1922 ?zmir Yangını

1922 ?zmir Yangını veya, yabancı kaynaklarda kullanılan terimle, Buyuk ?zmir Yangını - ?zmir gecmi?te ba?ka buyuk yangınlar da gecirmi? oldu?u icin bu terimin ne derece yerinde oldu?u tartı?maya acıktır, 13 Eylul 1922 gunu Basmane de ba?layan ve dort gun surerek ?zmir ?ehir merkezini (ozellikle o donemdeki merkezi ve bugunku ?zmir Enternasyonal Fuarı alanını) geni? olcude tahrip eden yangın hadisesidir.

Geli?meler ve uzerine yapılan yorumlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Turk ordusunun 9 Eylul 1922'de ?zmir'i yeniden ele gecirmesinin hemen ardından, kritik bir donemde vuku bulması, tarihi onemi bulunan bazı yapıların ve semtlerin yok olması ile neticelenmi? olması, gunumuze dek suregelen kar?ılıklı suclamalar ve farklı kaynaklarda yer alan de?i?ik tezler nedeniyle guncelli?ini koruyan bir hadisedir.

Ozellikle Yunan ve Ermeni kaynaklarında yer alan, ?ehri Turklerin yaktı?ına ili?kin savlar, ozellikle iki kayna?a dayanmaktadır. Bunlar;

Yunan i?gali doneminde ABD ?zmir Konsolosu bulunan ve ?ehre Turk ordusunun girmesiyle 13 Eylul 1922 ^[1] gunu ?zmir'den ayrılan George Horton 'un, emekliye ayrıldıktan sonra 1926'da yayınladı?ı "Asya'nın belası" (The blight of Asia - Turkleri kastetmektedir:) isimli kitap ve
Ermeni asıllı Amerikalı yazar Margaret Housepian (Hovsepyan) Dobkin 'in 1971'de yayınladı?ı, yazarın ifadesiyle gorgu tanıklarının anlatılarına dayalı olan ve yayınlandı?ı donemde ?ngiliz Sunday Times gazetesi tarafından "Yılın Kitabı" secilmi? bulunan, "?zmir 1922: Bir ?ehrin yok edili?i" (Smyrna 1922: Destruction of a city) adlı kitabıdır.

Bilgi olarak, gazetecilikten diplomatlı?a gecmi? bulunan ve butun diplomasi kariyeri Yunanistan ayaklı bir zemine dayanmı? ( Atina , Selanik ve son olarak da Yunan i?galinde ?zmir, ayrıca 1924'te birkac haftalı?ına ABD Budape?te yardımcı konsoloslu?u yapmı?tır) bulunan George Horton'un e?i (Catherine Sacopoulo) Yunan asıllı Amerikalıdır. Horton'un kitabının sansasyonel yankılı tam adı, "An Account of the Systematic Extermination of Christian Populations by Mohammedans and of the Culpability of Certain Great Powers; with the True Story of the Burning of Smyrna" ?eklindedir. ^[2]^[3]

Buna kar?ılık, yangından Turklerin suclu ve sorumlu olmadı?ını vurgulayan iki onemli kaynak vardır. Bunlar;

?lki donemin ?zmir ?tfaiye ?efi Paul Grescowich'in ( Sırp asıllı Avusturya vatanda?ıdır) resmi raporudur.
?kincisi de yangın esnasında ?zmir'de bulunan Amerikalı muhendis Mark Prentiss'in ABD'ye dondukten sonra yangın nedeniyle Turklerin suclandı?ına mu?ahede etmesi uzerine yayınladı?ı kapsamlı bir rapor da aynı yonde ilave bilgiler getirmektedir. Prestiss bu raporunu donemin ABD Turkiye Yuksek Komiseri (buyukelcisi) olan Amiral Mark Lambert Bristol 'a, tarihi belge olu?turması amacıyla, gondermi?tir ve rapor Kongre Kutuphanesi 'nde "Bristol Papers" ?eklinde tanımlanan ve tarih ara?tırmacıları acısından buyuk onemi olan 33000 belgenin arasında yer almaktadır.

Ermeni kaynakları, aynı Mark Pretiss'in New York Times gazetesinin serbest muhabiri sıfatıyla, yangının sıcaklı?ı surerken gazetesine gonderdi?i bir telgrafa dayandırılarak 18 Eylul 1922 gunu bu gazetede man?etten yayınlanmı? olan ve Turkleri suclayan bir makaleye atıfta bulunmaktadır. ^[4] Hovsepyan'a gore, Prentiss sonradan Amiral Bristol'un baskısı altında suclamalarını Ermenilere yoneltmi?tir. Yangını izleyen gunlerde, genel olarak, ?ngiliz, Fransız ve ?talyan basını yangın hakkında temkinli habercilik anlayı?ı izlemi? ve pe?in hukumler yurutmemi?tir. Bir kısım ABD basını ise, yangının sorumlularını belirlemenin henuz pratik acıdan imkansız oldu?u en erken a?amalarda dahi, do?rudan Turkleri suclu konumuna yerle?tiren haberler yayınlamı?lardır.

