh?ng ong ph?i chi?n đ?u v?i cac lanh chua khac đ? gianh quy?n ki?m soat Kabul. Cu?i n?m 1994, b? tr??ng qu?c phong c?a Rabbani, Ahmad Shah Massoud , đa đanh b?i Hekmatyar ? Kabul va ch?m d?t cu?c b?n pha đang di?n ra vao th? đo. [56] [57] [58] Massoud đa c? g?ng kh?i đ?ng m?t qua trinh chinh tr? tren toan qu?c v?i m?c tieu c?ng c? qu?c gia.  Cac lanh chua khac bao g?m Ismail Khan ? phia tay va Dostum ? phia b?c duy tri cac vung đ?t c?a h?.

N?m 1994, Mohammed Omar , m?t thanh vien Mujahideen t?ng gi?ng d?y t?i m?t madrassa ? Pakistan, tr? v? Kandahar va thanh l?p phong trao Taliban. Nh?ng ng??i theo ong la nh?ng sinh vien ton giao đ??c g?i la Talib va h? đa tim cach ch?m d?t ch? ngh?a lanh chua thong qua vi?c tuan th? lu?t Sharia nghiem ng?t h?n. đ?n thang 11 n?m 1994, Taliban đa chi?m đ??c toan b? t?nh Kandahar. H? t? ch?i l?i đ? ngh? c?a chinh ph? v? vi?c tham gia vao m?t chinh ph? lien minh va đanh đ?n Kabul vao n?m 1995. [59]

Taliban đ?i đ?u v?i Lien minh ph??ng B?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Nh?ng chi?n th?ng ban đ?u c?a Taliban vao n?m 1994 sau đo la m?t lo?t cac th?t b?i đ?t gia. [60] Pakistan "h? tr? đ?c l?c" cho Taliban. [61] [62] Cac nha phan tich nh? Amin Saikal mo t? nhom nay đang phat tri?n thanh m?t l?c l??ng ?y nhi?m cho cac l?i ich khu v?c c?a Pakistan ma Taliban ph? nh?n. [61] Taliban b?t đ?u phao kich vao Kabul vao đ?u n?m 1995, nh?ng đa b? Massoud đ?y lui. [57] [63]

Ngay 27 thang 9 n?m 1996, Taliban, v?i s? h? tr? quan s? c?a Pakistan va h? tr? tai chinh t? ? R?p Xe Ut , đa chi?m Kabul va thanh l?p Ti?u v??ng qu?c H?i giao Afghanistan . [64] H? ap đ?t cach gi?i thich theo ch? ngh?a chinh th?ng H?i giao trong cac khu v?c do h? ki?m soat, ban hanh cac s?c l?nh c?m ph? n? lam vi?c ben ngoai gia đinh, đi h?c ho?c r?i kh?i nha tr? khi co h? hang nam gi?i đi cung. [65] Theo chuyen gia ng??i Pakistan Ahmed Rashid , "t? n?m 1994 đ?n 1999, ??c tinh co kho?ng 80.000 đ?n 100.000 ng??i Pakistan đ??c đao t?o va chi?n đ?u ? Afghanistan" theo phe Taliban. [66] [67]

Massoud va Dostum, nh?ng k? thu khong đ?i tr?i chung m?t th?i, đa t?o ra m?t M?t tr?n th?ng nh?t ch?ng l?i Taliban, Lien minh ph??ng B?c . [68] Ngoai l?c l??ng Tajik c?a Massoud va ng??i Uzbek c?a Dostum, M?t tr?n Th?ng nh?t bao g?m cac phe phai Hazara va l?c l??ng Pashtun d??i s? lanh đ?o c?a cac ch? huy nh? Abdul Haq va Haji Abdul Qadir . Abdul Haq c?ng t?p h?p m?t s? ng??i đao t?u Pashtun Taliban. [69] C? hai đ?ng y lam vi?c cung v?i vua Afghanistan l?u vong Zahir Shah . [67] Lien minh ph??ng B?c nh?n đ??c s? h? tr? ? cac m?c đ? khac nhau t? Nga, Iran, Tajikistan va ?n đ?. Taliban b?t Mazar-i-Sharif vao n?m 1998 va đu?i Dostum ph?i đi l?u vong.

Theo Lien H?p Qu?c (LHQ), Taliban, trong khi c? g?ng c?ng c? quy?n ki?m soat đ?i v?i mi?n b?c va mi?n tay Afghanistan, đa th?c hi?n cac v? th?m sat co h? th?ng nh?m vao dan th??ng. Cac quan ch?c Lien H?p Qu?c tuyen b? r?ng đa co "15 v? th?m sat" t? n?m 1996 đ?n n?m 2001. Taliban đ?c bi?t nh?m vao ng??i Shia Hazara. [70] [71] đ? tr? đ?a vi?c hanh quy?t 3.000 tu nhan Taliban c?a t??ng Uzbekistan Abdul Malik Pahlawan vao n?m 1997, Taliban đa hanh quy?t kho?ng 4.000 th??ng dan sau khi chi?m Mazar-i-Sharif vao n?m 1998. [72] [73]

L? đoan 055 c?a Bin Laden ch?u trach nhi?m v? cac v? gi?t ng??i hang lo?t th??ng dan Afghanistan. [74] Bao cao c?a Lien H?p Qu?c trich l?i nhan ch?ng t?i m?t s? ngoi lang mo t? "cac chi?n binh ? R?p mang theo nh?ng con dao dai dung đ? r?ch c? h?ng va l?t da ng??i". [70] [71]

đ?n n?m 2001, Taliban ki?m soat t?i 90% Afghanistan trong khi Lien minh ph??ng B?c ch? gi?i h?n ? goc đong b?c c?a đ?t n??c nay. Chi?n đ?u cung v?i l?c l??ng Taliban la kho?ng 28.000?30.000 ng??i Pakistan (th??ng c?ng la ng??i Pashtun) va 2.000?3.000 chi?n binh Al-Qaeda. [59] [74] [75] [76] Nhi?u ng??i Pakistan đ??c tuy?n m? t? madrassas. [74] M?t tai li?u n?m 1998 c?a B? Ngo?i giao Hoa K? xac nh?n r?ng "20?40 ph?n tr?m binh linh Taliban [chinh quy] la ng??i Pakistan." Tai li?u cho bi?t m?t s? ph? huynh c?a nh?ng cong dan Pakistan nay "khong bi?t gi v? vi?c con h? tham gia chi?n đ?u cho Taliban cho đ?n khi thi th? c?a h? đ??c đ?a v? Pakistan". Theo bao cao c?a B? Ngo?i giao Hoa K? va bao cao c?a T? ch?c Theo doi Nhan quy?n, cac cong dan Pakistan khac đang chi?n đ?u ? Afghanistan la nh?ng binh s? chinh quy, đ?c bi?t la t? Quan đoan Bien phong nh?ng c?ng co ng??i t? Quan đ?i Pakistan h? tr? chi?n đ?u tr?c ti?p. [62] [77]

