Holokost
(
Grekce
:
?λ?καυστο?
,
romanize
:
holokaustos
),
Yahudi Soykırımı
veya
Ha?oah
(
?branice
:
?????
,
lit.
"felaket"),
Adolf Hitler
liderli?indeki
Nazi Almanyası
doneminde,
Heinrich Himmler
'in liderli?indeki
SS
gucleri tarafından i?gal edilen sınırlar icerisinde yakla?ık 6 milyon
Yahudi
'nin (kaynaklara gore olu sayısı de?i?ir) sistemli bir ?ekilde olduruldukleri
soykırım
.
[4]
Bazı akademisyenler,
Romanların toplu katliamının
ve ozurlu insanların oldurulmelerinin de bu tanıma katılmaları gerekti?ini savunur
[5]
ve bazı bilim insanları da Holokost tanımının,
Naziler tarafından oldurulen Sovyet tutsaklar
,
Polonyalılar
ve
e?cinselleri
de icermesi gerekti?ini savunmu?tur.
[7]
[8]
Sovyetler Birli?i
’nin
da?ılmasının
ardından ortaya cıkan rakamlarla birlikte, yakın donemdeki tahminler, 10-11 milyon civarında insanın Nazi rejimi tarafından olduruldu?unu gostermektedir.
[9]
Holokost oncesinde sayıları dokuz milyonu bulunan
Avrupalı
Yahudilerin yakla?ık ucte ikisi olduruldu.
[10]
Bir milyonun uzerinde Yahudi cocuk, yakla?ık iki milyon Yahudi kadın ve uc milyon Yahudi erkek Holokost’ta olduruldu.
Almanya ve Almanların i?gal etti?i sınırlar icerisindeki 40.000 uzerindeki bir tesis a?ı, Yahudi ve di?er kurbanları toplamak, hapsetmek ve oldurmek icin kullanıldı.
[13]
Holokost'a giden surecte ?iddet ve soykırım a?ama a?ama gercekle?ti. Yahudilerin sivil haklarını elinden alan, en me?huru 1935 yılındaki
Nurnberg Yasaları
olan bircok yasa, Avrupa’da
II. Dunya Sava?ı
patlak vermeden yururlu?e girdi.
Toplama kampları
, mahkumların, ya bitkinlikten ya da hastalıktan olene kadar kole gibi calı?tırılmaları icin kurulmu?tu.
Almanya
’nın her i?gal etti?i yerde paramiliter grup (
Almanca
:
Einsatzgruppen
), Yahudileri ve politik muhalifleri, toplu infazlarla oldurdu.
??galciler, Yahudileri ve Romanları gettolara hapsedip nakliye trenleriyle olum kamplarına gonderilmeden once bir arada tuttular. Yolculuk boyunca olmeyenler ya olene dek calı?tırıldı, ya tıbbi deneyler icin kullanıldı, ya da sistematik bir ?ekilde gaz odalarında olduruldu. Alman burokrasisinin her kolu, soykırımın lojisti?ine yardım etti ve
Ucuncu Reich
’ı, Holokost akademisyenlerinin belirtti?i gibi bir Soykırım Devleti’ne donu?turdu.
Yahudiler
'in, kollarında bandaj olarak ta?ımak zorunda oldu?u
Davud'un Kalkanı
simgesi.
Holokost sozcu?u,
?branice
"olah" kavramının
Yunanca
cevirisidir.
Olah
, Yahudilikte tamamen yakılan bir tur adaktır.
[15]
Holokost sozcu?u (
Yunanca
: holokauston), "holos" (tum, komple) ve
kaustos
(yakılmı?, koz olmu?) sozcuklerinin birle?iminden olu?ur ve
tamamen yakılmı?, yanıp kul olmu?
anlamına gelir. Kaustos sozcu?unun koku yakmak anlamına gelen
kalein
sozcu?une dayanır.
[16]
Kitab-ı Mukaddes
'te de gecen, Shoah (????) sozcu?u "felaket" anlamına gelir ve bu sozcuk 1940'larda, ozellikle
?srail
ve Avrupa’da, Holokost icin kullanılan standart ?branice sozcuk olmu?tur.
[17]
1933 yılında Yahudilerin haklarının azaltılması ile adım adım ba?layan felaket, sonunda Nazi hukumetinin eline gecirebildi?i butun Avrupa Yahudilerini katletmesi ile sona erdi. Bu surec kaba ?ekilde uc doneme ayrılabilir:
- Yahudilerin haklarının ellerinden alınması ve yuksek gorevlerden uzakla?tırılmaları.
- Yahudilerin mallarının ve mulklerinin ellerinden alınması ve
gettolarda
ya?amaya zorlanmaları.
- "Nihai cozum", toplanıp olum kamplarına goturulmeleri ve orada sistemli olarak buyuk kapsamlı bir ?ekilde Gaz odalarında ya da farklı ?ekillerde oldurulup cesetlerinin yakılması.
Avrupa’nın bircok yerinde imha kamplarına gonderilmeden once tutuldukları Gettolar kuruldu.
Michael Berenbaum
Almanya’nın bir soykırım devleti oldu?unu yazar
“Ulkenin butun burokratik kolları olum surecinde etkili oldu. Mahalle kiliseleri ve ici?leri bakanı, do?um kayıtlarını payla?arak kimin Yahudi oldu?unu payla?tı; Posta kurumu, surgun ve vatanda?lık haklarının alınmasına dair kararları da?ıttı; ekonomi bakanlı?ı Yahudilerin mallarına el koydu; Alman ?irketleri Yahudi i?cileri kovdu ve Yahudi hissedarların haklarını ellerinden aldı.”
Universiteler
Yahudileri kabul etmedi ve halihazırda e?itim gormekte olanlara diplomalarını vermedi ve Yahudi akademisyenleri kovdu; devlet ula?ım gorevlileri, Yahudilerin kamplara gonderilmeleri icin tren hazırladı; Alman ilac ?irketleri kamptaki mahkumlar uzerinde ilacları denedi; ?irketler krematoryum in?ası icin ihaleye girdi;
IBM
’nin Almanya ?ubesi, butun kurbanların kayıtlarını muntazam bir ?ekilde kayıt altına alacak sistemi kullandı. Mahkumlar olum kamplarına girdiklerinde ki?isel e?yalarını gorevlilere verdi. Bu e?yalar sınıflandırıldı ve Almanya’ya, tekrar kullanılmak ya da geri donu?um icin gonderildi. Berenbaum, “Yahudi sorunu icin son cozumun, failleri tarafından en buyuk ba?arı” olarak goruldu?unu yazdı.
Gizli bir hesapla,
Alman Milli Bankası
, kurbanlardan ele gecirilen varlıkları hortumladı.
Saul Friedlander
, “Avrupa’da ve Almanya’da hicbir sosyal grup, hicbir dini cemaat, hicbir e?itim kurumu ya da hicbir mesleki kurulu?, Yahudilere destek vermedi” diye yazdı.
[19]
Friedlander, geli?mi? ulkelerde muhalif olan buyuk kucuk guclerin (kurumlar, kiliseler, sivil toplum kurulu?ları, cıkar grupları, i? dunyası), Holokost doneminde Almanya’da engel olmaya calı?mamasından dolayı, Holokost’u farklı buldu?unu da yazdı.
[19]
Di?er soykırımlarda, sınırların ve kaynakların kontrolu gibi faydacı de?erlendirmeler, soykırım politikaları icin oldukca onemliydi. ?srailli tarihci ve bilim insanı Yehuda Bauer’e gore;
Holokost’un temel motivasyonu tamamen ideolojikti. ?deolojinin temeli, Yahudilerin uluslararası bir Yahudi komplosuyla dunyayı kontrol etmeyi istediklerine inanan Nazi inancına dayanır. Nazilere gore Yahudilerin bu kontrol planları, Aryan ırkın aynı planlarına engeldi. Hicbir soykırım bu kadar tamamıyla efsanelere, halusinasyonlara ve soyut kavramlara dayalı de?ildi ve di?er soykırımlar Holokost’a nazaran daha rasyonel pragmatik yollarla yapılmı?tı.
Alman tarihci
Eberhard Jackel
1986 yılında, Holokost’un farklı ozelliklerinden biri olarak ?unu belirtti:
Daha once hicbir devlet, liderinin yetkisiyle, belli bir insan grubunun (kadın, cocuk ve bebek te dahil, olmak uzere) olabildi?ince cabuk oldurulmesi gerekti?ine karar verip ilan etmemi?ti ve hicbir devlet boyle bir kararı, devlet guclerinin butun uygun araclarıyla yurutmemi?ti.
Soykırım sistematik bir ?ekilde, Almanlar tarafından i?gal edilmi?, gunumuzde 35 farklı Avrupalı ulke olan sınırlar icinde yurutuldu.
[22]
En kotu etkilenen co?rafya, 1939 yılında yedi milyondan fazla Yahudi nufusuna sahip olan Orta ve Do?u Avrupa’ydı.
[22]
Uc milyon
Polonya
’da ve bir milyon uzerinde
Sovyetler Birli?i
’nde olmak uzere, be? milyona yakın Yahudi burada olduruldu. Yuzbinlerce Yahudi,
Hollanda
,
Fransa
,
Belcika
,
Yugoslavya
ve
Yunanistan
’da olduruldu.
Wannsee Protokolu
, Nazilerin soykırım planlarını
?ngiltere
,
?rlanda
,
?svicre
,
Turkiye
,
?svec
,
Portekiz
ve
?spanya
gibi Avrupa’daki butun tarafsız ulkelerde gercekle?tirmek istediklerini belirtmi?tir.
Uc ya da dort Yahudi buyu?e (babaanne-anneanne) sahip olan her Yahudi istisnasız bir ?ekilde oldurulmeliydi. Di?er soykırımlarda, insanlar olumden din de?i?tirerek ya da bir ?ekilde asimile olarak kacabildiler. Bu secenek, Avrupa’daki Yahudiler icin gecerli de?ildi.
[24]
Tek istisna, ataları 18 Ocak 1871 oncesinde donmu? olan Yahudiler icindi. Di?er butun Yahudiler, Almanya’da ve Almanya’nın i?gal etti?i yerde oldurulecekti.
Gaz odalarına sahip olup sistematik bir ?ekilde insanları oldurmeyi amaclayan kampların olması, Holokost’un en farklı ozelliklerinden biridir. Daha once kitle kitle insanları oldurmek icin herhangi bir yer kullanılmamı?tı. Bu tur kamplar,
Auschwitz
,
Beł?ec
,
Chelmno
,
Jasenovac
,
Majdanek
,
Maly Trostenets
,
Sobibor
ve
Treblinka
’da kurulmu?tur.
Holokost’un belirgin ozellikleri arasında, insanların tıbbi deneyler icin kullanılmaları vardır.
Raul Hilberg
’e gore, “Alman doktorları, di?er calı?an kesime gore, daha fazla Nazile?mi?ti partiye uyelik acısından”
ve bazıları,
Auschwitz
,
Dachau
,
Buchenwald
,
Ravensbruck
,
Sachenhausen
ve
Natzweiler
toplama kamplarında deneyler yuruttuler.
Bu doktorlar arasındaki en me?hur olan, Doktor
Joseph Mengele
’ydi ve Mengele
Auschwitz
’te calı?ıyordu. Deneyleri arasında, insanları basınclı odalarda tutmak, insanlar uzerinde ilac denemek, onları dondurmak, cocukların gozlerine kimyasallar enjekte ederek goz renklerini de?i?tirmeye calı?mak, sayısız uzuv kesmek ve ameliyatlar vardır.
Calı?malarının butun kapsamı hicbir zaman bilinmeyecek cunku kamyonlar dolusu evrak
Kaiser Wilhelm Enstitusu
’nde, Doktor
Otmar von Verschuer
tarafından yok edildi.
Mengele’nin deneylerinden kurtulanlar neredeyse her zaman olduruldu ya da parcalara ayrıldı.
Mengele genelde Roman cocuklar uzerinde calı?tı. Cocuklara, ?ekerler verirdi. Cocuklar Mengele’ye “Amca Mengele” derdi.
Vera Alexander
, Auschwitz kampında 50 set Roman ikizi cocukla ilgileniyordu:
?kizlerin arasında ozellikle Guido ve ?na’yı hatırlıyorum. Her ikisi de dort ya?ındaydı. Bir gun Mengele ikisini de aldı. Donduklerinde durumları cok kotuydu. Sırtlarından birbirlerine dikilmi?lerdi (Siyam ikizi gibi) Yaraları iltihap kaplamı?tı ve irin akıyordu yaralarından. Sabah ak?am ba?ırdılar. Daha sonra anneleri Stella, cektikleri acıları sona erdirmek icin, bir yerden morfin bulup cocukları oldurdu.
Antisemitik
Hristiyan Sosyal Parti
'nin
1920 Avusturya parlamento secimlerinden
afi?i: "Sosyal Hıristiyanlara Oy Verin. Alman Hıristiyanlar Avusturya'yı Kurtarıyor!"
[31]
Yehuda Bauer
,
Raul Hilberg
ve
Lucy Dawidowicz
’e gore, Orta Ca? doneminden itibaren, Almanlar
antisemitizmi
toplum icinde barındırdılar ve Nazi olu kamplarıyla Orta Ca?'daki pogromlar arasında direkt bir ba?lantı vardır.
[34]
19. yuzyılın ikinci yarısı, Almanya ve
Avusturya-Macaristan ?mparatorlu?u
’da,
Houston Stewart
ve
Paul de Lagarde
gibi bazı du?unurler tarafından geli?tirilen ırkcı hareketlerin ortaya cıkı?ına ?ahit oldu. Hareket, temelini biyolojiye ba?layan, yarı bilimsel bir ırkcılık ortaya koyarak, Yahudileri,
Aryan
ırkla olumcul bir egemenlik sava?ına girmi? bir ırk olarak gordu.
Bu ırkcı antisemitizm, Hristiyanlı?a ozgu antisemitizme ait bazı onyargıları iceriyordu fakat farklı olan yonu Yahudilik bir din olarak de?il bir ırk olarak goruluyordu.
Hareketin lideri
Hermann Ahlwardt
, 1895 yılındaki
Reichstag
(Almanya parlamentosu) konu?masında, Yahudilerin avcılar olduklarını ve kolera basili olduklarını belirtti. Aynı konu?masında Yahudilerin, Alman halkının iyili?i icin yok edilmeleri gerekti?ini soyledi.
Alldeutscher Verband
grubunun lideri
Heinrich Class
, 1912 tarihli, unlu
Wenn ich der Kaiser war
(E?er Kaiser ben olsaydım) adlı kitabında, Alman Yahudilerin vatanda?lıklarının ellerinden alınması gerekti?ini ve yabancı statusu (
Fremdenrecht
) verilmesi gerekti?ini yazdı.
[38]
Ayrıca Class, Yahudilerin Alman toplumundan oldukca soyutlanmaları gerekti?ini, toprak sahibi olmamaları gerekti?ini, bir i? sahibi olmamaları gerekti?ini ya da gazetecilik, bankacılık gibi i?lere sahip olmamalarının gereklili?ini yazdı.
[38]
Class Yahudi’yi, 1871’de Alman ?mparatorlu?u’nun kuruldu?u gun Yahudilik dinine mensup herkes ya da en az bir Yahudi ataya sahip kimseler olarak tanımladı.
[38]
Alman ?mparatorlu?u doneminde, ırkcı kavramlar ve yarı bilimsel ırkcılık ola?an oldu ve Almanya’nın her yerinde kabul edilir oldu.
?nsanların e?it olmadı?ını savunan bu ideolojiyi e?itimli calı?an sınıf da kabul etmi?ti.
[40]
1912 yılında ırkcı partiler
Reichstag
secimlerinde yenilmi? olsa da, antisemitizm, bircok ana akım partinin icine yerle?mi?ti.
Nasyonal Sosyalist Alman ??ci Partisi
(
Nazi Partisi
, NSDAP) 1920’de kuruldu. Parti ırkcı hareketin antisemitizmini benimsedi.
19. yuzyılın sonlarına do?ru ve 20. yuzyılın ba?larında, Almanya’da muazzam bilimsel ve teknolojik geli?meler oldu. Bu geli?meler insanlara bir utopyanın gercekle?ece?i hissini vermi?ti ve insanlar yakın zamanda butun sosyal problemlerin cozulece?ini du?unuyordu.
Bunun yanı sıra, aynı donemde, ırkcı, sosyal Darvinist ve ojenik dunya goru?u, bazı insanların di?er insanlardan biyolojik olarak daha onemli oldu?u goru?undeydi.
Tarihci
Detley Peukerte
gore, Shoah, sadece antisemitizmden gelmiyordu ve birikmi? radikalle?menin bir urunuydu.
I. Dunya Sava?ı
’ndan sonra, sava? oncesindeki pozitifli?in yerini Alman burokratların hayal kırıklı?ı aldı. Boylece biyolojik olarak uygun olanların cıkarları icin uygun olmayanların dı?lanması gerekiyordu.
1 Nisan 1933. Halkı boykota ca?ıran
SS
uyeleri: "Deutsche! Wehrt Euch! Kauft nicht bei Juden!" (Alman milleti kendini savun ve Yahudilerden alı?veri? yapma.)
Buyuk Buhran
’ın getirdi?i zorluklar, Almanya’daki bircok tıbbi kurumun,
otanazi
kullanarak tedavisi mumkun olmayan fiziksel ve zihinsel ozurluleri oldurme fikrini desteklemesine neden oldu. Boylece bu insanlar icin kullanılacak para, tedavi edilebilecek hastalar icin kullanılacaktı.