Turklerin, kendi ulkelerinin en kıymetli ?ehirlerinden birini (?zmir acısından) nispeten puruzsuz bir ?ekilde geri aldıktan dort gun sonra neden yakmak isteyecekleri onemli bir soru i?areti olu?turmaktadır. Sonra bilinmektedir ki Yunanlar Balkan Sava?ı sonunda 1912 de ellerine gecirdikleri Selanik ?ehrindeki nufusun buyuk co?unlu?u ^{[
kaynak belirtilmeli
]} ve ?ehrin icindeki binaların co?u Turklerin elinde bulunmakta idi; ^{[
kaynak belirtilmeli
]} fakat 1917'de cıkan (veya cıkartılan) bir buyuk yangın ?ehrin Turk bolgesini neredeyse tamamen yok etmi?tir. Demek ki Yunanlar Turkleri Turk ?ehirlerinin ortasından sokup atmakta deneyimlilerdir. ^[5] Bu deneyimlerini Yunan ordusu Batı Anadolu'dan cekilmesinde de daha ufak Turk ?ehirlerinde de uygulamı?lardır. Yunan ordusunun Batı Anadolu'da geri cekilirken sebebiyet verdi?i yıkıma ^[5] ve ?zmir'de de, Rum ve Ermeni nufus acısından, limanda onlarca yabancı (?ngiliz, Fransız , ?talyan , ABD) sava? gemisinin varlı?ına dayalı bir uluslararası mudahale beklentisine dikkat cekilebilir.

?zmir Ozel Amerikan Koleji'ni gunumuzde surdurdu?u koklu e?itim kurumu kimli?ine kavu?turan ki?i olarak bilinen ve, Cumhuriyet donemi de dahil, cok uzun yıllar Turkiye'de kalmı?, e?itimci ve siyaset dı?ı bir ki?ilik olan Alexander MacLachlan, gorgu tanı?ı sıfatıyla, 25 Eylul 1922 gunu ?ngiliz The Times gazetesinde yayınlanan ?u acıklamaları yapmı?tır:

" Yunanların Mayıs 1919'da Turkleri katletti?i gibi, Turkler Yunanları katletmediler. Yaptıkları en kotu ?ey, Yunanların zamanında Turk askerlerini "Zito Venizelos " diye ba?ırmaya zorlamı? olmalarına mukabelen, esir aldıkları Yunan askerlerini "Ya?asın Mustafa Kemal " diye ba?ırtmak oldu. Turk askerleri ?ehirde asayi?in tam olarak temin edilemedi?i ilk saatlerde Kolej'i korudular, bir Turk suvarisi ba?ıbozukların eline du?en MacLachlan'ı dayaktan kurtardı. Turklerin kontrol altına almak icin butun cabayı gosterdikleri 3 gunluk yangın boyunca Yunan ve Ermeni mahallerinde geni? bir alan tahrip oldu ve iki yuz bin ki?i evlerini terk etmek zorunda kaldı. Yangında Amerikan Kız Koleji de yandı. MacLachlan'ın yangının kokenleri hakkında yaptı?ı ara?tırma, Turk uniformaları giymi? Ermeni teroristlerin ?ehri ate?e verdi?i sonucunu ortaya koydu. Teroristler batı ulkelerinin bir mudahalesini sa?lamayı denemi?lerdi. "

Aynı cizgide acıklamalar getiren (?zmir ?tfaiye Muduru Paul Grescovich’in raporu, ?zmir’de bulunan Amerikan Yardım Heyetinden Mark O. Prentiss’in Amiral Bristol’e yazdı?ı rapor ve Yunan tarihci Lord Kinross 'un yangını Ermenilerin cıkardı?ını kabulu ^[6] gibi) pek cok ba?ka kaynak mevcuttur. Turk Tarih Kurumu 'nun 1922 ?zmir Yangını hakkında hazırlamakta oldu?u bir kitapta ^[7] Askeri Vali Kazım Pa?a 'nın yuruttu?u soru?turma sonucunda yangını cıkardıkları gerekcesiyle tutuklanan 22 Ermeni'nin yangını cıkardıklarını itiraf ettiklerine ili?kin belgelerin yer alaca?ı acıklanmı?tır.

