한국   대만   중국   일본 
Turkiye Buyuk Millet Meclisi - Vikipedi ?ceri?e atla

Turkiye Buyuk Millet Meclisi

Koordinatlar : 39°54′43″K 32°51′04″D ? / ? 39.91194°K 32.85111°D ? / 39.91194; 32.85111
Vikipedi, ozgur ansiklopedi
Turkiye Buyuk Millet Meclisi
28. Yasama Donemi
Türkiye Büyük Millet Meclisi Logosu
Turkiye Buyuk Millet Meclisi logosu
Türkiye Büyük Millet Meclisi bina tasarımı
Turkiye Buyuk Millet Meclisi bina tasarımı
Tur
Tur
Tarih
Kurulu? 23 Nisan 1920 (104 yıl once )  ( 1920-04-23 )
1. bina
20 Temmuz 1961 (62 yıl once )  ( 1961-07-20 )
2. bina ( cift meclisli )
9 Kasım 1982 (41 yıl once )  ( 1982-11-09 )
3. bina
Da?ılı? 27 Mayıs 1960
12 Eylul 1980
Onceki Meclis-i Umumi
Ba?kanlık
Numan Kurtulmu?
7 Haziran 2023 tarihinden beri
?ktidar partisi grup ba?kanı
Abdullah Guler ,  AK Parti
30 Mayıs 2023 tarihinden beri
Ozgur Ozel ,  CHP
8 Kasım 2023 tarihinden beri
Talip Uzun
4 Temmuz 2023 tarihinden beri
Yapı
Sandalye 600 milletvekili
1 oy kullanmayan uye
Salt co?unluk icin 301 sandalye
Siyasi gruplar
Hukumet ( Azınlık ) (265)
  •   AK Parti (265)

Hukumete destek (55)

Ana muhalefet (127)

Di?er muhalefet (142)

Ba?ımsız (6)

Bo? (6)

  •   Bo? (6)
Komisyonlar 19 komisyon
Gorev suresi
5 yıl
Maa? ? 110.000 [1]
Secimler
%7 secim barajlı D'Hondt yontemli parti listeli nispi temsil sistemi
Son secim
14 Mayıs 2023
Sonraki secim
En gec 7 Mayıs 2028
Secim cevreleri Yuksek Secim Kurulu tarafından belirlenen 87 secim cevresi
Slogan
Egemenlik Kayıtsız ?artsız Milletindir
Toplantı yeri
Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurul Salonu
Genel Kurul Salonu
Turkiye Buyuk Millet Meclisi
Bakanlıklar , Ankara
Website
tbmm.gov.tr
Anayasa
Turkiye Cumhuriyeti Anayasası
Makale serilerinden
Turkiye'de Siyaset
Türkiye arması
Anayasa
Yasama
Yurutme
Yargı
Secimler ve referandumlar
Dı? ili?kiler

Turk Devletleri Te?kilatı ( ili?kiler )

Yerel yonetim
Merkez Bankası

Fatih Karahan

Ayrıca bakınız

Turkiye Buyuk Millet Meclisi ( TBMM ), Turkiye Cumhuriyeti 'nin yasama organıdır . 23 Nisan 1920'de Osmanlı Devleti 'nin ?tilaf Devletleri 'nce i?galine direni? gostermek uzere kurulmu?tur. Asli gorevi yurutmeyi denetlemektir ve yasama erkini kullanır. " Egemenlik, kayıtsız ?artsız milletindir " ilkesi, TBMM'nin varolu?unun temel dayana?ını olu?turur. [2]

Halihazırda tali kurucu iktidar olan TBMM, di?er Anayasal devlet organlarından ustun de?ildir. Yasama yetkisi, kanun yapma yetkisidir. Yasalar Anayasa'ya aykırı olamaz. TBMM'nin Anayasa'da da de?i?iklik yapma yetkisi bulunsa da bu yetki de Anayasa 'nın Ba?langıc bolumunde yer alan anlayı?la ve Anayasal butunlu?e uygun olarak hareket etme ve ancak bu cerceve icerisinde Anayasada de?i?iklik yapabilme ile sınırlıdır ve bu cercevede me?ruiyet kazanır.

Anayasanın 6. maddesinde yer alan "Hicbir kimse veya organ, kayna?ını Anayasa'dan almayan bir Devlet yetkisini kullanamaz." [3] ifadesiyle yasama organı olan TBMM'nin, kendinin yasal dayana?ı olan Anayasa'nın butununu veya temel ilkelerini reddederek yeni bir Anayasa yapma yetkisi yoktur. [4] [5] [6]

Anayasaya ba?lılık yemini eden milletvekili veya partilerin bu giri?imlerde bulunması, yetki a?ımı ve yetki gaspı giri?imi yonunden suc olan bu durum, milletvekilliklerinin me?rutiyetini sorgulanır hale getirir ve cebir kullanarak Anayasayı de?i?tirmeye te?ebbusten yargılanma durumu ortaya cıkabilir. [7] Yasa ve Anayasa de?i?ikliklerinin halka ait egemenlik haklarını da koruyan bir toplumsal sozle?me olan Anayasa'ya aykırı olup olmadı?ı Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenir.

Millete ait egemenlik yetkilerinin kuvvetler ayrılı?ı prensibi ile verilmesinin, kuvvetler ayrımının, devlet organları arasında ustunluk sıralaması anlamına gelmeyip, belli Devlet yetki ve gorevlerinin kullanılmasından ibaret ve bununla sınırlı medeni bir i? bolumu ve i? birli?i oldu?u ve ustunlu?un ancak Anayasa ve kanunlarda bulundu?u anlamına geldi?i Anayasa'nın ba?langıc bolumunde belirtilmi?tir. [8]

Anayasa'nın 108. maddesine gore, yasama yetkisi Turk milleti adına Turkiye Buyuk Millet Meclisi Milletvekili genel secimleri, be? yılda bir, serbest, e?it, tek dereceli, genel oy esaslarına gore, yargı organlarının genel yonetim ve denetimi altında yapılır. Secilen milletvekili adayları, Anayasaya ba?lı kalaca?ına dair Turk milleti onunde namusu ve ?erefi uzerine yemin ederek 5 yıllı?ına TBMM uyeli?i (milletvekilli?i) hakkı kazanırlar. TBMM uyeleri ( milletvekilleri ), yasama dokunulmazlı?ına sahiptir.

Tarihce [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Daha fazla bilgi: Divan-ı Humayun , Meclis-i Umumi , Meclis-i Mebusan , ve Meclis-i Ayan

Turkiye'nin siyasi tarihinde ilk parlamento Osmanlı doneminde ?stanbul 'da Dolmabahce Sarayı 'nda yapılan torenle 19 Mart 1877'de acıldı. Bu meclis Kanuni Esasi 'nin gore " Meclis-i Umumi " olarak adlandırılmı?tı. " Meclis-i Ayan " ve " Meclis-i Mebusan " olmak uzere iki kısımdan olu?an bu meclis, ilk oturumunu 20 Mart 1877 tarihinde Sultanahmet 'teki ?stanbul Universitesi binasında yaptı. Kısa suren bu meclis 93 Harbi nedeniyle da?ıldı. Daha sonra yapılan ikinci genel secimlerin ardından 18 Aralık 1877'de yeniden acılan meclis, Kanuni Esasi 'nin verdi?i yetkiyle padi?ah II. Abdulhamid tarafından 14 ?ubat 1878'de tatil edildi. [9]

1908'de secim kanunu dikkate alınan ilk secim yapıldı. Secme ya?ı 25, secilme ya?ı 30 olan bu secimlerde vergi odeyenler oy kullanabiliyordu. 17 Aralık 1908'de yeniden acılan meclis, ?stanbul'un ??gali 'ne kadar acık kaldı. Uc yıl sonra ise ?stanbul'da ilk kez bir ara secim yapıldı. Ahrar Fırkası (Ozgurlukculer Partisi) ve ?ttihat ve Terakki Cemiyeti (Birlik ve ?lerleme Partisi)’nin katıldı?ı secimlerde, ?ttihat ve Terakki Cemiyeti co?unlu?u sa?ladı [10] ve 4 Aralık 1908’de 3. Meclis-i Mebusan acıldı. Bu parlamento, 31 Mart Vakası ve II. Abdulhamid'in tahttan indirilmesi sonrasında Mayıs 1909’da Kanun-i Esasi uzerinde de?i?iklikler yaparak padi?ahın ve Meclis-i Ayan'ın yetkilerini daralttı, kendi yetkilerini arttırdı. [11] 1911’de tek bir parlamenteri ilgilendiren, ancak politik yankıları yuksek olan bir ara secim gercekle?tirildi. [12]

Padi?ah VI. Mehmed , Mondros Mutarekesi sonrası 21 Aralık 1918'de yeni secimlerin duzenlenmesi icin parlamentoyu feshetti. [10] Secimlerin ardından 6. Meclis-i Mebusan 12 Ocak 1920'de ilk toplantısını yaptı. ??gal guclerinin 16 Mart 1920'de ?stanbul'u i?gal etmesi uzerine, parlamento anayasaya aykırı olarak 11 Nisan 1920'de kapatıldı. [13] Parlamentonun kapatılması uzerine 23 Nisan 1920’de Ankara'da Buyuk Millet Meclisi faaliyetlerine ba?ladı ve fiilen ulkeyi yonetmeye ba?ladı. [14]

Kurulu?u [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: TBMM 1. donem milletvekilleri listesi

Kurtulu? Sava?ı donemi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

19 Mayıs 1919'da Mustafa Kemal Ataturk , Samsun'a cıkarak Milli Mucadele'nin ba?lamasını sa?ladı. Mondros Mutarekesinin ardından hareket, dernekler ve kongreler kurarak ulkenin ce?itli bolgelerinde i?gallere kar?ı mucadele hareketleri ba?lattı. [15]

?ddialara gore, Ate?kes Anla?ması'nın ardından i?gal kuvvetlerinin ulkeyi bolmek, azınlıkları kı?kırtmak, i?gal bolgeleri olu?turmak ve Yunan kuvvetlerinin i?galini kolayla?tırmak amacıyla ?zmir'i i?gal etmelerine ve Ege Bolgesi'ne saldırmalarına izin verilmesiyle ?stanbul Hukumeti'nin sessiz kalmasıyla ili?ilendiriliyordu. Bazı cevreler, bu yerel orgutlerin bulundukları bolgelerde siyasi gucu temsil ettikleri ve feodal bir iktidar haline geldikleri iddialarını ortaya atmı?lardır. [ kaynak belirtilmeli ]

13 Kasım 1918'de, Yıldırım Orduları Grup Komutanlı?ından ayrılan Mustafa Kemal Ataturk, ?stanbul'a geldi. Mustafa Kemal Ataturk, ?ngiliz, Fransız, ?talyan ve Yunan sava? gemilerini gorunce "Geldikleri gibi giderler" dedi. ?ddialara gore, Padi?ah VI. Mehmed ve Hukumetin kendini ?stanbul'dan uzakla?tırmak istemesiyle Anadolu'ya gecmi? ve kurtulu? mucadelesinin Anadolu'da ba?latılması du?uncesi ve kararı do?mu?tur.

Mustafa Kemal'in, ilk olarak ordularla temasa gecmi? ve Ankara 'da bulunan 20. ve Diyarbakır 'da bulunan 13. Kolordu Komutanlarına, Vali ve Mutasarrıflara 28 Mayıs tarihli bir genelge gondererek milli direni? orgutlerinin tum ulkede kurulmasını istemi?tir. Ayrıca Yunan kuvvetlerinin kontrolu altındaki Manisa ve Aydın 'ın ardından yapılacak mitinglerle milletin i?gale kar?ı duygularının acı?a cıkarılması, yabancı devlet temsilcilerine ve Bab-ı Ali 'ye ?iddetle kınayan telgraflar gonderilmesi icin halkın uyarılması gerekti?ini belirtti?i soylenmi?tir. [15]

?ddialara gore bu genelgenin ardından, ?ngiliz Muhipleri Cemiyeti adına belediye ba?kanlarına gonderilen bir telgrafta, milletin ?ngiliz korumasını istedi?i ifade edilmi?, Sadrazam Damat Ferid Pa?a 'nın Ermeni ozerkli?ini kabul etti?ini acıklaması [ kaynak belirtilmeli ] ve bir di?er iddiaya gore Hurriyet ve ?tilaf Fırkası ba?kanının ?ngiltere'nin himayesini istemesi gibi olaylar ya?anmı?tır. [ kaynak belirtilmeli ] TBMM Kutuphanesi tarafından yayınlanan esere gore Mustafa Kemal Ataturk, bu durumu ve ?stanbul Hukumeti'nin davranı?larını acıklayan 3 Haziran tarihli ?ifreli bir telgrafla komutanlar ve mulki idare amirlerini yeni bir uyarıya yonlendirmi?tir. [15]

8 Haziran'da ?stanbul'a ca?rılan Mustafa Kemal Ataturk, emri dinlemeyerek ?stanbul'a gitmemesinin yarataca?ı ortamda, butun milletin birlik ve beraberli?ini sa?layacak bir kurul adına yurutmenin daha uygun olaca?ını du?unmu? ve 19 Haziran'da Amasya'da bu yonde uygulamaya gecmi?tir.