Naziler 1933 yılında yonetime geldi?inde, Alman toplumunda, ırksal olarak “de?erli” olan insanları koruyup “de?ersiz” olanları toplumdan arındırma fikri halihazırda sempatiyle kar?ılanmaktaydı.
Hitler Yahudilere kar?ı nefretiyle ilgili oldukca dobraydı.
Mein Kampf
adlı kitabında, Hitler, Yahudileri Almanya’nın politik, entelektuel ve kulturel hayatından uzakla?tırma istedi?ini belirtti. Hepsini oldurtmek istedi?i ile ilgili hicbir i?aret vermedi ama ozel ya?amında bu konuyla ilgili daha acık oldu?u bilinmekteydi. 1922 yılında, Hitler, o donemde gazeteci olan Binba?ı
Joseph Hell
’e ?oyle soyledi:
Yonetime geldi?imde yapaca?ım ilk ?ey Yahudileri yok etmek olacak. Bunu yapacak guc elimde oldu?unda,
Marienplatz
’da, trafi?in izin verdi?i kadar yan yana dara?acı yerle?tirece?im. Sonra butun Yahudiler istisnasız asılacak ve asıldıkları yerde kokana kadar ve hijyen ?artları izin verene kadar kalacaklar. Onlar indirildi?inde di?er yı?ın ipe dizilecek ve
Munih
’teki son Yahudi olene kadar devam edecek. Di?er ?ehirlerde de aynı ?ekilde, butun Yahudiler olene kadar bu sistem surdurulecek.
Alman tarihci
Hans Mommsen
Almanya’da uc tip antisemitizmin oldu?unu iddia etti:
?nsanlar, Almanya’daki subaylar ve yoneticiler arasında sıklıkla gorulen muhafazakar kulturel antisemitizmle, ırkcı antisemitizmi, farkı anlamalı. Muhafazakar olanlar kulturel kodun bir parcası olarak, guclu elitin ileriki donemde Yahudilere kar?ı gercekle?en daha sert giri?imleri ho? kar?ılamalarını sa?ladı. Muhafazakar antisemitizmin yanı sıra, Almanya Katolik Kilisesinde daha sessiz bir Yahudi kar?ıtlı?ı vardı ve bu artan zulme kar?ı Katolik toplumunu korudu. Katolik Kilisesinin me?hur otanazi protestosu daha sonra Holokost kar?ıtı hicbir protestosuyla takip edilmedi.
Alman antisemitizminin ucuncu ve en sert ozelli?i, Almanya’daki ırkcı antisemitizmin ?iddet kullanımını desteklemesidir. Buna ra?men, Hitler bile 1938’lere kadar zorlu surgunu daha tercih etmemi?ti ve bu donemde henuz acıkca belirgin bir oldurme politikası yoktu. Bu tabii ki Nazilerin Yahudilere, Yahudi dukkanlarına ve kurumlarına kar?ı ?iddet kullanmadı?ı anlamına gelmedi. Fakat sava?ın ikinci yılına kadar hicbir resmi yok etme programı yoktu. Bu tur program, her ne kadar olumcul o?elere sahip olsa da, gettoların i?e yaramaması sonucunda yururlu?e girdi.
[49]
Nazi Almanyası
’nın kurulmasıyla birlikte, Nazi liderleri ulus toplumunun (
Volksgemeinschaft
) varlı?ını ilan etti. Nazi politikaları, nufusu iki kategoriye ayırdı: Ulus toplumuna ait olan
Volksgenossen
("milli yolda?lar") ve ait olmayan yabancılar (
Gemeinschaftsfremde
). Nazi baskı kanunları, insanları uc tip du?mana ayırdı: Kanlarından dolayı ırksal du?man olan Yahudiler ve
Cingeneler
;
Marksistler
,
liberaller
, Hristiyanlar gibi politik muhalifler ve Nazilere tepki gosteren “asi milli yolda?lar”; ve di?er asi milli yolda?lar icinde bulunan ahlak dı?ı
homoseksueller
, tembeller ve suclular.
Son iki grup, toplama kamplarına gonderilip tekrar e?itime tabi tutulmalıydı. Boylece milli topluma kabul edilebilir bireyler olarak de?i?tirilebilirlerdi. Bazı ahlak dı?ı kesim, genetik problemleri oldu?undan kampların yanı sıra kısırla?tırılmalıydı.
Yahudiler gibi ırksal du?manlar, ulus toplumuna hicbir zaman dahil olamayacaklardı ve toplumdan sonsuza dek uzakla?tırılmalıydılar.
Alman tarihci
Detlev Peukert
’e gore, Nazilerin amacı surekli polisler tarafından izlenen bir hayali ulus toplumu kurmak ve herhangi kurallara uymayan bir giri?im tespit ettiklerinde bu giri?ime terorle cevap vermekti.
Peukert’in 1944 tarihli, Nazilerin toplumdaki yabancılara kar?ı duzenledikleri “muamele” kanunlarından yaptı?ı alıntılara gore, Nazilerin amacı, ulus toplumunun olu?ması yolunda uzerine du?en sorumlulukları yerine getiremeyen herkesi polis kontrolune alıp takip etmek, e?er duzelmezlerse, toplama kamplarına almaktı.
Cekoslovakya’dan kacan Yahudiler ?ngiliz polisi tarafından Var?ova ucu?u icin Croydon Havaalanına goturulurken. Mart 1939.
1933
Reichstag
secimlerine do?ru, Naziler, muhaliflere kar?ı ?iddetlerini artırdı. Yerel otoritelerin yardımıyla toplama kamplarını kurup yargı dı?ı mahkumiyetlere, muhaliflerle ba?ladılar. ?lk kamplardan olan
Dachau
, 9 Mart 1933 tarihinde acıldı
[53]
ve ba?ta kampa komunistler ve sosyal demokratlar getirildi.
Di?er ilk hapishaneler,
Sturmabteilung
(SA) tarafından yonetilen depo ve bodrumlarda ya da cok olmamakla birlikte,
Schutzstaffel
(SS) tarafından yonetilen depolarda kuruldu. Bu hapishanelerdeki ki?iler, 1934 ortalarında daha buyuk ve amaca yonelik olarak, ?ehir dı?ında kurulan, SS yonetimindeki kamplara gonderildi. Kampların ilk donemdeki amacı, caydırıcılık olu?turarak, ulus toplumu kurallarına uymayan Almanları terbiye edip fikirlerini de?i?tirmekti.
Kampa gonderilenler arasındaki e?itimli ki?ilerin iradeleri kırılıp milli yolda?lara katılmaları istendi. Biyolojik olarak uygun olmayanlar ise, kısırla?tırılacak ve daimi olarak kampta tutulacaktı. Bu kesimin, surekli artan i? yukuyle calı?ırken olmeleri beklenecekti.
1930'lar boyunca, Yahudilerin yasal, ekonomik ve sosyal hakları tek tek kısıtlandı. ?srailli tarihci
Saul Friedlander
’in yazdıklarına gore Naziler, Almanya’nın gucunun kutsal Alman topraklarından ve kanının saflı?ından geldi?ine inanıyordu.
[56]
1 Nisan 1933’te Yahudi i?yerlerine kar?ı boykot duzenlendi. Bu gercekle?en ilk milli antisemitist kampanyaydı. Ba?ta bir haftalık olması beklendi fakat yeterince destek olmadı?ından bir gun sonra durdu. 1933’te yururlu?e giren bircok kanun Yahudilerin hayatını etkilemeye ba?ladı. Sivil Hizmeti Yeniden Duzenleme kanunu, Yahudileri toplumdaki bircok alandan uzakla?tırdı. Bu Nazi Almanyası’ndaki ilk antisemitist kanundu. Ciftlik Kanunu, Yahudilerin ciftlik sahibi olmalarını veya ciftlikte calı?malarını engelledi. Yahudi avukatlar barodan ihrac edildi. Yahudi avukatlar ve hakimler, ofislerinden ve mahkemelerden dı?arı atılarak dovuldu.
[57]
Ba?kan
Paul von Hindenburg
’un ısrarıyla, Hitler, I. Dunya Sava?ı gazileri ve gazilerin cocukları olan memurları istisna olarak gosterdi ve gorevlerinde kalmalarını sa?ladı. Hitler bu istisnayı 1937’de kaldırdı. Yahudiler, okullardan ve universitelerden, “Okullardaki Kalabalı?ı Engelleme” kanunuyla uzakla?tırıldı, Gazeteciler Birli?inden uzakla?tırıldılar ve gazete sahibi olmaktan veya editorluk yapmaktan men edildiler.
[56]
27 Nisan 1933 tarihli
Deutsche Allgemeine Zeitung
?oyle yazdı:
Kendine saygı duyan bir millet, onemli i?lerini, ırksal acıdan yabancı olan insanların eline bırakamaz… Ulkede yuksek oranda yabancı kokenli insanlara izin vermek, farklı ırkların ustunlu?unu kabul etmektir ve bu davranı?tan tamamıyla vazgecilmelidir.
[58]
Haziran 1933’te Kalıtımsal olarak Hastalıklı Zurriyetin Engellenmesi kanunu yururlu?e girdi. Boylece yararsız insanlar kısırla?tırılacaktı. Bu buyuk ojenik politika, 200 Kalıtımsal Sa?lık Mahkemelerinin (
Erbgesundheitsgerichte
) kurulmasını sa?ladı. Mahkemenin kararlarıyla 400.000 ki?i rızası olmadan kısırla?tırıldı.
[58]
1935: Naziler icin Yahudi tanımını gosteren tablo
Mischling
1935’te Hitler,
Nurnberg Kanunlarını
getirdi. Bu kanunlara gore, Yahudiler Aryan ırktan ki?ilerle cinsel ili?kiye giremeyecek ve evlenemeyecekti (Alman Onurunu ve Alman Kanını Koruma Kanunu). Yahudilerin Alman vatanda?lıklarını ellerinden alıp sivil haklarından mahrum bıraktı. Hitler “Kan Kanunu”nu ozellikle tanımladı: “Problemin cozulmesi icin kullanılan duzenlemenin i?e yaramaması durumunda, problemin cozumu Nazi Partisinin Final Cozum'une (
Almanca
:
Endlosung
) bırakılacaktı”.
Final Cozum (
Almanca
:
Endlosung
), Naziler icin Yahudilerin yok edilmesini anlatan ustu kapalı bir tanımdı. Ocak 1939’daki bir konu?masında Hitler, ?unları soyledi: “E?er Avrupa’daki ve Avrupa dı?ındaki Yahudiler, milletleri tekrar bir Dunya Sava?ı’nın icine sokarsa, sonucu dunyanın Bol?evik hale gelip Yahudilerin zafer kazanması olmayacak. Tam aksine Avrupa’daki Yahudi ırkının sona ermesine (
Almanca
:
Vernichtung
) sebep olacak.”
Konu?masından alınan cekimler, 1940 yapımı Yahudi Gocebe (
Almanca
:
Der ewige Jude
) adlı bir Nazi propaganda filminin finali olarak kullanıldı. Bu filmin amacı Avrupa’daki Yahudilerin temizlenmesini mantıksal bir temele ba?lamayı amacladı.
Yahudi entelektueller ulkeyi terk eden ilk ki?iler oldu. Filozof
Walter Benjamin
, 18 Mart 1933 tarihinde Paris’e goctu. Roman yazarı
Leon Feuchtwanger
?svicre’ye goctu. Koro ?efi
Bruno Walter
,
Berlin Filarmoni Salonu
’nda bir defa daha konser verirse, binanın yakılaca?ı tehdidini aldıktan sonra ulkeyi terk etti.
Albert Einstein
30 Ocak 1933’te Amerika’da bir gezideydi.
Belcika
Ostende
’ye dondu ve Almanya’ya daha sonra hic adım atmadı. Einstein Almanya’da gercekle?enleri kitlesel delilik olarak adlandırdı.
Kaiser Wilhelm
Toplulu?u'ndan ve
Prusya Bilim Akademisi
'nden kovuldu. Ayrıca vatanda?lı?ı iptal edildi.
[62]
Almanya
, 1938 yılında
Avusturya
’yı topraklarına kattı?ında,
Sigmund Freud
ve ailesi
Viyana
’dan
?ngiltere
’ye goctu.
Saul Friedlander
,
Prusya Sanat Akademisi
fahri ba?kanı
Max Liebermann
’ın gorevinden istifa etti?inde kimsenin sempati gostermedi?ini ve iki yıl sonraki olumune kadar surekli dı?landı?ını yazdı.
10 Kasım 1938 gunu Alman Nazilerince, Yahudi ev, i?yerleri ve sinagoglarına yapılmı? kanlı ve olumcul saldırıların adıdır. Pogrom (katliam/kıyım) gecesi ya da Kasım pogromları olarak da anılır.
Almanca
:
Reichskristallnacht
"Kristal" adı, saldırıdan sonra sokakları kaplayan cam kırıklarının ı?ıltılarından esinlenilerek verilmi?tir. Bu saldırıların bahanesi
Paris
'teki bir suikasttı. 1938'de Almanya ulkede ya?ayan 17 bin Polonyalı Yahudi'yi sınır dı?ı etti. Polonya tarafından da ulkeye kabul edilmeyen bu ki?iler iki ulke arasında sıkı?ıp kaldı, co?u so?uk, aclık ve hastalıktan ya?amını yitirdi. Bu kaderi payla?anların arasında kendi ailesinin de bulundu?unu o?renen 17 ya?ındaki
Her?el Grynszpan
, Paris'teki Alman Buyukelcili?i'ni basarak kar?ısına ilk cıkan ki?i Konsolos yardımcısı
Ernst vom Rath
'ı vurdu.
Hitler'in sa? kolu Gobbels, bunun planlanarak duzenlenmi? bir Yahudi komplosu oldu?unu one surerek Alman ırkının ocunu alması gerekti?ini konu?malarında halka empoze etti. Yahudilere kar?ı arada sırada yapılan saldırıları oven Gobbels, partisinin bu tur saldırı giri?imlerinin olmayaca?ını, ancak bu tur olayların olması halinde asla mudahale edilmeyece?ini basın yoluyla duyurdu. Sivil ajanların da halkı kı?kırtmasıyla Kasım'ın 9'unu 10'una ba?layan gece kanlı saldırılara goz yumuldu. Polis ve itfaiye olaylara kasıtlı olarak mudahale etmedi. Olaylar yer yer 13 Kasım'a kadar surmu?tur. Gecenin sonunda 91 Yahudi oldurulmu?,
yuzlercesi a?ır yaralanmı?, Yahudilere ait 7.500 dolayında i?yeri ya?malanmı?, tahminen 177 sinagog yakılıp yıkılmı?, pek cok mezarlık tahrip edilmi?ti. 30.000 Yahudi
Dachau
,
Sachsenhausen
,
Buchenwald
ve
Oranieburg
toplama kamplarına gonderildi. Birkac hafta kaldıktan sonra, e?er goc edeceklerinin ve mal varlıklarını Nazilere vereceklerinin garantisini verirlerse bırakıldılar.
Kristallnacht
’tan hemen sonra, 11 Kasım 1938 tarihli Yahudilerin silahlanmamasına yonelik duzenleme yururlu?e girdi ve Yahudilerin silah ta?ımasını yasakladı (1938 Alman Silah Kanunu).
Butun maddi zararlardan Yahudiler sorumlu tutuldu ve butun Yahudiler yuksek miktarda tazminat odemeye zorlandı.
Olaylar derhal pek cok ulkede tepkiyle kar?ılandı. ABD, 14 Kasım gunu buyukelcisini
Berlin
'den geri cekti. Kristal Gece, Yahudi Soykırımı'nın ba?langıcı idi.
St. Louis Gemisindeki 930 Yahudi gocmen, Kuba, Kanada ve ABD’ye kabul edilmediler ve Avrupa’ya gonderildiler
Sava?tan once, Naziler, Almanya’daki (ve daha sonra butun Avrupa’daki) Yahudilerin Avrupa’dan uzakla?tırılmasını dikkate aldı. Hitler’in 1938-39 yıllarındaki
Schacht Planı
’nı kabul etmesi ve Schacht planının bo?a cıkmasından sonra uzun bir surec icerisinde Yahudilerin binlerce sayıdaki Hitler’in kıskaclarından kacıyor olmaları, o donemde Yahudilerin sistematik bir ?ekilde yok edilmesi planının olmadı?ını gosterdi.
[66]
Tanganvika
ve Guney Batı Afrika gibi eski Almanya kolonilerinin, Yahudilerin yerle?tirilmesi icin tekrar ele gecirilmesi giri?imi Hitler tarafından durduruldu. Hitler’e gore, bircok Alman kahramanının kanlarının dokuldu?u topraklar, Almanya’nın en buyuk du?manları icin yerle?im yeri olamazdı.
Bu konuyla ilgili di?er eski kolonyal guclerle diplomatik yoldan anla?maya calı?ıldı. Birle?ik Krallık ve
Fransa
’dan Yahudileri kolonilerine kabul etmeleri istendi.
Yahudilerin yeniden iskan edilmeleri icin uygun gorulen olasılıklar arasında, ?ngiliz Filistini,
?talyan Habe?istanı,
?ngiliz Rodezya’sı (gunumuzde Zimbabwe),
Fransız Madagaskarı
ve Avustralya
vardı. Bu yerlerin arasında,
Madagaskar
en ciddi olarak tartı?ılan opsiyondu. Heydrich, Madagaskar’ı sınırsal “Final Cozum” olarak gordu. Adanın uzakta olması ve adadaki zorlu ko?ullar, olumleri hızlandıracaktı.
1938’de Hitler’in onayıyla yeniden yerle?tirme planı yururlu?e girdi ve
Adolf Eichmann
’ın ofisi tarafından gercekle?tirilmekteydi. Bu surec, Yahudilerin 1941 yılında toplu ?ekilde oldurulmelerinin ba?lamasına kadar devam etti. Bu plan, Holokost’a giden yolda psikolojik bir hazırlık gercekle?tirmi?ti.
