Thomas Edward Lawrence
(16 A?ustos 1888 - 19 Mayıs 1935),
[1]
takma adı ile
Arabistanlı Lawrence
[1]
veya kendini Araplara tanıttı?ı ismi ile
John Hume Ross
, ?ngiliz ordu subayı,
arkeolog
,
diplomat
ve
yazar
.
Birinci Dunya Sava?ı
sırasında,
Arap Burosu
bunyesinde di?er ?ngiliz subay ve istihbarat gorevlileri ile birlikte,
Osmanlı ?mparatorlu?u
'na kar?ı duzenlenen
Arap Ayaklanması
'nın (1916-1918) ba?arılı olmasındaki en muhim figur olması ile tanındı. Aynı zamanda, ?ngilizlerin zaferi ile sonuclanmı?
Suriye-Filistin Cephesi
'nde de (1915-1918) etkili bir isim olmu?tur. Seckin Hizmet Rutbesi sahibi olan Lawrence, elde etti?i ba?arılar sebebi ile
Britanya Hukumeti
tarafından
En Saygıde?er Askeri Bath Ni?anı
ile odullendirildi.
I. Dunya Sava?ı
esnasında gercekle?tirdi?i icraatlar,
Arabistanlı Lawrence
filmine konu oldu.
I. Faysal
ile cok yakın ili?kiler icerisinde bulundu. Lawrence,
Mustafa Kemal Ataturk
'e silahıyla ate? ederek oldurmeye te?ebbus etti?ini belirtmi? fakat saldırısında ba?arılı olamayıp Ataturk'un yanında bulunan bir subayı vurabildi?ini iddia etmi?tir.
[2]
Lawrence, ilk tayin yeri olan
Kahire
'de
?ngiliz
Askeri Haberalma Servisi
icin calı?tı. Araplarla olan sıcak ili?kileri Lawrence'ı, ?ngiliz ve Arap kuvvetleri arasındaki irtibat subaylı?ı gorevi icin bicilmi? kaftan kılıyordu. Ekim 1916'da, Arap milli faaliyetlerini rapor etmesi icin cole gonderildi.
Mekke
?erifi
Huseyin bin Ali
'nin o?lu
Emir Faysal
komutasındaki
duzensiz birliklerle
birlikte
Osmanlı
Ordusu'na kar?ı
gerilla
mucadelesi verdi. Arapları,
Medine
'deki Osmanlı Muhafız Birlikleri'ni ?ehirden cıkarmamaları konusunda kı?kırttı. Boylece Araplar, ?ehre malzeme getiren
Hicaz
demiryoluna yaptıkları saldırılara a?ırlık verebildiler. ?ehri savunmakla me?gul olan Osmanlı askerlerini di?er yandan da demiryolunu tamir etmek zorunda bırakmak suretiyle oyaladılar. Lawrence,
Akabe
ve
?am
'ın i?galinde de onemli rol aldı.
Araplarla gecirdi?i zaman zarfında, gelenek ve ya?antılarına baya?ı adapte oldu. Deve ile seyahat edip, sıkı bir dostluk kurdu?u
Prens
Faysal'ın hediye etti?i yerel kıyafetleri giymeye alı?tı.
I. Dunya Sava?ı
'nın sonlarında
?ngiliz
Hukumeti'ni,
Arapların
ba?ımsızlı?ının ?ngilizlerin yararına oldu?una ikna etme konusunda cok ba?arılı oldu.
Lawrence, 1918'de
sava? muhabiri
Lowell Thomas
'ın
belgesel
film ve foto?raflar cekmesine yardımcı oldu. Sava?tan sonra bu belge niteli?indeki foto?raf ve filmlerle dunya turuna cıkan Lowell Thomas, cok yuksek kazanclar elde etti.
Lowell Thomas'ın, Lawrence'ı buyuk bir kahraman gibi gostermesi, Lawrence'ın da kendi anılarında bolgede daha onceden yuzlerce ?ngiliz ajanı tarafından yapılmı? bircok ?eyi kendine mal etmesi Lawrence'ın tanınmasını sa?ladı. Oyle ki, sonradan Lawrence'ı kaleme alan yazarlar, yeri geldi?inde Lawrence'ı gerilla sava?ının mucidi olarak kabul etmi?lerdir.