Amasya genelgesi ve sonrası [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Mustafa Kemal Ataturk, ulusal orgutleri birle?tirerek merkezi bir yonetim altında birle?tirmek amacıyla 18 Haziran'da Trakya orgutune bildirdi?i kararını, 21-22 Haziran tarihlerinde Amasya'da Yaveri Cevat Abbas Gurer'e dikte etti?i " Amasya Genelgesi " ile uygulamaya koymu?tur. Bu genelgenin ana ilkeleri ?unlardır:

  1. Vatanın butunlu?u ve milletin ba?ımsızlı?ı tehlikededir.
  2. Merkezi Hukumet, sorumlulu?unu yerine getirememektedir ve bu durum milletimizi yok olmu? durumda bırakmaktadır.
  3. Milletin ba?ımsızlı?ını kurtaracak olan azim ve karar yine millete aittir.
  4. Milletin durumunu goru?mek ve haklı taleplerimizi dunyaya duyurmak icin ba?ımsız bir milli kurulun varlı?ı gereklidir.
  5. Anadolu'nun en guvenli yeri olan Sivas'ta milli bir kongrenin en kısa surede toplanması kararla?tırılmı?tır.
  6. Bu amacla, tum illerin guven kazanmı? uc temsilcisini hızla toplantıya yeti?tirmek uzere derhal yola cıkarmak gerekmektedir.
  7. Herhangi bir olumsuz duruma kar?ı, durumun milli sır olarak saklanması ve temsilcilerin gerekti?inde kendilerini gizli tutarak seyahatlerine devam etmeleri gerekmektedir.
  8. Do?u illeri adına 10 Temmuz'da Erzurum'da bir kongre toplanacaktır. Di?er illerin temsilcileri, bu tarihe kadar Sivas'a gelirlerse Erzurum Kongresi uyeleri de Sivas genel toplantısında hazır bulunmak uzere harekete gececeklerdir.

Bu genelge, Mustafa Kemal Ataturk tarafından Amasya'da bulunan Ali Fuat Cerbesoy , Rauf Orbay ve Refet Bele 'ye imzalatılmı? ve ?ifreli telgraf olarak tum sivil ve askeri makamlara gonderilmi?tir. [16] Sivas Kongresi , bu genelge uzerine toplanmı?tır. [15]

Erzurum Kongresi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1919'da Erzurum'da calı?malara ba?layan " Vilayat-ı ?arkiye Mudafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti " do?u illerinde Kurt devleti kurma amacı guden " Kurt Teali Cemiyeti "nin etkisini azaltmak icin kurulmu?tur. Dernek, Do?u illerinin Turk yurdu oldu?unu vurgulayarak Ermeni yayılmacılı?ına kar?ı dunya kamuoyunu bilgilendirmek amacıyla Fransızca bir gazete cıkarma ve "Hadisat" adında bir gazete yayınlama kararı almı?tır. Cevat Bey ve Kazım Ozalp onderli?indeki gecici kurul, Erzurum Valili?ine dilekce vererek Derne?in Erzurum ?ubesinin acılmasını talep etmi?tir. Dernek, te?kilatlanarak du?unce ve eylem birli?i sa?lamak icin caba gostermi? ve "Albayrak" gazetesi aracılı?ıyla Turk-Kurt birli?ini savunmu?tur. Kazım Karabekir 'in 15. Kolordu Komutanı olarak atanmasının derne?e buyuk etki yarattı?ı ifade edilmektedir. Erzurum ?ube Kongresi, Osmanlı butunlu?unden ayrılmama, milli varlı?ın korunması, yardımcı te?kilat kurulması ve koylulerin silahlandırılması gibi kararları alarak tamamlanmı?tır. Mustafa Kemal Ataturk'un Erzurum'a gelmesi ve askerlikten istifa etmesiyle dernek yonetimi de?i?mi? ve Erzurum'da do?u illerini iceren bir kongre toplaması kararı alınmı?tır. Temsilcilerin secilmesi icin dernek te?kilatlarından ki?iler belirlenmi?tir. Mustafa Kemal Ataturk ve Rauf Orbay , Erzurum Kongresi 'ne katılabilmek icin Erzurum Temsilcili?inden istifa etmi?tir. Di?er secilen temsilciler belirlenmi?tir. [15]

Erzurum Kongresi , 23 Temmuz 1919 tarihinde Sanat Okulu'nda toplanmı?tır. Toplantıyı acan ?ube Ba?kanı Raif Efendi, bir ba?kanın secilmesi gerekti?ini belirterek konu?masını yapmı?tır. Delegelerin oybirli?iyle Mustafa Kemal Ataturk ba?kanlı?a secilmi?tir. Mustafa Kemal Ataturk, yaptı?ı konu?mada ate?kes anla?ması hukumlerine aykırı olarak yapılan saldırı ve i?galleri anlatarak tarihin bir milletin varlı?ını ve hakkını inkar edemeyece?ini vurgulamı?tır. [15] Milli ceryanın ruhunu ve iradesini vatan ve milletin mukaddesatını korumak icin kullanacak bir iradeye sahip olmanın onemini vurgulayarak Anadolu'dan iradei milliyeyle hareket edebilece?imizi ifade etmi?tir. Kongre 14 gun boyunca devam etmi? ve ulkenin icinde bulundu?u durum ve kar?ıla?ılan sorunlar ele alınmı?tır. " Do?u Anadolu Mudafaayı Hukuk Cemiyeti " adını alan ve ?stanbul'daki cemiyetle ba?ları koparan yeni nizamname kabul edilmi? ve "Heyeti Temsiliye" secilerek calı?malar sona erdirilmi?tir. Mustafa Kemal Ataturk kongre kapanı? konu?masında, milletin umuduyla burada toplandı?ını ve vatan ve milletin kurtulu?u icin onemli kararlar alındı?ını belirtmi?tir. Kongrenin ulusal kurtulu? mucadelesindeki yeri ve onemini vurgulayarak tarihin bu kongreyi buyuk bir eser olarak kaydedece?ini ifade etmi?tir. Kongrede alınan kararlar ozetle ?u ilkeleri icermektedir: [15]

  1. Vatanın tum bolgeleri bir butundur ve ayrılamaz.
  2. Yabancı i?gallere ve mudahalelere kar?ı direni? gosterilecektir. Osmanlı hukumetinin du?mesi durumunda millet birlik icinde savunma yapacaktır.
  3. Vatanın ve ba?ımsızlı?ın korunması icin merkezi hukumetin gucu yetersiz oldu?unda gecici bir hukumet kurulacak ve bu hukumet Milli Kongre tarafından secilecektir. Kongre toplantı halinde de?ilse, bu secimi Heyeti Temsiliye yapacaktır.
  4. Milli gucun olu?turulması ve millet iradesinin egemen kılınması onemlidir.
  5. Hristiyan azınlı?a siyasi egemenlik ve sosyal dengelere aykırı ayrıcalıklar verilmeyecektir.
  6. Manda ve himaye kabul edilemez.
  7. Milli Meclis'in derhal toplanması ve hukumetin Meclis'in denetimine tabi olması icin caba gosterilecektir.

Bu esaslar bir bildiri ?eklinde her yere ve yabancı temsilciliklere iletilmi?, ayrıca komutanlara ve guvenilir makam sahiplerine gonderilerek co?altılıp da?ıtılması sa?lanmı?tır. Bu sayede iceride ve dı?arıda herkesin bu ilkelere vakıf olması hedeflenmi?tir. Erzurum Kongresi, ulusal direni?in temelini olu?turmakta ve kurtulu?a giden yolda ilk toplu hareketi temsil etmektedir. [15]

Anadolu ve Rumeli Mudafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin olu?umu [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kongrenin yedinci genel toplantısı 10 Eylul'de gercekle?mi?tir. Toplantıda, daha once olu?turulan komisyon tarafından Amerika Kongresine gonderilecek mektup iceri?i ele alınmı?tır. Mektupta Kongrenin uyeleri ve temsil ettikleri bolgeler belirtilerek, yanlı? bir barı?ın onlenmesi icin yerinde bir incelemenin onemi vurgulanmı?tır. Mektup kabul edildikten sonra Nizamname'nin goru?meleri tamamlanmı?tır.

Bu ba?lamda, Cemiyetin adı "?arki Anadolu Mudafaayı Hukuk Cemiyeti" yerine "Anadolu ve Rumeli Mudafaayı Hukuk Cemiyeti" olarak de?i?tirilmi?tir. Heyeti Temsiliye'nin vatanın tumunu temsil edece?i vurgulanarak mevcut uyelere altı uye daha eklenmi?tir. Ayrıca, her turlu i?gal ve mudahaleye ve ozellikle Rum ve Ermenilik te?kil edecek faaliyetlere kar?ı birlikte savunma ve direnme ilkesi netle?tirilmi?tir.

Kongrenin yayımlayaca?ı beyanname okunmu? ve butce ve para konularında kararlar alındıktan sonra Batı Anadolu adına Heyeti Temsiliye'ye altı yeni uye eklenmesine karar verilmi?tir. Vasıf, Husrev Sami, Hakkı Behic, Omer Mumtaz, Mazhar Mufit ve Ratıpzade Mustafa Efendi Heyeti Temsiliye uyeli?ine secilerek kongre toplantıları sona ermi?tir. [15] Cemiyet, Kurtulu? Sava?ı 'ndan sonra Cumhuriyet Halk Partisi'ne donu?mu?tur. [17]

?stanbul Mebusan Meclisi secimleri, meclisin calı?maları ve da?ıtılması [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Heyeti Temsiliye, Sivas Kongresi 'nin da?ılmasından hemen sonra Korgeneral ve Tumen Komutanlarına, Valilere ve Mutasarrıflara , Belediye Ba?kanlarına ve Mudafaa-i Hukuk Cemiyeti Merkez heyetlerine 13 Eylul 1919 tarihli bir genelge gonderdi. Bu genelgede, milletin haklarının savunulması ve varlı?ının korunması icin Ulusal Meclis'in en kısa surede secilip toplanmasının onemli bir gorev oldu?u vurgulanarak secim hazırlıklarına ba?lanması talimatı verildi. Daha sonra, 7 Ekim 1919'da Mebusan Meclisi icin milletvekili secimlerine ba?lanaca?ı yurdun her yanından ilan edildi. [15]

Mustafa Kemal Ataturk'un Meclisin Ankara'da toplanması iste?i, 20 Ekim 1919'da Amasya'ya gelen ?stanbul Hukumeti Temsilcisi Deniz Bakanı Salih Hulusi Kezrak tarafından olumlu kar?ılandı. Ancak Padi?ah VI. Mehmed ve Hukumetin, Meclisin Saltanat ve Devlet Merkezi olan ?stanbul'da toplanması konusunda ısrarları [ kaynak belirtilmeli ] ve Erzurum, Trabzon, Balıkesir ve Manisa Mudafaa-i Hukuk Merkezlerinin bu yonde du?uncelerini dile getirmeleri uzerine durum, Heyeti Temsiliyenin 16-29 Kasım 1919'da Sivas'ta Komutanlarla birlikte yaptı?ı toplantıda goru?uldu. Toplantı sonucunda Meclisin ?stanbul'da toplanması kabul edildi, ancak secilecek milletvekillerinin ?stanbul'a gitmeden once belirli merkezlerde toplanarak guvenlik onlemleri alınması ve Mecliste savunulacak esaslar hakkında bilgilendirilmeleri ve bu amacın gercekle?tirilmesi icin Mecliste guclu bir grup olu?turulması kararla?tırıldı. [15]

Mebusan Meclisi, 12 Ocak-18 Mart 1920 tarihleri arasında (65) gun suren (24) birle?imde bircok onemli i? gercekle?tirdi. En olumlu geli?me, 28 Ocak'taki gizli birle?imde kabul edilen ve 17 ?ubat'ta kamuoyuna duyurulan "Ahdi Milli" (Misak-ı Milli) Beyannamesi oldu. Bu beyanname yabancı parlamentolara gonderilmesi kararla?tırıldı.

Ancak Mecliste ya?anan olumlu geli?melere ra?men, Sadrazam Ali Rıza Pa?a'nın 14 ?ubat'ta Valilere ve Ba?ımsız Mutasarrıflara gonderdi?i bir genelgede Kuva-yı Milliye ve Heyeti Temsiliye aleyhinde bulundu?unun o?renilmesi ve 19 ?ubat'ta Felahı Vatan Grubu'nda yaptı?ı konu?mayla bu du?uncelerini peki?tirmesi, Mustafa Kemal Ataturk'un sert tepkisine yol actı. [ kaynak belirtilmeli ] Ulusal baskıya dayanamayan kabine, 3 Mart'ta istifa etmek zorunda kaldı.