Madagaskar Planı
’nın sona ermesi, 10 ?ubat 1942 tarihinde duyuruldu. Resmi acıklamada,
Sovyetler Birli?i
’ne kar?ı verilen sava?tan dolayı, Yahudiler do?uya gonderilecekti.
[74]
Nazi burokratlar, Yahudileri Sibirya’ya gonderme planı da yaptılar.
[75]
Filistin, Nazi yeniden yerle?tirme politikasının ciddi sonuclar verdi?i ve sonuca ula?tı?ı tek yer oldu. Ha Avara Anla?masıyla, ?kinci Dunya Sava?ı’nın patlak vermesine kadar, 60.000 Yahudi ve 100 milyon dolar Almanya’dan Filistin’e gitti. Bu anla?ma Siyonist Federasyonu ve Nazi Hukumeti arasında yapıldı.
Nazi Almanyası
1941, Genel Hukumet bolgesi ve Nazi i?galindeki Polonya
Almanya’nın 1939 Eylul'unde
Polonya
’yı i?gal etmesi, “Yahudi Sorunu”nun ivedili?ini artırdı. Polonya’da iki milyon Yahudi (nufusun %9'unu olu?turmaktaydı) ya?amaktaydı. Bu insanlar yuzyıllar boyunca Polonya’da ya?amı?lardı. Himmler’in sa? kolu
Reinhard Heydrich
, Polonyalı Yahudilerin buyuk ?ehirlerde
gettolarda
toplanmasını ve hepsinin Alman Sava? endustrisi icin calı?malarını onerdi.
Gettolar
tren yollarının cakı?tı?ı yerlerde yapılmalıydı, boylece Heydrich’in deyimiyle gettolardaki Yahudiler daha kolay kontrol edilebilecek ve zamanı geldi?inde kolayca transfer edilebileceklerdi.
1961’deki sorgulamada,
Adolf Eichmann
, bu “transferin” imha anlamına geldi?ini belirtti.
Eylul’de Himmler, Heydrich’i
Reich Guvenlik Ba? Dairesi
’nin (
Reichssicherheitshauptamt
- RSHA) ba?kanı olarak atadı. Bu kurum yedi departmana sahipti. Bu departmanların icinde, Guvenlik Polisi (SD) ve
Gestapo
vardı.
Bu iki bolum i?gal edilmi? Polonya’da SS’in i?lerini gozetlemekle ve Heydrich raporundaki, Yahudilere kar?ı politikaları yurutmekle hukumluyduler. Yahudilerin ilk sistematik ?ekilde oldurulmeleri,
Tannenberg Operasyonu
’nda Selbschutz birimleri tarafından gercekle?tirildi. Yahudiler daha sonra gettolara dolduruldu ve hepsi
Fritz Sauckel
liderli?indeki Reich ?? Gucu Ofisi gozetiminde calı?tırılmaya ba?landı. Burada binlerce Yahudi kotu muameleden, hastalıktan, aclıktan ve yorgunluktan oldu, ama hala sistematik oldurmeye yonelik herhangi bir program yoktu. Zorlu calı?maların Yahudileri oldurece?i Naziler icin a?ikardı ve
Vernichtung durch Arbeit
("calı?tırarak yok etme”) oldukca sık kullanılan bir tanımdı. 1941 yılında, SS hiyerar?isinin, Alman kontrolunde butun Yahudileri oldurecek politikayı yururlu?e sokma iste?i acıkca ortayken, Nazi rejimi icerisinde bu politikaya kar?ı olan muhalifler vardı. Bu muhalefetin sebebi insani de?il, ekonomikti. Almanya sava? endustrisini ve Alman ordusunun ekonomi departmanını yoneten
Hermann Goring
, bir milyondan fazla calı?abilir bedenin,
Sovyetler Birli?i
'ne sava? acacak Almanya’nın sava? eforuna yararlı olaca?ı du?uncesindeydi.
Ukraynalı milliyetciler tarafından gercekle?tirilen
Lviv pogromları
sırasında sopalı erkekler ve gencler tarafından kovalanan Yahudi kadın, Temmuz 1941
Almanya 1940 yılında Norvec’i, Hollanda’yı, Luksemburg’u, Belcika’yı ve Fransa’yı ve 1941 yılında Yugoslavya ve Yunanistan’ı i?gal etti?inde, antisemit politikalar bu ulkelerde de uygulandı fakat uygulamanın hızı ve ?iddeti ulkeden ulkeye, ulkenin yerel politik durumlarına gore de?i?ti. Yahudiler ekonomik ve kulturel hayattan men edilmi?ti ve bircok kısıtlayıcı kanunla hayatları zorla?tırılmı?tı fakat gonderilmeleri 1942’den once gercekle?medi. ??gal altındaki Fransa’yı yoneten
Vichy rejimi
, Fransız Yahudilerin zulme u?ramaları icin yardımcı oldu. Almanya’nın muttefikleri olan ?talya,
Macaristan
,
Romanya
,
Bulgaristan
ve
Finlandiya
, antisemit politikaları yururlu?e sokma konusunda baskı altında tutuluyorlardı fakat zorlanana kadar bu politikaları gercekle?tirmediler. Alman kuklası bir rejim tarafından yonetilen Hırvatistan, aktif bir ?ekilde Yahudilere kar?ı kendi politikalarıyla sava? actı. 10 Kasım 1941 tarihindeki bir kanunla Yahudilerin mal varlıklarına ve Yahudi ?irketlerine yonelik bir el koyma surecini ba?latıldı.
28 Eylul 1939 tarihinde Almanya, Lublin bolgesinin kontrolunu, Alman-Sovyet anla?ması kapsamında, Litvanya’yı vererek ele gecirdi.
Nisko Planı
’na gore, bolgede
Lublin-Lipowa
rezerv alanı kurulacaktı. Bu alan Almanya, Avusturya,
Bohemya
ve
Moravya Protektorası
’ndan Yahudileri temizlemekle sorumlu olan
Adolf Eichmann
tarafından tayin edildi.
?lk Yahudiler uc haftadan az bir sure sonra, 18 Kasım 1939 tarihinde Lublin’e gonderildi. Yahudilerle dolu ilk tren, Avusturya ve
Bohemya-Moravya Protektorası
’ndandı.
30 Ocak 1940 tarihinde, 78.000 Yahudi, Almanya, Avusturya ve
Cekoslovakya
’dan Lublin’e gonderildi.
12 ve 13 ?ubat 1940'ta Pomeranyalı Yahudiler, Lublin’e gonderildi. Boylece Pomeranyalı Nazi valisi
Franz Schwede-Coburg
, kendi bolgesinin Yahudilerden tamamen temizlemi? (Judenrein) oldu?unu deklare eden ilk ki?i oldu.
[85]
24 Mart 1940 tarihinde Goring, Nisko Planı’nı durdurdu ve nisan ayında sona erdirdi.
Nisana kadar, toplam 95.000 Yahudi Lublin’e surgun edilmi?ti ve birco?u aclıktan olmu?tu.
[87]
Temmuz 1940'ta, Genel Hukumet altındaki artan populasyonu yonetmek zorla?tı?ından Hitler surgunleri durdurdu.
[88]
1940 Ekiminde, valiler
Josef Burckel
ve
Robert Heinrich Wagner
,
Burckel operasyonuyla
, kendi bolgelerindeki ve
Alsace-Lorraine
’deki Yahudileri, Fransa’nın i?gal edilmemi? bolgelerine surmek istedi.
Sadece Hristiyanlarla evli olan Yahudiler surulmemi?ti.
Operasyondan etkilenen 6.500 Yahudi, toplanmadan iki saat once durumla ilgili bildirildi (22-23 Ekim 1940 geceleri). Dokuz tren Fransa uyarılmadan sınırı gecti ve gelen Yahudileri kabul etmek istemeyen Fransızlar mutsuzdu.
Surulen ki?iler kendi e?yalarını alamadılar ve bu e?yalar Alman yoneticiler tarafından ele gecirildi.
Alman Dı?i?leri bakanı
Joachim von Ribbentrop
, Vichy Hukumeti'nin surgunlerle ilgili ?ikayetlerine kar?ı oldukca yava? hareket aldı.
Bunun sonucu, surulen Yahudiler Vichy Hukumeti tarafından gurs,
Rivesaltes ve Les Milles
kamplarında kotu muameleye tabi tutuldu ve hepsi Almanya’ya geri donme umuduyla bekledi.
1940 ve 1941 boyunca, cok sayıda Yahudi’nin i?gal altındaki Polonya’da katledilmesi sureci ve Genel Hukumet bolgesine Yahudilerin surulme sureci devam etti. Aralık 1939 tarihine gelindi?inde, Genel Hukumet bolgesinde, 3,5 milyon Yahudi toplanmı?tı.
12 Nisan 1945:
Lager Nordhausen
, 20.000 olu mahkum
Nazi Almanyası’nın kurulmasından beri, toplama kampları, hapishane olarak kuruldular. Bu kamplardaki olum 50% gibi yuksek bir oranda olsa da, bu kamplar oldurme merkezleri olarak kurulmadılar (1942’ye do?ru, Naziler tarafından i?gal edilmi? olan Polonya’da, altı imha kampı toplu olumler icin kurulmu?tu). 1939’dan sonra, kamplar, Yahudi ve Sava? tutsaklarının olduruldu?u ve az yemekle ve i?kenceyle calı?tırıldı?ı kamplar haline geldi.
Tahminlere gore, Almanlar, co?unlu?unun Do?u Avrupa’da oldu?u 15.000 kamp ve alt kamp kurdu.
[91]
[92]
Yeni kamplar, yo?un oranda Yahudilerin, Polonyalı entelektuellerin, komunistlerin ve Romanların oldu?u yerlerde kuruldu. Yahudilerin transferleri, eski tren kompartımanlarıyla kotu ?artlarda gercekle?ti ve bircok Yahudi gidecekleri yerlere ula?madan oldu. Calı?tırarak imha etme, sistematik bir olum politikası haline geldi ve bu yontemle, mahkumlar durmadan, fiziksel olarak tukenene kadar calı?tırıldılar. Tukenen ve calı?amayacak duruma gelen mahkumlar, yeni gelenlere yer acmak icin ya vurularak ya da gaz odalarına gonderilerek olduruldu. Bazı kamplar, ula?an mahkumları dovmelerle numaralandırdı.
[93]
Calı?abilecekler 12-14 saat surecek mesailerine gonderilirdi. Calı?ma oncesinde ve sonrasında, duzenli olarak saatler suren yoklamalar yapılırdı ve bircok mahkum bircok nedenden dolayı olurdu.
[95]
Mahkumlar calı?arak sava?a yarayacak bircok ?ey urettiler. Orne?in,
Mittelbau-Dora
kampında mahkumlar V-2 roketi urettiler.
Polonya’nın i?galinden sonra, Naziler, Yahudilerin ve Romanların olum kamplarına gonderilmeden once tutulup kontrol altında kalmaları icin gettolar in?a etti. 29 Eylul 1939 tarihinde ilk giri?im olarak, Heyrich’ten
Almanca
:
Einsatzgruppen
ba?kanlarına gelen bir mektupla konseylerin kurulması emrini verdi.
Her getto,
Almanca
:
Judenrat
(Yahudi Konseyi) adlı, Almanlar tarafından secilmi?, Yahudi toplumundaki liderler tarafından kurulan konseylerle yonetildi. Bu konsey, gunluk i?leri duzenleyip gıda, su, ısınma, ilac ve barınak da?ıtımından sorumlu oldu. Konseyin stratejisi, Nazi yoneticileriyle i?birli?i yaparak, kayıpları oldukca aza indirmekti. Rica ederek ve Nazi muamelelerini kabul ederek, merhamet ve daha iyi ko?ullar icin calı?tılar.
Konseyler ayrıca olum kamplarına transferler icin hazırlık yapmak zorundaydı.
Boylece konseyin cesaretini ve karakterini ortaya koyan noktalar, transferler icin istenen listelerin hazırlandı?ı zamanlardı.
Almanca
:
Judenrat
uyeleri daha once denenmi? ve test edilmi? erteleme, ru?vet, engel olmaya calı?ma, yalvarma metotlarını kullandılar ama eninde sonunda bir karar alınmalıydı.
Chaim Rumkowski
gibi bazıları,
Almanca
:
Judenrat
’ın kurban edilebilecek ki?ilerle, kurtarılması gereken ki?iler arasındaki ayrımı yapmakla sorumlu oldu?unu belirtti. Dr.
Joseph Parnas
gibi liste olu?turmaya kar?ı cıkan
Almanca
:
Judenrat
liderleri vurularak olduruldu. 14 Ekim 1942 tarihinde, Byroza’daki butun
Almanca
:
Judenrat
uyeleri, Nazilerle listeler icin i?birli?i yapmamak adına intihar etti.
Var?ova gettosu
380.000 ki?iyle en geni? olandı;
Łod? gettosu
160.000 ki?iyle ikinci en geni? gettoydu. Gettolar oldukca geni? ve kalabalık hapishanelerdi ve
Michael Berenbaum
’un deyimiyle gettolar, yava? ve pasif olum araclarıydı.
Var?ova gettosu Polonya ba?kenti populasyonunun 30%’unu icinde bulundurmasına ra?men, butun ?ehir alanının 2,4%’sini kapsıyordu. Oda ba?ına ortalama 9,2 ki?i du?uyordu.
[101]
1940 ve 1942 arasında, aclık ve hastalık (ozellikle tifo) binlerce ki?inin olumune sebep oldu. 1941’de 43.000 uzerinde Yahudi gettoda oldu.
[101]
1942’de toplam getto nufusunun yarısından fazlası oldu.
“Almanlar geldi, polisler geldi ve evlerinin kapılarına vurmaya ba?ladılar: ‘
Almanca
:
Raus raus raus, Juden raus!
’… Bir bebek a?lamaya ba?ladı… Ba?ka bir bebek a?lamaya ba?ladı. Annesi idrarını eline yapıp cocu?a icirerek susturmaya calı?tı… Polis gitti?inde, annelere dı?arı cıkmalarını soyledim. Bir bebek olmu?tu… Annesi korktu?undan istemeyerek bebe?ini bo?mu?tu.”
?
-Abraham Malik, Kovno Gettosunda ba?ına gelen bir olayı anlatıyor.
19 Temmuz 1942 tarihinde, Himmler transferlerin ba?lamasını emretti ve uc gun sonra, Var?ova gettosundan transferler ba?ladı ve sonraki 52 gun boyunca, 12 Eylul'e kadar 300.000 Yahudi
Treblinka
olum kampına trenlerle gonderildi. Bircok getto tamamıyla bo?altılmı?tı. ?lk getto ayaklanması 1942 Eylul'unde, Polonya’nın guneydo?usunda bulunan
Łachwa
adlı kucuk bir kasabada ba?ladı. 1943 yılında, daha buyuk silahlı ayaklanmalar gercekle?ti.
Var?ova Gettosu Ayaklanması
ve
Białystok Gettosu Ayaklanması
Yahudiler icin, guclu Naziler kar?ısında yenilgiyle sonuclandı. Hayatta kalan Yahudiler ya olduruldu ya da olum kamplarına gonderildi.
II. Dunya Sava?ı
doneminde yerel nufuslar tarafından gercekle?tirilen pogromlar oldu. Bazıları spontane bir ?ekilde oldu, bazıları da Nazilerin te?vikiyle oldu. Bu pogromlar arasında, 30 Haziran 1941 tarihinde Romanya’da gercekle?en
La?i Pogromu
(14.000 Yahudi olduruldu) Romanyalılar ve polis tarafından gercekle?tirildi. Temmuz 1941’de gercekle?en
Jedwabne pogromunda
1.600 civarında Yahudi yerel Polonyalılar tarafından olduruldu.
[104]
[105]
1941 yılında Almanya’nın
Sovyetler Birli?i
'ni i?gal etmesiyle, yeni bir safha ba?ladı. Naziler
Litvanya
’yı i?gal ettikten sonra Holokost daha yo?unla?tı ve ulkenin Yahudilerinin 80%’i olan 220.000 ki?i yıl bitmeden katledildi.
1942 ba?larında i?gal edilen,
Belarus
,
Estonya
,
Letonya
,
Litvanya
,
Ukrayna
,
Moldova
ve
Rusya
’nın batı kısmındaki Leniningrad-Moscow-Rostow’da toplam uc milyon Yahudi vardı.
Alman mobil oldurme kuvvetleri (
Almanca
:
Einsatzgruppen
) Kiev’deki Yahudileri
Ivanhorod
da olduruyor.
Sovyet sınırlarından i?gal edilen bazı yerlerde yerel nufus Yahudilerin ve di?er insanların oldurulmesinde yardımcı oldu.
Litvanya, Letonya ve batı Ukrayna’da, Almanya i?galinin ba?ından beri Yahudilerin oldurulmesinde oldukca aktif rol oynamı?lardır.
Leton
Arais Taburu
, bu yardım birimlerine bir ornekti.
Buna ek olarak, Leton Ve Litvanyalı ulkelerinin yanı sıra, Belarus ve Ukrayna’daki Yahudilerin oldurulmesine de yardımcı oldu ve Polonya’daki imha kamplarında guvenlik gorevlisi olarak calı?tılar.
Bu yerel katılımcıları Almanlar organize ediyordu.
Toplu kıyımların birco?u halka acık bir ?ekilde gercekle?tirildi.
Naziler oldurmeleri, partizan ve haydutlara kar?ı operasyon olarak tanımladılar ama Alman tarihci
Andreas Hillgruber
’e gore, “sava? sucu” veya “insanlık sucu” bu olumler icin daha uygun isimlerdi.