Al-Qaeda [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Thang 8/1996, Bin Laden bu?c ph?i r?i Sudan va đ?n Jalalabad, Afghanistan. Ong đa thanh l?p m?ng l??i Al-Qaeda qu?c t? vao cu?i nh?ng n?m 1980 đ? h? tr? cu?c chi?n c?a Mujahideen ch?ng l?i Lien Xo nh?ng tr? nen v? m?ng vi đ?u đa n?i b? gi?a cac lanh chua. Bin Laden tr? nen than thi?t v?i Mullah Omar va chuy?n cac ho?t đ?ng c?a Al-Qaeda đ?n mi?n đong Afghanistan, m?t n?i tru ?n an toan vi ong đ??c Taliban b?o v? ? đo.

?y ban 11/9 ? M? phat hi?n ra r?ng d??i th?i Taliban, al-Qaeda co th? s? d?ng Afghanistan lam n?i đao t?o va tuyen truy?n cho cac chi?n binh, nh?p kh?u v? khi, ph?i h?p v?i cac chi?n binh thanh chi?n khac va am m?u cac hanh đ?ng kh?ng b?. [78] Trong khi al-Qaeda duy tri cac tr?i rieng c?a minh ? Afghanistan , no c?ng h? tr? cac tr?i hu?n luy?n c?a cac t? ch?c khac. ??c tinh co kho?ng 10.000 đ?n 20.000 ng??i đa đ??c hu?n luy?n t?i cac c? s? nay tr??c ngay 11/9, h?u h?t trong s? h? đ??c c? đi chi?n đ?u cho Taliban ch?ng l?i M?t tr?n Th?ng nh?t. M?t s? it h?n đa đ??c gi?i thi?u vao al-Qaeda. [79]

Sau v? đanh bom đ?i s? quan Hoa K? vao thang 8 n?m 1998 co lien quan đ?n bin Laden, T?ng th?ng Bill Clinton đa ra l?nh t?n cong ten l?a vao cac tr?i hu?n luy?n chi?n binh ? Afghanistan. Cac quan ch?c M? thuc ep Taliban đ?u hang bin Laden. N?m 1999, c?ng đ?ng qu?c t? ap đ?t cac l?nh tr?ng ph?t đ?i v?i Taliban, keu g?i giao n?p bin Laden. Taliban lien t?c bac b? nh?ng yeu c?u nay.

Cac đ?i ban quan s? c?a B? ph?n ho?t đ?ng đ?c bi?t c?a C? quan Tinh bao Trung ??ng M? (CIA) đa ho?t đ?ng ? Afghanistan vao nh?ng n?m 1990 trong cac ho?t đ?ng bi m?t nh?m xac đ?nh v? tri va tieu di?t ho?c b?t gi? Osama bin Laden. Cac toan nay đa len k? ho?ch cho m?t s? ho?t đ?ng nh?ng khong nh?n đ??c l?nh ti?n hanh t? T?ng th?ng Clinton. Nh?ng n? l?c c?a h? đa xay d?ng m?i quan h? v?i cac nha lanh đ?o Afghanistan đa đ??c ch?ng minh la c?n thi?t trong cu?c xam l??c n?m 2001. [80]

Thay đ?i chinh sach c?a Hoa K? đ?i v?i Afghanistan [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Trong chinh quy?n Clinton , Hoa K? co xu h??ng ?ng h? Pakistan va cho đ?n n?m 1998?1999 khong co chinh sach ro rang nao đ?i v?i Afghanistan. Vi d?, vao n?m 1997, Robin Raphel c?a B? Ngo?i giao Hoa K? đa yeu c?u Massoud đ?u hang Taliban. Massoud tr? l?i r?ng, mi?n la ong co ki?m soat m?t khu v?c co kich th??c b?ng chi?c m? c?a minh, ong s? ti?p t?c b?o v? no ch?ng l?i Taliban. [59] Cung luc đo, cac quan ch?c chinh sach đ?i ngo?i hang đ?u trong chinh quy?n Clinton đa bay đ?n mi?n b?c Afghanistan đ? c? g?ng thuy?t ph?c M?t tr?n Th?ng nh?t khong t?n d?ng c? h?i đ? đ?t đ??c nh?ng l?i ich quan tr?ng ch?ng l?i Taliban. H? kh?ng đ?nh đa đ?n luc ng?ng b?n va c?m v?n v? khi . Vao th?i đi?m đo, Pakistan đa b?t đ?u m?t " cu?c khong v?n gi?ng nh? Berlin đ? ti?p t? va tai trang b? cho Taliban", đ??c tai tr? b?ng ti?n c?a ? R?p Xe-ut. [81]

Chinh sach c?a M? đ?i v?i Afghanistan đa thay đ?i sau v? đanh bom đ?i s? quan M? n?m 1998 . Sau đo, Osama bin Laden b? truy t? vi lien quan đ?n v? đanh bom đ?i s? quan. N?m 1999, c? M? va Lien H?p Qu?c đ?u ban hanh cac l?nh tr?ng ph?t ch?ng l?i Taliban thong qua Ngh? quy?t 1267 c?a H?i đ?ng B?o an Lien h?p qu?c , trong đo yeu c?u Taliban đ?u hang Osama bin Laden đ? xet x? t?i M? va đong c?a t?t c? cac c?n c? kh?ng b? ? Afghanistan. [82] S? h?p tac duy nh?t gi?a Massoud va M? vao th?i đi?m đo la n? l?c v?i CIA đ? truy tim bin Laden sau v? đanh bom n?m 1998. [83] Hoa K? va Lien minh Chau Au khong h? tr? Massoud trong cu?c chi?n ch?ng Taliban.

đ?n n?m 2001, cac s? quan CIA bi?t v? Massoud đa thay đ?i chinh sach v? Afghanistan. [84] Lu?t s? c?a CIA, lam vi?c v?i cac s? quan thu?c Phong C?n đong va Trung tam Ch?ng kh?ng b?, b?t đ?u so?n th?o m?t phat hi?n chinh th?c v? ch? ky c?a T?ng th?ng George W. Bush , cho phep m?t ch??ng trinh hanh đ?ng bi m?t ? Afghanistan. đay s? la l?n đ?u tien trong m?t th?p k? Hoa K? tim cach tac đ?ng đ?n ti?n trinh chi?n tranh Afghanistan ma ?ng h? Massoud. [64] Richard A. Clarke , ch? t?ch Nhom An ninh Ch?ng Kh?ng b? d??i th?i chinh quy?n Clinton, va sau đo la m?t quan ch?c trong Chinh quy?n Bush, đ??c cho la đa trinh bay m?t k? ho?ch v?i C? v?n An ninh Qu?c gia c?a Bush la Condoleezza Rice vao thang 1 n?m 2001.