Ertesi gun Mustafa Kemal Ataturk, Mebusan Meclisi Ba?kanına ve Padi?ah VI. Mehmed'e gonderdi?i telgraflarda, "Butun ulusun bu tarihi gunlerde milli iradeyi temsil eden milletvekillerinin kesin kararlarını sabırsızlıkla bekledi?ini" ve "?cte ve dı?ta bin turlu ihtirasın kopurmesiyle huzur ve selametimizin tehdit altında oldu?unu" bildirdi. Ayrıca, "milli vicdana guven vermeyecek bir kabine ba?kanına hicbir surette tahammul edemeyece?imizi" ifade etti.

Kabinenin yeni ba?kanı Salih Hulusi Kezrak onderli?inde 8 Mart'ta kurulmasına ra?men ?stanbul'da Kuva-yı Milliye aleyhindeki hareketler devam etti. ?tilaf Devletleri , 15 Mart'ta asker ve sivil (150) vatanda?ı tutukladı. [ kaynak belirtilmeli ] Ertesi gun ?ngiltere, Fransa ve ?talya Yuksek Komiserlerinin imzaladı?ı bir nota Sadrazam Salih Hulusi Kezrak'a verilerek ?stanbul'un askeri i?gal altına alınaca?ını bildirdi. ??gal, 16 Mart'ta saat 16.00'dan itibaren fiilen ba?ladı.

TBMM'nin "Parlamento Tarihi" yayınında iddia edilene gore Mustafa Kemal Ataturk, i?gali o?rendi?i anda [ kaynak belirtilmeli ] Yabancı Devletlerin Meclislerine, Dı?i?leri Bakanlarına ve siyasi temsilcilere gonderdi?i telgraflarda "Osmanlı Milletinin siyasi egemenli?i ve ba?ımsızlı?ına indirilen bu son darbenin, ya?amımızı ne pahasına olursa olsun savunmaya kararlı oldu?umuzu" belirtti. Ayrıca yayınladı?ı bir bildiriyle "??gal ile Osmanlı Devletinin yediyuz yıllık hayat ve egemenli?ine son verilerek Turk Milletinin uygarlık yetene?inin, hayat ve ba?ımsızlık hakkının ve butun gelece?inin savunmasına ca?rıldı?ını" ulusa ve butun dunyaya duyurdu. [15]

Ankara'da meclisin toplanması [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Mustafa Kemal Ataturk, "Muessisan Meclisi" adı altında toplamayı du?undu?u meclisin amacının halk tarafından do?ru anla?ılıp de?erlendirilemeyece?ini du?unerek, "Ola?anustu Yetkili Bir Meclis" toplanmasına karar verildi?ini acıkladı. Bu meclis icin hemen secimlere gidilmesi gerekti?i Heyeti Temsiliye tarafından belirtilen yonerge ile ilgili makamlara 19 Mart 1920 tarihinde gonderildi. [15]

Yururlukte olan 24 Aralık 1876 tarihli Kanun-i Esasi'ye gore duzenlenen "?ntihab-ı Mebusan Kanun Layihası" ve Talimatnamesi'ne gore:

a) Her sancak icin 50.000 erkek nufusa bir milletvekili secilmesi gerekti?i belirtilmi?tir. b) 25 ya?ını dolduran ve devlete vergi veren Osmanlı uyruklarının secme hakkına sahip oldu?u ve Osmanlı Devleti uyruklarının Osmanlı sayıldı?ı ifade edilmi?tir. c) Secimlerin iki dereceli olarak gercekle?tirilmesi ve her birinci secmenin bir ikinci secmen secerek milletvekillerinin bu ikinci secmenler tarafından secilmesi gerekti?i belirtilmi?tir. d) Milletvekili secilmek icin 30 ya?ında olunması gerekti?i ifade edilmi?tir.

Ancak Heyeti Temsiliye'nin 19 Mart 1920 tarihli secim talimatında, mevzuattaki secmen oranı, secmenler, secim kurulları ve secilme ya?ı hakkındaki hukumler goz ardı edilerek:

aa) Her sancaktan 5 uye secilmesi, nufusun dikkate alınmaması, bb) Musluman olmayanların secimlere katılmaması [ kaynak belirtilmeli ] ve vergi yukumlusu olup olmadı?ının aranmaması, cc) Milletvekillerinin seciminin ikinci secmenler tarafından de?il, Genel Meclis ve Belediye Meclisi Uyeleri ile Mudafaayı Hukuk Cemiyeti Merkez veya ?dare Heyeti Uyelerinden olu?an bir kurul tarafından aynı gunde ve oturumda yapılması, dd) Her parti, dernek veya toplulu?un aday gosterebilmesi ve herkesin ba?ımsız olarak aday olabilmesi, ee) Secimlerin en gec 15 gun icinde tamamlanarak co?unlu?un Ankara'da bulunmasını sa?laması kabul edilmi?tir.

Buna gore 66 secim cevresinden 349 milletvekili secilmi? ve ?stanbul Mebusan Meclisinden (Malta'dan gelenler dahil) gelen 88 milletvekiliyle toplam milletvekili sayısı 437'ye ula?mı?tır. Ancak 34 milletvekili istifa etti?i icin I. Donemin toplam milletvekili sayısı 403'tur. [15]

Meclisin acılması hazırlıkları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]
Ataturk mecliste milletvekillerine hitap ediyor, 1921

Heyeti Temsiliye 'nin 19 Mart 1920 tarihli secim talimatına gore secilen milletvekilleri, Nisan ayının ba?ından itibaren Ankara'ya gelmeye ba?lamı?lardır. Ancak Ankara'da konaklayacak pek cok yer olmadı?ı icin kiralık ev bulmak da zor olmu?tur. Bu nedenle, daha once Erkek O?retmen Okulu olarak hizmet veren ve sonradan Maarif Vekaleti olarak kullanılan binada milletvekillerine bir otel ayrılmı? ve yemek icin bir tabldot hizmeti sunulmu?tur.

Meclisin toplanaca?ı yer ise ayrı bir sorun olmu?tur ve sonunda ?u anki Muze olan bina, 20. Kolordu ve Ankara Mudafaayı Hukuk Cemiyeti'nin katkılarıyla hazırlanmı?tır. Bu bina, I. Dunya Sava?ı'nın son yıllarında ?ttihat ve Terakki Fırkası tarafından Numune Mektebi ve Kulup olarak in?a edilmeye ba?lanmı?tır. Ancak ?ttihat ve Terakki'nin Ankara Temsilcileri olan Memduh ?evket Esendal'ın Ankara'dan ayrılması uzerine yerine atanan Necati Kurtulu? tarafından in?aatı devam ettirilmi?, ancak sava? ko?ulları nedeniyle tamamlanamamı?tır.

Meclisin toplanaca?ı yer olarak belirlenen binanın bir odasında Fransız i?gal mufrezesinin komutanı oturmaktadır ve giri? kapısının onunde Fransız bayra?ı asılıdır. Fransız subayı once binadan cıkarılmı?, ardından catıya kiremitler do?enmi?, okullardan sıralar getirilerek toplantı salonunda oturma duzenlemeleri yapılmı? ve kursu kurulmu?tur. [15]

Turkiye Buyuk Millet Meclisi, 23 Nisan 1920 Cuma gunu saat 13.45'te toplandı. Acılı?ı yapan en ya?lı uye olan Sinop Milletvekili Mehmet ?erif Avcıo?lu , 1845 do?umludur. Mehmet ?erif Avcıo?lu, Ba?kanlık kursusune cıktı ve konu?ma yaparak Meclis'in ilk toplantısını actı:

Bu acı? konu?masında, milli egemenli?e dayalı yeni Turk parlamentosunun adı da " Buyuk Millet Meclisi " olarak konulmu?tu. Bu ad herkesce benimsendi. Daha sonra Ataturk'un tum konu?malarında yer aldı?ı ?ekliyle ve ilk kez 8 ?ubat 1921 tarihli Bakanlar Kurulu Kararnamesinde de yazılı olarak, "Turkiye Buyuk Millet Meclisi" (TBMM) adı kalıcılık kazandı. [18]

TBMM, 24 Nisan 1920 tarihinde yaptı?ı ikinci toplantısında Mustafa Kemal Ataturk 'u meclis ba?kanlı?ına secti. Mustafa Kemal Ataturk, kendi onculu?unde kurulan TBMM'nin ba?kanlı?ını Cumhurba?kanı secildi?i gun olan 29 Ekim 1923 tarihine kadar surdurdu. [19]

1923-1927 [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Lozan Antla?ması [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kazım Ozalp ba?kanlı?ında toplanan oturum, 1928

Kurtulu? Sava?ını kazanan Birinci Donem Turkiye Buyuk Millet Meclisi , yonetimi devralarak ?kinci Donem Turkiye Buyuk Millet Meclisi'ni olu?turdu. Birinci Dunya Sava?ı'nın ardından Mondros Mutarekesi imzalandı ve mutareke hukumlerine uymayan muttefikler, ?stanbul dahil olmak uzere ulkeyi i?gal etmeye ba?ladı. Hukumetin aciz durumu ve tepkilere neden olan tutumu sonucunda direni? orgutleri kuruldu. Mustafa Kemal'in 19 Mayıs 1919'da Samsun'a cıkması, milli dayanı?ma orgutlerini harekete gecirdi ve guclendirdi. Bu te?kilatlar kongrelerle birle?erek Milli Ordu'yu olu?turdu. Milli Mucadele, askeri ve siyasi ba?arılarla gecti ve 30 A?ustos 1922'de Ba?kumandanlık Sava?ı ile sona erdi. Bu sava?tan sonra Fransa, ?ngiltere ve ?talya'nın ?stanbul'daki komiserleri, Yunan Hukumeti adına Ankara Hukumeti 'ne mutareke iste?ini iletti. [20]

Turkiye temsilcisi ?smet ?nonu , 24 Temmuz Salı gunu saat 15.09'da, ona Mustafa Kemal'in hediye etti?i altın kalemle ilk imzayı attı. Bu torenle Osmanlı ?mparatorlu?u fiilen tarihindeki yerini alarak yeni Turk Devleti'nin temelleri atıldı. Birinci Dunya Sava?ı, 9 yıl suren bir donemi noktaladı. Turk Heyeti'nin tum belgeleri imzalaması 7 dakika surdu. ?ngiltere, Fransa, ?talya, Japonya, Yunanistan ve Romanya Turkiye'yi izledi ve Belcika ile Portekiz de kendi anla?malarını imzaladılar. Konferansın ba?kanı ?svicre Konfederasyonu Cumhurba?kanı Scheur, kapanı? konu?masında "Hicbir millet haklarından mahrum edilemez" ve "Galibiyet Turklere ait, kahramanca mucadele sonucunda haklarını elde ettiler" [21] dedi. [20]

Lozan Barı? Antla?ması , Turkiye Buyuk Millet Meclisi tarafından uzun suren zorlu goru?melerin ardından onaylandı. [22] Turklerin iste?i, Mustafa Kemal'in Sivas'ta Amerikan Generali Harbord'a soyledi?i gibi, da?ılmı? bir ulkeyi bir araya getirerek ba?ımsız bir devlet ve ozgur bir millet olmak olarak ifade edildi. [20]

Cumhuriyet doneminde cok partili siyasetin ilk denemesi, Mustafa Kemal'in iste?i uzerine 1924 yılında birkac ay sonra kapatılan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası 'nın kurulmasıyla yapıldı.

1930-1946 [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

II. TBMM binası
Ana madde: Turkiye'de tek partili donem

6 yıllık tek parti iktidarının ardından, 1930 yılında yine Mustafa Kemal'in iste?i uzerine Ali Fethi Okyar tarafından Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruldu ancak parti, ulkenin do?usundaki isyanlar nedeniyle 17 Kasım 1930 tarihinde kapatıldı. 1945 yılına kadar cok partili demokrasiye geci? icin ba?ka bir denemede bulunulmadı. [23]

Ataturk'un olumuyle birlikte, Kasım 1938'e kadar tek parti yonetimi altında olan Turkiye'de ?smet ?nonu Cumhurba?kanı secildi. Bu yeni donem, 1938-1945 yılları arasındaki sureyi kapsayan ve Turk siyasi tarihinde "Milli ?ef Donemi" olarak adlandırıldı. ?smet ?nonu, Turk siyasi hayatında "Milli ?ef" olarak anılan tek ki?idir. Bu kavramın kullanımı daha oncesine dayanmasına ra?men, ?nonu'nun secilmesiyle ?eflik siyasi bir sistem haline gelmi?tir. ?nonu, resmi unvanı olarak " Milli ?ef " olarak anılmı? ve bu tabir her yerde onun icin kullanılmı?tır.

Milli ?ef doneminde, Turkiye'de iki genel secim yapılmı?tır. Bunlardan biri 1939'da, di?eri ise 1943'te gercekle?mi?tir. Ayrıca, 1938, 1939, 1943, 1944 ve 1945 yıllarında bazı secim bolgelerinde bo? olan milletvekillikleri icin ara secimler duzenlenmi?tir. 1939 genel secimleri, 1908 tarihli ?ntihab-ı Mebusan Kanunu'na gore yapılan son secimdir. Buyuk Millet Meclisi, Ocak 1939'da yeni bir secime gitme kararı almı?tır. Basında da sık sık secimle ilgili haberler yer almı?tır. CHP, tum illerde aday gosterece?ini ve birkac ilde ba?ımsız milletvekilli?i icin bo? yer bırakaca?ını duyurmu?tur.