[109]
Hillgruber’e gore, 2,2 milyon korunmasız ve masum kadın, erkek ve cocu?un ırksal ideolojilerle oldurulmesi hicbir ?ekilde acıklanamazdı ve
Almanca
:
Einsatzgruppen
’i partizanlı?a kar?ı bir tepki olarak goren alman generaller aslında yalan soyluyorlardı.
[110]
Ordu, SS gucleriyle, Yahudi kar?ıtı ve partizanlara kar?ı operasyonlarda sıkı i?birli?i yapmaktaydı.
1941 yılı ortasında,
Herman Fegelain
liderli?indeki SS suvari tugayı,
Pripyat bataklı?ında
gercekle?en bir anti partizan operasyonda, 699
Kızıl Ordu
Askeri, 1.100 Partizan ve 14.178 Yahudi oldurdu.
Operasyon oncesinde Fegelain, butun ergin Yahudilerin vurulmasını ve kadın ve cocukların bataklıklara surulmesini emretti. Operasyondan sonra, Ordu Grup Merkezinin arka taraflarını komuta eden General
Max von Schenkendorff
, 10 A?ustos 1941 tarihinde, Fegelein’in emrinin butun
Wehrmacht Guvenlik Bolumlerince
her yerde gercekle?mesini emretti ve 24 Eylul 1941 tarihinde bir seminer organize ederek, Yahudilerin en iyi nasıl ve verimli ?ekilde oldurulebilecekleri uzerinde tartı?tı.
Seminer 322 nolu taburun Knjashizy adlı koyde 32 Yahudi’yi oldurmesiyle bitti. Bu 32 ki?inin oldurulmesindeki amac toplanan taburlara, nasıl partizanları ayırt edebileceklerini o?retmekti.
322 nolu taburun kayıtları ?oyle yazdı:
“Yapılanlar once egzersiz olarak organize edildi. Boylece gercek hayat ko?ullarında nasıl partizanların gidilecek yerlerde bulunaca?ı gosterilecekti. Tatbikat esnasında incelenen halk arasında partizanlar bulunamadı fakat 13 Yahudi, 27 Yahudi kadın ve 11 Yahudi cocuk bulundu. Bunların icinden guvenlik guclerinin emriyle 13 Yahudi ve 19 Yahudi kadın olduruldu.”
Mogilev’deki bu seminerde o?rendiklerini goz onunde bulundurarak, bir Wehrmact subayı adamlarına “Partizan neredeyse, orada bir Yahudi vardır ve Yahudi neredeyse orada bir partizan vardır” dedi.
24 Kasım 1941 tarihli emirde, 707. Boluk komutanını ?unları belirtti:
“Yahudiler ve Cingeneler”… Emredildi?i gibi, Yahudiler yok edilmeli girilen her yerde ve Cingenelerinde sonu gelmelidir. Buyuk capta Yahudilere kar?ı operasyon duzenlemek boluk birimlerinin i?i de?ildir. Bu gorev, siviller ve polis tarafından yerine getirilmekte. E?er herhangi bir Yahudi grubuyla kar?ıla?ırsa, duruma gore, boluk birimleri tarafından yok edilebilirler ya da yakınlarda bulunan gettolara gonderilebilirler. Daha sonra bu gettolardan, sivil birimlere ya da SD’ye verilirler.
Wehrmacht sava? sucları uzerinde uzmanla?mı? olan Alman tarihci
Jurgen Forster
, Wehrmacht’ın Holokost’ta onemli bir rol oynadı?ını ve Shoah’yı sadece SS’in i?i olarak gormenin yanlı? olaca?ını belirtti.
Raul Hilberg
, Alman (
Almanca
:
Einsatzgruppen
) kumandanlarının sıradan vatanda?lar oldu?unu, co?unun bir mesle?e sahip oldu?unu, birco?unun entelektuel insanlar oldu?u ve butun yeteneklerini, e?itimlerini ve bilgilerini iyi katiller olmak icin kullandıklarını yazmı?tır.
??gal edilen Sovyet topraklarındaki geni? capta gercekle?en Yahudi infazları, Heydrich altındaki SS kuvvetlerinin gorev grubuna verilmi?ti. Bu gruplar 1939 yılında Polonya’da daha kısıtlı bir ?ekilde kullanılmı?tı ama gelinen noktada daha buyuk bir kapsamda gorevlendirildiler. (
Almanca
:
Einsatzgruppe A
) Baltık bolgede gorevlendirilmi?ti, (
Almanca
:
Einsatzgruppe B
) Belarus’ta, (
Almanca
:
Einsatzgruppe C
) Ukrayna’nın orta ve kuzey kesimlerinde ve (
Almanca
:
Einsatzgruppe D
) Moldova ve Ukrayna’nın guneyi, Kırım ve 194 boyunca kuzey Kafkaslarda gorevlendirilmi?ti.
Otto Ohlendorf
’a gore (mahkemesi esnasında belirtti?i uzere), (“
Almanca
:
Einsatzgruppen
) orduların arkasında, Yahudileri, Cingeneleri, Komunistleri, aktif Komunistleri ve guvenli?i bozacak herkesi oldurerek koruma gorevinde bulundular.” Pratikte, kurbanları tamamen korunmasız Yahudi sivillerdi (operasyonlar esnasında hicbir Einsatzgruppe uyesi oldurulmedi.) 1941 Eylul'une do?ru, yukarıda belirtilen dort Einsatzgruppen, sırasıyla, 125.000, 45.000, 75.000 ve 55.000 ki?iyi oldurdu. Genelde hepsini ?ehir dı?larında toplu mezarlara koyarak uzerlerine el bombası atıldı.
Birle?ik Devletler Holokost Anma Muzesinde
, Ukrayna Piryatin’de Einsatzgruppen’den kurtulan (6 Nisan 1942 tarihinde 1.600 Yahudi’yi oldurdukleri operasyondan) birinin hikayesi vardır:
“Onları oldururken gordum. O?leden sonra saat 5’e “cukurları doldurma” emri geldi. Cı?lıklar ve yakarma sesleri geliyordu bu cukurlardan. Aniden, kom?um Ruderman’ın topraktan cıktı?ını gordum… Gozleri kanlıydı ve “bitirin beni” diye ba?ırıyordu… Aya?ının dibinde olu bir kadın vardı ve altından 4-5 ya?larında bir cocuk surunerek cıktı ve “anne” diye ba?ırıyordu. Sadece bunları gordum cunku hemen sonrasında bilincimi yitirdim.”
Sovyetler Birli?i
'ndeki en kotu Yahudi katliamı, Kiev dı?ındaki Babi Yar adlı vadide gercekle?ti. 30 Eylul 1941 tarihinde 33.771 Yahudi tek bir operasyonla olduruldu. Kiev’deki butun Yahudi infazları, askeri yonetici General
Friedrich Eberhardt
, Guney Polis Komutanı (SS-
Obergruppenfuhrer
)
Friedrich Jeckeln
ve
Almanca
:
Einsatzgruppe C
Komutanı
Otto Rasch
tarafından emredildi. SS ve SD nin karı?ımı ve guvenlik polisleri, Ukraynalı polislere infazlar icin yardım etti. Direkt infazlara katılmasalar da 6. Ordu askerleri, Kiev’deki Yahudilerin toplanıp Babi Yar’da oldurulmelerinde buyuk rol oynadılar.
Pazartesi gunu Kiev’deki Yahudiler Mezarlı?ın yanında toplandı. Trene binmeyi bekliyorlardı. Kalabalık cok buyuktu ve bu nedenle hicbiri ne olup bitece?ini bilemediler. Makineli silahların seslerini duyduklarında cok gecti. Kacmak icin hic ?ans yoktu. Askerlerin olu?turdu?u koridorlardan 10'ar ki?ilik gruplar olarak hareket ettirilip vuruldular. Olayı goren bir kamyon ?oforu ?oyle anlattı:
Sırayla, valizlerini, ceketlerini, ayakkabılarını ve elbiselerini ve ic cama?ırlarını cıkardılar… Soyunduklarında, 150 metre uzunlu?unda ve 30 metre geni?li?inde ve 15 metre uzunlu?undaki hende?e yonetildiler… En alta ula?tıklarında, Schulpolizei hali hazır olu olan Yahudilerin uzerine yatmaları icin zorladı… Cesetler resmen katman katmandı. Bir polis gelip her Yahudi’yi boynundan vurdu… Hepsini tek tek vurarak oldurdu.
Himmler 1941 A?ustosunda Minsk’e gitti ve 100 Yahudi’nin olduruldu?une bizzat ?ahit oldu.
Karl Wolff
’un gunlu?unde anlattı?ı olayda: “Himmler’in yuzu ye?ildi. Cebinden bir mendil cıkardı ve yana?ına sıcrayan beyin parcasını sildi. Sonra kustu. Tekrar do?ruldu?unda, SS adamlarına, uymaları gereken kurallar hakkında dersler verdi.”
Aralık 1939 itibarıyla, Naziler, yeni toplu infaz yontemi olan gazla oldurmeye ba?ladı.
?lk olarak, deneysel gaz kamyonetleri tecrube edildi. Pomeranya’daki akıl hastalarında, Do?u
Prusya
ve Polonya’da Action T4 adlı operasyonlarla denendi.
1941 Kasımı itibarıyla, Sachsenhausen toplama kampında 100 ki?iyi alabilecek kamyonetlerde kullanılmaya ba?landı. ?lk denemelerde gaz silindirleri kullanılırken, bu buyuk araclarda, aracların egzozları kullanıldı.
Bu kamyonetler
Chełmno toplama kampına
Aralık 1941’de goturuldu ve di?er 15 kamyonette
Sovyetler Birli?i
'nden alınan topraklarda
Almanca
:
Einsatzgruppen
tarafından kullanıldı.
Bu kamyonetler
Reich Ana Guvenlik Ofisi
tarafından kontrol edildi ve 500.000 civarında Yahudi, Roman ve di?er insanların oldurulmesinde kullanıldı. Kamyonetler iyice gozlemlendi ve bir ay sonunda, raporlar, 97.000 ki?inin, makineler sorun vermeden uc aracla oldurulebilece?i ortaya cıktı.
Yeni bir imha yontemine duyulan ihtiyac
Hans Frank
tarafından dile getirildi ve bu ihtiyacla birlikte SS daha geni? kapsamlı infazlar icin gaz odalarını kullanmaya ba?ladı. Gaz odalarının
Christian Wirth
tarafından icat edildi?i bilinir.
Wannsee Konferansı
, 20 Ocak 1942 tarihinde, Berlin Wannsee’de
Reinhard Heydrich
tarafından toplandı. Konferansa iclerinde devlet sekreterlerinin, kıdemli subayların, parti liderlerinin, SS yetkililerinin ve Yahudilerle ilgili politikalardan sorumlu devlet gorevlilerinin oldu?u 15 Nazi lideri katıldı. Toplantının ana nedeni “Avrupa’daki Yahudi problemine” cozum bulmak icin tartı?maktı. Heydrich, Hitler’in emri olan “Avrupa’daki Yahudi problemine cozum bulmak” amacıyla, i?gal edilen yerlerdeki toplu olumleri planlamak istedi… Boylece burokratlar, bu cozum icin gerekli bilgiyi ve sorumlulu?u payla?acaktı.
[124]
Eichmann tarafından hazırlanan belgeler bu gune kadar hayatta kaldı, fakat Heydrich’in talimatıyla ortmeceli bir dille yazıldı. Bu nedenle toplantıda kullanılan asıl kelimeler bilinmemekte.
[125]
Buna ra?men, Heydrich’in toplantıda, Yahudilerin do?uya surulmesi politikasının, ba?ka ulkeleri gonderilmeleri politikasıyla yer de?i?tirdi?ini ve bu politikanın da son cozumden onceki bir adım oldu?unu soyledi. Son cozum, sadece Almanlar tarafından kontrol edilen yerlerdeki de?il,
Birle?ik Krallık
ve
Amerika Birle?ik Devletleri
gibi buyuk ulkelerdeki a?a?ı yukarı 11 milyon Yahudi’yi icerecekti.
[126]
Kendini acıklar ?ekilde, Heydrich’in planladı?ı “son cozum” Yahudileri ya calı?tırarak ya da toplu infazlarla yok edecekti.
[127]
Yetkililer Genel Hukumet bolgesinde 2,3 milyon, Macaristan’da 850.000, di?er i?gal edilmi? yerlerde 11.000 ve iki milyonu Sovyetler tarafından yonetilen yerlerde olmak uzere be? milyon kadar Yahudi de
Sovyetler Birli?i
'nde vardı. 6,5 milyon Yahudi, Polonya’daki olum kamplarına (
Vernichtungslager
) trenlerle gonderilecekti ve topluca gazla oldurulecekti. Auschwitz gibi bazı kamplarda, calı?abilecekler bir sure hayatta kalacaktı fakat sonunda butun Yahudiler oldurulecekti. Goring’in temsilcisi, Dr. Erich Neumann, bazı endustri i?cileri icin istisna elde etti.
Ian Kershaw
, 1983 yılında yayınladı?ı
Nazi Almanyası
’ndaki Politik Muhalefet ve Populer Fikir kitabında, Nazi donemi Bavyera’sındaki gunluk hayatı (
Alltagsgeschichte
) inceledi.
Bircok Bavyeralı’nın tavırlarını inceleyen Kershaw, genel bakı? acısının, Yahudilere olanlar kar?ısında vurdumduymazlık oldu?unu belirtti.
Kershaw’a gore, Bavyeralılar, Shoah hakkında yeterince bilgiye sahip de?illerdi ve Yahudi problemi icin yururlu?e konulan son cozumden ziyade, daha cok sava?la ilgileniyorlardı.
Kershaw, “Auschwitz’e giden yol nefretle in?a edildi ama vurdumduymazlıkla do?endi” diye belirtti.
Kershaw’ın, Bavyeralıların ve di?er bircok Alman’ın Shoah’ya kar?ı vurdumduymaz oldu?u kanısı, Nazi Almanyası populer fikir uzmanı ?srailli tarihci
Otto Dov Kulka
ve Kanadalı
Michael Kater
tarafından tepki aldı. Kater’a gore, Kershaw; Almanya’daki antisemitizmin buyuklu?unu goz ardı etmi?ti. Yahudilere kar?ı yapılan butun giri?imler bircok Nazi tarafından biliniyordu ve di?er insanların bilmemesinin imkanı yoktu ve ayrıca, Yahudilerin ya?adıklarını organize eden Nazilerdeki antisemitizm tabii ki tepeden gelme de?ildi, aksine toplumun icinde geli?mi?ti.
Kulka, Almanların co?unun, Kershaw’ın gosterdi?inden daha antisemitist oldu?unu ve vurdumduymazlıktan ziyade, “pasif uymacılık”ın daha uygun bir acıklama terimi oldu?unu belirtti.
Alman tarihci Chrisof Dipper, 1983 yılında yazdı?ı yazıda, Nazi kar?ıtı muhafazakarların da antisemitist oldu?unu yazdı.
Alman populasyonun buyuk bir kısmı, bir “Yahudi Problemi”nin oldu?una ve cozulmesi gerekti?ine inanıyordu. 2012 yılında yapılan bir ara?tırmaya gore, sadece Berlin’de 3.000 ve Hamburg’da 1.300 kamp bulunuyordu ve Alman nufusunun olup bitenlerden haberdar olmamaları imkansızdı.
[13]
Robert Gellately, Alman nufusunun olup bitenden haberdar oldu?unu belirtti. Gellately’e gore, Naziler medya aracılı?ıyla sivillere bircok ?eyi ilettiler ve Almanlar, gaz odaları dı?ında her ?eyi biliyorlardı.
[135]
Tarihci
Hans Buchheim
, 1965 yılındaki “emir ve uyma” yazısında, Yahudileri oldurmek icin kimseye baskı uygulanmadı?ını ve Yahudileri katleden herkesin kendi ki?isel iradesiyle bunları gercekle?tirdi?ini yazdı.
Buchheim SS emirlerine uymayan ve Yahudilerin olumlerine katılmayan hic kimsenin oldurulmedi?ini ve toplama kamplarına gonderildiklerine dair hicbir delil olmadı?ını yazdı.
Buccheim’a gore, bazı ki?iler yapılanları ho? gormese bile grubun de?erlerine sahip cıkmak ve arkada?ları arasında zayıf gorunmemek icin emirleri uyguladı.
1992 deki kitabı Sıradan Adamlar: 101 numaralı Polis Taburu ve Polonya’da son Cozum kitabında,
Christopher Browning
, Yahudileri toplayıp olduren ve olum kamplarına gonderen, 101 no lu tabur (Ordnungspolizei) uzerinde bir calı?ma yaptı. Taburdakiler, Hamburglu, orta ya?ta, calı?an sınıftan insanlardı ve askeri gorev icin uygun de?illerdi. Soykırım icin de ozel bir e?itim almamı?lardı. Komutanları, bu insanlara, e?er yapılanları cok kotu bulurlarsa katılmamaları secene?ini sundu. Co?unlu?u bu secene?i kullanmadı. 500 ki?ilik taburdan, 15 ki?iden azı bu secene?i kullanmak istedi.
Stanley Milgram’dan esinlenen Browning, taburdaki ki?ilerin itaat ve cevrelerindeki insanların baskılarından dolayı katliamlara katıldıklarını ve kana susamı?lıktan dolayı katılmadıklarını belirtti. Kitabın genel olarak anlatmak istedi?i, insanlar gorev icin bir gruba katıldıklarında, grubun co?unlu?u, otoritenin verdi?i emirlere, emirleri ahlaki bulmasalar da uyarlar. Bu durum, Milgram’ın deneyindeki hipotezle aynıdır.