S? thay đ?i trong chinh sach c?a Hoa K? đa đ??c th?c hi?n vao thang 8 n?m 2001. [64] Chinh quy?n Bush đ?ng y v? m?t k? ho?ch b?t đ?u h? tr? Massoud . M?t cu?c h?p c?a cac quan ch?c an ninh qu?c gia hang đ?u đa nh?t tri r?ng s? đ?a ra t?i h?u th? cho Taliban đ? giao n?p bin Laden va cac thanh vien al-Qaeda khac. N?u Taliban t? ch?i, M? s? cung c?p vi?n tr? quan s? bi m?t cho cac nhom ch?ng Taliban. N?u c? hai l?a ch?n đo đ?u th?t b?i, "cac đ?i bi?u nh?t tri r?ng Hoa K? s? tim cach l?t đ? ch? đ? Taliban thong qua hanh đ?ng tr?c ti?p h?n." [85]

V? am sat Massoud tr??c th?m 11/9 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ahmad Shah Massoud la lanh đ?o duy nh?t c?a M?t tr?n Th?ng nh?t (Lien minh ph??ng B?c) ? Afghanistan vao n?m 2001. Trong cac khu v?c d??i quy?n ki?m soat c?a minh, Massoud thi?t l?p cac th? ch? dan ch? va ky Tuyen b? v? Quy?n c?a Ph? n?. [86] K?t qu? la, m?t s? th??ng dan đa ch?y tr?n đ?n cac khu v?c do ong ki?m soat. [87] [88] T?ng c?ng, ??c tinh co kho?ng m?t tri?u ng??i ch?y tr?n kh?i Taliban. [89]

Cu?i n?m 2000, Massoud m?i m?t s? th? l?nh b? l?c Afghanistan khac đ?n m?t jirga ? mi?n b?c Afghanistan "đ? gi?i quy?t tinh tr?ng h?n lo?n chinh tr? ? Afghanistan". [90] Trong s? nh?ng ng??i tham d? co nh?ng ng??i theo ch? ngh?a dan t?c Pashtun, Abdul Haq va Hamid Karzai . [91] [92]

đ?u n?m 2001, Massoud va m?t s? nha lanh đ?o Afghanistan khac đa phat bi?u tr??c Ngh? vi?n Chau Au t?i Brussels, yeu c?u c?ng đ?ng qu?c t? giup đ? nhan đ?o. đ?c phai vien Afghanistan kh?ng đ?nh r?ng Taliban va al-Qaeda đa đ?a ra "m?t nh?n th?c r?t sai l?m v? H?i giao" va r?ng n?u khong co s? h? tr? c?a Pakistan va Osama bin Laden, Taliban s? khong th? duy tri chi?n d?ch quan s? c?a h? trong m?t n?m n?a. Massoud c?nh bao r?ng tinh bao c?a ong đa thu th?p thong tin v? m?t cu?c t?n cong quy mo l?n s?p x?y ra tren đ?t M?. [93]

Vao ngay 9 thang 9 n?m 2001, hai ng??i Algeria noi ti?ng Phap đong gi? lam nha bao đa gi?t ch?t Massoud trong m?t v? t?n cong li?u ch?t ? t?nh Takhar c?a Afghanistan. Hai th? ph?m sau đo đ??c cho la thanh vien c?a al-Qaeda . H? đang ph?ng v?n Massoud tr??c khi cho n? m?t qu? bom đ??c gi?u trong may quay video. [94] [95] C? hai ng??i đ??c cho la al-Qaeda nay sau đo đ?u b? linh canh c?a Massoud gi?t ch?t. Massoud qua đ?i tren đ??ng tr?c th?ng t?i b?nh vi?n ben kia bien gi?i ? Tajikistan . [96] đam tang c?a ong t?i Thung l?ng Panjshir , que h??ng c?a ong đa co hang nghin ng??i tham d?. [97]

T?n cong 11/9 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ground Zero ? New York sau v? t?n cong ngay 11 thang 9 n?m 2001

Vao sang ngay 11 thang 9 n?m 2001, t?ng c?ng 19 ng??i đan ong ? R?p - 15 ng??i trong s? h? đ?n t? ? R?p Xe Ut - đa th?c hi?n b?n cu?c t?n cong ph?i h?p t?i Hoa K?. B?n may bay ph?n l?c ch? khach th??ng m?i đa b? c??p. [98] [99] Nh?ng k? khong t?c - thanh vien c?a phong Hamburg [100] - đa c? tinh đam hai chi?c may bay vao Thap đoi c?a Trung tam Th??ng m?i Th? gi?i ? Thanh ph? New York, gi?t ch?t t?t c? m?i ng??i tren khoang va h?n 2.000 ng??i trong cac toa nha. C? hai toa nha đ?u s?p đ? trong vong hai gi? do thi?t h?i lien quan đ?n v? va ch?m, pha h?y cac toa nha g?n đo va lam h? h?i nh?ng toa nha khac. Nh?ng k? khong t?c đa đam chi?c may bay th? ba vao L?u N?m Goc ? Arlington , Virginia , ngay ben ngoai Washington, DC Chi?c may bay th? t? đa lao xu?ng canh đ?ng g?n Shanksville , ? vung nong thon Pennsylvania , sau khi m?t s? hanh khach va phi hanh đoan c? g?ng gianh l?i quy?n ki?m soat chi?c may bay. nh?ng k? khong t?c đa chuy?n h??ng v? phia Washington, DC, nh?m vao Nha Tr?ng , ho?c đi?n Capitol c?a Hoa K? . Khong ai tren cac chuy?n bay s?ng sot. Theo S? Y t? Bang New York, s? ng??i ch?t trong s? nh?ng ng??i ?ng c?u bao g?m c? linh c?u h?a va c?nh sat la 836 ng??i tinh đ?n thang 6 n?m 2009. [101] T?ng s? ng??i ch?t la 2.996 ng??i, bao g?m c? 19 ten khong t?c. [101]