17 ve 20 ?ubat 1939 tarihli Tan gazetesinde, milletvekili olmak isteyenlerin sayısının birkac bine ula?tı?ı belirtilmektedir. ?kinci tur secimleri icin aday listesi 13 Mart'ta ilan edilmi? ve secimler 15 Mart'ta ba?lamı?, 21 Mart ak?amına kadar devam edece?i ifade edilmi?tir. [20]

1946-1960 [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Turkiye'de cok partili donem

Cumhuriyet tarihinin ilk cok partili secimi 1946 yılında yapılmı? (bugun hala tartı?malı) ve iktidardaki Cumhuriyet Halk Partisi 397 milletvekili, muhalefetteki Demokrat Parti ise 61 milletvekili kazanmı?tır. Secim Kanunu'nda yapılan de?i?iklik ile 1950 secimleri gizli oy ve acık tasnif ile gercekle?tirilmi? ve bu sistem ile yapılan ilk secimi Demokrat Parti 416 milletvekilli?i ile kazanmı?tır. Ana muhalefete du?en CHP 69 ve Millet Partisi ise 1 milletvekilli?i kazandı. [24]

Bu alıntılar ve tespitler, 1950'li yıllarda Turkiye'de Demokrat Parti'nin iktidara gelmesi ve donemin siyasi atmosferi hakkında farklı akademisyenlerin ve uzmanların goru?lerini yansıtmaktadır. ??te bazı ana noktalar: [25]

  1. Prof. Dr. Bernard Lewis'e gore, Ataturk sonrası Turkiye'nin demokratik geli?imi acısından en onemli donum noktası, 1950'de gercekle?en serbest ve durust bir secimin muhalefetin ezici bir zaferiyle sonuclanmasıdır.
  2. Prof. Dr. Mim Kemal Oke , DP'nin iktidara gelmesini toplum a?ırlıklı siyasal surece geci?in bir kilometre ta?ı olarak de?erlendirir. Ancak zamanla DP'nin populist demokrasiden otoriter bir populizme do?ru ilerledi?ini belirtir.
  3. Cem Ero?ul'a gore, DP'nin iktidara gelmesinin en onemli sebepleri, CHP'ye duyulan yaygın muhalefet ve egemen sınıfların artan iktidar arzusudur.
  4. Akademisyen Erdinc Yazıcı'ya gore, 1950-1960 arası Turkiye'de altyapı calı?maları ve sanayile?me acısından onemli bir donemdir. Bu donemde DP, geleneksel yapıları de?i?tirerek toplumsal donu?umu ba?latmı?tır.
  5. Akademisyen Omer Caha, DP'nin iktidara gelmesiyle birlikte Turkiye'de cumhuriyetin gercek anlamda halka dayalı bir yonetim haline geldi?ini ifade eder.
  6. Doc. Dr. Vedat Bilgin'e gore, DP'nin iktidara gelmesiyle Turkiye'de devletle toplum arasındaki siyasi mesafe fark edilmi? ve halkın denetimi ve katılımı artmı?tır.
  7. Suavi Tuncay, DP'nin ekonomik ve siyasi anlayı?ının Turkiye demokrasisi acısından onemli bir yer tuttu?unu belirtir.
  8. Prof. Dr. Turan Gune? , 1950'li yıllarda Turkiye'nin geri kalmı? bir ulke oldu?unu, CHP'nin halkla ba?lantısının zayıfladı?ını ve DP'nin siyasi atmosferi de?i?tirdi?ini ifade eder. [25]

Bu alıntılar, DP'nin iktidara gelmesinin Turkiye'de demokratikle?me surecini etkiledi?ini ve toplumsal de?i?imlere yol actı?ını gostermektedir. Farklı akademisyenler ve uzmanlar, DP doneminin Turk siyaseti ve toplumu uzerindeki etkileri hakkında ce?itli de?erlendirmelerde bulunmu?tur: [25]

Tevfik Cavdar'a gore, 1954 secimlerinde CHP'nin tam bir cokuntu ve da?ılma ya?adı?ı ifade edilmektedir. ?evket Sureyya Aydemir ise DP iktidarının 1954-1957 doneminde hem zaferin zirvesine ula?tı?ını hem de yenilginin ba?langıcını ya?adı?ını belirtir. Aydemir'e gore, DP'nin kader diyagramı bu donemde cizilmeye ba?lanmı?tır ve iktidarın tasfiyesi bu surecte ?ekillenmeye ba?lamı?tır.

Ba?ka bir de?erlendirmede ise, 1950-1960 doneminde DP iktidarına yonelik ele?tirilerin, halkın cıkarlarına ve temel politikalarına yonelik olmadı?ı belirtilmektedir. Ele?tirilerin buyuk bir kısmının iktidar mucadelesi veren burokrat ve seckin aydınlardan olu?an grupların cıkarlarına yonelik oldu?u ifade edilir. Bu aydınların ele?tirilerinin altında kendi ayrıcalıklarını hukuki bir ?ekilde korumak istedikleri gorulmektedir.

1957 secimlerinden sonra muhalefet guclenmi? ve iktidara kar?ı bir cephe birli?i olu?turulmu?tur. Bu durum DP yoneticilerini siyasi ve ekonomik alanda baskıya maruz bırakmı?, iktidar-muhalefet anla?mazlı?ı siyasi rejim konularında yo?unla?mı? ve ekonomik sıkıntılar muhalefetin halk deste?ini kazanmasına yol acmı?tır. Basın da buyuk olcude muhalefet tarafını tutmu?tur, cunku Basın Kanunu'nda yapılan de?i?iklikler ve ispat hakkı tartı?maları devam etmektedir. [25]

Siyasi atmosferin giderek a?ırla?ması uzerine hukumet, basın ve muhalefet hakkında soru?turma yapmak ve baskıyı arttırtmak uzere Meclis Tahkikat Komisyonu kurmaya karar vermi?tir. Bu karar muhalefet tarafından anayasa dı?ı bir giri?im olarak nitelendirilmi? ve basın da geni? olcude desteklemi?tir. Bu geli?meler sonucunda tepkiler sokaklara yansımı?, universitelerde o?renci gosterileri ve protestolar gercekle?mi?tir. Bu hareket, "Anayasa ve hukuk dı?ı davranı?larıyla me?rulu?unu kaybetmi? bir iktidara kar?ı milletin direnme hakkını kullanması" olarak tanımlanmı?tır. CHP Meclis Grubu adına konu?an ?smet ?nonu, iktidarın tum bu duzenlemeleri kendi lehine ?artlar altında secime gitmek ve % 96,6 co?unlukla yeniden iktidara gelmek icin yaptı?ını, ancak vatanda?ın buna izin vermeyece?ini ileri surmu?tur. [26]

Kanunun cıkmasının ardından tepkiler sokaklara ta?ındı ve once ?stanbul Universitesi'nde (28 Nisan 1960) ve ardından Ankara Universitesi'nde (29 Nisan 1960) geni? olcekli o?renci gosterileri ve protestolar gercekle?ti. Bu olaylar 27 Mayıs 1960 tarihine kadar tekrarlanmı? ve Turk Silahlı Kuvvetleri'nin askeri darbesi ile Demokrat Parti iktidarı sona erdirilmi?tir. [25]

27 Mayıs Darbesi 'nden sonra Cumhuriyet Senatosu ile birlikte cift meclisli sisteme gecilmi? ve 12 Eylul 1980 Darbesi 'ne kadar bu sistem kullanılmı?tır.

1960-1980 [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

27 Mayıs 1960 askeri mudahalesi, Demokrat Parti'nin on yıllık iktidarını sonlandırdı ve cocukluk ca?ındaki demokratik siyasi rejimin sonunu hazırladı. Bu mudahale, 1961 Anayasası'nın do?rudan bir sonucu olarak kabul edilir ve Turkiye'nin anayasal duzeni radikal bir ?ekilde de?i?ti. Bu yeni anayasa ile Meclis ustunlu?u anlayı?ı yerine, egemenlik yetkili devlet organları arasında payla?ılan bir co?ulcu demokrasi anlayı?ına gecildi.

27 Mayıs 1960 Darbesi sonrasında Ba?bakan Adnan Menderes , Cumhurba?kanı Celal Bayar ve meclisin di?er uyeleri tutuklandı. 1961 Anayasası 'yla [27] olu?turulan Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu , Turkiye Buyuk Millet Meclisi'nin iki alt meclisi idi. Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu ba?kanları, kendi meclislerince uye tam sayısının ucte iki co?unlu?u ve gizli oy ile iki?er yıl icin secilirler; ilk iki oylamada bu co?unluk sa?lanamazsa, salt co?unlukla yetinilirdi. Meclis ba?kanlıkları icin meclisteki siyasi parti grupları aday gosteremezlerdi. [27]

25 Ekim 1961'de 12. donem TBMM toplandı ve askeri rejim sona erdi. [28] 12 Mart 1971 tarihinde asker tarafından duyurulan Muhtıradan sonra partilerustu teknokrat hukumetler kurdurulmu?tur. Nihat Erim'in ba?bakanlı?ında kurulan kabinelerin ardından azalan askeri baskı sonucunda Adalet Partisi ve Cumhuriyetci Guven Partisi Naim Talu 'nun ba?bakanlı?ında yeni ve olagan bir hukumet kurarak bu donemi sonlandırmı?tır.

1980-2018 [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

12 Eylul 1980 Darbesi sonrası yapılan 1982 Anayasasıyla [29] her iki meclis de kaldırılarak tek meclisli sisteme geri donulmu?tur. [ kaynak belirtilmeli ] 1982 anayasının yazılması icin olu?turulan Danı?ma Meclisi (DM), oncelikle kendi uyeleri arasından 15 uyeden olu?an bir Anayasa Komisyonu secti. 23 Ekim 1981'de acılan Danı?ma Meclisi , [30] yeni anayasayı hazırlamaya ba?ladı. Kenan Evren , Anayasa'nın ilk uc maddesinin "de?i?tirilemeyece?ini ve de?i?tirilmesinin teklif edilemeyece?ini" dorduncu madde olarak tasla?a ekletti. Yeni anayasa o donemdeki dunyadaki genel e?ilime [31] uygun olarak devlet yapısı icinde yurutme organını guclendirmi?tir. [32] 1982 Anayasası bu guclendirmeyi, bir yandan Cumhurba?kanının yetkilerini artırarak, di?er yandan da, Bakanlar Kurulu icinde de Ba?bakana ustun konum vererek sa?lamaya calı?mı?tır. [33]

Anayasa, 7 Kasım 1982 Pazar gunu yapılan halk oylamasında %91,37'lik kabul oyu aldı. [34] 6 Kasım 1983'te milletvekili genel secimleri yapıldı ve Turkiye Buyuk Millet Meclisi Ba?kanlık Divanı da 6 Aralık 1983'te olu?tu. Bu tarihte, Anayasanın 177. maddesi gere?i, Milli Guvenlik Konseyi'nin ve Danı?ma Meclisi'nin hukuki varlıkları sona erdi. Kabul edilen Anayasa'da bulunan; Askeri Yonetim doneminde Milli Guvenlik Konseyi, Hukumet ve Kurucu Meclis uyelerinin omur boyu yargılanmasını engelleyen gecici 15. madde, 2010 Turkiye anayasa de?i?ikli?i referandumuna kadar kaldırılmadı.

2002 yılında meclise giren siyasi partilerin oy da?ılımı

2002 genel secimleri sonrasında meclise sadece iki siyasi parti girebildi. 550 mevcut milletvekilinin buyuk bir kısmı tekrar secilemedi. Turkiye'nin siyasetini temelinden sarsan buyuk bir de?i?im olarak nitelendirildi. [ kaynak belirtilmeli ] 1999'da secim barajını a?an tum siyasi partiler, bu kez %10'luk secim barajını a?amadı: DYP %9,55, MHP %8,34, GENCPART? %7,25, DEHAP %6,23, ANAP %5,13, SAADET %2,48 ve DSP %1,22 oy oranına sahip oldu. Secim barajı nedeniyle temsil edilemeyen oy sayısı tarihte e?i benzeri gorulmemi? bir ?ekilde %46,33 oranla 14.545.438 oldu. Sonuc olarak, Erdo?an liderli?inde AK Parti , oyların yalnızca %34,28'ini alarak TBMM'de koltukların ucte ikisinden fazlasını kazandı. 1999'da kendisi de secim barajını a?amayan Baykal liderli?indeki CHP ise oyların yuzde 19,39'u ile ana muhalefet partisi oldu.