Rus tarihci
Sergei Kudryashov
, Reinhard operasyonu kapsamındaki olum kamplarında personel olan,
Trawniki SS bolu?u
uzerinde calı?ma yaptı. Bazı Trawniki korumaları,
Kızıl Ordu
'da gorevli olup Sava? tutsa?ı olarak mahkum tutulan askerlerdi. Bu askerler, tutsaklıktan kurtulmak icin, SS’e gonullu olarak katıldı.
Holokost tarihcisi Christopher R. Browning, bu gonullulerin, ne kadar anti-komunist hisler ta?ıdıklarına gore ayırt edildiklerini belirtti.
[140]
Co?unlu?u Ukraynalı, Leton ve Litvanyalıydı bu ki?ilerin
[140]
Kudryashov’a gore, bu ki?ilerde Nasyonal Sosyalizme kar?ı bir sempati yoktu ve mahkum edilmeden once hepsinin komunist oldu?unu belirtti.
[140]
Buna ra?men, Trewniki adamları, Yahudilerin olumlerinde aktif rol oynadı.
SS’in verdi?i emirleri harfiyen yerine getirdiler ve her biri duzinelerce Yahudi oldurdu.
Browning’den sonra, Kudryashov, Trawniki adamlarının normal vatanda?lardan, istekli katillere donu?menin ornekleri oldu?unu belirtti.
Trawniki adamları (
Trawnikimanner
), son cozum icin butun buyuk olum merkezlerinde gorevlendirildiler, e?itimleri bu yonde yapıldı. Bu ki?iler Yahudilerin
Belzec
,
Sobibor
, Treblinka II,Var?ova (uc defa), Cz?stochowa, Lublin, Lvov, Radom, Krakow,Białystok (iki defa), Majdanek,
Auschwitz
ve Trawniki’deki toplu katledilmelerinde gorev aldılar.
[140]
[143]
1942 yılında, Auschwitz’ın yanı sıra, di?er be? kamp, Reinhard planını yurutmek amacıyla, imha kampı
Vernichtungslager
) olarak ilan edildi.
[156]
[157]
Bu kamplardan ikisi (Chełmno.
[158]
ve Majdanek) halihazırda calı?ma kampı olarak gorev gormekteydi ve ?imdi de imha tesisleri bu kamplara eklenmi?ti. Uc yeni kamp, sadece oldurme amaclı in?a edildi ve Yahudileri oldukca cabuk bir ?ekilde oldurmeye tasarlandı. Bu kamplar, Belzec, Sobibor ve Treblinka’da kuruldu. Belarus’taki Maly Trostinets kampı da bu i? icin kullanıldı ve Jasenovac kampı da etnik Sırpların genelde olduruldu?u bir kamp oldu.
?mha kampları sık sık Dachau ve
Belsen
’deki toplama kamplarıyla karı?tırılır. Ama toplama kampları, sadece insanları (genelde Komunist ve homoseksueller) tutsak edip calı?tırmak icin vardı ve genelde co?unlukla Almanya icindeydiler. Butun Nazi kamplarında olum oranı oldukca fazlaydı. Olum nedenleri, yorgunluk, aclık ve hastalıktı ama sadece imha kampları toplu olumler icin tasarlanmı?tı.
Trenlerle gelen Yahudilerin vardı?ı rampa diye adlandırılan bir yer vardı. Gece gunduz bu kamplara varmaktaydılar. Bazen gunde birken di?er gunler gunde be? defa kampa ula?an tren seferleri olurdu… Devamlı olarak, Avrupa’nın kalbinden insanlar gelip yok oluyorlardı. Biliyordum ki kampa varan o kitlelerin 90%'ı birkac saat icinde yok olacaklardı gazlanarak.
?
Rudolf Vrba
, 18 A?ustos 1942 tarihinden 7 Haziran 1943 tarihine kadar Auschwitz’deki Yahudi rampasında calı?an biri.
?mha kampları SS subayları tarafından yonetilmekteydi fakat genelde bu kamplar, Ukraynalı ya da Baltık yardımcı gruplar tarafından korundu.
Buchenwald kampında yakılan tutsaklardan toplanan altın di?lerin bir kısmı.
Gaz odaları olan imha kamplarına, kurbanlar trenle geldi. Bazen trenle gelen herkes do?rudan gaz odalarına gonderildi, ama genelde kamptaki doktorlar, gelenleri secim icin toparladılar bir yerde ve cok az bir yuzde calı?maya uygun bulunarak calı?ma alanlarına gonderildi. Gelenlerin co?unlu?u platformlardan bir kabul alanına alınırdılar ve burada butun kıyafetleri ve di?er e?yaları, sava?a destek icin Naziler tarafından ele gecirilirdi. Hepsi tamamen cıplak bir ?ekilde gaz odalarına gonderilirdi. Genelde bu odaların du? ve dezenfektasyon odaları oldu?u soylenirdi ve odaların dı?ındaki kapılarda “du?” ve “sauna” yazıları vardı. Bazen ellerine sabun ve havlu tutu?turulurdu ve e?yalarını koydukları yerleri hatırlamaları soylenirdi pani?i engellemek icin. Susayıp su isteyenlere acele etmeleri gerekti?ini ve kampta onları kahvenin bekledi?ini soylerlerdi.
13 Eylul 1944 tarihinde, Amerikan gozlem uca?ı tarafından cekilen Auschwitz-Birkenau foto?rafı.
Auschwitz komutanı
Rudolf Hoss
’e gore, birinci sı?ınak 800 ve ikinci sı?ınak 1.200 ki?i icine alabiliyordu.
Odalar doldu?unda ve kapıları tamamen kapatıldı?ında, odaların icine katı
Zyklon-B
topakları duvardaki deliklerden atılırdı. Bu topaklar, zehirli
Hidrojen Siyanur
yayardı. Odaların icindeki herkes 20 dakika icerisinde olurdu. Olumlerin hızı, ki?ilerin duvardaki gaz deliklerine ne kadar yakın olduklarına gore de?i?irdi. Hoss’e gore, kurbanların ucte biri hemen olurdu.
SS doktoru
Johann Kremer
, gaz odasını surecini takip ederdi ve ifadesine gore, deliklerden insanların cı?lıkları duyulurdu ve hayatları icin cırpındıkları cok acıktı.
Odadan cıkarılırken, e?er oda cok sıkı doluysa -ki genelde oyleydi, kurbanların co?u iki buklum bulunurdu; vucutlarında kırmızı, pembe ve ye?il benekler vardı; bazılarının a?zında kopuk vardı ve bazılarının kulaklarından kan gelirdi.
Gaz odadan vakumla cekilirdi, cesetler odalardan alınırdı (bu surec dort saat kadar surerdi), altın di?ler ve dolgular, di?ci mahkumlar tarafından alınırdı ve kadınların sacları kesilirdi.
[163]
Odanın tabanı temizlenirdi ve duvarları tertemiz yıkanırdı.
Bu i?ler,
Sonderkommando
olarak adlandırılan Yahudi mahkumlar tarafından yapılırdı. Krematoryumda calı?an Yahudilerden bazıları krematoryumun catısında, bazıları da gaz odalarında yatardı.
Sonderkommando i?ini bitirdi?inde, SS kontrol ederdi ve kurbanların a?ızlarına altınlar tamamen alındı mı diye bakardı. E?er iclerinde kayıp olursa, Sonderkommando'lardan sorumlu olan ki?iler canlı canlı fırının icine atılırdı.
?lk once, cesetler oldukca derin cukurlara gomulurdu ve alcıyla kaplanırdı ama Eylul ve Kasım 1942 arasında, Himmler’in emriyle, cukurlardan cıkartılıp yakıldılar. 1943 ba?ında, yeni gaz odaları ve krematoryumlar, artan sayıları kar?ılamak icin in?a edildi.
“
Treblinka
uzerinden geli?tirmeler yaptık. Treblinka’daki 10 gaz odasının her biri 200 ki?iyi alabiliyordu ama biz odaları 2000 ki?i alacak ?ekilde tasarladık. Kurbanlarımızı, gelen trenlerden
Auschwitz
doktorları secerdi. Calı?maya uygun olanlar, kampa gonderilirdi ve di?erleri hemen imha alanlarına gonderilirdi. Cok kucuk olduklarından ve calı?amayacaklarından, cocuklar istisnasız bir ?ekilde olduruldu. Treblinka’dan farklı olarak, biz kurbanları kaderleriyle ilgili kandırabiliyorduk, ama Treblinka’da hemen her kurban oldurulece?ini biliyordu. Yapılanları gizlilik icinde yurutmemiz gerekiyordu fakat yanan cesetlerden gelen pis ve mide bulandırıcı koku butun kampı ve cevredeki alanları kaplıyordu. Bu nedenle cevredeki halk Auschwitz’te olup bitenleri biliyordu.
?
Rudolf Hoss
, Auschwitz kampı komutanı, Nurnberg ifadesi.
Var?ova Gettosu Ayaklanmasında hayatta kalan Yahudiler binanın dı?ına cıkarılıyor.
Var?ova Gettosu Ayaklanması
Dunyanın en bilindik Holokost calı?macılarından bilim insanı
Raul Hilberg
, yeni ufuklar acan calı?ması
Avrupalı Yahudilerin Yok Edilmeleri
'nde ?unları belirtmi?tir:
Yahudilerin tepkileri, direnmeden yoksun olarak karakterize edilebilir. Oldukca belirgin Alman propagandası kar?ısında, Yahudilerin ayaklanmasını kanıtlayan aleni veya gizli kanıtlar, oldukca azdır. Avrupa’nın her tarafında aktif bir direni? organize edilmemi?ti ve hicbir silahlı giri?im yapılmamı?tı. Psikolojik sava? bile yapılmamı?tı. Tamamıyla hazırlıksız yakalandılar.
… Alman tarafından kayıpları goz onunde bulunduruldu?unda, Yahudilerin silahlı ayaklanmalarının oldu?undan soz edilemez.
…Butun katliamların en onemli o?elerinden biri, Yahudilerin katılımlarıyla, en basit olarak ki?ilerin olanlara sessiz kalarak kabul etmeleriydi. Bunun yanı sıra
Almanca
:
Judenrat
gibi konseylerin katkısı da goz onunde bulundurulmalıdır.
… Yahudilerin eylemsizliklerini de?i?tirmeye calı?an Yahudi direni? kurulu?ları Yahudilerin kuzular gibi kurban edilmeye do?ru gitmemelerini soyledi.
…Batı Almanya’daki bir hapishane de, iki toplama kampını yoneten
Franz Stangl
’a, Yahudi kurbanlara kar?ı tepkisi soruldu. Kısa sure once lemmings hakkında bir kitap okudu?unu ve ona Treblinka’yı hatırlattı?ını soyledi.
Peter Longerich
, onemli calı?masında, benzer gozlemler belirtmi?tir: “Yahudiler tarafında, pratik olarak hic ayaklanma yoktu.”
[169]
Hilberg, Yahudi tepkisizli?ini ve itaatkarlı?ını, Holokostla ilgili sorumlu tutar. Yuzyıllarca, baskı uygulayan yoneticilere itaat ederek ve emirlere uyarak problemlerin dinmesi ve azalmasını bekledi Yahudiler. “Sıkıntı donemlerinde bircok Yahudi kaybı oldu, fakat Yahudi toplumu tekrar kullerinden do?du. Yahudiler hicbir zaman yok edilemedi. Holokost doneminde durumun farklı oldu?unun farkına cok gec vardılar.”
Var?ova’da olanlar uzerine calı?an
Timothy Snyder
, Yahudilerin ancak geni? caplı transferlerden sonra, 1942 yazında, silahlı direni?in gerekli oldu?u kanısına vardıklarını belirtti.
1943 yılında gercekle?en ve en buyuk silahlı direni? olan,
Var?ova Gettosu Ayaklanmasında
sadece kucuk bir azınlık olarak kalan Polonyalı Yahudiler vardı.
[169]
Yehuda Bauer
ve di?er tarihciler, ayaklanmanın sadece fiziksel olmadı?ını ve Yahudilere bu utanc verici ve insanlık dı?ı ko?ullarda tekrar asalet ve insanlık veren her turlu aktivitenin oldu?unu belirtmi?tir.
[172]
Her gettoda, her trende, butun calı?ma kamplarında ve hatta olum kamplarında bile direni? iste?i gucluydu ve bircok farklı hal aldı. Bulunan her silahla saldırmak, bireysel meydan okumalar ve protestolar, olum korkusu olsa bile gizlice su ve gıda sa?lamak, Almanların caresizlik ve panik kar?ısında sevinmelerini engellemek. Pasif kalma bile bir direni? turuydu. ?erefle olmek bir turuydu. Merhametsizli?e ve kar?ı duru?, hayvanların seviyesine inmeyi kabul etmemek, i?kenceleri sessizce ya?amak da direni?in parcalarıydı. Olanlar hakkında ?ahitlik yapmak, zafere katkıda bulunmaktı. Hayata kalmaya calı?mak insanlık ruhu icin bir zaferdi.
Yahudi ayaklanmasının en me?hur ornekleri;
Var?ova Gettosu Ayaklanması
,
Bialystok Gettosu Ayaklanması
ve
Cestohova Gettosu Ayaklanması
'dır.
Var?ova Gettosu Ayaklanması
bunların en sertiydi. Ocak 1943’te birkac bin Yahudi cok guclu olmayan silahlarla dort hafta boyunca, SS’e kar?ı direndi. Fakat dort hafta sonunda SS in oldukca daha guclu silahlarına dayanamayıp kaybettiler. Yahudilerin bildirdiklerine gore 100 civarında Almanı oldurmu?tu fakat Almanlar 17 ki?inin oldu?unu ve 93 ki?inin yaralandı?ını iddia etti. 13.000 Yahudi oldurulmu?tu, 57.885 Yahudi de imha kamplarına gonderilerek gaz odalarında olduruldu Almanların kayıtlarına gore. Direni?i daha sonra Mayıs 1943’te
Treblinka imha kampı
ayaklanması takip etti. 200 mahkum kamptan kactı. Mahkumlar gorevlilerden daha fazla sayıyla direnip gorevlileri oldurdu ve kamptaki binaları ate?e verdi. 900 kamp mahkumu da oldurulmu?tu. ?ki hafta sonra
Białystok Gettosunda
da ayaklanma oldu.
Eylul ayında kısa suren Vilna Gettosu ayaklanması gercekle?ti. Ekim ayında 600 Yahudi mahkum
Sobibor
?mha kampından kacmaya calı?tı. Mahkumlar 11 Alman SS gorevlisini ve birkac kamp gardiyanını oldurdu. Oldurulenler bulundu?unda, kacmaya calı?an mahkumların uzerine ate? acıldı ve 300 mahkum kacmaya calı?ırken olduruldu. Kacanlar buyuk bir kısmı kampında etrafındaki mayın tarlalarında olduruldu ya da bulunup infaz edildi. 60 civarında mahkum hayatta kaldı ve Sovyet partizanlarına katıldı 7 Ekim 1944’te 250 Yahudi kamp calı?anı,
Auschwitz
’te gardiyanlara saldırdı ve dort numaralı krematoryumu patlayıcılarla havaya ucurdu. Patlayıcıları kadın mahkumlar yakındaki fabrikadan iceri sokmu?tu. Uc Alman gardiyan oldurulmu?tu. Bu Yahudiler topluca kacmaya calı?tı fakat bir sure sonra hepsi olduruldu. Tahminlere gore 20.000?30.000 arasında Yahudi partizan, aktif bir ?ekilde Nazilere ve Do?u Avrupa’daki yanda?larına kar?ı sava?tı.
[175]
Gerilla sava?ına girip Nazilere kar?ı sabotaj giri?imlerinde bulundular, getto ayaklanmalarını kı?kırttılar ve mahkumlara yiyecek sa?ladılar.
Litvanya
’da 3.000 Alman askeri oldurduler. 1,4 milyon Yahudi asker, muttefikler ordusunda sava?tı.
[176]
Bunların 40%’ı
Kızıl Ordu
’da sava?tı.
[177]
Kızıl Ordu’da sava?an 200.000 Yahudi asker oldu.
??gal altındaki Polonya’da ve Sovyet sınırlarında, binlerce Yahudi, her zaman kabul edilmeseler de bataklıklara ve ormanlara kacarak partizanlara katıldı. Yahudilerin cok sayıda oldu?u Litvanya ve Belarus’ta Yahudi partizanlar binlerce Yahudi’nin hayatını kurtardı. Budape?te gibi bazı ?ehirlerde boyle geli?meler icin hic ?ans yoktu.
Amsterdam
’da ve Hollanda’nın bircok yerinde, Yahudiler Hollanda direni?inin icinde yer aldı.
1944
Var?ova Ayaklanmasında
, 1943 Var?ova Gettosu Ayaklanmasından daha fazla insan vardı.
Fransız Yahudiler, Fransız Direni?inde oldukca aktif rol aldı. Gerilla sava?ıyla, Nazilere ve Vichy Hukumeti’ne kar?ı sava?tılar. Muttefiklerin Fransa’da daha guclu saldırılar yapmalarına yardımcı oldular ve bircok Fransa ?ehrinin kurtulmasına katkı sa?ladılar. Yahudiler Fransa toplumunun 1%’ini olu?turmalarına ra?men, Fransa direni?inin 15-20%’sini olu?turdular (208). Siyonist Yahudiler Yahudi Ordusunu (Armee Juive) kurdu ve direni?e Siyonist bayrakla katıldı. Ayrıca Yahudilerin ulke dı?ına kacmalarına yardımcı oldu. Daha sonra di?er Yahudilerle Paris,
Lyon
,
Toulouse
, Grenoble ve Nice ?ehirlerinin kurtulmasına yardımcı oldular.