T?i h?u th? c?a M? cho Taliban [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Taliban cong khai len an v? t?n cong ngay 11/9. [102] T?ng th?ng M? George W. Bush đa ra t?i h?u th? cho Taliban đ? giao n?p Osama bin Laden, "đong c?a ngay l?p t?c m?i tr?i hu?n luy?n kh?ng b?, giao n?p m?i ten kh?ng b? va nh?ng k? ?ng h? chung, đ?ng th?i cho Hoa K? toan quy?n ti?p c?n cac tr?i hu?n luy?n kh?ng b? đ? ki?m tra." [102] Taliban t? ch?i, noi r?ng Osama bin Laden đ??c lu?t hi?u khach truy?n th?ng c?a ng??i Pashtun b?o v?. [103] [104] [105] [106]

Sau cu?c xam l??c c?a M?, Taliban t? ch?i giao n?p Bin Laden cho M?, thay vao đo bay t? s?n sang giao n?p Bin Laden cho m?t n??c th? ba ma s? "khong bao gi? ch?u ap l?c c?a M?" n?u co them b?ng ch?ng t?i ac. Hoa K? đap tr? b?ng cach ti?p t?c b?n pha san bay Kabul va cac thanh ph? khac. V? ph?n minh, Al Qaeda đe d?a s? t?n cong them vao V??ng qu?c Anh va Hoa K?. [107] [108] Haji Abdul Kabir, nhan v?t quy?n l?c th? ba trong ch? đ? Taliban c?m quy?n, noi v?i cac phong vien: "N?u Taliban đ??c cung c?p b?ng ch?ng cho th?y Osama bin Laden co lien quan, chung toi s? s?n sang giao h?n cho n??c th? ba." [108]

Ti?n trinh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đ?u cu?c chi?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ngay 7 thang 10 n?m 2001 , sau khi Taliban nhi?u l?n thach th?c t? ch?i giao n?p bin Laden , Hoa K? va cac đ?ng minh b?t đ?u oanh kich ban ngay t? tren khong, ch?ng l?i cac c? s? quan s? va cac doanh tr?i hu?n luy?n quan kh?ng b? Afghanistan . N?m tu?n sau, v?i khong quan Hoa K? giup đ?, Lien minh ph??ng B?c xoay x? b?ng t?c đ? ngo?n m?c, l?y l?i cac thanh ph? nong c?t Mazar-i-Sharif va th? đo Kabul . Ngay 7 thang 12, ch? đ? Taliban s?p đ? hoan toan, khi quan s? b? tr?n kh?i phao l?y phong th? cu?i cung. Tuy nhien cac thanh vien Al-Qeda va thanh vien Moudjahid khac t? cac b? ph?n khac nhau c?a th? gi?i H?i giao , t?ng chi?n đ?u trong hang ng? Taliban con s?ng sot trong nh?ng ? khang c? d? t?n tr??c kia, bu?c Hoa K? va cac đ?ng minh ph?i hi?n di?n ? Afghanistan . Osama Bin Laden - trum kh?ng b? hi?n t?i b? tieu di?t.,lanh t? Taliban Mullah Muhammad Omar v?n ch?a b? b?t, tuy nhien đ?n ngay 29 thang 7 n?m 2015, Omar đ??c xac đ?nh đa ch?t vao ngay 24 thang 4 n?m 2013 [109]

Chinh ph? m?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Thang 12 n?m 2001 , Hamid Karzai , m?t ng??i Pastun (nhom dan t?c chi?m đa s? trong x?) va lanh t? c?a th? t?c co 500.000 ng??i dan quan hung m?nh, đ??c m?i g?i lam ng??i đ?ng đ?u chinh quy?n lam th?i c?a Afghanistan. Thang 6 n?m 2002 , ong chinh th?c tr? thanh T?ng th?ng Afghanistan . Hoa K? duy tri x?p x? 12.000 quan đ? đanh l?i cac tan d? Taliban va al-Qaeda , va kho?ng 31 n??c c?ng đong gop vao cac l?c l??ng gin gi? hoa binh do Lien H?p Qu?c đ?ng đ?u. N?m 2003 , sau khi Hoa K? b? l?c l??ng quan s? chuy?n sang chi?n tranh Iraq , nh?ng cu?c t?n cong vao quan l?c do Hoa K? c?m đ?u tr? nen m?nh h?n, khi phe Taliban va al-Qaeda t? t?p l?i.

T?ng th?ng Hamid Karzai n?m quy?n v?ng b?n, khi cac lanh t? chi?n tranh ? đao h?m h? v?n ti?p t?c thi th? ki?m soat trong vung. Tuy nhien, đang chu y nh?t la nh?ng cu?c b?u c? t?ng th?ng dan ch? đ?u tien c?a Afghanistan vao thang 10 n?m 2002 b?c l? ro rang m?t thanh cong. M??i tri?u ng??i Afghanistan , h?n m?t ph?n ba đ?t n??c đa đ??c ghi ten b?u c?, k? c? h?n 40% cac ph? n? ch?n l?a. Karzai đ??c tuyen b? la ng??i th?ng c? thang 11, va chi?m 55% s? phi?u c? tri, va nhi?m k? b?t đ?u vao thang 12.

Taliban ph?n khang [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Thang 9 n?m 2005 , Afghanistan cho t? ch?c cac cu?c b?u c? ngh? vi?n đ?u tien trong h?n 25 n?m.

Phe Taliban ti?p t?c t?n cong quan linh Hoa K? su?t n?m 2005 va 2006 . N?m 2006 la n?m ch?t choc nhi?u nh?t cho quan linh Hoa K? , t? khi chi?n tranh b?t đ?u n?m 2001 . N?m 2004 va 2005 , m?c đ? quan M? t?i Afghanistan d?n t?ng len đ?n g?n 18.000 t? s? th?p la 10.000. Su?t mua xuan 2006 , quan linh Taliban - đo la m?t l?c l??ng co nhi?u ngan ng??i ? xam nh?p vao Nam Afghanistan , tuy?n quan t? cac ngoi lang đ?a ph??ng va t?n cong c? quan chinh ph? Afghanistan l?n Hoa K? .

Lien quan t?i mi?n nam [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Vao thang 5 va 6, 2006 , chi?n d?ch Mount Thrust th?c hi?n, tri?n khai h?n 10.000 quan Afghanistan va lien quan t?i mi?n Nam. Kho?ng 700 ng??i, trong đo h?u h?t la quan Taliban b? gi?t ch?t. Thang 8, 2006 , quan NATO t? ch?c nh?ng cu?c hanh quan ? Nam Afghanistan v?i lien minh do Hoa K? d?n đ?u. đay la s? m?nh Afghanistan c?a NATO ma co ai đo coi la nguy hi?m nh?t ma NATO đ?m lanh trong l?ch s? 57 n?m.

