Η Καταστροφ? τη? Σμ?ρνη?

Πυρκαγι? τη? Σμ?ρνη? αφορ? στα γεγον?τα τη? σφαγ?? του ελληνικο? και αρμενικο? πληθυσμο? τη? Σμ?ρνη? απ? τον κεμαλικ? στρατ? , καθ?? και η πυρπ?ληση τη? π?λη?. Η τελευτα?α δι?ρκεσε απ? τι? 31 Αυγο?στου ?ω? τι? 4 Σεπτεμβρ?ου (με το παλαι? ημερολ?γιο ) του 1922 . Σ?μερα η επ?τειο? αυτ? στην πραγματικ?τητα ε?ναι η 13 ^η Σεπτεμβρ?ου, καθ?? την επ?μενη χρονι? εισ?χθη στην Ελλ?δα το ν?ο ημερολ?γιο .

Προηγηθ?ντα τη? πυρπ?ληση? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Μετ? την κατ?ρρευση του μετ?που, και την ?τακτη υποχ?ρηση και αναδ?πλωση του ελληνικο? εκστρατευτικο? σ?ματο? απ? το Αφι?ν Καραχισρ , (στα μ?σα Αυγο?στου του 1922), ?ρχισε και ο ξεριζωμ?? εν?? μεγ?λου μ?ρου? του χριστιανικο? πληθυσμο? (Ελλ?νων και Αρμεν?ων) προ? τη μικρασιατικ? ακτ?, που, κατ? του? υπολογισμο?? του Οικουμενικο? Πατριαρχε?ου ^[1] , ?φτανε τι? 250.000. Επ?ση?, στη Σμ?ρνη ε?χαν βρει καταφ?γιο και 15.000 Αρμ?νιοι που συνωστ?ζονταν στα δι?φορα ιδρ?ματα και σπ?τια τη? Αρμενικ?? Κοιν?τητα? ^[2] .

Η αδι?κοπη ?μω? ?φιξη των τρ?νων που μετ?φεραν στρατιωτικ? υπολε?μματα και πρ?σφυγε? (υπολογ?στηκε ?τι ?φταναν με ρυθμ? 30.000 ατ?μων την ημ?ρα) στη Σμ?ρνη, καθ?? και οι ?ντονε? φ?με? τη? γενικ?? κατ?ρρευση? του μετ?που μεγ?λωναν την ?νταση και την ανησυχ?α του πληθυσμο?, εν? η προετοιμασ?α τη? ελληνικ?? διο?κηση? για αναχ?ρηση δεν ?φηναν πλ?ον τι? παραμικρ?? αμφιβολ?ε? για τη μετ?πειτα εξ?λιξη ^[4] . ?ναντι τη? ?ντρομη? εκε?νη? κατ?σταση? που εξελισσ?ταν, χαρακτηριστικ? υπ?ρξε η απ?ντηση του ?λληνα Υπ?του Αρμοστ? Αριστε?δη Στεργι?δη στον πρ?ην Νομ?ρχη Λ?σβου και Διοικητ? Χ?ου Γε?ργιο Παπανδρ?ου , ?ταν ο δε?τερο? του συν?στησε να ενημερ?σει ?μεσα τον ελληνογεν? πληθυσμ? για να φ?γει. Ο Στεργι?δη? φ?ρεται να δ?λωσε στον Παπανδρ?ου: ≪ Καλ?τερα να με?νουν εδ?, να του? σφ?ξει ο Κεμ?λ, γιατ? αν π?νε στην Αθ?να θ' ανατρ?ψουν τα π?ντα ≫. ^[5] Μ?χρι την τελευτα?α στιγμ? οι αρχ?? καθησ?χαζαν του? κατο?κου? τη? Σμ?ρνη?, εν? ο Αρμοστ?? Στεργι?δη? αντιδρο?σε βιαι?τατα στι? προτ?σει? τη? " Μικρασιατικ?? ?μυνα? " και του Μητροπολ?τη Χρυσ?στομου (που ανησυχο?σαν και πρ?τειναν εξοπλισμ? του μικρασιατικο? πληθυσμο?) ω? ηττοπαθε??.