11. Cumhurba?kanı Gul ve 10. Cumhurba?kanı Sezer

2007 cumhurba?kanlı?ı secimleri doneminde oylamalara en az 367 ki?inin katılması gerekti?i, aksi halde sonucun gecersiz olaca?ı iddia edildi. [35] ?ddiaya gore 354 sandalyeye sahip olan olan iktidar partisi, tek ba?ına kendi oylarıyla cumhurba?kanı secemeyecekti. Aynı donemde ana muhalefet lideri Deniz Baykal , iktidar partisinin uzla?ma olmadan kendi adayını cıkarması durumunda oylamalara katılmayacaklarını ve 367 tartı?malarının ciddiye alınması gerekti?ini soyledi. [36] AK Parti donemin dı?i?leri bakanı olan Kayseri milletvekili Abdullah Gul 'u aday gosterdi. [37] ?lk tur oylama 27 Nisan'da yapıldı. Toplam 361 oy kullanılırken, Abdullah Gul 357 oy aldı. Oylamanın hemen sonrasında, CHP 367 iddiasıyla secimi Anayasa Mahkemesine ta?ıdı. [38] Aynı gunun ak?amı Genelkurmay Ba?kanlı?ı internet sitesine, daha sonra e-muhtıra olarak anılacak, bir basın acıklaması konuldu. [39] Anayasa Mahkemesi 1 Mayıs'ta verdi?i kararla, 367 iddiasını kabul ederek yapılan birinci tur oylamayı iptal etti. [40]

Olayın ardından Anayasa'da bazı de?i?iklikler yapıldı. Genel secimlerin yapılma suresi be? yılda birden, dort yılda bire du?uruldu. Cumhurba?kanının meclis tarafından de?il, halk tarafından iki turlu oylamayla secilmesi kararla?tırıldı; yedi yıl olan gorev suresi be? yıla du?urulerek, iki kez secilebilmesinin onu acıldı. [41] De?i?iklik paketi mecliste 376 oyla kabul edildi. [42] Cumhurba?kanı Ahmet Necdet Sezer , yapılan de?i?iklikleri "rejimi sıkıntıya sokar" ele?tirisiyle veto etti. [43] De?i?iklik paketi aynı ?ekilde tekrar sunularak 370 oyla kabul edildi. [44] Anayasa de?i?iklikleri, 21 Ekim 2007 tarihinde yapılan halk oylamasında , %68,95'lik kabul oyuyla yururlu?e girdi. [45]

2018-gunumuz [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Milletvekilleri anayasa de?i?ikli?i teklifini oyluyor, 2017

2017 Anayasa de?i?ikli?i referandumundan sonra, yeni TBMM'nin ilk genel secimi , 24 Haziran 2018 tarihinde ba?kanlık sistemi altında yapıldı. [46] Ba?bakanlık ve bakanlar kurulu kaldırılarak yurutme yetkisi tamamen cumhurba?kanına verildi ve ba?bakanlık makamı 110 yılın ardından kaldırıldı. Milletvekili sayısı 550'den 600'e cıkarıldı.Meclis secimleri icin sure dort yıldan be? yıla cıkarıldı. Milletvekili ve cumhurba?kanı secimlerinin be? yılda bir aynı gun yapılması kararla?tırıldı. Ayrıca, gucler ayrılı?ı ilkesi gere?i artık kabine uyeleri kanun tasarıları sunamamaktadır. Bu gorev, milletvekillerine bırakılmı?tır. Bu de?i?iklik do?rultusunda kabine uyeleri icin parlamentoda ayrılan meclis ba?kanının sol tarafında bulunan koltuklar kaldırılmı?tır. [47]

2018 yılındaki de?i?ikliklerin ardından Turkiye'deki yasama ve yurutme erklerinin ili?kisi, ba?kanlık sistemine benzerlik gostermekle birlikte bazı farklılıklar icermektedir. Orne?in, yasama ve yurutme organlarının aynı gun yapılacak secimlerle belirlenmesi, benzer siyasi tercihlere sahip bir partinin her iki organa da hakim olmasına olanak tanıyabilir. Ele?tirmenlere gore bu durum, kuvvetler ayrılı?ı ilkesinin zayıflamasına yol acabilir. [48] Bazı ele?tirmenlere gore cumhurba?kanının anayasal yetki ve gorevleri incelendi?inde, yurutme organına onemli yetkilerin verildi?i ve bunların bir kısmının yasamanın denetimine tabi olmadı?ı gorulmektedir. Yapılan de?i?ikliklerle birlikte, cumhurba?kanı kendi kabinesini secer, yardımcılarını ve bakanları atar veya gorevlerine son verir. Ancak, bu atamalar Meclis tarafından onaylanmaz (Anayasa 104/8. madde). Butce kanun teklifi Cumhurba?kanı tarafından hazırlanır ve Meclis tarafından onaylanır. Ancak, Meclis butce kanununu onaylamazsa, yurutme bir onceki yılın butcesini artırarak kullanır (Anayasa 161/4. madde). [48]

Ele?tirmenlere gore Cumhurba?kanının bu yetkileri kullanırken Meclis onayına veya yetkilendirmesine ihtiyac duymaması, ona devlet idaresi uzerinde etkili bir kontrol sa?lar. Cumhurba?kanı, ust duzey atamaları yapar, gorev ve yetkilerine karar verir. Bu yetkiler Anayasa'nın temel haklar, siyasi haklar ve belirli konuların kanunla duzenlenmesi ongorulen hususları gibi belirli sınırlamalarla kısıtlanmı?tır. [48] [49] Cumhurba?kanının, Anayasa'nın belirtti?i konular dı?ında Cumhurba?kanlı?ı kararnamesi ile duzenleme yetkisi bulunmamaktadır. E?er Cumhurba?kanlı?ı kararnamesi mevcut kanunlara aykırı ise kanun hukumleri uygulanır. Meclis aynı konuda kanun cıkardı?ında Cumhurba?kanlı?ı kararnamesi gecersiz hale gelir. [48] [50] [51] [52] [53]

2022 yılında yakla?ık kırk yıl uygulanmı? olan %10'luk secim barajı, %10'dan %7'ye du?uruldu. [54]

Yapılanma [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Turkiye Buyuk Millet Meclisi uyeleri, secildikleri bolgeyi veya kendilerini secenleri de?il, butun Milleti temsil ederler. Goreve ba?larken a?a?ıdaki ?ekilde ant icerler :

Her 5 yılda bir yapılması ongorulen genel secimler ile her ilden yasalarda belirtilen miktarda uye Yuksek Secim Kurulu kararı ile mazbata alarak Meclis uyeli?ine hak kazanırlar. [ kaynak belirtilmeli ]

Karar Yeter sayı
Cumhurba?kanının Yuce Divan 'a sevki 400
Anayasa de?i?ikli?i kabulu
Cumhurba?kanı soru?turması kabulu 360
Genel / ozel af ilanı
Secimleri yenileme
Halkoyuna tabi Anayasa de?i?ikli?i kabulu
Cumhurba?kanını soru?turma teklifi 301
Milletvekilli?i veya Bakanlık du?urme
Anayasa de?i?ikli?i 200
Anayasa Mahkemesi iptal davası 120
Ola?anustu toplantı
Genel goru?me ve meclis ara?tırması teklifi 20
Siyasi parti grubu olu?turma

Meclis ba?kanı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Turkiye Buyuk Millet Meclisi ba?kanları listesi

Her yeni yasama doneminde Ba?kanlık secimi yapılıncaya de?in en ya?lı uye Ba?kan, en ya?lı ikinci uye Ba?kanvekilli?i yapar. Bir yasama doneminde 2 defa ba?kanlık secimi yapılır. ?lkinde 2 yıl, ikincisinde secim doneminin bitimine kadar gorev yapar. [ kaynak belirtilmeli ]

1934'te kadınlara secme ve secilme hakkı sonrasında 1935 secimlerinde 18 kadın milletvekili secildi. 1993'te ise Tansu Ciller ulkenin ilk kadın ba?bakanı oldu.

Ba?kanlık Divanı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bir Ba?kan, dort Ba?kanvekili, yedi katip uye ve uc idare amirinden kurulur. Siyasi partiler sahip oldukları milletvekili sayısı oranında Ba?kanlık Divanı'nda temsil edilir.

Anayasa 'ya gore 94. maddesine gore "Turkiye Buyuk Millet Meclisinin Ba?kanlık Divanı meclis uyeleri arasından secilen Meclis Ba?kanı, Ba?kanvekilleri, katip uyeler ve ?dare Amirleri'nden olu?ur. Ba?kanlık Divanı, meclisteki siyasi parti gruplarının uye sayısı oranında divana katılmalarını sa?layacak ?ekilde kurulur. Siyasi parti grupları ba?kanlık icin aday gosteremezler. Turkiye Buyuk Millet Meclisinin ba?kanlık divanı icin, bir yasama doneminde iki secim yapılır. ?lk secilenlerin gorev suresi iki, ikinci devre secilenlerin gorev suresi uc yıldır. Turkiye Buyuk Millet Meclisinin Ba?kanı, Ba?kanvekilleri, uyesi bulundukları siyasi partinin veya parti grubunun Meclis icinde ve dı?ındaki faaliyetlerine; gorevlerinin gere?i olan haller dı?ında, Meclis tartı?malarına katılamazlar; Ba?kan ve oturumu yoneten Ba?kanvekili oy kullanamazlar." [55]

Bu hukumler Meclis Ba?kanı'nın ve Ba?kanlık Divanı'nın tarafsızlı?ını sa?lama amacı gutmektedir.

Komisyonlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Komisyon Ba?kan Ba?kanın uyesi oldu?u parti
Adalet Komisyonu Cuneyt Yuksel Adalet ve Kalkınma Partisi
Anayasa Komisyonu Yusuf Beyazıt
Avrupa Birli?i Uyum Komisyonu Burhan Kayaturk
Bayındırlık, ?mar, Ula?tırma ve Turizm Komisyonu Adil Karaismailo?lu
Cevre Komisyonu Murat Kurum
Dı?i?leri Komisyonu Fuat Oktay
Dilekce Komisyonu Sunay Karamık
Dijital Mecralar Komisyonu Huseyin Yayman
Guvenlik ve ?stihbarat Komisyonu Veysal Tipio?lu
?ci?leri Komisyonu Suleyman Soylu
?nsan Haklarını ?nceleme Komisyonu Derya Yanık
Kadın Erkek Fırsat E?itli?i Komisyonu Ci?dem Erdo?an Atabek
Kamu ?ktisadi Te?ebbusleri Komisyonu Mustafa Sava?
Milli E?itim, Kultur, Genclik ve Spor Komisyonu Mahmut Ozer
Milli Savunma Komisyonu Hulusi Akar
Plan ve Butce Komisyonu Mehmet Mu?
Sa?lık, Aile, Calı?ma ve Sosyal ??ler Komisyonu Vedat Bilgin
Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komisyonu Mustafa Varank
Tarım, Orman ve Koyi?leri Komisyonu Vahit Kiri?ci

Milletvekilli?i statusu [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Milletvekilleri bir donem icin secilirler. Donem sonunda milletvekili olarak devam etmeleri icin tekrar secilmeleri gerekir. Milletvekilleri belirli bir ilden aday olup secilirler ancak sadece o ili de?il butun Turk milletini temsil ederler. Devlet memurları, kamuda calı?an gorevliler milletvekili adayı olabilmek icin bu gorevlerinden istifa etmeleri gerekmektedir. [ kaynak belirtilmeli ]

18 ya?ını a?an her Turk vatanda?ı milletvekili secilebilir, ancak a?a?ıdaki ozelliklere sahip olanlar milletvekili secilemez:

  • ?lkokul mezunu olmayanlar.
  • Hırsızlık, dolandırıcılık gibi yuz kızartıcı suclardan mahkum olanlar.
  • Muaf olmadıkca askerlik hizmetini tamamlamayanlar.
  • Taksirli suclar haric olmak uzere en az 1 yıl a?ır hapis cezası nedeniyle hukum giyenler.
  • Teror eylemi nedeniyle hukum giyenler.

Milletvekili gorevi suresince meclis icinde veya dı?ında belirtti?i oy, soz ve du?unceleri ile ilgili yasama sorumsuzlu?una sahiptir. Bu hak gorev suresi sona erse bile devam eder. Milletvekili gorevi suresince sorgulanmama, tutuklanmama ve yargılanmama hakkına yani yasama dokunulmazlı?ına sahiptir. Bu hak gorev suresi ile sınırlıdır.

TBMM do?rudan secimle olu?ur ve Turk milleti adına gorev yapar. Parlamento'nun oncelikli gorevi yurutmeyi denetlemek ve yasama yetkisini kullanmaktır. TBMM'nin cıkardı?ı yasalar Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenir.

Turkiye Buyuk Millet Meclisinin calı?masında ?unlar gozetilir: Turkiye Cumhuriyeti Anayasası , TBMM ?c Tuzu?u, Turkiye Cumhuriyeti kanunları, Ba?kanlık Divanı kararları, mahkeme kararları ve teamuller.