[181]
Bircok insan Yahudilerin olumlerine kurbanlık kuzular gitti?ini du?unur ama bu do?ru de?ildir. Uzun yıllardır bircok Yahudiyle beraber calı?tım direni?te ve acıkca soyleyebilirim ki benden daha cok risk aldılar. ? Pieter Meerburg.
Yahudilerin buyuk bir kısmı icin, direni?, erteleme, kaytarma, ikna etme, pazarlık etme ve mumkun oldu?unda Almanlara ru?vet verme gibi pasif formlar aldı. Tarihten gelen, Avrupa’daki Yahudilerin anla?ma yontemine gitmeleri, direni?lerini oldukca sona bırakmalarına neden oldu Holokost’ta. Var?ova gettosu ayaklanması, Yahudi nufusunun 500.000’den 100.000’e azalmasından sonra, Yahudilerin artık anla?acak bir ?eylerin kalmadı?ına ikna olduklarında gercekle?ti. Paul Johnson ?unları yazdı:
Yahudiler bir milenyum boyunca zulme maruz kaldılar ve tecrubelerinden, direni?in hayat kurtarmaktan ziyade hayatların son bulmasına neden oldu?unu o?rendiler. Tarihleri, dinleri, folklorları, sosyal yapıları ve hatta konu?tukları sozcukler, onları anla?maya, odemeye, yalvarmaya, protesto etmeye ve kavga etmemeye alı?tırdı.
Yahudi toplumu, Holokost suresince, Almanların gundemi hakkında yalanlara maruz kaldı ve kandırılarak olan bitenden haberdar olamadı. Dı? dunyadaki ve icteki bircok habere ula?maları engellendi. Almanlar Yahudilere, calı?ma kamplarına gittiklerini soyledi ve gaz odalarına girene kadar yalanlarla gerce?i sakladı. Resimlerde de goruldu?u gibi, Yahudiler trenlerden valizlerle inip gaz odalarına bunlarla gittiler. Olum kamplarda Yahudilerin ba?larına nelerin geldi?i cok yava? bir ?ekilde gettolara iletildi ve co?u zaman anlatılanlara gettolardakiler inanmadı.
Reinhard Heydrich
Haziran 1942'de Prag'da olduruldu ve yerine
Ernst Kaltenbrunner
gecti. Kaltenbrunner ve Eichmann, Himmler’in yakından takibiyle, Final Cozum'un doruk noktasını yonetti. 1943 ve 1944'te imha kampları durmadan calı?arak bircok ki?inin hayatlarına son verdi. 1944 baharında, her gun 8.000 kadar Yahudi Auschwitz kampında olduruluyordu.
[184]
Sava? endustrisine yardımları buyuk olmalarına ra?men, 1943'te bircok Yahudi Gettosu bo?altıldı ve populasyonları imha kamplarına gonderildi. Bunların arasında en geni?i 1943’te Var?ova Gettosundan 100.000 Yahudi’nin imha kamplarına gonderilmesiydi. Bu olay, Var?ova gettosu ayaklanmasını ate?ledi ve ayaklanma gaddarlıkla sona erdirildi. 42.000 Yahudi, 3-4 Kasım 1943’te Hasat Festivali Operasyonunda vuruldu.
[185]
Aynı zamanda, trenlerde batıdan Yahudileri Guney Avrupa’ya getiriyorlardı. Sovyet sınırlarındaki imhalar, yine aynı sınırlarda SS ve yerel gucler tarafından gercekle?tiriliyordu. 1943 sonlarında Almanlar Sovyet sınırlarının buyuk bir kısmından geri itilmi?ti. Alman tren yollarının onceli?i Yahudileri imha kamplarına ta?ımaktı. Bir sure sonra, ekonomi yoneticileri, kaynakların, ekonomiye yarayan yetenekli Yahudileri oldurmek icin kullanılmasına kar?ı ?ikayet ettiler. 1944’e do?ru Nazi fanatizmiyle kor olmayan her Alman, Almanya’nın sava?ı kaybetti?ini biliyordu. Bircok subay, Almanya’nın ba?ına gelecekler ve ki?isel olarak ba?larına gelecekleri du?unup korkmaya ba?lamı?tı fakat Himmler ve SS’e kar?ı direnmek imkansızdı.
Ekim 1944’te Yakalanan Yahudiler belediye tiyatrosuna goturuluyor.
Ekim 1943’te, Himmler,
Poznan
’da toplanan kıdemli Nazi subaylarına bir konu?ma yaptı. Burada her zamankinden daha acık bir ?ekilde Avrupa’daki Yahudileri yok etmek istedi?ini belirtti ve Yahudi probleminin hayatındaki en zor sorunlarından biri oldu?unu belirtti. Anne, cocuk butun Yahudilerin dunyadan yok edilmelerinin onemli oldu?unu anlattı. Bu konu?mayı dinleyenler arasında, Amiral
Karl Donitz
ve Silahlı Kuvvetler Bakanı Albert Speer vardı. Donitz, Final Cozum'den haberdar olmadı?ını Nurnberg mahkemelerinde anlattı. Speer, ote yandan, “Anlamadıysam, anlamak istemedi?im icindi” dedi.
Mahkemeler esnasında, konu?maya ait yazı bilinmiyordu.
19 Mart 1944’te Hitler,
Macaristan
’ın asker tarafından i?gal edilmesini emretti ve Eichmann’ı, Macaristan’da bulunan 800.000 Yahudi’nin imha kamplarında gonderilmesini yonetmesi icin Macaristan’a gonderdi. Hitler ki?isel olarak, Macar Amiral Miklos Horthy’e ?ikayet etti. 18 Mart 1944’te ?unları bildirdi:
Macaristan
, Yahudi problemi hakkında bir ?ey yapmadı ve buyuk rakamlardaki Yahudilerle ilgili adım atmak icin hazır de?ildi.
Evans 2002
, s. 102-103
Yahudilerin yarısından fazlası Auschwitz’e gonderildi. Komutan Rudolf Hoss, uc ayda 400.000 Macar Yahudi’nin olduruldu?unu yargılanırken bildirdi.
Macaristan’daki Yahudileri oldurmeyi amaclayan operasyon, Nazi hiyerar?isinde muhalefetle kar?ılandı ve bazı ki?iler, Hitler’in muttefiklerle, hayatların kar?ılı?ında barı?cıl bir anla?ma isteyerek goru?mesini onerdi.
?stanbul
’da Himmler’in ajanları, ?ngiliz ajanları ve Yahudi kurumların temsilcileri resmi olmayan goru?meler yapıyordu. Bir noktada, Eichmann bir milyon Yahudi’ye kar?ı 10.000 kamyon istedi (sonra bu istek Yarar icin Kan olarak adlandırıldı) fakat bu capta bir anla?manın gercekle?mesi imkansızdı.
Kacı?lar, gercekle?enler hakkındaki yayınlar (Nisan?Haziran 1944)
[
de?i?tir
|
kayna?ı de?i?tir
]
"Almanlar Tarafından ??gal Edilen Polonya’da Yahudilerin Toplu Yok Edilmeleri", 1942
Kamplardan kacı?lar azdı fakat biliniyorlardı. 1940'ta, bir Auschwitz komutanı ?unları belirtti, “yerel nufus fanatik Polonyalı ve nefret ettikleri SS’e kar?ı her turlu mudahaleye kar?ı hazırlardı. Kamptan kacan herkes ula?tıkları ilk ciftlikte yardım alabileceklerine emindi”.
Ruth Linn, ote yandan, kacan Yahudilerin yerel halka guvenemediklerini belirtti.
?ubat 1942’de Chełmno imha kampından kacan mahkum Jacop Grojanowski, Var?ova Gettosuna ula?tı ve
Oneg ?abat
grubuna Chełmno kampı hakkında ayrıntılı bilgi verdi. Verdi?i bilgiler (
Grojanowski raporu
) getto dı?ına cıkarıldı ve Polonya’daki yeraltı gruplarına oradan da Haziran 1942’de ?ngiltere’ye ula?tırıldı. Rapora o noktada ne oldu?una dair bir bilgi bulunmamakta.
[189]
Bu arada, 1 ?ubat'ta
Birle?ik Devletler Sava? ?stihbarat Ofisi
, Yahudi imha kamplarıyla ilgili bilgileri da?ıtmama kararı aldı. Nedeni bu bilgilerin insanları yanlı? yonlendirip sava?ın sadece bir Yahudi problemi olmasını du?unmelerine sebep olacaktı.
[191]
Aralık 1942’de Batılı muttefikler,
Birle?mi? Milletler Ortak Deklarasyonunu
yayınladılar. Bu deklarasyonda, Hitler’in Yahudileri yok etme isteklerinin Avrupa’da gercekle?ti?ini ve gercekle?en bu vah?etin mumkun olan en guclu ifadelerle kınandı?ını belirttiler.
1942’de
Jan Karski
, Polonyalı, ?ngiliz ve ABD hukumetlerine, Polonya’daki durumu, ozellikle Var?ova Gettosunun yok edilmesini ve Holokost’u raporladı. Surgundeki Polonyalı politikacılarla ve bircok parti uyeleriyle goru?tu. ?ngiliz dı? i?leri sorumlusu
Anthony Eden
’e konu?tu ve Var?ova ve Belzec’te gorduklerini anlattı.
1943’te Londra’da, me?hur gazeteci Arthur Koestler ile goru?tu. Sonra Amerika’ya giderek, ba?kan
Franklin D. Roosevelt
’le goru?tu. Verdi?i raporlar, batının bilgilendirilmesindeki anahtar giri?imlerdi.
Temmuz 1943’te Karski, yine Roosevelt’e Polonya’da olanları anlattı. Ayrıca iclerinde
Felix Frankfurter
, Cordell Hull, William Joseph Donovan ve Stephen Wise’nin oldu?u onemli liderlerle de goru?tu. Karski ayrıca raporlarını medyayla, rahiplerle ve Hollywood film endustrisi ve artistleriyle payla?tı. Pek ba?arıya ula?amadı. Konu?tu?u bircok insan ona inanmadı ya da abartılarla dolu, surgundeki Polonyalı politikacıların propagandası olarak gordu.
[194]
[195]
[196]
Yahudilerin gaz odalarında olduruldukleri, yasadı?ı gazetelerde de yer aldı. Ama anlatılanlar o kadar inanılmazdı ki, bircok insan bunları sava? propagandası olarak algıladı.
Eylul 1940'ta
Witold Pilecki
gonullu olarak Auschwitz’e gitti ve bir orgut olu?turdu. Dı?arı sızdırdı?ı raporlar, Batıyı Auschwitz hakkında bilgilendiren ana kaynak oldu. Pilecki Auschwitz’ten kactı ve hazırladı?ı rapor A?ustos 1942’de iki kısımlık bir rapor olarak Londra’daki Strateji Ofisine gonderildi. Raporda gaz odaları, secmeler ve kısırla?tırma giri?imleri hakkında bilgiler ve detaylar vardı. Raporda, Birkenau’da uc krematoryum vardı ve gunde 10.000 ki?inin yakılmasında kullanılabiliyor, kampta bir gunde 30.000 Yahudi’nin gazlanabiliyordu.
Pilecki’nin kacı?ından once, Auschwitz 20 Haziran 1942 tarihinde inanılmaz bir kacı?a sahne oldu. Ukraynalı Eugeniusz Bendera ve Kazimierz Piechowski, Stanisław Gustaw Jaster ve Jozef Lempart adlı uc Polonyalı SS kıyafeti giyerek ve bir SS aracını alarak kamptan kactı. Yanlarından Pilecki’nin Holokost hakkındaki raporu vardı. Almanlar daha sonra hicbirini yakalayamadılar.
[197]
Rudolf Vrba
ve
Alfred Wetzler
, 1944’te Auschwitz’ten kactılar ve Slovakya’ya gittiler. Yayınladıkları 32 sayfalık Vrba-Wetzler raporunda Auschwitz’teki toplu katliamların nasıl gercekle?ti?ini daha detaylı anlattılar. ?yi hafızasından dolayı kamptaki sureci en derin detayları yazdı Vrba ve di?er raporlarla kar?ıla?tırıldıklarında tutarlı olması, detaylarından dolayı raporu muttefikler icin daha de?erli kıldı. 27 Mayıs 1944’te Auschwitz’ten kacan Arnost Rosin ve Czesław Mordowicz, Slovakya’da payla?tıkları raporda di?erlerine ek olarak, 100.000 Macar Yahudi’nin inanılmaz hızlı bir ?ekilde insan vucudundan cıkan ya?ların yardımıyla yakıldıklarını belirtti.
BBC ve New York Times,
Vrba-Wetzler
raporundan kısımları 15 Haziran,
[199]
3 Temmuz
[200]
ve 6 Temmuz’da yayınladı
[201]
1944 ortalarında, Son Cozum tam gazla yurutuluyordu. Nazi rejiminin ula?abilece?i yerlerdeki butun Yahudi toplumu imha kamplarında yok edilmi?ti. Fransa’da bu sayı 25% ve Polonya’da 90%’dı. Himmler bir konu?masında, Yahudi probleminin Almanya ve Almanya’nın i?gal etti?i yerlerde genel olarak cozuldu?unu belirtti.
1944’te bu surec, Alman askerlerinin yenilgileriyle daha zor bir hal aldı. Haziran ayında, muttefikler Fransa topraklarına indi. Hava saldırıları tren ula?ımını zorladı. Bu donemde, Sovyet Orduları yakla?tı?ında do?u
Polonya
’daki kamplar bo?altılıp kapatılmı?lardı ve hayatta kalan mahkumlar, Almanya’ya daha yakın kamplara gonderilmi?lerdi. Auschwitz, Sovyet kuvvetlerinin yakla?masıyla kapatıldı. Son 13 kadın mahkum 25 Kasım 1944 tarihinde Auschwitz’te olduruldu.
[203]
Kamplarda neler oldu?unu anlatacak butun deliller yok edilmeye calı?ıldı. Gaz odaları bozulup aletler cozuldu. Krematoryumlar patlatıldı. Toplu mezarlar acıldı ve cesetler yakıldı. Polonyalı ciftcilerden bu alanlara ekin ekmeleri istendi, boylece olanlar hakkında kimsenin hicbir fikri olmayacaktı. Sava?ın son haftalarına kadar, Yahudiler kamptan kampa zorla soylenen olum yuruyu?leriyle gonderilip durdular.
[204]
Halihazırda hasta ve yıllarında verdi?i yorgunluktan bitkin olan Yahudiler uzun uzun yurutuldu karlı havalarda ve daha sonra yuk trenleriyle ac susuz di?er kamplara gonderildi. Duraksayan ve bitap du?enler silahlarla vuruldu. 250.000 Yahudi bu yuruyu?lerde oldu.
[205]
En me?hur ve en geni? olum yuruyu?leri Ocak 1945’te Sovyet ordusunun Polonya’ya girmesiyle gercekle?ti. Sovyetler Auschwitz’e ula?madan dokuz gun once SS 60.000 Yahudi’yi Wodzislaw’a do?ru trenlere bindirmek amaclı yuruttu. Yolda 15.000 Yahudi oldu.
23 Temmuz 1944 tarihinde ilk buyuk kamp, ilerleyen Sovyet askerleri tarafından bulunan Majdanek kampıydı. 20 Ocak 1945 tarihinde Chełmno Sovyetler tarafından kurtarıldı. 27 Ocak 1945’te Sovyetler Auschwitz’i kurtardı.
Buchenwald, Amerikalılar tarafından 11 Nisan’da ozgur bırakıldı.
Bergen-Belsen
15 Nisan’da ?ngilizler tarafından,
Dachau 29 Nisan’da Amerikalılar tarafından,
[209]
Ravensbruck Sovyetler tarafından aynı gunde,
Mauhausen
Amerikalılar tarafından 5 Mayıs'ta ve
Theresienstadt
Sovyetler tarafından 8 Mayıs'ta kurtarıldı.
[210]
Treblinka, Sobibor ve Belzec Naziler tarafından 1943 yılında yok edilmi?ti. Albay
William W. Quinn
, Dachau’da ?unları soyledi: “taburlarımız sesler duydu ve dayanılmaz kokuları hissetti. Vah?et o kadar buyuktu ki normal bir akıl anlamakta zorluk cekiyordu.
[211]
[212]
5 Mayıs 1945 tarihinde Mauthausen kampından aclıktan olmek uzere olan mahkumlar kurtarılıyor.
Sovyetlerin ke?fettikleri kampların co?unlu?u bo?altılmı?tı. Auschwitz’te sadece 7.600 mahkum sa? bulundu.
?clerindeki 180 cocuk doktorlar tarafından deneylerde kullanılmı?tı. 60.000 mahkum Bergen-Belsen’de ?ngilizlerce bulundu.
[214]
13.000 ceset gomulu bulundu ve 10.000 civarında Yahudi ilerleyen haftalarda tifo ve yetersiz beslenmeden oldu.
[215]
?ngiliz kuvvetleri, SS'i zorlayarak cesetleri toplayıp toplu mezarlara gommelerini istedi.
| Kurbanlar
|
Olu Sayısı
|
Ref.
|
| Yahudiler
|
5,5 milyon
|
[217]
|
| Sovyet Sava? tutsakları
|
2?3 milyon
|
|
| Etnik Polonyalılar
|
1,8?2 milyon
|
[219]
[220]
|
| Romanlar(Cingene)
|
220.000?1,500.000
|
[221]
[222]
|
| Ozurluler
|
200.000?250.000
|
|
| Masonlar
|
80.000?200.000
|
[224]
[225]
|
| Slovenler
|
20.000?25.000
|
[226]
|
| Homoseksueller
|
5.000?15.000
|
[227]
|
Yehova
?ahitleri
|
2,500?5.000
|
[228]
|
Kurbanların sayısı, “Holokost” un hangi anlamda kullanıldı?ına gore de?i?ir.