Στι? 24 Αυγο?στου/6 Σεπτεμβρ?ου αναχ?ρησε και το τελευτα?ο ελληνικ? στρατιωτικ? τμ?μα. Την επομ?νη οι χιλι?δε? των προσφ?γων, ?λληνε? και Αρμ?νιοι , που κατ?κλυζαν ?λο το μ?κο? τη? περ?φημη? προκυμα?α? ≪Κε≫ τη? Σμ?ρνη? μ?ταια περ?μεναν πλ?ον τα επιταγμ?να ελληνικ? πλο?α για τη μεταφορ? του? στα γειτονικ? ελληνικ? νησι?. Μετ? ?μω? απ? ?ντονη παρ?μβαση του Αμερικανο? Προξ?νου Γ. Χ?ρτον , (G. Horton), στ?λθηκαν δ?ο αμερικανικ? αντιτορπιλικ? για την εξυπηρ?τηση των προσφ?γων ^[6] . Την επομ?νη, 26 Αυγο?στου/8 Σεπτεμβρ?ου 1922, αναχ?ρησαν οι ελληνικ?? Αρχ?? Σμ?ρνη?. Ο μ?χρι τ?τε ?λληνα? ?πατο? Αρμοστ?? τη? Σμ?ρνη?, Αρ. Στεργι?δη?, επιβιβ?στηκε σε φορτηγ?δα η οπο?α τον μετ?φερε σε αγγλικ? πολεμικ? πλο?ο που του διατ?θηκε με προορισμ? την Κωνσταντινο?πολη και απ? εκε? κατ?φυγε στη Γαλλ?α.

Η αντ?στροφη μ?τρηση για την π?λη τη? Σμ?ρνη? ε?χε πλ?ον φθ?σει.

Ο ελληνικ?? στ?λο? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Στι? 11 Σεπτεμβρ?ου του 1922, δηλαδ? δ?ο ημ?ρε? πριν απ? την ?ναρξη τη? καταστροφ?? τη? π?λη?, ε?χε εκδηλωθε? στρατιωτικ? κ?νημα στη Χ?ο και τη Μυτιλ?νη . Το?το ε?χε συν?πεια ?λο? σχεδ?ν ο ελληνικ?? στ?λο? με το σ?νολο των επ?τακτων πλο?ων να τεθε? υπ? του? κινηματ?ε? για τη μεταγωγ? του ελληνικο? στρατο? προ? το Λα?ριο , προκειμ?νου να επικρατ?σει η επαν?σταση στην Αθ?να. ^[7] Μ?λιστα δε, το ελληνικ? θωρηκτ? Κιλκ?? που ναυλοχο?σε και ε?χε ω? β?ση τη Σμ?ρνη, με την ?κρηξη του κιν?ματο? και υπ? τον κυβερν?τη πλο?αρχο Δεμ?στιχα μετ?βη στη Σ?μο ?που και παρ?μεινε προκειμ?νου να επιβ?λει την επαν?σταση ^[8] παρ?τι οι καπνο? τη? καταστροφ??, κατ? την ημ?ρα, και το φ?γγο? τη? πυρκαγι??, κατ? τη ν?χτα, ?ταν ορατ? τ?σο απ? τη Χ?ο ?σο και απ? τη Σ?μο.

Στι? 15 Σεπτεμβρ?ου 1922, κατ? την τρ?τη ημ?ρα τη? καταστροφ?? τη? Σμ?ρνη?, το θωρηκτ? Κιλκ?? απ?πλευσε και εν?θηκε με το θωρηκτ? Αβ?ρωφ , μεταξ? Χ?ου και Σ?μου, που κατερχ?ταν ολοταχ?? το Αιγα?ο προ? Πειραι?, προερχ?μενο απ? την Κωνσταντινο?πολη, αφο? προηγουμ?νω? ε?χε σημειωθε? ανταρσ?α και ε?χε αποχωρ?σει απ? τη Διασυμμαχικ? Ανταντικ? Ναυτικ? Δ?ναμη, που ναυλοχο?σε στον Β?σπορο, στην οπο?α ε?χε ενταχθε? μετ? την υπογραφ? τη? ανακωχ?? του Μο?δρου , υπ? τον κινηματ?α κυβερν?τη Αντιπλο?αρχο Γ. Χατζηκυρι?κο ^[9] .

Ε?σοδο? των Το?ρκων στην π?λη [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Οι Το?ρκοι μπ?καν στη Σμ?ρνη το πρω? του Σαββ?του (27 Αυγο?στου/9 Σεπτεμβρ?ου), με σχετικ? τ?ξη, ?μω? απ? το βρ?δυ τη? ?δια? ημ?ρα?, Το?ρκοι πολ?τε? αρχικ?, και στρατι?τε? στη συν?χεια, ?ρχισαν να διαπρ?ττουν σποραδικ?? λεηλασ?ε? και φ?νου?. Την Κυριακ? κατ?φθασαν ν?ε? δυν?μει? του τουρκικο? στρατο?, εν? εντ?θηκαν οι σφαγ?? του ελληνικο? και αρμενικο? πληθυσμο?, καθ?? και οι λεηλασ?ε?. ^[10]