Lien quan cong kich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Phe Taliban t?ng c??ng t?n cong m?nh m? h?n vao cu?i n?m 2006 va sang n?m 2007 v?i cac binh s? v??t vao mi?n đong Afghanistan t? cac khu v?c b? t?c c?a Pakistan . Chinh quy?n Pakistan khong nh?n la tinh bao c?a n??c nay đa y?m tr? binh s? H?i giao du co nh?ng bao cao trai ng??c t? cac nha ngo?i giao va thong t?n ph??ng Tay . Mullah Dadullah , ch? huy hanh quan hang đ?u c?a Taliban t?ng t? ch?c am sat va b?t coc, b? gi?t ch?t trong cu?c t?n cong ? t?nh Helmand vao thang 5 n?m 2007 do l?c l??ng an ninh Afghanistan, quan NATO va binh linh M? cung th?c hi?n.

Taliban ph?n cong n?m 2021 va chi?n th?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Trong tuyen b? đ?ng tren trang Facebook chinh th?c ngay 15-8-2021 (gi? đ?a ph??ng), T?ng th?ng Afghanistan - ong Ashraf Ghani đa chinh th?c xac nh?n l?c l??ng Taliban đa gianh chi?n th?ng cu?c chi?n g?n 20 n?m ? n??c nay.

Ng??i đ?ng đ?u v?n phong chinh tr? Taliban va đ?ng sang l?p Mullah Abdul Ghani Baradar tuyen b? Taliban đa chi?n th?ng trong cu?c chi?n ch?ng M? ? Afghanistan. Trong tuyen b? qua video hom 15/8, Mullah Abdul Ghani Baradar noi vi?c ch?ng ki?n t?t c? cac thanh ph? l?n c?a Afghanistan th?t th? trong vong m?t tu?n, la "chi?n th?ng b?t ng?", nhanh chong va ch?a t?ng co.

Theo t? bao The Guardian, Taliban đ??c cho la s? chinh th?c tuyen b? n?m quy?n ki?m soat đ?t n??c va đ?a n??c nay tr? thanh " Ti?u v??ng qu?c H?i giao Afghanistan ".

Tr?n chi?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T? 2001 t?i 2021 đa x?y ra cac tr?n chi?n trong đo co:

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  1. ^ a b Seldin, Jeff (ngay 18 thang 11 n?m 2017). “Afghan Officials: Islamic State Fighters Finding Sanctuary in Afghanistan” . VOA News . ISSN   0261-3077 . Truy c?p ngay 18 thang 11 n?m 2017 .
  2. ^ “Uzbek militants in Afghanistan pledge allegiance to ISIS in beheading video” . khaama.com.
  3. ^ 1 thang 8 n?m 2013%20ISAF%20Placemat-final.pdf “International Security Assistance Force (ISAF): Key Facts and Figures” Ki?m tra gia tr? |url= ( tr? giup ) (PDF) . ISAF. ngay 3 thang 12 n?m 2012 . Truy c?p ngay 1 thang 8 n?m 2013 . [ lien k?t h?ng ]
  4. ^ “Afghan National Security Forces (ANSF)” (PDF) . NATO. ngay 18 thang 4 n?m 2012. B?n g?c (PDF) l?u tr? ngay 12 thang 8 n?m 2014 . Truy c?p ngay 28 thang 12 n?m 2013 .
  5. ^ How many al Qaeda operatives are now left in Afghanistan? - Threat Matrix
  6. ^ Al Qaeda In Afghanistan Is Attempting A Comeback
  7. ^ Sirajuddin Haqqani dares US to attack N Waziristan, by Reuters, Published: ngay 24 thang 9 n?m 2011
  8. ^ Don Rassler & Vahid Brown (ngay 14 thang 7 n?m 2011). “The Haqqani Nexus and the Evolution of al-Qaida” (PDF) . Harmony Program . Combating Terrorism Center . B?n g?c (PDF) l?u tr? ngay 25 thang 7 n?m 2011 . Truy c?p ngay 2 thang 8 n?m 2011 . Qu?n ly CS1: s? d?ng tham s? tac gi? ( lien k?t )
  9. ^ “S/2018/705 - E - S/2018/705 -Desktop” . undocs.org .
  10. ^ “Who Is the New Leader of Islamic State-Khorasan Province?” . Lawfare . ngay 2 thang 9 n?m 2020.
  11. ^ Shalizi, Hamid (ngay 7 thang 4 n?m 2018). “Afghan air strike kills Islamic State commander” – qua www.reuters.com.
  12. ^ “Scores Killed in Fresh Kunduz Fighting” . Foxnews.com. 26 thang 11 n?m 2001 . Truy c?p ngay 2 thang 10 n?m 2008 .
  13. ^ “Friendly fire kills 3 GIs” . Post-gazette.com. B?n g?c l?u tr? ngay 8 thang 12 n?m 2007 . Truy c?p ngay 2 thang 10 n?m 2008 .
  14. ^ Terry McCarthy/Kunduz. “A Volatile State Of Siege After a Taliban Ambush - Printout - TIME” . Time.com. B?n g?c l?u tr? ngay 30 thang 5 n?m 2012 . Truy c?p ngay 2 thang 10 n?m 2008 .
  15. ^ “B?n sao đa l?u tr?” . B?n g?c l?u tr? ngay 26 thang 1 n?m 2016 . Truy c?p ngay 9 thang 6 n?m 2010 .
  16. ^ http://www.defense.gov/news/casualty.pdf
  17. ^ “Op Herrick casualty and fatality tables: 2014” . B?n g?c l?u tr? ngay 30 thang 11 n?m 2012 . Truy c?p 23 thang 9 n?m 2015 .
  18. ^ “1,580 Canadian soldiers injured and killed in Afghanistan” . The Coast Halifax . Truy c?p 8 thang 2 n?m 2015 .
  19. ^ |url= http://www.dol.gov/owcp/dlhwc/dbaallnation.htm
  20. ^ Eric Schmitt And Tim Golden (Published: 17 thang 5 n?m 2008). “U.S. Planning Big New Prison in Afghanistan - New York Times” . Nytimes.com . Truy c?p ngay 2 thang 10 n?m 2008 . Ki?m tra gia tr? ngay thang trong: |date= ( tr? giup )
  21. ^ Peter Dahl Thruelsen, From Soldier to Civilian: DISARMAMENT DEMOBILISATION REINTEGRATION IN AFGHANISTAN, DIIS REPORT 2006:7 L?u tr? 2015-04-02 t?i Wayback Machine , 12, supported by Uppsala Conflict Database Project, Uppsala University.
  22. ^ Maloney, S (2005). Enduring the Freedom: A Rogue Historian in Afghanistan . Washington, D.C: Potomac Books Inc.
  23. ^ Darlene Superville and Steven R. Hurst. “Updated: Obama speech balances Afghanistan troop buildup with exit pledge” . cleveland.com. Associated Press. B?n g?c l?u tr? ngay 15 thang 7 n?m 2014 . Truy c?p ngay 13 thang 6 n?m 2014 .
  24. ^ a b Xu, Ruike (ngay 5 thang 1 n?m 2017). Alliance Persistence within the Anglo-American Special Relationship: The Post-Cold War Era . ISBN   9783319496191 .
  25. ^ “A Timeline of the U.S. War in Afghanistan” . L?u tr? b?n g?c ngay 27 thang 2 n?m 2019 . Truy c?p ngay 5 thang 3 n?m 2019 .
  26. ^ “US War in Afghanistan: 1999?Present” . Council on Foreign Relations. 2014. B?n g?c l?u tr? ngay 2 thang 3 n?m 2015 . Truy c?p ngay 21 thang 2 n?m 2015 . Council on Foreign Relations. 2014. Archived from the original L?u tr? 2015-03-02 t?i Wayback Machine on ngay 2 thang 3 n?m 2015 . Retrieved 21 February 2015 .
  27. ^ David P. Auerswald; Stephen M. Saideman (ngay 5 thang 1 n?m 2014). NATO in Afghanistan: Fighting Together, Fighting Alone . Princeton University Press. tr. 87?88. ISBN   978-1-4008-4867-6 . B?n g?c l?u tr? ngay 25 thang 1 n?m 2016 . Truy c?p ngay 31 thang 10 n?m 2015 .
  28. ^ "Indictment #S(9) 98 Cr. 1023" L?u tr? 2012-03-24 t?i Wayback Machine (PDF).
  29. ^ “Bush rejects Taliban offer to hand Bin Laden over” . The Guardian . B?n g?c l?u tr? ngay 25 thang 8 n?m 2013 . Truy c?p ngay 24 thang 1 n?m 2015 .
  30. ^ “Operation Enduring Freedom” . history.navy.mil (b?ng ti?ng Anh). L?u tr? b?n g?c ngay 15 thang 11 n?m 2018 . Truy c?p ngay 13 thang 9 n?m 2018 .
  31. ^ “Archived copy” . L?u tr? b?n g?c ngay 27 thang 4 n?m 2019 . Truy c?p ngay 12 thang 3 n?m 2019 . Qu?n ly CS1: b?n l?u tr? la tieu đ? ( lien k?t )
  32. ^ Karon, Tony (ngay 12 thang 11 n?m 2001). “Can the Northern Alliance Control Kabul?” . Time . B?n g?c l?u tr? ngay 27 thang 4 n?m 2019 . Truy c?p ngay 12 thang 3 n?m 2019 .
  33. ^ “Saira Shah: Pursuing Truth Behind Enemy Lines” . ngay 2 thang 2 n?m 2002. L?u tr? b?n g?c ngay 27 thang 3 n?m 2019 . Truy c?p ngay 12 thang 3 n?m 2019 .
  34. ^ “The Taliban Resurgence in Afghanistan” . B?n g?c l?u tr? ngay 27 thang 9 n?m 2006.
  35. ^ Rothstein, Hy S (ngay 15 thang 8 n?m 2006). Afghanistan: and the troubled future of unconventional warfare By Hy S. Rothstein . ISBN   978-81-7049-306-8 .
  36. ^ “AIHRC Calls Civilian Deaths War Crime” . Tolonews . ngay 13 thang 1 n?m 2011. B?n g?c l?u tr? ngay 24 thang 6 n?m 2011.
  37. ^ Starkey, Jerome (ngay 30 thang 9 n?m 2010). “Karzai's Taliban talks raise spectre of civil war warns former spy chief” . The Scotsman . Edinburgh. B?n g?c l?u tr? ngay 3 thang 12 n?m 2010 . Truy c?p ngay 3 thang 2 n?m 2011 .