[
kaynak belirtilmeli
]
1962'de cekilen
Arabistanlı Lawrence
filmi ise, Lawrence'ın tanınmasını sa?lamı?tır.
Soldan sa?:
Gertrude Bell
, ?, T.E. Lawrence,
Herbert Samuel
,
Emir Abdullah
,
?eyh Macid Pa?a
(
Amman
havalimanı, Nisan 1921)
Kahire
Konfesansı'na gelen Herbert Samuel'i kar?ılayan T.E. Lawrence,
Emir Abdullah
,
Geoffrey Salmond
ve
Wyndham Deedes
(1920)
Bilgeli?in Yedi Sutunu
, bunun haricinde ikisi ceviri olan birkac kitabı daha bulunan Lawrence'ın ba?yapıtıdır. 1919 yılında
All Souls Koleji
'nde ara?tırma yapma ?ansı verilmi?, bu calı?maları yedi yıl surmu?tur. Kitap, Lawrence'in sava? anılarından mute?ekkildir ancak bazı kısımları
askeri
strateji
,
Arap
kulturu ve
co?rafyasıyla
ilgili denemeler de icermektedir. Kitap cok yo?un ve karma?ık bir kelime orgusu ile yazılmı?, yer yer acıklı, yer yer komik ogeler iceren onemli bir yapıttır.
Lawrence, notlarını kaybetti?i icin kitabı uc defa yazmak zorunda kalmı?tır. Oykusel anlatımında gercek ile
fanteziyi
ayırt etmek zaman zaman zor olmaktadır. Gercekle hayali karı?tırmaktan zevk aldı?ı a?ikardır. Kendisiyle olan ic hesapla?maları yer yer kendisini kucumsemesine ve yer yer de Arap ?syanı'nda aldı?ı rolu abartmasına neden olmu?tur. Bu anlamda kitap hem
otobiyografi
olarak hem de
tarih
ve
psikoloji
acısından onemli bir yapıttır.
Lawrence'in abartma alı?kanlı?ı,
biyografisini
yazan yazarlar ve di?er ara?tırmacıları zaman zaman anla?mazlı?a du?urmu?tur. Kitabında suslu bir anlatımla dile getirdi?i iddiaların bir kısmı sonradan yalanlanmı? ve aksi ispat edilmi?tir. Sina Colu'nu iki gunde gecti?i iddiası ve bircok sava? yarası oldu?u iddiası bunlardan ikisidir. Gercekte bu yolculuk uc gun surmu?tur ve sadece birkac sava? yarası vardır.
Arap ?syanı'na katıldı?ı do?rudur ancak bu isyanın temel ta?larından biri, hatta "ilham perisi" oldu?u iddiası do?ru de?ildir.
Almanlar
Arap ?syanı'nı her yonuyle anlatan 12 ciltlik bir rapor hazırlamı?lardır. Bu buyuk raporda Lawrence'ın adına bile rastlanmaz. Buna ra?men Araplar, etkisi oldu?unu kabul ederler.
George Bernard Shaw
, Lawrence'a kitabını duzenlemesinde yardımcı olmu? ve
gramer
hatalarını duzeltmi?tir. Lawrence, kitabının onsozunde Shaw'a ve e?ine hic istemedi?i halde te?ekkur etmi?tir.
Kitabın 1926'daki ilk baskısı fahi? fiyattan satılıyordu ve ozel sipari? gerektiriyordu. Halkın, kendisinin cok fazla kazanc elde edece?ini du?unmesinden korkarak ve aynı zamanda da halkın gonlunu kazanmak amacıyla bu kitabın kendisinin sava? anıları oldu?unu ilan etti. Daha sonra bu kitabın gelirinden bir kuru? bile almayaca?ına yemin etti ve kitabın fiyatını basım masrafının ucte birine du?urdu. Gercekten de kitabın gelirinden pay almadı ve buyuk bir mebla? olan borcunu da odedi.
Lawrence Clouds Dorset-?ngiltere'de bir motosiklet kazasında yaralandı. Altı gun sonra, 19 Mayıs 1935'te, 46 ya?ında hayatını kaybetti.
[3]
Kaza yaptı?ı yol kenarındaki yer, kucuk bir anma ile i?aretlenmi?tir. Naa?ı Eric Kennington tarafından
St Paul Katedralinin
kilise mahzenine yerle?tirildi.
[4]