Donald Niewyk
ve
Francis Nicosia
Holokost’a Kolombiya Rehberi adlı kitaplarında, Holokost’un genelde be? milyondan fazla Avrupalı Yahudi’nin kitleler halinde oldurulmesi icin kullanıldı?ını belirttiler.
Daha sonra, herkesin bu tanımı tatmin edici bulmadıklarını yazdılar.
[230]
Martin Gilbert’a gore, toplam sayı altı milyonun biraz altında ve bu sayı icerisindeki Yahudiler, Avrupa’daki 7,3 milyon Yahudi’nin yuzde 78’iydi.
Timothy D. Snyder, Holokost’un iki anlamda kullanıldı?ını yazdı. Birisi, Nazi Almanyası’nın sava? donemdeki butun oldurme politikalarına verilen ad, di?eri ise Yahudilerin Nazi rejimi boyunca maruz kaldıkları zulme verilen addı.
Daha geni? tanımlar, yakla?ık uc milyon olan Sovyet sava? mahkumlarını, iki milyon etnik Polonyalıyı, 1.500.000 civarında Rumen’i, 200.000 ozurlu, politik ve dini muhalifleri, 15.000 homoseksueli ve 5.000
Yehova ?ahidini
icererek, toplam sayıyı 11 milyona cıkarır. En geni? tanım, altı milyon Sovyet vatanda?ını da icerir ve 17 milyona cıkarır kurban sayısını.
Birle?ik Devletler Holokost Anma Muzesinin
yaptı?ı bir ara?tırma projesinin sonuclarına gore, 15?20 milyon arasında insan olduruldu ya da tutsak edildi.
[13]
R.J. Rummel, Nazi Almanyası’ndaki toplam olu sayısının 21 milyon oldu?unu belirtti.
Lucy Dawidowicz
’ın Sava? oncesi donemindeki nufusu goz onunde bulundurarak, ne kadar Yahudi’nin oldu?une dair yaptı?ı calı?ma:
[217]
| Ulke
|
Tahmin edilen
Sava? oncesi
Yahudi
populasyonu
|
Tahmini
olu
sayısı
|
Yuzdelik
oran
|
| Polonya
|
3.300.000
|
3.000.000
|
90
|
| Baltık Ulkeleri
|
253.000
|
228.000
|
90
|
| Almanya ve Avusturya
|
240.000
|
210.000
|
90
|
| Bohemya
ve
Moravya
|
90.000
|
80.000
|
89
|
| Slovakya
|
90.000
|
75.000
|
83
|
| Yunanistan
|
70.000
|
54.000
|
77
|
| Hollanda
|
140.000
|
105.000
|
75
|
| Macaristan
|
650.000
|
450.000
|
70
|
| Belarus
|
375.000
|
245.000
|
65
|
| Ukrayna
|
1.500.000
|
900.000
|
60
|
| Belcika
|
65.000
|
40.000
|
60
|
| Yugoslavya
|
43.000
|
26.000
|
60
|
| Romanya
|
600.000
|
300.000
|
50
|
| Norvec
|
2.173
|
890
|
41
|
| Fransa
|
350.000
|
90.000
|
26
|
| Bulgaristan
|
64.000
|
14.000
|
22
|
| ?talya
|
40.000
|
8.000
|
20
|
| Luksemburg
|
5.000
|
1.000
|
20
|
| Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti
|
975.000
|
107.000
|
11
|
| Danimarka
|
8.000
|
52
|
<1
|
| Toplam
|
8.861.800
|
5.933.900
|
67
|
1945 yılından beri, altı milyon, genelde Holokost suresince oldurulen Yahudilerin toplam sayısı olarak kullanıldı.
Kudus
’teki
Yad Vashem Holokost ?ehitleri ve Kahramanları Anma Otoritesi
, oldurulen Yahudilerle ilgili kesin bir sayının olmadı?ını belirtti. En cok kullanılan sayı olan altı milyon, kıdemli SS yetkililerinden
Adolf Eichmann
’a dayandırılır.
[234]
?lk tahminler arasında,
Gerald Reitinger
’in Final Cozum (1953) adlı kitabındaki tahminler 4,2-4,5 milyon aralı?ındaydı,
[235]
Raul Hilberg
’e gore 5,1 ve Jacob Lestschinsky’ye gore 5,95 idi. Holokost Ansiklopedisinde,
Yisrael Gutman
ve
Robert Rozett
sayının 5,59 ve 5,86 milyon arasında oldu?unu belirtti.
[236]
Berlin Teknik Universitesi’nde Wolfgang Benz’e gore, sayı 5,29?6,2 arasındaydı.
[237]
[238]
Yad Vashem
’e gore, istatistikler, sava? oncesi ve sonrasındaki nufus sayımlarının kar?ıla?tırılmasından ve Nazi surgun ve infaz belgelerinden ortaya cıkmı?tır.
[237]
Shoah Kurbanlarının isimlerinin oldu?u Yad Vashem veri tabanında uc milyona yakın Holokost kurbanının adı bulunmaktadır ve veri tabanına cevrimici ula?ılabilir. Yad Vashem tarihi dokumanlarından ve tanıkların bilgilerinden gunumuzde hala bilgi toplamakta.
[239]
Auschwitz-Birkenau kampı giri?i, 1945
Hilberg’in 5,1 milyon olan tahmini, Avrupa Yahudilerinin Yok Edilmesi kitabının ucuncu baskısında, daha derin acıklanır. 800.000 ki?i gettolardan ve genel mahrumiyetten, 1.400.000 ki?i acık havada kur?una dizilerek ve 2.900.000 civarında ki?i de kamplarda oldu. Hilberg’e gore,
Polonya
’daki olu Yahudi sayısı 3.000.000 civarındaydı.
Hilberg’in verdi?i rakamların genelde muhafazakar olarak bilinir, cunku genelde bu sayılar sadece resmi olarak kayıtlara alınmı? ki?ileri icerir ve istatistiki ayarlamalara yer verilmemi?tir.
?ngiliz tarihci
Martin Gilbert
, olen Yahudi sayısının minimum 5,75 milyon oldu?unu belirtmi?tir.
[242]
Lucy S Daidowicz
, sava? oncesi nufus sayımını kullanarak, toplam sayının 5.934 oldu?unu belirtti.
[243]
Almanya tarafından direkt ve a endirekt ?ekilde kontrol edilen sınırlarda, 8?10 milyon Yahudi vardı (sayının belirsizli?i,
Sovyetler Birli?i
’ndeki Yahudilerin sayısının bilinmemesiydi). Holokost suresince oldurulen Yahudiler, boylece Yahudilerin 60?75%'iydi. Polonya’daki 3,3 milyon Yahudi’nin 90%’ından fazlası olduruldu. Letonya ve Litvanya’da da aynı oranlarda Yahudi olduruldu, ama Estonya’daki Yahudiler zamanında ulkeyi terk etti. 1933 yılında Almanya ve Avusturya’daki toplam 750.000 Yahudiden sadece ceyre?i hayatta kaldı. Aslında bircok Yahudi 1939 oncesinde Cekoslovakya, Fransa ya da Hollanda’ya goc etti fakat bilindi?i gibi daha sonra bu ulkelerin Nazi Almanyası tarafından i?gal edilmesiyle daha sonra olumlerine gonderildiler. Cekoslovakya, Yunanistan, Hollanda ve Yugoslavya’da Yahudileri 70%’i olduruldu. Romanya, Belcika ve Macaristan’da 50?70% arası olduruldu. Aynı miktarda Yahudi’nin Belarus ve Ukrayna da olduruldu?u bilinir fakat bu oranlar bu ulkeler icin kesin de?ildir. Daha az oranda kayba sahip ulkeler arasında, Bulgaristan, Danimarka, Fransa, ?talya ve Norvec vardır.
Arnavutluk
, Almanlar tarafından i?gal edilip 1945 yılında 1939’dan daha fazla sayıda Yahudi’ye sahip tek ulkedir. Ulke icerisindeki ve goc eden Yahudilere sahte kimlikler verildi, birco?u gerekti?inde saklandı ve genelde 60%’ı Musluman olan koylerde onurlu bir ?ekilde misafir edildiler.
[244]
Bu tahminler goz onunde bulunduruldu?unda olenlerin 80-90%’ı Yahudiydi. Polonya’daki olen Yahudilerin neredeyse hepsi kamplarda oldu.
[217]
Sava? oncesindeki Yahudi nufusunun Holokost esnasında oldurulen yuzdeleri
1990'larda Do?u Avrupa’daki devletlerin ar?ivlerini acmalarıyla, Hilberg, Dawidowicz ve Gilbert tarafından belirtilen olu rakamları tekrar ayarlandı. Yukarıda da belirtildi?i gibi, Wolfgang Benz daha guncel verilerle birlikte bir calı?ma yuruttu ve 1999 yılındaki sonucuyla ?unları belirtti:
1942 yılında,
Wannsee Konferansı
’nda alınan Avrupa’daki Yahudilerin yok edilmesi kararı ba?arıyla gercekle?memi?tir. Ama altı milyon hayatın sona ermesi, Holokost’u ?nsanlık tarihinde e?siz bir suc yaptı. Oldurulenlerin sayısı bunu yeterince anlatamaz. Cunku sayılar oldukca soyut. Buna ra?men, soykırımın boyutlarını ortaya dokmek gerekirse: Almanya’da 165.000 Yahudi, Avusturya’da 65.000, Fransa’da ve Belcika’da 32.000, Hollanda’da 100.000, Yunanistan ve Yugoslavya’da 60.000, 140.000’dan fazla Cekoslovakya’da, 500.000 Macaristan’da, Sovyetler Birli?i’nde 2,2 milyon ve Polonya’da 2,7 milyon Yahudi oldurulmu?tur. Bu rakamlara, Romanya ve Transnistria’daki pogromlar ve katliamlarda olenleri (200.000 uzerinde) ve Arnavutluk, Norvec, Danimarka, ?talya, Luksemburg ve Bulgaristan’dan surulup oldurulenleri eklemek lazım.
?
[245]
Holokost’ta oldurulen Yahudilerin ciddi co?unlu?u
Yidi?
dili konu?tu?undan, Holokost, Yidi? dili ve kulturu uzerinde ciddi ve kalıcı bir etkisi oldu.
II. Dunya Sava?ı
arifesinde, Dunya’da 11?13 milyon Yidi? konu?an Yahudi vardı.
Holokost bu sayıyı oldukca azalttı cunku hem de dindar hem de laik, gunluk hayatta Yidi? kullanan bircok Yahudi olduruldu. Holokost’ta oldurulen Yahudilerin 85%’i Yidi? konu?uyordu.
[247]
Yidi? konu?mayan, Yunanistan ve Balkanlardaki,
Ladino
konu?an toplum da ayrıca Holokost’ta yok edildi.
Wikimedia Commons
'ta
Holokost
ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur.
- Ozel
- ^
"The Auschwitz Album"
10 Ocak 2018 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
..
Yad Vashem
. Eri?im tarihi: 24 Eylul 2012.
- ^
"Holocaust | Definition, Concentration Camps, History, & Facts | Britannica"
.
www.britannica.com
(?ngilizce). 17 Haziran 2015 tarihinde
kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi:
25 Haziran
2022
.
- ^
"Holokost" ibaresinin bulunabilece?i bazı kaynaklar ?unlardır:
Bauer 2002
,
Cesarani 2004
,
Dawidowicz 1981
,
Evans 2002
,
Gilbert 1986
,
Hilberg 1996
,
Longerich 2010
,
Phayer 2000
,
Zuccotti 1999
.
- ^
Friedlander 1995
, s. xii-xiii
- ^
Davies, Norman; Lukas, Richard C. (2001).
The forgotten Holocaust: the Poles under German occupation, 1939?1944
. New York: Hippocrene.
ISBN
0-7818-0901-0
.
- ^
Wytwycky, Bohdan (1980).
The Other Holocaust: Many Circles of Hell
. The Novak Report.
- ^
The historian
Timothy Snyder
has argued the importance of giving different names to those atrocities: "The point is not that the Nazi extermination of European Jews can never and in no way be usefully compared to other crimes. The point is that the word "Holocaust" means precisely that, and not something else, and we have to preserve the terms to have a chance of understanding the history. Germany implemented other policies of mass murder besides the Holocaust; we should and do give them other names."
Snyder on Savegry
[
olu/kırık ba?lantı
]
- ^
Dawidowicz 1975
, s. 403
- ^
a
b
c
Eric Lichtblau (1 Mart 2013).
"The Holocaust Just Got More Shocking"
.
The New York Times
. 2 Mart 2013 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi:
2 Mart
2013
.
- ^
"Holocaust."
Britannica.com. Eri?im: 18 Kasım 2013.
- ^
Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003,
Holocaust
maddesi
- ^
"What is the Origin of the Term Holocaust?"
6 A?ustos 2020 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.. Britannica.com. Retrieved 25 September 2012.
- ^
a
b
Friedlander 2007
, s. xxi
- ^
a
b
"Holocaust Map of Concentration and Death Camps"
21 ?ubat 2009 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.. History1900s.about.com. 16 June 2010. Retrieved 2010-07-31.
- ^
For a summary of this point, see:
Bauer, Yehuda
(27 January 1998).
"Address to the Bundestag"
3 Ekim 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
..
Israeli Ministry of Foreign Affairs
. Retrieved 21 September 2012.
- ^
"Antisemitic Austrian election poster by Bernd Steiner"
. United States Holocaust Memorial Museum. 11 Haziran 2019 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
.
- ^
Dawidowicz 1975
, s. 47
- ^
a
b
c
Friedlander 1997
, s. 76
- ^
Friedlander 1994
, s. 495?6.
- ^
Mommsen, Hans
(12 December 1997)
"Interview with Hans Mommsen"
16 Temmuz 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
..
Yad Vashem
. Retrieved 26 September 2012.
- ^
Gilbert 1986
, s. 32
- ^
a
b
Friedlander 1997
, s. 33
- ^
Friedlander 1997
, s. 29
- ^
a
b
Friedlander 1997
, s. 30-31
- ^
Friedlander 1997
, s. 1
- ^
Bauer 1989
, p. 7. For details of the original Schacht Plan, see
"Schacht 'ransom' Plan Seen Doomed to Failure; Opposed in Britain"
.
Jewish Telegraphic Agency
. 18 December 1938. Retrieved 30 September 2012.
- ^
Hildebrand 2005
, s. 70.
- ^
Cesarani, David
(17 ?ubat 2011).
"From Persecution to Genocide"
. BBC History. 1 Haziran 2015 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi: 25 Eylul 2012
.
- ^
Yad ?a-shem, rashut ha-zikaron la-Sho?ah ?ela-gevurah,
Yad Vashem studies XXXI
, Yad Vashem Martyrs' and Heroes' Remembrance Authority, 2003, p.322
- ^
Dwork and Jan van Pelt,
Holocaust: A History
, 208.
- ^
Rubenstein, Richard L.
(2003). "War and the Final solution".
Approaches to Auschwitz
(2. bas.). Westminster John Knox Press. s.
164
.
ISBN
978-0-664-22353-3
.
- ^
"Concentration Camp Listing"
14 Ocak 2017 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
., Jewish Virtual Library.
- ^
"The Forgotten Camps"
2 Temmuz 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
..
- ^
Longerich 2010
, s. 314-320
- ^
"
"
Just a Normal Day in the Camps", JewishGen,
2007-01-06
"
. Jewishgen.org. 30 Mart 1999. 24 Aralık 2015 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi:
31 Temmuz
2010
.
- ^
a
b
"Deportations to and from the Warsaw Ghetto"
21 Eylul 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
..
Holocaust Encyclopedia
.
United States Holocaust Memorial Museum
. Retrieved 27 September 2012.
- ^
The inscription on the memorial stone raised in the place of the barn at Jedwabne read: "Place of torture and execution of the Jewish population. The Gestapo and Nazi gendarmerie burned 1,600 people alive on 10 July 1941." (
Lehce
:
Miejsce ka?ni ludno?ci ?ydowskiej. Gestapo i ?andarmeria hitlerowska spaliła ?ywcem 1600 osob 10.VII.1941.
). In 2001 the stone was removed and deposited in the Polish Army Museum in
Białystok
.
- ^
Gross, Jan Tomasz (2001).
Neighbors: the destruction of the Jewish community in Jedwabne, Poland
. Princeton, N.J: Princeton University Press.
ISBN
0-691-08667-2
.
p.7
- ^
Hillgruber, Andreas "War in the East and the Extermination of the Jews" pp. 85?114 from
The Nazi Holocaust Part 3, The "Final Solution": The Implementation of Mass Murder Volume 1
edited by Michael Marrus, Mecler: Westpoint, CT 1989 pp. 102?103.
- ^
Hillgruber, Andreas "War in the East and the Extermination of the Jews" pp. 85?114 from
The Nazi Holocaust Part 3, The "Final Solution": The Implementation of Mass Murder Volume 1
edited by Michael Marrus, Mecler: Westpoint, CT 1989 p. 103.
- ^
"Letter from Reinhard Heydrich to Martin Luther, Foreign Office, February 26, 1942, regarding the minutes of the Wannsee Conference
(?ngilizce)
"
. www.ghwk.de. 2005. 2 Kasım 2012 tarihinde
kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi:
21 Nisan
2014
.
- ^
Morris, Errol (12 Mayıs 1999).
"Mr. Death: The Rise and Fall of Fred A. Leuchter, Jr"
. Fourth Floor Productions. 30 Mayıs 2015 tarihinde
kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi: 25 Eylul 2012
.