Meclis ic tuzu?u [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

TBMM'nin calı?ma esasları Meclis ic tuzu?unde belirlenmi?tir. Bu ic tuzuk kurallarını yine meclisin kendi belirler. 1961 yılında Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu 'nun uyguladı?ı 2 farklı ic tuzuk yururlu?e girdi. 1973 yılında her iki meclisin ortak oturumlarında gecerli olan yeni bir ic tuzuk kabul edildi. 1982 Anayasası ile cift meclis uygulaması kaldırıldı ve sadece 1973 yılında kabul edilen ic tuzuk uygulanmaya ba?landı. [56] Gunumuzde de bu 1973 yılında hazırlanan ic tuzuk yururluktedir. [57]

Merkez te?kilatı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

  • Genel Sekreterlik
  • Ozel Kalem Mudurlu?u

Meclis binaları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Turkiye Cumhuriyeti'nin ilk cumhurba?kanı Mustafa Kemal Ataturk , yanında ?smet ?nonu , Fevzi Cakmak ve kadrosunun di?er uyeleriyle birlikte TBMM'den cıkıyor. (29 Ekim 1930)

Gunumuze kadar uc meclis binası kullanıldı. Gunumuzde kullanılan meclis binası 6 Ocak 1961'de acıldı ve 1998'de bir yenileme calı?ması gercekle?tirildi. [58]

?lk meclis binası [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Kurtulu? Sava?ı Muzesi
?lk meclis binası gunumuzde Kurtulu? Sava?ı Muzesi olarak kullanılmaktadır.

?lk Meclis binası, bir bodrum katı uzerinde yer alan tek katlı 22x43 metre olculerine sahip, farklı olculere sahip dokuz oda ve bir buyuk salondan olu?an bir yapıydı. On yuzundeki geni? sacakları ve iki balkonu binaya belli bir gorkem ve ?ıklık veriyordu. Kurtulu? Sava?ı sırasında butun askeri ve politik kararların verildi?i bu kucuk ve fazla kullanı?lı olmayan yapı 18 Ekim 1924 tarihine dek kullanıldı. Bina gunumuzde Kurtulu? Sava?ı Muzesi olarak hizmet vermektedir. [58]

?kinci meclis binası [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Cumhuriyet Muzesi
1924-1960 yılları arasındaki yasama calı?malarına ev sahipli?i yapan Cumhuriyet Muzesi .

TBMM'nin ikinci binasının yapımına Mimar Vedat Tek 'in projesiyle 1923'te ba?landı. Bina cok kısa bir surede tamamlandı ve 18 Ekim 1924'te hizmete acıldı. ?lk binadan a?a?ı yukarı 50 metre uza?a yapılan yeni bina 36 yıl boyunca kullanıldı ve siyasi tarihimizde bircok onemli karara tanıklık etti.

Binanın ici, bir bodrum katı uzerinde yer alan iki kattan olu?uyordu. Merkezde Genel Kurul salonu yer alıyordu. Ust katın tavanı, Osmanlı motifleriyle dekore edilmi?ti. Genel Kurul salonunda dinleyiciler icin balkonlar ve yıldız motifleriyle suslu duvar panelleri yer alıyordu. Dı? cephesi buyuk bir giri?, kopru kemerleri ve sacaklarla suslenmi?ti.

Cumhuriyetin ilk yıllarına tanıklık eden ikinci Meclis binası onemli tarihsel bir donemde Meclis binası olarak kullanılmı?tı. Gunumuzde Cumhuriyet Muzesi olarak hizmet vermektedir.

Bugunku meclis binası [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: III. TBMM Binası
Eski cumhurba?kanı Demirel 'in cenaze toreni sırasında TBMM Binası

Gunumuzde de kullanılmakta olan TBMM'nin ucuncu binasının mimarı, Ankara'da ba?ka bircok onemli devlet yapısının da mimarı olan Avusturyalı mimar Prof. Clemens Holzmeister 'dir. Yuksek mimar Ziya Payzın da 1945 yılından binanın bitirilmesine kadarki surecte Holzmeister tarafından tam yetkiyle gorevlendirilerek calı?mı?tır. [58]

Ocak 1961'de kullanılmaya ba?lanan bina, Turkiye Cumhuriyeti'nin gucu ve kalıcılı?ını da temsil edebilecek ?ekilde, ciddi, kalıcı ve sa?lamlı?ın on planda tutuldu?u mimari bir dı?avuruma sahiptir. Buyuklu?u acısından, dunyanın en buyuk parlamento yapılarından biridir. [59]

Bina, 15 Temmuz Darbe Giri?imi sırasında havadan bombalandı [60] ve bu saldırı farklı aralıklarda dort kez tekrarlandı. [61] Dort partiden yakla?ık yuz milletvekili bulunmakta iken gercekle?en ve ikisi a?ır olmak uzere on iki polis yaralandı?ı [61] saldırıda ?eref Kapısı, Dikmen Kapısı ve ziyaretci giri?lerinin yapıldı?ı bolgelerin hasar gormu?tur.

Siyasi partilerin temsili [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

TBMM'de en az 20 milletvekili ile temsil edilen siyasi partiler grup kurma hakkına sahiptir. Her parti grubunun kendi disiplin kurulu bulunur. Parti ba?kanı, e?er milletvekili ise do?rudan grup ba?kanıdır, parti ba?kanı milletvekili de?il ise bir grup uyesi grup ici secimle grup ba?kanı secilir. [ kaynak belirtilmeli ]

Genel secimlerde milletvekili cıkartan ancak grup kurmak icin yeter sayıya sahip olmayan siyasi partiler TBMM Ba?kanlık Divanı, TBMM Danı?ma Kurulu ve komisyonlarda temsil edilemezler. [ kaynak belirtilmeli ]

Mevcut milletvekilleri sandalye da?ılımı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana maddeler: TBMM 28. donem milletvekilleri listesi ve 2023 Turkiye genel secimleri
# Siyasi parti Kurulu? Siyasi pozisyon ?deoloji Lider Grup ba?kanı Ulusal uyelik Ba?langıc Mevcut De?i?im Durum
1 AK PART?
Adalet ve Kalkınma Partisi 		14 A?ustos 2001 Sa? Muhafazakar demokrasi
Sa? populizm 		Recep Tayyip Erdo?an Abdullah Guler Cumhur ?ttifakı
268 / 600
265 / 600
azalış 3 Hukumet
2 CHP
Cumhuriyet Halk Partisi 		9 Eylul 1923 Merkez sol Sosyal demokrasi
Ataturkculuk 		Ozgur Ozel Ozgur Ozel ?
169 / 600
126 / 600
azalış 43 Ana muhalefet
3 DEM Parti
Halkların E?itlik ve Demokrasi Partisi 		25 Kasım 2012 Sol Radikal demokrasi
Ye?il siyaset 		Tulay Hatimo?ulları Oruc & Tuncer Bakırhan Tuncer Bakırhan Emek ve Ozgurluk ?ttifakı
61 / 600
57 / 600
azalış 4 Muhalefet
4 MHP
Milliyetci Hareket Partisi 		9 ?ubat 1969 A?ırı sa? Turk milliyetcili?i
Ulkuculuk 		Devlet Bahceli Devlet Bahceli Cumhur ?ttifakı
50 / 600
50 / 600
Sabit Hukumete destek
5 ?Y? PART? 25 Ekim 2017 Merkez sa? Turk milliyetcili?i
Milli muhafazakarlık 		Musavat Dervi?o?lu Musavat Dervi?o?lu ?
43 / 600
36 / 600
azalış 7 Muhalefet
6 SAADET
Saadet Partisi 		20 Temmuz 2001 Sa? ve A?ırı sa? Milli Goru?
Sosyal muhafazakarlık 		Temel Karamollao?lu Selcuk Ozda? Saadet ve Gelecek ?ttifakı
0 / 600
20 / 600
artış 20 Muhalefet
Grubu bulunmayan siyasi partiler
7 DEVA PART?S?
Demokrasi ve Atılım Partisi 		9 Mart 2020 Merkez sa? Liberal muhafazakarlık
Neoliberalizm 		Ali Babacan [not 2] ?
0 / 600
15 / 600
artış 15 Muhalefet
8 Yeniden Refah
Yeniden Refah Partisi 		23 Kasım 2018 A?ırı sa? Milli Goru?
?slamcılık 		Fatih Erbakan ?
5 / 600
4 / 600
azalış 1 Muhalefet
9 HUDA PAR
Hur Dava Partisi 		19 Aralık 2012 A?ırı sa? ?slamcılık
?slami koktendincilik 		Zekeriya Yapıcıo?lu ?
0 / 600
4 / 600
artış 4 Hukumete destek
10 DP
Demokrat Parti 		27 Mayıs 2007 Merkez sa? Sa? populizm
Ataturkculuk 		Gultekin Uysal ?
0 / 600
3 / 600
artış 3 Muhalefet
11 T?P
Turkiye ??ci Partisi 		7 Kasım 2017 A?ırı sol Sosyalizm
Marksizm-Leninizm 		Erkan Ba? Emek ve Ozgurluk ?ttifakı
4 / 600
3 / 600
azalış 1 Muhalefet
12 DBP
Demokratik Bolgeler Partisi 		11 Temmuz 2014 Sol Azınlık hakları
Bolgeselcilik 		Ci?dem Kılıcgun Ucar & Keskin Bayındır Emek ve Ozgurluk ?ttifakı
0 / 600
2 / 600
artış 2 Muhalefet
13 EMEP
Emek Partisi 		25 Kasım 1996 A?ırı sol Sosyalizm
Hocaizm 		Selma Gurkan Emek ve Ozgurluk ?ttifakı
0 / 600
2 / 600
artış 2 Muhalefet
14 DSP
Demokratik Sol Parti 		14 Kasım 1985 Merkez sol Demokratik sol
Ecevitcilik 		Onder Aksakal ?
0 / 600
1 / 600
artış 1 Hukumete destek
15 Ba?ımsız milletvekilleri
0 / 600
6 / 600
artış 6 ?
# Bo?
0 / 600
6 / 600
artış 6 ?
Toplam 600

Yasama donemleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Turkiye Buyuk Millet Meclisi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ayrıca bakınız: Yasama donemleri listesi ve Secim sistemi

TBMM'nin tarihcesi, kuruldu?u 23 Nisan 1920 tarihinden 2023 yılına kadar 28 yasama donemine ayrılır. Yasama donemleri a?a?ıda listelenmektedir.

Secim Yasama donemi Gorev suresi Uye sayısı
1920 1. Yasama donemi 23 Nisan 1920 - 16 Nisan 1923 436
1923 2. Yasama donemi 11 A?ustos 1923 - 26 Haziran 1927 333
1927 3. Yasama donemi 1 Kasım 1927 - 26 Mart 1931 335
1931 4. Yasama donemi 4 Mayıs 1931 - 23 Aralık 1934 317
1935 5. Yasama donemi 1 Mart 1935 - 27 Aralık 1938 444
1939 6. Yasama donemi 3 Nisan 1939 - 15 Ocak 1943 470
1943 7. Yasama donemi 8 Mart 1943 - 14 Haziran 1946 492
1946 8. Yasama donemi 5 A?ustos 1946 - 24 Mart 1950 503
1950 9. Yasama donemi 22 Mayıs 1950 - 12 Mart 1954 492
1954 10. Yasama donemi 14 Mayıs 1954 - 11 Eylul 1957 537
1957 11. Yasama donemi 1 Kasım 1957 - 27 Mayıs 1960 602
? Kurucu Meclis
( Milli Birlik Komitesi - Temsilciler Meclisi ) 		6 Ocak 1961 - 25 Ekim 1961 38+272
1961 12. Yasama donemi [not 3] 25 Ekim 1961 - 10 Ekim 1965 450
1965 13. Yasama donemi [not 3] 22 Ekim 1965 - 12 Ekim 1969
1969 14. Yasama donemi [not 3] 22 Ekim 1969 - 14 Ekim 1973
1973 15. Yasama donemi [not 3] 24 Ekim 1973 - 5 Haziran 1977
1977 16. Yasama donemi [not 3] 13 Haziran 1977 - 12 Eylul 1980
? Kurucu Meclis
( Milli Guvenlik Konseyi - Danı?ma Meclisi ) 		23 Ekim 1981 - 6 Aralık 1983 5+160
1983 17. Yasama donemi 24 Kasım 1983 - 16 Ekim 1987 400
1987 18. Yasama donemi 14 Aralık 1987 - 1 Eylul 1991 450
1991 19. Yasama donemi 14 Kasım 1991 - 4 Aralık 1995
1995 20. Yasama donemi 8 Ocak 1996 - 25 Mart 1999 550
1999 21. Yasama donemi 2 Mayıs 1999 - 1 Ekim 2002
2002 22. Yasama donemi 14 Kasım 2002 - 3 Haziran 2007
2007 23. Yasama donemi 23 Temmuz 2007 - 23 Nisan 2011
2011 24. Yasama donemi 28 Haziran 2011 - 23 Nisan 2015
2015 (Haziran) 25. Yasama donemi 23 Haziran 2015 - 1 Ekim 2015
2015 (Kasım) 26. Yasama donemi 17 Kasım 2015 - 16 Mayıs 2018
2018 27. Yasama donemi 7 Temmuz 2018 - 7 Nisan 2023 600
2023 28. Yasama donemi 2 Haziran 2023 - gunumuz

Cumhuriyet Senatosu [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

15 Ekim 1961 - 12 Eylul 1980 tarihleri arasında " Millet Meclisi " ve " Cumhuriyet Senatosu " olmak uzere iki meclis halinde calı?mı?tır.