Tanık yorumları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Yangına tanık olan Ferdinando Stano, “Ermeniler Yunanlılarla birlik calı?ıyordu o zaman. E gorduler Turkler ba?ladılar inmeye E?refpa?a’dan ?zmir’e do?ru. Yangına verdiler ?zmir’i... ” demi?tir. ^[8]

Ayrıca bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1922 Ala?ehir yangını (3-5 Eylul)
1922 Manisa yangını (5-8 Eylul)

Konuyla ilgili yayınlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?zmir'de Yunanlıların Son Gunleri , Prof. Dr. Bilge Umar , 1974 Ankara
1922'de ?zmir'i kimler yaktı?, Prof. Dr. Turkkaya Ataov , Cumhuriyet gazetesi , 12 Eylul 2006

Dı? ba?lantılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

^ ^ 5 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . James L. Marketos (2006). <a href=" http://ahiworld.org/pdfs/George_Horton_remarks.pdf 9 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi ." rel="nofollow" class="external text" style="color: rgb(102, 51, 102); background-image: url( http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/23/Icons-mini-file_acrobat.gif 2 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .); padding-right: 18px; background-position: 100% 50%; background-repeat: no-repeat no-repeat;">"George Horton: An American Witness in Smyrna"</a>. ahiworld.org . Retrieved 2009-03-11 .
^ "George Horton'un kısa ozgecmi?i" . 25 ?ubat 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 15 Eylul 2006 .
^ [1] 11 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . ?ngiltere'de yayınlanan Byzantine and Modern Greek Studies 29 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . dergisinde yayınlanan ve konsolos George Horton'un profilini ele alan bir makalede ("George Horton: The literary diplomat)", Brian Coleman , gazetecilik, romantik edebiyatcılık, diplomasi ve kadim bir Yunan dostlu?u yonleri bulunan bu ?ahsiyeti ?u ifadelerde tarif etmektedir: "George Horton bir edebiyatcı, aynı zamanda da derin sosyal de?i?imlerin cereyan etti?i bir donemde Yunanistan ve Turkiye'de ABD Konsolosuydu. Eylul 1922'de ?zmir'in Turk ordusu tarafından geri alını?ı hakkında bir kitap yazmı?tır. Ancak konuyu anlatı? tarzı, kabahatin kimlerde oldu?u boyutunun otesine gitmekte, genelde Muslumanların, ozelde de Turklerin ?eytani yaratıklarmı? gibi okura sunulması ?eklini almaktadır. Daha Eylul 1922 olaylarından yirmi yıl once yazdı?ı birkac romanında, Turk'u Batı uygarlı?ının demirba? kotu adamı olarak coktan tanımlamı?tı. ?zmir olaylarını hikaye edi?inde, tarihci gibi de?il, halkla ili?kiler uzmanı olarak yazmı?tır."
^ [2] 7 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . Turkiye konulu New York Times haberlerinin kısa bir listesini iceren bir Yunan propaganda sitesidir.
^ ^a ^b ABD ?stanbul Konsolos Yardımcısı James Loder Park Yunan ordusu tarafından yıkıma u?ratılmı? bolgeyi sava?tan kısa bir sure sonra bizzat gezerek tanık olmu? ve ABD Dı?i?leri Bakanı'na ?u resmi yazıyı gondermi?tir. " Manisa ...almost completely wiped out by fire...10,300 houses, 15 mosques, 2 baths, 2,278 shops, 19 hotels, 26 villas…[destroyed]. Kasaba (present day Turgutlu ) was a city of 40,000 souls, 3,000 of whom were non-Moslems. Of these 37,000 Turks only 6,000 could be accounted for among the living, while 1,000 Turks were known to have been shot or burned to death. Of the 2,000 buildings that constituted the city, only 200 remained standing. Ample testimony was available to the effect that the city was systematically destroyed by Greek soldiers, assisted by a number of Greek and Armenian civilians. Kerosene and gasoline were freely used to make the destruction more certain, rapid and complete." "The destruction of the interior cities visited by our party was carried out by Greeks. The percentages of buildings destroyed in each of the last four cities…were: Magnesia ( Manisa ) 90 percent, Cassaba ( Turgutlu ) 90 percent, Ala?ehir 70 percent, Salihli 65 percent. The burning of these cities was not desultory, nor intermittent, nor accidental, but well planned and thoroughly organised. There were many instances of physical violence, most of which was deliberate and wanton. Without complete figures, which were impossible to obtain, it may safely be surmised that ‘atrocities’ committed by retiring Greeks numbered well into thousands in the four cities under consideration. These consisted of all three of the usual type of such atrocities, namely murder, torture and rape." US archives US767.68116/34, ?zmir , 11 Nisan 1923.
^ "?zmir'i kim yaktı?" . 6 Ekim 2010 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 11 Eylul 2010 .
^ "?zmir yangınında 22 Ermeni tutuklandı" . Cumhuriyet Gazetesi. 3 Nisan 2010. 20 Mart 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 11 Eylul 2010 .
^ "?zmir'in Tanıkları" . bianet.org . 30 Aralık 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Aralık 2023 .