- ^
Longerich 2010
, s. 305
- ^
Longerich 2010
, s. 306
- ^
Longerich 2010
, s. 307
- ^
Longerich 2010
, s. 308
- ^
Ezard, John (17 February 2001).
"Germans knew of Holocaust horror about death camps"
6 ?ubat 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
..
The Guardian
. Retrieved 23 September 2012.
- ^
a
b
c
d
Christopher R. Browning
(1992).
"Arrival in Poland"
(PDF file, direct download 7.91 MB complete)
.
Ordinary Men: Reserve Police Battalion 101 and the Final Solution in Poland
. Penguin Books. ss. 52, 77, 79, 80. 19 Ekim 2013 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
(PDF)
. Eri?im tarihi: 1 Mayıs 2013
.
Also:
PDF cache archived by WebCite.
- ^
Mgr Stanisław Jabło?ski (1927?2002).
"Hitlerowski oboz w Trawnikach"
.
The camp history
(Lehce). Trawniki official website. 3 ?ubat 2014 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi:
30 Nisan
2013
.
- ^
Source:
Yad Vashem
4 ?ubat 2016 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.. Retrieved 7 May 2007
- ^
Per
Yadvashem.org
21 Eylul 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
., Auschwitz II total numbers are "between 1.3M?1.5M", so we use the middle value 1.4M as estimate here.
- ^
Coordinates from:
Auschwitz concentration camp
- ^
Coordinates from:
Belzec extermination camp
- ^
Coordinates from:
Chełmno extermination camp
- ^
Jasenovac
11 Haziran 2007 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
., Yad Vashem.
- ^
Coordinates from:
Jasenovac concentration camp
- ^
Coordinates from:
Majdanek
- ^
Maly Trostinets
17 Aralık 2008 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
., Yad Vashem.
- ^
Coordinates from:
Maly Trostenets extermination camp
- ^
Coordinates from:
Sobibor extermination camp
- ^
Coordinates from:
Treblinka extermination camp
- ^
"Aktion Reinhard"
(PDF)
. Yad Vashem. 23 Ocak 2014 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
(PDF)
. Eri?im tarihi:
29 Haziran
2013
.
- ^
Although
Chełmno
was not technically part of Operation
Reinhard
, it began functioning as an extermination camp in December 1941.
Yadvashem.org
18 Temmuz 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
- ^
Chełmno, which used gas vans rather than gas chambers to commit mass murder, had its roots in the extension of the Euthanasia Program to the
Warthegau
and the subsequent liquidation of large numbers of that region's Jews beginning in September 1941. See
Montague 2012
, pp. 9?48].
- ^
Also in
Goldensohn, Leon
.
Nuremberg Interviews
, Vintage paperback 2005, p. 298: Goldensohn, an American psychiatrist, interviewed Rudolf Hoss at Nuremberg on April 8, 1946. Hoß told him: "We cut the hair from women after they had been exterminated in the gas chambers. The hair was then sent to factories, where it was woven into special fittings for gaskets." Hoß said that only women's hair was cut and only after they were dead. He said he had first received the order to do this in 1943.
- ^
a
b
Longerich 2010
, s. 341
- ^
* Bauer, Yehuda.
Forms of Jewish Resistance During the Holocaust.
In
The Nazi Holocaust: Historical Articles on the Destruction of European Jews.
Vol. 7: Jewish Resistance to the Holocaust, edited by Michael R. Marrus, 34?48. Westport, Connecticut: Meckler, 1989.
- ^
Gilbert 1986
, s. 828
- ^
"Resistance During the Holocaust"
2 ?ubat 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
..
Holocaust Encyclopedia
.
United States Holocaust Memorial Museum
. Retrieved 27 September 2012.
- ^
Lador-Lederer 1980
, s.
http://www.jewishagency.org/JewishAgency/English/Jewish+Education/Compelling+Content/Eye+on+Israel/Current+Issues/Jewish+Soldiers+and+Prisoners+of+War+during+World+War+II.htm#_ftnref1
75 n.15.
- ^
Lador-Lederer 1980
, s.
75 n.15
.
- ^
Zuccotti 1999
, s. 274
- ^
"Killing Centers"
6 Mayıs 2017 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
..
Holocaust Encyclopedia
.
United States Holocaust Memorial Museum
. Retrieved 27 September 2012.
- ^
"Aktion 'Erntefest' (Operation 'Harvest Festival')"
10 Mart 2017 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
..
Holocaust Encyclopedia
.
United States Holocaust Memorial Museum
. Retrieved 27 September 2012.
- ^
"Grojanowski Report"
(PDF)
.
Yad Vashem
. 12 Kasım 2013 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
(PDF)
. Eri?im tarihi: 26 Eylul 2012
.
- ^
Memorandum,
Arthur Sweetser
to Leo Rosten, 1 February 1942, quoted in Eric Hanin, "War on Our Minds: The American Mass Media in World War II" (Ph.D. dissertation, University of Rochester, 1976), ch. 4, n. 6
- ^
"FZP.net.pl"
. FZP.net.pl. 6 Mayıs 2008 tarihinde
kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi:
31 Temmuz
2010
.
- ^
"Wspomnienia o Janie Karskim"
. google.com
. Eri?im tarihi:
31 Temmuz
2010
.
- ^
"PolishDailyNews.com"
. PolishDailyNews.com
. Eri?im tarihi:
31 Temmuz
2010
.
[
olu/kırık ba?lantı
]
- ^
"Auschwitz-Birkenau ? The Film about the Amazing Escape from Auschwitz?Now Available on DVD"
. En.auschwitz.org.pl. 13 Ocak 2009. 5 Ekim 2011 tarihinde
kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi:
31 Temmuz
2010
.
- ^
According to
Linn 2004
, p. 30, the BBC first broadcast information from the report on 18 June, not 15 June.
- ^
Brigham, Daniel T. (3 July 1944).
"Inquiry confirms Nazi death camps"
20 Mayıs 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
..
The New York Times
. Retrieved 2 October 2012.
- ^
Brigham, Daniel T. (6 July 1944).
"Two death camps places of horror"
20 Mayıs 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
..
The New York Times
. Retrieved 2 October 2012.
- ^
Czech 1989
, p. 920, 933, which uses information from a series called
Hefte von Auschwitz
, and cited in
Karny 1998
, p. 564. The original German is:
25. November Im KL Auschwitz II kommen 24 weibliche Haftlinge ums Leben, von denen 13 unmittelbar getotet werden.
- ^
"Maps of the Death Marches"
16 A?ustos 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
..
Holocaust Encyclopedia
.
United States Holocaust Memorial Museum
. Retrieved 27 September 2012. According to
Krakowski 1989
, p. 476, death marches were a frequent occurrence throughout the war. The inaugural one commenced on 14 January 1940 in occupied Poland, when the SS escorted 800 Jewish POWs from the Polish army from Lublin to Biała Podłaska?a distance of 100km in a matter of days in the depths of Polish winter. Massacred all along the way, less than 5% of the 800 survived the journey.
- ^
Friedlander 2007
, s. 649
- ^
Gilbert 1986
, s. 798
- ^
Stone, Dan G.; Wood, Angela (2007).
Holocaust: The events and their impact on real people, in conjunction with the USC Shoah Foundation Institute for Visual History and Education
. s.
144
.
ISBN
0-7566-2535-1
.
- ^
OSS
Section,
Seventh Army
(1945),
Dachau
,
United States Army
, s.
2
- ^
A film with scenes from the liberation of Dachau, Buchenwald, Belsen and other Nazi concentration camps, supervised by the British Ministry of Information and the American Office of War Information, was begun but never finished or shown. It lay in archives until first aired on PBS's
Frontline
on 7 May 1985. The film, partly edited by
Alfred Hitchcock
, can be seen online at
Memory of the Camps
21 Haziran 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
..
- ^
"The 11th Armoured Division (Great Britain)"
16 A?ustos 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
..
Holocaust Encyclopedia
.
United States Holocaust Memorial Museum
. Retrieved 27 September 2012.
- ^
"Bergen-Belsen"
15 A?ustos 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
..
Holocaust Encyclopedia
.
United States Holocaust Memorial Museum
. Retrieved 27 September 2012.
- ^
a
b
c
Dawidowicz, Lucy
.
The War Against the Jews
, Bantam, 1986.p. 403
- ^
1.8?1.9 million non-Jewish Polish citizens are estimated to have died as a result of the Nazi occupation and the war. Estimates are from Polish scholar, Franciszek Piper, the chief historian at Auschwitz.
Poles: Victims of the Nazi Era
12 Aralık 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. at the United States Holocaust Memorial Museum.
- ^
Piotrowski, Tadeusz.
"Project InPosterum: Poland WWII Casualties"
14 Kasım 2017 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.. Retrieved 15 March 2007; and
Łuczak, Czesław
. "Szanse i trudno?ci bilansu demograficznego Polski w latach 1939?1945",
Dzieje Najnowsze
, issue 1994/2.
- ^
"Genocide of European Roma (Gypsies)"
2 Eylul 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
..
Holocaust Encyclopedia
.
United States Holocaust Memorial Museum
. Retrieved September 27, 2012. The USHMM places the scholarly estimates at 220,000?500,000. According to
Berenbaum 2005
, p. 126, "serious scholars estimate that between 90,000 and 220,000 were killed under German rule."
- ^
Hancock 2004
, ss.
383-96
.
- ^
"GrandLodgeScotland.com"
. GrandLodgeScotland.com. 31 Mayıs 2013 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi:
31 Temmuz
2010
.
- ^
Freemasons for Dummies
, by
Christopher Hodapp
19 Eylul 2000 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
., Wiley Publishing Inc., Indianapolis, 2005, page 85, sec.
Hitler and the Nazis
- ^
The number of
Slovenes
estimated to have died as a result of the Nazi occupation (not including those killed by Slovene collaboration forces and other Nazi allies) is estimated between 20,000 and 25,000 people. This number only includes civilians: Slovene partisan POWs who died and resistance fighters killed in action are not included (their number is estimated at 27,000). These numbers however include only Slovenes from present-day
Slovenya
: it does not include
Carinthian Slovene
victims, nor Slovene victims from areas in present-day Italy and Croatia. These numbers are result of a 10-year long research by the Institute for Contemporary History (
In?titut za novej?o zgodovino
) from Ljubljana, Slovenia. The partial results of the research have been released in 2008 in the volume
?rtve vojne in revolucije v Sloveniji
(Ljubljana: Institute for Conetmporary History, 2008), and officially presented at the Slovenian National Council ([File:ttp://www.ds-rs.si/?q=publikacije/zborniki/Zrtve_vojne 12 Kasım 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.]). The volume is also available online: [File:
http://www.ds-rs.si/dokumenti/publikacije/Zbornik_05-1.pdf
19 Temmuz 2011 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.]
- ^
The Holocaust Chronicle
, Publications International Ltd., p. 108.
- ^
Shulman, William L.
A State of Terror: Germany 1933?1939
. Bayside, New York: Holocaust Resource Center and Archives.
- ^
Donald L. Niewyk, Francis R. Nicosia (2000).
The Columbia Guide to the Holocaust
.
Columbia University Press
. s.
49
.
ISBN
0231112009
.
Those who offer explicit or implicit arguments for including them among the victims of the Holocaust, such as Bohdan Wytwycky in
The Other Holocaust
and Christian Streit and Jurgen Forster in
The Policies of Genocide
, point out that the appallingly high losses among Soviet prisoners of war were racially determined. The Germans did not usually mistreat prisoners from other Allied countries, but in the Nazi view Soviet prisoners were Slavic "subhumans" who had no right to live. … Those who would include Polish and Soviet civilian losses in the Holocaust include Bohdan Wytwycky in
The Other Holocaust
,
Richard C. Lukas
in
The Forgotten Holocaust: The Poles Under German Rule, 1939?1944
, and Ihor Kamenetsky in
Secret Nazi Plans for Eastern Europe
.
- ^
Wilhelm Hottl
, an SS officer and a Doctor of History, testified at the
Nuremberg Trials
and Eichmann's trial that at a meeting he had with Eichmann in Budapest in late August 1944, "Eichmann … told me that, according to his information, some 6,000,000 (six million) Jews had perished until then ? 4,000,000 (four million) in extermination camps and the remaining 2,000,000 (two million) through shooting by the Operations Units and other causes, such as disease, etc."
[1]
5 Haziran 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
[2]
9 Nisan 2009 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
[3]
17 Mayıs 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
- ^
Reitlinger, Gerald.
The Final Solution. The Attempt to Exterminate the Jews of Europe, 1939?1945
. New York: Beechhurst Press.
Review by
Friedman, Philip (1954). "Review of
The Final Solution
".
Jewish Social Studies
.
16
(2). ss. 186-189 [p. 189].
JSTOR
4465231
.
See also a review by
Hyamson, Albert M. (1953). "
International Affairs
".
29
(4). ss. 494-495.
JSTOR
2606046
.
- ^
Israel Gutman.
Encyclopedia of the Holocaust
, Macmillan Reference Books; Reference edition (1 October 1995.
- ^
a
b
"How many Jews were murdered in the Holocaust?"
14 Ocak 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
., FAQs about the Holocaust, Yad Vashem.
- ^
Benz, Wolfgang (1996).
Dimension des Volkermords. Die Zahl der judischen Opfer des Nationalsozialismus
. Dtv.
ISBN
3-423-04690-2
.
- ^
About: The Central Database of Shoah Victims Names
,
Yad Vashem
web site.
- ^
Martin Gilbert (2002).
The Routledge atlas of the Holocaust, 3rd Ed
. Londra:
Routledge
. s. 245.
ISBN
0-415-28145-8
.
By the most exact estimates of recent research, the number of Jews killed in Europe between September 1939 and May 1945 was nearly six million. This estimate is a minimum; the deaths shown opposite total just over 5,750,000, and are based on such country-by-country and region-by-region records as survive.
- ^
Dawidowicz, Lucy S. (1986).
The war against the Jews, 1933?1945
. New York: Bantam Books.
ISBN
0-553-34302-5
.
p. 403
- ^
Shoah Research Center;? Albania
[4]
17 ?ubat 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The Jews of Albania during the Zogist and Second World War Periods
[5]
27 Eylul 2007 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. and see also Norman H. Gershman's book Besa: Muslims Who Saved Jews in World War II ? for reviews etc.
[6]
28 Nisan 2020 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. (all consulted 24 June 2010)
- ^
Benz, Wolfgang (1999).
Wolfgang Holokost: Alman Tarihci Soykırımı ?nceliyor
. New York: Columbia University Press. ss. 152-153.
ISBN
0-231-11214-9
.
- ^
Salomo Birnbaum
,
Grammatik der jiddischen Sprache
(4., erg. Aufl., Hamburg: Buske, 1984), p. 3.
- ^
Neander, Joachim, The German Corpse Factory. The Master Hoax of British Propaganda in the First World War, Saarland University Press, 2013, s.8-9.
- Genel
- (?ngilizce)
Dean, Martin:
Robbing the Jews - The Cofiscation of Jewish Property in the Holocaust, 1935 - 1945
, Cambridge University Press, 2008.
- Cesarani, David
, (Ed.) (2004).
The Holocaust - Critical Concepts in Historical Studies
. Routledge.
ISBN
9780415275095
.
- Dawidowicz, Lucy S.
(1975).
The War Against the Jews, 1933-1945
. New York: Holt, Rinehart and Winston.
- Dawidowicz, Lucy S.
(1981).
The Holocaust and the Historians
. Harvard University Press.
ISBN
9780674405677
.
- Evans, Richard J.
(2002).
Telling Lies About Hitler: The Holocaust, History and the David Irving Trial
. Verso.
ISBN
9781859844175
.
- Friedlander, Henry
(1995).
Archives of the Holocaust: American Jewish Joint Distribution Committee
. Garland.
- Friedlander, Saul
(1997).
Nazi Germany and the Jews, 1. cilt
. Weidenfeld & Nicolson.
ISBN
9780297818823
.
- Friedlander, Saul
(2007).
The Years of Extermination: Nazi Germany and the Jews, 1939-1945
. HarperCollins.
ISBN
9780060190439
.
- Gilbert, Martin
(1986).
The Holocaust: The Jewish Tragedy
. Collins.
ISBN
9780002163057
.
- Hilberg, Raul
(1996).
The Politics of Memory: The Journey of a Holocaust Historian
. Ivan R. Dee.
ISBN
9781566631167
.
- Longerich, Peter
(2010).
Holocaust: The Nazi Persecution and Murder of the Jews
. OUP Oxford.
ISBN
9780191613470
.
- Phayer, Michael
(2000).
The Catholic Church and the Holocaust, 1930-1965
. Indiana University Press.
ISBN
9780253337252
.
- Zuccotti, Susan
(1999).
The Holocaust, the French, and the Jews
. University of Nebraska Press.
ISBN
9780803299146
.
|
|---|
| Temel konular
| |
|---|
| Antisemitizm ve
| |
|---|
| ?lgili konular
| |
|---|
| Dini antisemitizm
| |
|---|
Antisemitik yasalar, politikalar
ve hukumet eylemleri
| |
|---|
| Antisemitik internet siteleri
| |
|---|
| Zulum
| |
|---|
Antisemitizme kar?ı
calı?an kurulu?lar
| |
|---|
| Bolgelere gore
| |
|---|
|
|---|
| Irkcılı?ın tarihi
| |
|---|
| Irkcı ideolojiler
| |
|---|
| Irkcı eylemler
| |
|---|
| Irkcı ?iddet
| |
|---|
| Gruplara yonelik ırkcılık
| |
|---|
| Irkcı gruplar
| |
|---|
| Irkcılık kar?ıtı gruplar ve hareketler
| |
|---|