?l grupları Secim Gorev suresi Secilen uye sayısı
A 1961 15 Ekim 1961 - 2 Haziran 1968 50
1968 2 Haziran 1968 - 5 Haziran 1977 53
1977 5 Haziran 1977 - 12 Eylul 1980 50
B 1961 15 Ekim 1961 - 2 Haziran 1966 50
1966 5 Haziran 1966 - 12 Ekim 1975 52
1975 12 Ekim 1975 - 12 Eylul 1980 54
C 1961 15 Ekim 1961 - 7 Haziran 1964 50
1964 7 Haziran 1964 - 14 Ekim 1973 51
1973 14 Ekim 1973 - 14 Ekim 1979 52
1979 14 Ekim 1979 - 12 Eylul 1980 50

Mecliste soz alan yabancı konu?macıların listesi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Turkiye Buyuk Millet Meclisi Genel Kurulu zaman zaman yabancı devlet adamlarını da a?ırlamaktadır. [62] Ancak buradaki protokol duruma gore de?i?iklik gosterebilir. Yabancı isimlerin konu?ma yapabilmesi icin Genel Kurul kararı gerekmektedir. [63]

Tarih Ulke Konu?macı Unvan
1 15 Nisan 1955   Irak Abdul Vahab Mircan Irak Temsilciler Meclisi Ba?kanı
2 16 Temmuz 1956   Pakistan ?skender Mirza Pakistan cumhurba?kanı
3 1 Kasım 1958   ?ran Serdar Fahir Hikmet ?ran Parlamento Delegasyonu Ba?kanı
4 24 Nisan 1959   Endonezya Sukarno Endonezya devlet ba?kanı
5 1 Nisan 1964   Batı Almanya Eugen Gerstenmaier Alman Federal Meclisi Ba?kanı
6 5 Ocak 1965   Sovyetler Birli?i Nikolay Podgorni Sovyetler Birli?i Komunist Partisi genel sekreteri
7 25 Mart 1965   Tunus Habib Burgiba Tunus cumhurba?kanı
8 5 Aralık 1984   Cin Lei Jieqiong Cin Halk Cumhuriyeti Ulusal Halk Kongresi Uyesi
9 23 Nisan 1985   Japonya Susumu Kobayashi  [ jp ] Japonya Temsilciler Meclisi Uyesi
10 23 Nisan 1986   Avrupa Konseyi Oliver James Flanagan Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi Yardımcı Ba?kanı
11 23 Nisan 1987   Luksemburg Astrid Lulling Luksemburg Temsilciler Meclisi Uyesi
12 23 Nisan 1988   Malezya Mohamed Zahir Ismail Malezya Temsilciler Meclisi Ba?kanı
13 23 Nisan 1989    ?svicre Hubert Reymond  [ de ] ?svicre Eyaletler Konseyi Ba?kanı
14 23 Nisan 1990   Malezya Ahmad Urai Abang Muhideen  [ ms ] Malezya Senatosu Ba?kanı
15 23 Nisan 1991   Macaristan Kelemen Andras  [ hu ] Macaristan Sosyal Guvenlik Bakan Yardımcısı
16 23 Nisan 1992   Kırgızistan Serikbolsın Abdildin Kazakistan Guvenlik Konseyi Ba?kanı
17 12 Mayıs 1992   Bosna-Hersek Muhamed ?engi? Bosna-Hersek Ba?bakan Yardımcısı
18 26 Haziran 1992   Azerbaycan Ebulfez Elcibey Azerbaycan cumhurba?kanı
19 10 Haziran 1993   Kuzey Kıbrıs Rauf Denkta? Kuzey Kıbrıs Turk Cumhuriyeti cumhurba?kanı
20 9 ?ubat 1994   Azerbaycan Haydar Aliyev Azerbaycan cumhurba?kanı
21 23 Nisan 1994   Kuzey Kıbrıs Ayhan Halit Acarkan Kuzey Kıbrıs Turk Cumhuriyeti Cumhuriyet Meclisi Ba?kanı
22 13 Ekim 1994   Kırgızistan Askar Akayev Kırgızistan cumhurba?kanı
23 23 Nisan 1995   Hırvatistan Katica Ivani?evi? Hırvatistan Vilayetler Odası Ba?kanı
24 4 Nisan 1996   Gurcistan Eduard ?evardnadze Gurcistan cumhurba?kanı
25 21 Ocak 1997   Kuzey Kıbrıs Rauf Denkta? Kuzey Kıbrıs Turk Cumhuriyeti cumhurba?kanı
26 29 Nisan 1997   Romanya Emil Constantinescu Romanya cumhurba?kanı
27 6 Mayıs 1997   Azerbaycan Haydar Aliyev Azerbaycan cumhurba?kanı
28 29 Temmuz 1997   Bulgaristan Petır Stoyanov Bulgaristan cumhurba?kanı
29 12 ?ubat 1998   Arnavutluk Rexhep Meidani Arnavutluk cumhurba?kanı
30 23 Nisan 1998   Kuzey Kıbrıs Rauf Denkta? Kuzey Kıbrıs Turk Cumhuriyeti cumhurba?kanı
31 30 Haziran 1998   Hindistan Ganti Mohana Chandra Balayogi Hindistan Parlamentosu Ba?kanı
32 15 Temmuz 1999   Kuzey Kıbrıs Rauf Denkta? Kuzey Kıbrıs Turk Cumhuriyeti cumhurba?kanı
33 15 Kasım 1999   ABD Bill Clinton Amerika Birle?ik Devletleri ba?kanı
34 7 Mart 2000   Urdun II. Abdullah Urdun kralı
35 14 Nisan 2000   Polonya Aleksander Kwa?niewski Polonya cumhurba?kanı
36 23 Nisan 2000   Turkmenistan Sahat Muradow Turkmenistan Parlamentosu Ba?kanı
37 23 Kasım 2000   Ukrayna Leonid Kucma Ukrayna cumhurba?kanı
38 6 Mart 2003   Kuzey Kıbrıs Rauf Denkta? Kuzey Kıbrıs Turk Cumhuriyeti cumhurba?kanı
39 13 Mart 2001   Azerbaycan Haydar Aliyev Azerbaycan cumhurba?kanı
40 15 Ocak 2004   Avrupa Birli?i Romano Prodi Avrupa Komisyonu ba?kanı
41 20 Ocak 2004   Pakistan Pervez Mu?erref Pakistan cumhurba?kanı
42 2 Mart 2004   Avrupa Birli?i Pat Cox Avrupa Parlamentosu Ba?kanı
43 14 Nisan 2004   Azerbaycan ?lham Aliyev Azerbaycan cumhurba?kanı
44 15 Nisan 2004   Kuzey Kıbrıs Rauf Denkta? Kuzey Kıbrıs Turk Cumhuriyeti cumhurba?kanı
45 3 Aralık 2004   Avrupa Birli?i Josep Borrell Avrupa Parlamentosu Ba?kanı
46 9 Aralık 2005   Avrupa Konseyi Rene van der Linden Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi Ba?kanı
47 13 Kasım 2007   Filistin Mahmud Abbas Filistin Ulusal Yonetimi ba?kanı
48   ?srail ?imon Peres ?srail cumhurba?kanı
49 10 Nisan 2008   Avrupa Birli?i Jose Manuel Barroso Avrupa Komisyonu ba?kanı
50 6 Kasım 2008   Azerbaycan ?lham Aliyev Azerbaycan cumhurba?kanı
51 6 Nisan 2009   ABD Barack H. Obama Amerika Birle?ik Devletleri ba?kanı
52 12 Mayıs 2009   Portekiz Anibal Cavaco Silva Portekiz cumhurba?kanı
53 22 Ekim 2009   Kazakistan Nursultan Nazarbayev Kazakistan cumhurba?kanı
54 29 Haziran 2010   Endonezya Susilo Bambang Yudhoyono Endonezya devlet ba?kanı
55 19 Ekim 2010   Almanya Christian Wulff Almanya cumhurba?kanı
56 7 Aralık 2010   Pakistan Yusuf Rıza Gilani Pakistan ba?bakanı
57 24 Aralık 2011   Avrupa Birli?i Jerzy Buzek Avrupa Parlamentosu Ba?kanı
58 10 Ocak 2012   Avrupa Konseyi Mevlut Cavu?o?lu Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi Ba?kanı
59 12 Ocak 2012   Kırgızistan Almazbek Atambayev Kırgızistan cumhurba?kanı
60 10 Aralık 2012   Filistin Mahmud Abbas Filistin devlet ba?kanı
61 30 Mayıs 2013   Tunus Munsif Merzuki Tunus cumhurba?kanı

Ayrıca bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Notlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

  1. ^ Gelecek Partisi ve Saadet Partisi arasında ortak bir grup kurulabilmesi icin Gelecek Partili 10 milletvekili Saadet Partisine katıldı.
  2. ^ TBMM'de siyasi parti grubu olu?turmak icin gerekli milletvekili sayısı 20'dir.
  3. ^ a b c d e 1961 yılından itibaren sıralama 1'den ba?latılmı? (12. yerine 1. donem, 13. yerine 2. donem gibi...), 1983 sonrasında Meclis'in kurulu?undan (1920'den) hareket eden sıralamaya geri donulmu?tur.