^[1]

^ "Yunanlıların ve Ermenilerin izmiri yakması" . 1330/1914, Turan. 5 Haziran 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 3 Haziran 2021 .

[1] ^ 5 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . James L. Marketos (2006). <a href=" http://ahiworld.org/pdfs/George_Horton_remarks.pdf 9 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi ." rel="nofollow" class="external text" style="color: rgb(102, 51, 102); background-image: url( http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/23/Icons-mini-file_acrobat.gif 2 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .); padding-right: 18px; background-position: 100% 50%; background-repeat: no-repeat no-repeat;">"George Horton: An American Witness in Smyrna"</a>. ahiworld.org . Retrieved 2009-03-11 .

[2] "George Horton'un kısa ozgecmi?i" . 25 ?ubat 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 15 Eylul 2006 .

[3] [1] 11 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . ?ngiltere'de yayınlanan Byzantine and Modern Greek Studies 29 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . dergisinde yayınlanan ve konsolos George Horton'un profilini ele alan bir makalede ("George Horton: The literary diplomat)", Brian Coleman , gazetecilik, romantik edebiyatcılık, diplomasi ve kadim bir Yunan dostlu?u yonleri bulunan bu ?ahsiyeti ?u ifadelerde tarif etmektedir: "George Horton bir edebiyatcı, aynı zamanda da derin sosyal de?i?imlerin cereyan etti?i bir donemde Yunanistan ve Turkiye'de ABD Konsolosuydu. Eylul 1922'de ?zmir'in Turk ordusu tarafından geri alını?ı hakkında bir kitap yazmı?tır. Ancak konuyu anlatı? tarzı, kabahatin kimlerde oldu?u boyutunun otesine gitmekte, genelde Muslumanların, ozelde de Turklerin ?eytani yaratıklarmı? gibi okura sunulması ?eklini almaktadır. Daha Eylul 1922 olaylarından yirmi yıl once yazdı?ı birkac romanında, Turk'u Batı uygarlı?ının demirba? kotu adamı olarak coktan tanımlamı?tı. ?zmir olaylarını hikaye edi?inde, tarihci gibi de?il, halkla ili?kiler uzmanı olarak yazmı?tır."

[4] [2] 7 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . Turkiye konulu New York Times haberlerinin kısa bir listesini iceren bir Yunan propaganda sitesidir.

[Park-5] ABD ?stanbul Konsolos Yardımcısı James Loder Park Yunan ordusu tarafından yıkıma u?ratılmı? bolgeyi sava?tan kısa bir sure sonra bizzat gezerek tanık olmu? ve ABD Dı?i?leri Bakanı'na ?u resmi yazıyı gondermi?tir. " Manisa ...almost completely wiped out by fire...10,300 houses, 15 mosques, 2 baths, 2,278 shops, 19 hotels, 26 villas…[destroyed]. Kasaba (present day Turgutlu ) was a city of 40,000 souls, 3,000 of whom were non-Moslems. Of these 37,000 Turks only 6,000 could be accounted for among the living, while 1,000 Turks were known to have been shot or burned to death. Of the 2,000 buildings that constituted the city, only 200 remained standing. Ample testimony was available to the effect that the city was systematically destroyed by Greek soldiers, assisted by a number of Greek and Armenian civilians. Kerosene and gasoline were freely used to make the destruction more certain, rapid and complete." "The destruction of the interior cities visited by our party was carried out by Greeks. The percentages of buildings destroyed in each of the last four cities…were: Magnesia ( Manisa ) 90 percent, Cassaba ( Turgutlu ) 90 percent, Ala?ehir 70 percent, Salihli 65 percent. The burning of these cities was not desultory, nor intermittent, nor accidental, but well planned and thoroughly organised. There were many instances of physical violence, most of which was deliberate and wanton. Without complete figures, which were impossible to obtain, it may safely be surmised that ‘atrocities’ committed by retiring Greeks numbered well into thousands in the four cities under consideration. These consisted of all three of the usual type of such atrocities, namely murder, torture and rape." US archives US767.68116/34, ?zmir , 11 Nisan 1923.

[6] "?zmir'i kim yaktı?" . 6 Ekim 2010 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 11 Eylul 2010 .

[7] "?zmir yangınında 22 Ermeni tutuklandı" . Cumhuriyet Gazetesi. 3 Nisan 2010. 20 Mart 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 11 Eylul 2010 .

[8] "?zmir'in Tanıkları" . bianet.org . 30 Aralık 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Aralık 2023 .

[9] "Yunanlıların ve Ermenilerin izmiri yakması" . 1330/1914, Turan. 5 Haziran 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 3 Haziran 2021 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[1]