Μ?χρι την Τετ?ρτη, 31 Αυγο?στου/13 Σεπτεμβρ?ου ε?χε ολοκληρωθε? η καταστροφ? τη? αρμενικ?? συνοικ?α?, η οπο?α ισοπεδ?θηκε. Απ? το βρ?δυ τη? ?δια? ημ?ρα?, εντ?θηκαν οι λεηλασ?ε? και οι φ?νοι Ελλ?νων οι οπο?οι κρ?τησαν για πολλ?? ημ?ρε? μετ? την ε?σοδο των Το?ρκων στην π?λη. Κατ? τα επεισ?δια αυτ? κατακρεουργ?θηκε και ο μητροπολ?τη? Χρυσ?στομο?, τον οπο?ο παρ?δωσε στον ?χλο ο ν?ο? διοικητ?? τη? π?λη?, υποστρ?τηγο? Νουρεντ?ν. Μεταξ? των θυμ?των, υπ?ρξαν και μεμονωμ?νε? περιπτ?σει? φ?νων Δυτικ?ν, ?πω? του Βρετανο? συνταγματ?ρχη Murphy που σκοτ?θηκε εν? προσπαθο?σε να προστατ?ψει το προσωπικ? του απ? αρπαγ?? και βιασμο?? ? του Ολλανδο? εμπ?ρου Oscar de Jongh και τη? γυνα?κα? του. ^[11]

Οι σφαγ?? κατ? Ελλ?νων και Αρμεν?ων απ? του? Το?ρκου? ?καναν τον Αμερικαν? Πρ?ξενο στη Σμ?ρνη, Τζωρτζ Χ?ρτον (George Horton), να γρ?ψει: ≪?να απ? τα δυνατ?τερα συναισθ?ματα που π?ρα μαζ? μου απ’ τη Σμ?ρνη ?ταν το συνα?σθημα τη? ντροπ??, δι?τι αν?κα στο ανθρ?πινο γ?νο?≫ ^[12]

Την Τετ?ρτη εκδηλ?θηκε και η φωτι?, αρχικ? στην αρμενικ? συνοικ?α. Κατ? την Ιστορ?α του Ελληνικο? ?θνου? , ο εμπρησμ?? ?ταν αναμφ?βολα προμελετημ?νο? και οργανωμ?νο?, καθ?? οι Το?ρκοι στρατι?τε? που τον δι?πραξαν χρησιμοπο?ησαν δοχε?α με βενζ?νη και εμπρηστικ?? β?μβε?. Οι πολλ?? πληροφορ?ε? που δ?νουν οι αυτ?πτε? μ?ρτυρε? καταρρ?πτουν πλ?ρω? την επ?σημη τουρκικ? θ?ση ?τι τον εμπρησμ? δι?πραξαν Αρμ?νιοι ? ?λληνε? για να εκδικηθο?ν του? Το?ρκου?. ^[11] H φωτι? κατ?καψε ?λη την π?λη, εκτ?? απ? τη μουσουλμανικ? και την εβρα?κ? συνοικ?α ^{[13] [14]} , και δι?ρκεσε απ? τι? 31 Αυγο?στου ?ω? τι? 4 Σεπτεμβρ?ου (με το παλαι? ημερολ?γιο ).

Η π?λη εκκεν?θηκε απ? τον ελληνικ? και αρμενικ? πληθυσμ? τη? και του? χιλι?δε? πρ?σφυγε? που ε?χαν συρρε?σει εκε? (κατ? τον Λ. Οικον?μου ?φταναν του? 300.000), μ?χρι τα τ?λη Σεπτεμβρ?ου 1922 (παλαι? ημερολ?γιο). ^[15]

Η ευθ?νη για την καταστροφ? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Σ?μφωνα με τον Γερμαν? ιστορικ?, καθηγητ? Ιστορ?α? και ειδικ? σε θ?ματα Ελλ?δα? και Κ?πρου, Χ?ιντ? Α. Ρ?χτερ , ≪Οι δ?ο βασικο? υπα?τιοι για τι? θηριωδ?ε? που ακολο?θησαν την κατ?ληψη τη? Σμ?ρνη? απ? του? Το?ρκου? ε?ναι ο Βαλ?? τη? π?λη?, ο στρατηγ?? Νουρεντ?ν Πασ?? και ο αρχιστρ?τηγ?? του, ο Μουσταφ? Κεμ?λ , ο οπο?ο? ?ταν εκε?νο? που τον δι?ρισε σε αυτ? τη θ?ση≫ ^[16] .

Παραπομπ?? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Πηγ?? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

• Ιστορ?α του Ελληνικο? ?θνου?, Τ?μο? ΙΕ?: Νε?τερο? Ελληνισμ?? απ? το 1913 ?ω? το 1941 , Αθ?να: Εκδοτικ? Αθην?ν, 1978, σελ. 234-239, ISBN 978-960-213-111-4  
• Ilias Chrissochoidis, "The Burning of Smyrna: H. C. Jaquith's Report to Admiral Bristol," American Journal of Contemporary Hellenic Issues 14 (Summer 2023).

Δε?τε επ?ση? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

• Μικρασιατικ? Καταστροφ?