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

  1. ^ "2024 Milletvekili maa?ı kac TL, ne kadar? Milletvekilleri aylık ne kadar kazanıyor?" . gazeteduvar.com.tr . 3 Ocak 2024. 3 Ocak 2024 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 3 Ocak 2024 .  
  2. ^ "Turkiye Buyuk Millet Meclisi Resmi ?nternet Sitesi" . 20 ?ubat 2015 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 1 Mart 2013 .  
  3. ^ "2709 Sayılı Anayasa Kanunu, md. 6" . 24 Temmuz 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 20 Ocak 2023 .  
  4. ^ "ANAYASA MAHKEMES? KARARI - 2008/116" (PDF) . Turkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi . 5 Haziran 2008. 21 Mayıs 2023 tarihinde kayna?ından (PDF) ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 9 ?ubat 2024 . ANAYASA MAHKEMES? KARARI: Esas Sayısı:2008/16, Karar Sayısı:2008/116, Karar Gunu:5.6.2008, 2-?ptal ?steminin ?ncelenmesi a) Teklif edilebilirlik yonunden: Asli kurucu iktidarın onceki Anayasalarla ba?lı olmaksızın yarattı?ı yeni Anayasa, temel duzen normu haline geldi?i andan itibaren, tum anayasal kurum ve kurulu?ların me?ruiyetlerinin dayana?ı haline gelir. Anayasa'nın ongordu?u ve o?retide kurulu iktidar olarak tanımlanan yasama, yurutme, yargı organları ile bunların alt birimlerinin asli kurucu iktidarın yarattı?ı "hukuksal otorite" sınırları icinde hareket etmeleri, i?lem ve eylemlerinin hukuksal gecerlilik kazanabilmesinin on ko?uludur. Bu durum, Anayasa'nın 6. maddesinde yer alan "hicbir kimse veya organ kayna?ını Anayasa'dan almayan bir devlet yetkisi kullanamaz" ifadesiyle, herhangi bir istisna tanımaksızın kabul edilmi?tir. Anayasa koyucu "hicbir kimse ya da organ"dan soz etti?ine gore, kurulu bir organ olarak yasama organının da sistem dı?ı yetki kullanımının hukuksal acıdan gecerli olmayaca?ının kabulu gerekir.... Anayasa'nın 175. maddesine gore Anayasayı de?i?tirme yetkisi TBMM'ye tanınmı?tır. Kayna?ı Anayasa olan bu yetkinin Anayasa'nın ongordu?u yontemlerle ve Anayasaya uygun olarak kullanılaca?ı ku?kusuzdur. Yasama organı bu yetkisini 175. maddede belirtilen yontemle kullanırken, yetkinin her ?eyden once asli kurucu iktidar tarafından kullanılmasına izin verilen bir yetki olması gerekti?i acıktır.  
  5. ^ "K. Gozler, TBMM Yeni B?r Anayasa Yapabilir mi?" . www.anayasa.gen.tr . 30 Mayıs 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 9 ?ubat 2024 . Anayasa de?i?ikli?i surecinde iradesini acıklayan bu organlar (TBMM, Cumhurba?kanı ve halk), Turkiye’de bir asli kurucu iktidar de?il, tali kurucu iktidardırlar. Zira bunlar, 1982 Anayasası tarafından kurulmu? ve yetkileri yine bu anayasa tarafından kendilerine verilmi?tir. Birer kurulmu? organ olarak, kendilerini kuran anayasayı ilga etme ve yeni bir anayasa yapma yetkisine haliyle sahip olamazlar. Burada “halk”ın Anayasa tarafından kurulmadı?ı, halkın egemen oldu?u, asli kurucu iktidara her zaman sahip oldu?u yolunda du?unceler ileri surulebilir; ancak bu du?uncelerin hukuki bir de?eri yoktur. Kaldı ki, 1982 Anayasasının 175. maddesi cercevesinde anayasa de?i?ikli?i usulunde, halkoylaması yoluyla iradesini acıklayan organ, “halk” de?il, referanduma gidip gecerli oy kullanan "secmenler"dir. Secmen kavramı ile halk kavramının aynı ?ey olmadı?ı ise a?ikardır. Dolayısıyla anayasa de?i?ikli?i surecinde referandum yoluyla iradesini acıklayan secmen toplulu?u, bir asli kurucu iktidar de?il, tali kurucu iktidar, yani bir kurulmu? iktidardır. Kurulmu? bir iktidar olarak da yeni bir anayasa yapma yetkisine sahip de?ildir.  
  6. ^ "Ar?ivlenmi? kopya" (PDF) . 5 Nisan 2015 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi (PDF) . Eri?im tarihi: 22 Temmuz 2013 .  
  7. ^ "Ar?ivlenmi? kopya" . 28 Eylul 2013 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Temmuz 2013 .  
  8. ^ 1982 Anayasası Ba?langıc Bolumu
  9. ^ "Yasama Dergisi, Sayı:44, s.20" . Temmuz-Aralık 2021. 20 Ocak 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 20 Ocak 2023 .  
  10. ^ a b "MECL?S-i MEB'USAN" . TDV ?slam Ansiklopedisi . 6 Haziran 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 23 Eylul 2023 .  
  11. ^ ?rem Karakoc (2006). "1876 TAR?HL? KANUN-? ESAS?'DE YURUTME ORGANI" . DergiPark . s. 30 . Eri?im tarihi: 23 Eylul 2023 .  
  12. ^ Olgun, Kenan (2012). "Osmanlı Meclis-i Mebusanı'nda Ara Secimler (1908-1912 Donemi)" . Ataturk Ara?tırma Merkezi Dergisi . 28 (82): 1-24. ISSN   1011-727X . 7 A?ustos 2022 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 23 Eylul 2023 . ?ttihat ve Terakki ile Hurriyet ve ?tilaf Fırkası arasındaki ilk ciddi siyasi mucadele 11 Aralık 1911 tarihinde ?stanbul'da yapılan ara secimlerde ya?anmı?tır.  
  13. ^ Fahir Armao?lu. "?ngiliz Belgelerinde (I) ?stanbul'un ??gali (16 Mart 1920)" . Turk Tarih Kurumu . 7 Haziran 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 23 Eylul 2023 .  
  14. ^ "TURK PARLAMENTO TAR?H?" (PDF) . TBMM KUTUPHANES?. 5 Haziran 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi (PDF) . Eri?im tarihi: 23 Eylul 2023 .  
  15. ^ a b c d e f g h i j k l m n o "TURK PARLAMENTO TAR?H?" (PDF) . TBMM KUTUPHANES?. 5 Haziran 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi (PDF) . Eri?im tarihi: 5 Haziran 2023 .  
  16. ^ "Amasya Tamimi" . Ataturk Ansiklopedisi . 17 Aralık 2020. 30 Ekim 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Ekim 2023 .  
  17. ^ Gune?, Prof. Dr. ?hsan (Temmuz 2003). "Mudafaa-i Hukuk Cemiyeti'nden Halk Fırkasına Geci?" (PDF) . Ataturk Ara?tırma Merkezi Dergisi . XIX (8). 12 Temmuz 2018 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi (PDF) . Eri?im tarihi: 31 Mayıs 2020 .  
  18. ^ ?LK TBMM B?NASI VE S?NOP VEK?L? MEHMET ?ER?F BEY’?N MECL?S FAAL?YETLER? - Muzaffer YARDIMCI . s. 204. 20 Ocak 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 20 Ocak 2023 .  
  19. ^ "ATATURK'TEN ?ENTOP'A 100 YILDA 29 MECL?S BA?KANI" . 20 Ocak 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 20 Ocak 2023 .  
  20. ^ a b c d TURK PARLAMENTO TAR?H? 6. DONEM (PDF) . TBMM KUTUPHANES?. 5 Haziran 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi (PDF) . Eri?im tarihi: 5 Haziran 2023 .  
  21. ^ Omu B&d ?Zam", II. Sa. 505 .  
  22. ^ Tutanak. C: la : U? : 242, 245 : 261, 264 ı 291 Ih : 21, 22, 23.0.1339 (1923) .  
  23. ^ "Opposition" . Encyclopædia Britannica . 14 Eylul 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 9 Nisan 2020 .  
  24. ^ "Turkey under the Democrats, 1950?60" . Encyclopædia Britannica . 4 Eylul 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 9 Nisan 2020 .  
  25. ^ a b c d e TURK PARLAMENTO TAR?H? 7.DONEM 1. C?LT (PDF) . TBMM KUTUPHANES?. 5 Haziran 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi (PDF) . Eri?im tarihi: 5 Haziran 2023 .  
  26. ^ T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre:11, ?ctima:3, Cilt:13, ?nikat:61, (27.4.1960), s. 300 .  
  27. ^ a b "Ar?ivlenmi? kopya" (PDF) . 10 Eylul 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi (PDF) . Eri?im tarihi: 19 Temmuz 2020 .  
  28. ^ Gozler, Kemal. "Turk Anayasa Hukuku" . Anayasa.gen.tr. 2 Mayıs 2015 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 17 Haziran 2008 . Alıntı: Bulent Tanor, Osmanlı-Turk Anayasal Geli?meleri , Yapı Kredi Yayınları, 1998, s. 314  
  29. ^ "Ar?ivlenmi? kopya" (PDF) . 9 Aralık 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi (PDF) . Eri?im tarihi: 22 Kasım 2020 .  
  30. ^ "24 Ekim 1981 tarihli Cumhuriyet gazetesi: DANI?MA MECL?S? TORENLE ACILDI" . 20 Ocak 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi.  
  31. ^ Yurutme organının guclendirilmesi e?ilimi hakkında bkz. Burhan Kuzu, Anayasa Hukukumuzda Duzenleyici ??lem Yapma Yetkisi ve Guclendirilmesi E?ilimi, ?stanbul, Filiz Kitabevi, 1987, s.84-139 .  
  32. ^ Kuzu, 1982 Anayasasının Temel Nitelikleri, op. cit., s.41; Ozbudun, Turk Anayasa Hukuku, op. cit., s.39 .  
  33. ^ Kuzu, 1982 Anayasasının Temel Nitelikleri, op. cit., s.41-42 .  
  34. ^ "8 Kasım 1982 tarihli Cumhuriyet gazetesi: Yeni Anayasa ile yeni bir donem Evren Cumhurba?kanı" . 20 Ocak 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 20 Ocak 2023 .  
  35. ^ "AKP'N?N SAYISI KO?K'E YETMEZ" . aktifhaber.com. 26 Aralık 2006. 22 Mart 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 21 Mart 2014 .  
  36. ^ "Baykal: Erdo?an aday olursa oylamaya katılmayız" . Milliyet . 27 Aralık 2006. 22 Mart 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 21 Mart 2014 .  
  37. ^ "Erdo?an grup toplantısında Gul'un ismini acıkladı" . Milliyet . 24 Nisan 2007. 22 Mart 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 21 Mart 2014 .  
  38. ^ 27 Nisan 2007. "Meclis'te 368 ki?i var iddiası" . Hurriyet . 6 Nisan 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 22 Mart 2014 .  
  39. ^ "Genelkurmay geceyarısı acıklama yaptı" . Yeni ?afak . 27 Nisan 2007. 10 Mayıs 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 22 Mart 2014 .  
  40. ^ "Cumhurba?kanlı?ı seciminin ilk turu iptal" . NTV.com. 1 Mayıs 2007. 8 ?ubat 2009 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 27 A?ustos 2007 .  
  41. ^ "Anayasa de?i?iklik paketi bugun yayımlandı, referandum sureci ba?ladı" . memurlar.net. 16 Haziran 2007. 26 Mart 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 22 Mart 2014 .  
  42. ^ "Anayasa de?i?ikli?i paketi kabul edildi" . Sabah . 27 Mayıs 2007. 11 Nisan 2011 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 22 Mart 2014 .  
  43. ^ "Sezer'den veto" . Milliyet . 26 Mayıs 2007. 26 Mart 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 22 Mart 2014 .  
  44. ^ "5+5 yasası aynen kabul" . internethaber.com. 31 Mayıs 2007. 26 Mart 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 22 Mart 2014 .  
  45. ^ "Referandumdan "Evet" cıktı" . Sabah . 21 Ekim 2007. 3 Mayıs 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 26 Mart 2014 .  
  46. ^ "AKP under pressure: failed coup attempt, crackdown on dissidents, and economic crisis" . Encyclopædia Britannica . 14 Eylul 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 9 Nisan 2020 .  
  47. ^ "Meclis yeni sisteme hazır: Bakanlar Kurulu sıraları kaldırıldı" . CNN Turk . 20 Eylul 2018. 28 Kasım 2018 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 12 Nisan 2022 .  
  48. ^ a b c d "CUMHURBA?KANLI?I HUKUMET S?STEM?NDE YASAMA-YURUTME ?L??K?S? VE BU S?STEM?N TURK?YE DEMOKRAS?S?NE ETK?LER?" . EDA BEKTA? . 2019. 3 Temmuz 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi.  
  49. ^ "Mehmet Kabasakal, "Factors Influencing Intra-Party Democracy and Membership Rights:The Case of Turkey", Party Politics 20(5), 2014, ss. 700-711; Pelin A. Musil, Authoritarian Party Structures and Democratic Political Setting in Turkey, Palgrave Macmillan, New York, 2011; Sabri Sayarı, Pelin Ayan Musil ve Ozhan Demirkol, Party Politics in Turkey: A Comparative Perspective, Routledge, New York, 2018".  
  50. ^ Akyılmaz, Cemre (2019). "2017 Anayasa De?i?ikliklerine gore Cumhurba?kanlı?ı kararnameleri". Ankara Hacı Bayram Veli Universitesi Hukuk Fakultesi Dergisi . 23 (1): 191-207.  
  51. ^ Ardıco?lu, M. Artuk (Mart 2017). "Cumhurba?kanlı?ı kararnamesi". Ankara Barosu Dergisi (3): 21-51.  
  52. ^ Boztepe, Mehmet (2018). "2017 Yılı Anayasa De?i?ikli?i Sonrası Cumhurba?kanlı?ı kararnamelerinin Hukuki Rejimi". ?stanbul Medipol Universitesi Hukuk Fakultesi Dergisi . 1 (5): 5-30.  
  53. ^ Yıldırım, Turan (2017). "Cumhurba?kanlı?ı kararnameleri". Marmara Universitesi Hukuk Fakultesi Hukuk Ara?tırmaları Dergisi . 2 (23): 13-28.  
  54. ^ "Secim barajı yuzde 7'ye indirildi" . Deutsche Welle . 31 Mart 2022. 9 Nisan 2022 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 9 Nisan 2022 .  
  55. ^ "Turkiye Cumhuriyeti Anayasası" . www.mevzuat.gov.tr . 13 Haziran 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 13 Haziran 2023 .  
  56. ^ "TBMM Tarihce" . TBMM. 13 Haziran 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 13 Haziran 2023 .  
  57. ^ "Turkiye Buyuk Millet Meclisi ?c Tuzu?u" (PDF) . Turkiye Buyuk Millet Meclisi. 13 Haziran 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi (PDF) . Eri?im tarihi: 13 Haziran 2023 .  
  58. ^ a b c "TBMM Binaları" (PDF) . TBMM. 2 Eylul 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi (PDF) . Eri?im tarihi: 13 Haziran 2023 .  
  59. ^ http://www.tbmm.gov.tr/english/about_tgna.htm#THE%20PARLIAMENT%20BUILDING 27 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . TBMM Resmi Web Sitesi
  60. ^ "TBMM kampusune iki bomba atıldı!" . t24.com.tr. 16 Temmuz 2016. 17 Temmuz 2016 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 16 Temmuz 2016 .  
  61. ^ a b "TBMM bombalandı" . 16 Temmuz 2016. 17 Temmuz 2016 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 16 Temmuz 2016 .  
  62. ^ "Yabancı Konukların Genel Kurulda konu?maları" . www5.tbmm.gov.tr . Turkiye Buyuk Millet Meclisi. 18 Eylul 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 16 Eylul 2023 .  
  63. ^ Bakırcı, Fahri (2015). Turkiye Buyuk Millet Meclisindeki Yerle?ik Uygulamalar . Ankara: TBMM Basımevi. s. 449. ISBN   978-975-8805-53-2 . 18 Eylul 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 16 Eylul 2023 .  

Dı? ba?lantılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

" https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Turkiye_Buyuk_Millet_Meclisi&oldid=33008207 " sayfasından alınmı?tır