  38. ^ “Ten Stories the world should know more about, 2007” . un.org . L?u tr? b?n g?c ngay 18 thang 1 n?m 2017 . Truy c?p ngay 28 thang 6 n?m 2017 .
  39. ^ “International Security Assistance Force (ISAF): Key Facts and Figures” (PDF) . nato.int . ngay 4 thang 3 n?m 2011. L?u tr? (PDF) b?n g?c ngay 12 thang 10 n?m 2017 . Truy c?p ngay 19 thang 7 n?m 2017 .
  40. ^ “NATO to endorse Afghan exit plan, seeks routes out” . Reuters . ngay 21 thang 5 n?m 2012. B?n g?c l?u tr? ngay 27 thang 3 n?m 2019 . Truy c?p ngay 12 thang 3 n?m 2019 .
  41. ^ DeYoung, Karen (ngay 27 thang 5 n?m 2014). “Obama to leave 9,800 US troops in Afghanistan” . The Washington Post . B?n g?c l?u tr? ngay 28 thang 5 n?m 2014 . Truy c?p ngay 29 thang 5 n?m 2014 .
  42. ^ “US formally ends the war in Afghanistan” (online). CBA News. Associated Press. ngay 28 thang 12 n?m 2014. B?n g?c l?u tr? ngay 28 thang 12 n?m 2014 . Truy c?p ngay 28 thang 12 n?m 2014 .
  43. ^ Sune Engel Rasmussen in Kabul (ngay 28 thang 12 n?m 2014). “Nato ends combat operations in Afghanistan” . The Guardian . Kabul. The Guardian. B?n g?c l?u tr? ngay 2 thang 1 n?m 2015 . Truy c?p ngay 11 thang 1 n?m 2015 .
  44. ^ “Afghanistan's Taliban, US sign peace deal” . Al-Jazeera . Truy c?p ngay 29 thang 2 n?m 2020 .
  45. ^ Dadouch, Sarah; George, Susannah; Lamothe, Dan (ngay 29 thang 2 n?m 2020). “U.S. signs peace deal with Taliban agreeing to full withdrawal of American troops from Afghanistan” . The Washington Post . B?n g?c l?u tr? ngay 1 thang 3 n?m 2020 . Truy c?p ngay 1 thang 3 n?m 2020 .
  46. ^ https://economictimes.indiatimes.com/news/defence/isil-k-leaders-hope-to-attract-intransigent-taliban-other-militants-who-reject-us-taliban-peace-deal-un-report/articleshow/84701544.cms
  47. ^ “Human and Budgetary Costs to Date of the U.S. War in Afghanistan, 2001-2021 | Figures | Costs of War” . The Costs of War (b?ng ti?ng Anh). B?n g?c l?u tr? ngay 17 thang 8 n?m 2021 . Truy c?p ngay 15 thang 5 n?m 2021 .
  48. ^ Afghan Refugees, Costs of War, “Archived copy” . B?n g?c l?u tr? ngay 10 thang 3 n?m 2013 . Truy c?p ngay 30 thang 5 n?m 2013 . Qu?n ly CS1: b?n l?u tr? la tieu đ? ( lien k?t )
  49. ^ “In numbers: Life in Afghanistan after America leaves” . BBC News . ngay 13 thang 7 n?m 2021 . Truy c?p ngay 15 thang 7 n?m 2021 .
  50. ^ “Counting the costs of America's 20-year war in Afghanistan” . AP NEWS . ngay 30 thang 4 n?m 2021 . Truy c?p ngay 6 thang 5 n?m 2021 .
  51. ^ Jazeera, Al. “Afghanistan: Visualising the impact of 20 years of war” . interactive.aljazeera.com (b?ng ti?ng Anh) . Truy c?p ngay 15 thang 5 n?m 2021 .
  52. ^ “Rash Report: In Kabul, shadows of Saigon” . Star Tribune .
  53. ^ “Editorial: President Biden's Saigon moment” . ngay 15 thang 8 n?m 2021.
  54. ^ “Kabul evacuations 'sequel to humiliating fall of Saigon in 1975 ' ” . www.aljazeera.com .
  55. ^ “Mohammad Daud Khan” . Afghanland.com . 2000. B?n g?c l?u tr? ngay 17 thang 8 n?m 2017 . Truy c?p ngay 11 thang 3 n?m 2018 .
  56. ^ “Casting Shadows: War Crimes and Crimes against Humanity: 1978?2001” (PDF) . Afghanistan Justice Project. 2005. B?n g?c (PDF) l?u tr? ngay 4 thang 10 n?m 2013.
  57. ^ a b “Afghanistan: Further Information on Fear for Safety and New Concern: Deliberate and Arbitrary Killings: Civilians in Kabul” . Amnesty International. ngay 16 thang 11 n?m 1995. L?u tr? b?n g?c ngay 18 thang 10 n?m 2012 . Truy c?p ngay 19 thang 11 n?m 2012 .
  58. ^ “Afghanistan: escalation of indiscriminate shelling in Kabul” . International Committee of the Red Cross. 1995. L?u tr? b?n g?c ngay 10 thang 5 n?m 2011 . Truy c?p ngay 3 thang 2 n?m 2011 .
  59. ^ a b c Marcela Grad (ngay 1 thang 3 n?m 2009). Massoud: An Intimate Portrait of the Legendary Afghan Leader . Webster University Press. tr. 310.
  60. ^ “II. BACKGROUND” . Human Rights Watch. B?n g?c l?u tr? ngay 2 thang 11 n?m 2008.
  61. ^ a b Amin Saikal (ngay 13 thang 11 n?m 2004). Modern Afghanistan: A History of Struggle and Survival (?n b?n 1). I.B. Tauris & Co Ltd., London New York. tr.  352 . ISBN   1-85043-437-9 .
  62. ^ a b “Documents Detail Years of Pakistani Support for Taliban, Extremists” . National Security Archive . 2007. L?u tr? b?n g?c ngay 8 thang 7 n?m 2008 . Truy c?p ngay 19 thang 11 n?m 2012 .
  63. ^ Video tren YouTube
  64. ^ a b c Coll 2004 , tr. 14.
  65. ^ “The Taliban's War on Women: A Health and Human Rights Crisis in Afghanistan” (PDF) . Physicians for Human Rights . 1998. L?u tr? (PDF) b?n g?c ngay 3 thang 1 n?m 2014 . Truy c?p ngay 30 thang 1 n?m 2014 .
  66. ^ Maley, William (2009). The Afghanistan wars . Palgrave Macmillan. tr.  288 . ISBN   978-0-230-21313-5 .
  67. ^ a b Peter Tomsen said that up until 9/11, Pakistani military and ISI officers along with thousands of regular Pakistani armed forces personnel had been involved in the fighting in Afghanistan. Tomsen, Peter (2011). Wars of Afghanistan . PublicAffairs. tr.  322 . ISBN   978-1-58648-763-8 .
  68. ^ Video tren YouTube
  69. ^ Tomsen, Peter (2011). Wars of Afghanistan . PublicAffairs. tr.  565 . ISBN   978-1-58648-763-8 .
  70. ^ a b Newsday (thang 10 n?m 2001). “Taliban massacres outlined for UN” . Chicago Tribune . B?n g?c l?u tr? ngay 16 thang 9 n?m 2011 . Truy c?p ngay 3 thang 2 n?m 2011 .
  71. ^ a b Newsday (2001). “Confidential UN report details mass killings of civilian villagers” . newsday.org. B?n g?c l?u tr? ngay 18 thang 11 n?m 2002 . Truy c?p ngay 12 thang 10 n?m 2001 .
  72. ^ Immigration and Refugee Board of Canada (thang 2 n?m 1999). “Afghanistan: Situation in, or around, Aqcha (Jawzjan province) including predominant tribal/ethnic group and who is currently in control” . L?u tr? b?n g?c ngay 13 thang 10 n?m 2013 . Truy c?p ngay 29 thang 1 n?m 2014 .
  73. ^ “Incitement of Violence Against Hazaras by Governor Niazi” . Afghanistan: the Massacre in Mazar-I Sharif . Human Rights Watch . thang 11 n?m 1998. B?n g?c l?u tr? ngay 15 thang 12 n?m 2007 . Truy c?p ngay 27 thang 12 n?m 2007 .
  74. ^ a b c Ahmed Rashid (ngay 11 thang 9 n?m 2001). “Afghanistan resistance leader feared dead in blast” . The Telegraph . London. B?n g?c l?u tr? ngay 8 thang 11 n?m 2013 . Truy c?p ngay 6 thang 4 n?m 2018 .
  75. ^ Girardet 2011 , tr. 416.
  76. ^ Rashid 2000 , tr. 91.
  77. ^ “Pakistan's support of the taliban” . Human Rights Watch . 2000. B?n g?c l?u tr? ngay 15 thang 6 n?m 2010 . Truy c?p ngay 4 thang 12 n?m 2016 .
  78. ^ 911 Commission 2004 , tr. 66.
  79. ^ 911 Commission 2004 , tr. 67.
  80. ^ Coll 2004 .
  81. ^ “9/11 Represented a Dramatic Failure of Policy and People” . US Congressman Dana Rohrabacher. 2004. B?n g?c l?u tr? ngay 6 thang 3 n?m 2013 . Truy c?p ngay 5 thang 3 n?m 2013 .
  82. ^ “Security Council demands that Taliban turn over Osama bin Laden to appropriate authorities” (Thong cao bao chi). United Nations. ngay 15 thang 10 n?m 1999. B?n g?c l?u tr? ngay 16 thang 8 n?m 2013 . Truy c?p ngay 29 thang 6 n?m 2017 .
  83. ^ Risen 2008 .
  84. ^ Coll 2004 , tr. 720.
  85. ^ Julian Borger (ngay 24 thang 3 n?m 2004). “Bush team 'agreed plan to attack the Taliban the day before September 11 ' ” . The Guardian . London. B?n g?c l?u tr? ngay 3 thang 12 n?m 2016 . Truy c?p ngay 18 thang 12 n?m 2016 .
  86. ^ Marcela Grad . Massoud: An Intimate Portrait of the Legendary Afghan Leader . Webster University Press. tr. 310.
  87. ^ “Inside the Taliban 06 ? N.G.” . YouTube. ngay 11 thang 11 n?m 2009. L?u tr? b?n g?c ngay 16 thang 12 n?m 2015 . Truy c?p ngay 10 thang 8 n?m 2014 .
  88. ^ “Inside the Taliban” . National Geographic . 2007. B?n g?c l?u tr? ngay 5 thang 7 n?m 2014.
  89. ^ “Massoud in the European Parliament 2001” . EU media. 2001. L?u tr? b?n g?c ngay 25 thang 2 n?m 2014 . Truy c?p ngay 15 thang 11 n?m 2013 .
  90. ^ “Council of Afghan opposition” . Corbis. 2001. L?u tr? b?n g?c ngay 26 thang 10 n?m 2012 . Truy c?p ngay 5 thang 5 n?m 2012 .
  91. ^ Marcela Grad. Massoud: An Intimate Portrait of the Legendary Afghan Leader . Webster University Press. tr. 65.
  92. ^ Senior diplomat and Afghanistan expert Peter Tomsen wrote: "The 'Lion of Kabul' [Abdul Haq] and the 'Lion of Panjshir' [Ahmad Shah Massoud] … Haq, Massoud, and Karzai, Afghanistan's three leading moderates, could transcend the Pashtun?non-Pashtun, north-south divide." Tomsen, Peter (2011). Wars of Afghanistan . PublicAffairs. tr.  566 . ISBN   978-1-58648-763-8 .
  93. ^ “Defense Intelligence Agency” (PDF) . National Security Archive. 2001. L?u tr? (PDF) b?n g?c ngay 17 thang 6 n?m 2014 . Truy c?p ngay 19 thang 11 n?m 2012 .
  94. ^ “Taliban Foe Hurt and Aide Killed by Bomb” . The New York Times . Afghanistan. ngay 10 thang 9 n?m 2001. B?n g?c l?u tr? ngay 5 thang 2 n?m 2013 . Truy c?p ngay 27 thang 8 n?m 2010 .
  95. ^ Burns, John F. (ngay 9 thang 9 n?m 2002). “Threats and Responses: Assassination; Afghans, Too, Mark a Day of Disaster: A Hero Was Lost” . The New York Times . Afghanistan. B?n g?c l?u tr? ngay 17 thang 2 n?m 2011 . Truy c?p ngay 27 thang 8 n?m 2010 .
  96. ^ Rajat Pandit (ngay 18 thang 4 n?m 2013). “India airlifts military hospital to Tajikistan to strengthen geo-strategic footprint in Central Asia” . The Times of India .
  97. ^ Bearak, Barry (ngay 17 thang 9 n?m 2001). “Rebel Chief Who Fought The Taliban Is Buried” . The New York Times . Pakistan; Afghanistan . Truy c?p ngay 17 thang 7 n?m 2014 .
  98. ^ Holmes, Stephen (2006). “Al Qaeda, ngay 11 thang 9 n?m 2001”. Trong Diego Gambetta (bien t?p). Making sense of suicide missions . Oxford University Press. ISBN   978-0-19-929797-9 .
  99. ^ Keppel, Gilles; Milelli, Jean-Pierre; Ghazaleh, Pascale (2008). Al Qaeda in its own words . Harvard University Press. ISBN   978-0-674-02804-3 .
  100. ^ " Chapter of the 9/11 Commission Report detailing the history of the Hamburg Cell L?u tr? 2009-08-16 t?i Wayback Machine ". 9/11 Commission .
  101. ^ a b “9 Years Later, Nearly 900 9/11 Responders Have Died, Survivors Fight for Compensation” . FOX News. ngay 11 thang 9 n?m 2010. B?n g?c l?u tr? ngay 11 thang 9 n?m 2010 . Truy c?p ngay 12 thang 9 n?m 2010 .
  102. ^ a b “The US refuses to negotiate with the Taliban” . BBC History. B?n g?c l?u tr? ngay 3 thang 12 n?m 2018 . Truy c?p ngay 27 thang 10 n?m 2018 .
  103. ^ “In Afghanistan, US is fighting tribal insurgency, not jihad” . The Baltimore Sun . ngay 2 thang 3 n?m 2010. B?n g?c l?u tr? ngay 28 thang 10 n?m 2018 . Truy c?p ngay 27 thang 10 n?m 2018 .
  104. ^ “Bush Rejects Taliban Bin Laden Offer” . washingtonpost.com . L?u tr? b?n g?c ngay 23 thang 10 n?m 2018 . Truy c?p ngay 23 thang 10 n?m 2018 .
  105. ^ “Bush rejects Taliban offer to surrender bin Laden” . The Independent (b?ng ti?ng Anh). B?n g?c l?u tr? ngay 23 thang 10 n?m 2018 . Truy c?p ngay 23 thang 10 n?m 2018 .
  106. ^ “CNN.com ? US rejects Taliban offer to try bin Laden ? ngay 7 thang 10 n?m 2001” . edition.cnn.com . L?u tr? b?n g?c ngay 14 thang 6 n?m 2004 . Truy c?p ngay 23 thang 10 n?m 2018 .
  107. ^ Staff and agencies (ngay 14 thang 10 n?m 2001). “US warplanes launch new wave of attacks” . the Guardian (b?ng ti?ng Anh). L?u tr? b?n g?c ngay 27 thang 3 n?m 2019 . Truy c?p ngay 23 thang 10 n?m 2018 .
  108. ^ a b Staff and agencies (ngay 14 thang 10 n?m 2001). “Bush rejects Taliban offer to hand Bin Laden over” . the Guardian (b?ng ti?ng Anh). L?u tr? b?n g?c ngay 25 thang 8 n?m 2013 . Truy c?p ngay 23 thang 10 n?m 2018 .
  109. ^ “Mullah Omar: Taliban leader 'died in Pakistan in 2013 ' ” .
L?y t? “ https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Chi?n_tranh_Afghanistan_(2001?2021)&oldid=70810210 ”